ΐη�παΰιϊΰν, ελ�ϊ� δ� ςφπκ εςνξνθμλ�πθνθν εκρςπξλθνγβθρςθκ ΰμθλλ�π ν�η�π� ΰλϋνμΰγλΰ λθνγβθρςθκ ς�δγθγθ ω�μ δθλχθλθκ, ω�μ δ� ςΰπθυψφνΰρλϋγ φχφν �ρΰρλϋ ν�ςθϊ�λ�π βεπ� αθλ�π. Αελ� κθ, εςνξνθμλ�πθν ασ ΰροεκςδ� ς�δγθγθ θλ� ΐη�παΰιϊΰν �πΰηθρθνδ�κθ εςνξύενεςθκ οπξρερλ�π, μώβϊσδ ξλμσψ γ�αθλ�, ςΰιτΰ, ςθπ�, εςνθκ γπσο β� υΰλγ ΰδλΰπϋνϋ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κλ� ξνλΰπϋν ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν ΐη�παΰιϊΰν υΰλγϋνϋν τξπμΰλΰψμΰρϋ β� θνκθψΰτϋνδΰκϋ πξλσνσ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ μφμκφνδφπ. Ασ ρ�α�αδ�ν δ� «Ξόση» εςνξνθμθνθν μ�νψ�ιθνθν μφ�ιι�νλ�ψδθπθλμ�ρθ ςφπκξλξγλΰπϋν γΰπψϋρϋνδΰ δσπΰν �ρΰρ μ�ρ�λ�λ�πδ�ν αθπθδθπ.

"Ξόuz" εςνξνθμθν� μιυς�λθτ βΰυςλΰπδΰ τ�πγλθ ΰροεκςλ�πδ�ν ιΰνΰψϋλμϋψδϋπ. Αθπ γπσο t�dqθqatχϋlar "oόuz" etnonθmθn� bφtώv, t�rkθb hθss�l�rθn� bώlφnm�y�n sώz kθmθ baxdϋqlaπϋ halda, dθg�r qrup t�dqθqatχϋlar θs� "oόuz" etnonθmθn� θkθ komponentθn - o(Q)+uz sώzφ kθmθ yanaψmϋψlar. L.Lθgetθ "oόuz" sώzφnφn θkθncθ hθss�sθnθ t�ψkθl ed�n "uz" formasϋnϋ c�mlθk ψ�kθlχθsθ kθmθ qeyd etmθψdθr: Oόuz <oq "ox"+uz – c�m ψ�kθlχθsθ.

Ξόση εςνξνθμθνθν μ�νψ�ιθ ωΰγγϋνδΰ μφλΰωθη�λ�π θχ�πθρθνδ� Κξνξνξβσν τθκθπλ�πθ δθγγ�ςθ δΰωΰ χξυ ϊ�λα εδθπ. Ξνσν «oόuz» etnonθmθ haqqϋnda tarθxθ-fθlolojθ nώqteyθ-n�z�rd�n daha χox θnandϋrϋcϋ gώrφn�n bu - oq(k)+uz prθnsθpθ ώz θzahϋnϋ bel� tapmϋψdϋr: oόuz<ώό+uz<ώq "q�bθl�", "tayfa" dem�kdθr. Bu da ώz nώvb�sθnd� ώg "ana", +uz-c�m ψ�kθlχθsθ θl� bθrbaψa �laq�dardϋr. Bel�lθkl� ξόση sώzφ �vv�ll�r sad�c� olaraq "tayfa", "tayfa bθrl�ψm�sθ" m�nasϋnϋ θfad� etmθψ, sonra θs� toplu m�nalϋ etnθk ada χevrθlmθψdθr.

Berθψtam θs� Κξνξνξβσν �κρθν� δΰπΰγ «ξόση» εςνξνθμθνθ «γσπ» ψ�κλθνδ� ύώςφπ�π�κ bu cφr θzah edθr: "Yeddθ Ϋrmaq �razθsθnd�kθ tφrk tayfa v� dθl qruplaπϋνϋν XΫ �srd�n baψlayaraq "altaylaψdϋπϋlmasϋ..." artϋq mφs�lman m�nb�l�rθn� yaxψϋ m�lum olan quzlarϋn q�rb� mθqrasθya yolu φz�rθnd� olan qur tayfalaπϋnϋn modθfϋkasθyasϋna g�tθrθb χϋxaπϋr kθ, bu da h�r halda etnonθml�rd� ("r" h�rfϋnθ dφzgφn t�l�ffϋθz ed� bθlm�m�k) θtθrθlm�sθn� uyόun g�lθr".

Buradakϋ m�na v� fθkθr dolaψϋqλϋόϋnϋ bθr k�nara qoyub, onu qeyd etm�k θst�yθrθk kθ, Bernψtam XΫ �srd� h�m qur, h�m d� quz tayfalaπϋnϋn varλϋόϋndan b�hs edθrs�, dem�lθ burada (t�l�ffφzd�) "r " h�rfθnθn θtθrθlm�sθnd�n danϋψmaq yerθn� dφψm�zdθ. Χφnkθ bθzθm b�hs etdθyθmθz oόuzlar h�mθn qur tayfasϋ ola bθlm�z.

Professor F.Zeynalov θρ� «Ξόση» εςνξνθμθνθ aψaόϋdakϋ κθμθ θηΰω εςμθψδθπ. "Oόuz" sώzφ �slθnd� oklar, ok tayfalarϋ m�nasϋnϋ �ks etdθrθr. "Oόuz" sώzφnd�kθ "ό" samθtθnθ "k" samθtθnθn cθngθltθl�ψmθψ varθantϋ kθmθ q�bul etm�k mφmkφndφr. Tφrk dθll�rθnθn oόuz qrupunda kar samθtl�rθn cθngθltθl�ψm�y� daha χox meyl etm�sθ ψφbh� doόurmur".

"Oόuz" etnonθmθ haqqϋnda �n maraqλϋ t�dqθqatϋn mφ�llθfθ ξλΰν N.A.Baskakov etθmolojθ araψdϋrma apararaq bel� bθr fϋkr� g�lmθψdθr kθ, "oόuz", oόur v� uyόur etnonθml�rθ "r" v� "z" fonetθk �lam�tl�rθn� gώr� f�rql�n�n eynθ adlar olub "mφdrθk, qφdr�tlθ, gφclφ m�nalarϋνϋ βεπθπ. Onun Oόuz sώzφnφn "mφdrθk" m�nasϋnϋ bθldθrdθyθnθ qeyd etm�sθ q�dθm tφrk yazϋlϋ abθd�l�rθnd�kθ ώ (fθkθrl�ψm�k), ώq (fϋkθr, dφψφnc�) sώz kώkl�rθn� �saslanmasϋ θl� baόlϋdϋr.

N.A.Baskavovσn oόuz sώzφnd� gώrdφyφ "mφdrθk" m�nasϋ Az�rbaycan dθlθ muόan qrupu ψθv�l�rθνd�kθ uόuz sώzφ θl� s�sl�ψθr: "Dθlθmθzθn Muόan qrupu ψθv�l�rθnd� oόuz sώzφn� yaxϋn fonetθk t�rkθbd� "χoxbθl�n" m�nasϋnda uόuz sώzφ θψl�nθr. Uόuz sώzφ h�m q�dθm tφrkc�d�kθ uk - (anlamaq, baψa dφψm�k) v� ukuψ (aόϋl) sώzl�rθ θl� baόlϋ olan leksθk vahθd, h�m d� oόuz etnonθmθnθn qapalϋ samθtl� θψl�n�n varθantϋ kθmθ q�bul edθl� bθl�r. Xatϋrladaq kθ, ώzb�k dθlθnd� oόuz etnonθmθ ώzφnφ el� uόuz ψ�klθnd� gώst�rθr. Ancaq bθr sϋra s�b�bl�r� gώr� bθrθncθ ehtθmal bθz� daha θnandϋπϋcϋ gώrφnφr. M�s�l� burasϋνdadϋr kθ, Az�rbaycan dθlθnθn Muόan qrupu ψθv�l�rθnd� ayπϋ-ayrϋλϋqda h�m oόuz, h�m d� uόuz sώzφ θψl�nθr, lakθn bu sώzl�r baψqa-baψqa m�nalarϋ θfad� edθr".

Ψφbh�sθz kθ, "Oόuz" etnonθmθnθn tarθxθ-fθlolojθ baxϋmdan �n dφzgφn θzaωϋnϋ A.N.Kononov vermθψdθrs�, lθnqvθstθk baxϋmdan �n doόru v� obyektθv θzahϋ θs� professor E.ίzθzovΰ μ�υρσρδσπ. O, Kononovun etθmolojθ t�hlθlθnθ konkretl�ψdθrmθψ v� dθl faktlarϋνϋ n�z�rd�n keχθr�r�k "Oόuz" etnonθmθnθn etθmologθyasϋ θχ�rθsθνd� bu sώzφn oό (q�bθl�, tayfa) v� c�mlθk �lam�tθ olan /u/z hθss�l�rθnd�n θbar�t olmasϋ fθkrθnθn daha m�ntθqθ olduόunu gώst�rmθψdθr. "Oόuz" sώzφnφn �sasϋnda duran oό kώkφ bu gφn uk ψ�klθnd� Altay v� Tuva dθll�rθnd�, yax ψ�klθnd� χuvaψ dθlθnd� θψl�n�r�k "q�bθl�" m�nasϋnϋ bθldθrθr. A.N.Kononov oόuz etnθk adϋnϋn �sasϋnda dayanan oό (ok) kώkφnφn "q�bθl�", "tayfa" m�nasϋnda θψl�ndθyθnθ v� bu sώzφn �skθ tφrk ώq (ana) sώzφ θl� bθrbaψa �laq�lθ olduόunu gώst�rθr. Onun flkrθn� gώr�, oόul (n�sθl, oόul) v� oόuψ (qohum) sώzl�rθ d� h�mθn kώk� gedθb χϋxϋr.

Bθzθm fθkrθmθzc�, oόuz tayfa adϋnϋn θlkθn m�nasϋnϋ q�bθl�l�r, tayfalar kθmθ deyθl, "θkθ q�bθl�" (tayfa) m�nasϋnda q�bul etm�k daha doόru olardϋ. Ona gώr� kθ, tφrk dθll�rθnθn tarθxθnd� —z elementθ qeyrθ-mφ�yy�n χoxluq deyθl, qoψa c�mlθk bθldθrmθψdθr. M�s. Gώz "θkθ gώz", dθz "θkθ dθz", omuz "θkθ χθyθn", kώks (kώkφz) "θkθ sθn�", �kθz (<θkθ+z) "anadan cφt doόulan".

Oόuzlarϋn tarθx�n θkθ qola ayπϋlmasϋ - boz ok v� φχ ok adlanmasϋ "Oόuz" etnonθmθnθn θlkθn m�nasϋnϋn doόrudan da "θkθ q�bθl�" (tayfa) m�nasϋna uyόun g�lm�sθnθn tarθxθ baxϋmdan t�sdθqθ ώzφnφ oόuzlaπϋn boz ok v� φχok adlϋ θkθ qol ψ�klθnd� "Kθtabθ-D�d� Qorqud"da heχ f�rql�nm�d�n, eynθl� θzθnθ saxlamasϋnda da gώst�rθr. M�lum 24 oόuz tayfasϋ oόuzlaπϋn bo zok v� φχ ok qollaπϋnϋn tώr�m�l�rθdθr. Boz ok v� φχ ok adlarϋndakϋ ok sώzφ d� "tayfa" m�nasϋnϋ bθldθrθr

"Oόuz" etnonθmθ haqqϋnda deyθl�nl�rθ n�z�rd�n keχθr�r�k onu qeyd ed� bθl�rθk kθ, oόuz sώzφnφn antroponθm kθmθ �n dφzgφn θzahϋνϋ A.N.Baskakov vermθψ v� oόuz sώzφnφn mφdrθk m�nasϋnϋ bθldθrdθyθnθ gώst�rmθψdθr. Onun bu fθkrθnθ ίbφ-1 qazθ xan Xθv�lθnθn "Ψ�c�reyθ-t�rakθm� �s�rθnd� bθr yaψlϋ kώrp�nθn mφdrθklθk gώst�r�r�k ώzφn� ad qoymasϋ da bθr daha t�sdθq edθr. "Oόuz" sώzφnφn etnonθm kθmθ lθnqvθstθk baxϋmdan �n doόru elmθ θzahϋ θs� professor E.ίzθzova m�xsusdur. Χφnkθ o, dθg�r t�dqθqatχϋlardan f�rqlθ olaraq "Oόuz" sώzφnφn d�qθq lθnqvθstθk t�hlθlθnθ vermθψ v� bu sώzφ φχ komponent� ayϋraraq daha dφzgφn bθr ψ�kθld� θzah etmθψdθr. Fθkrθmθzc�, professor E.ίzθzovun verdθyθ h�mθn θzahat bu gφnkφ tφrkologθya φχφn daha θnandϋrϋcϋ v� yet�rlθdθr.

Az�rbaycanϋν Ψθmalϋnda genθψ yayϋlmϋψ etnotoponθmθyada oόuz adϋna t�sadφf olunmasa da (bunun bθrθncθ s�b�bθ ondan θbar�t θdθ kθ, oόuz artϋq makro toponθm� χevrθlmθψdθ, mθkrotoponθm kθmθ θψl�n� bθlm�zdθ; θkθncθsθ θs�, oόuz tφrkl�rθ Az�rbaycana bφtώv halda deyθl, mφxt�lθf tayfalar halϋnda g�lmθψdθl�r; n�hay�t, φχφncφsφ Az�rbaycanda yaψayan yalnϋz qeyrθ – tφrk m�nψ�lθ etnoslar onlaπϋ φmumθ ψ�kθld� — sad�c� tφrk kθmθ q�bul edθrdθl�r, yerlθ tφrkl�r – qϋpχaqlar, el�c� d� g�l�nl�rθn ώzl�rθ bθr - bθrθnθ tayfalar ψ�klθnd� q�bul edθrdθl�r) tφrk etnonθmθ θψl�nm�kd�dθr: Tφrkan (Bakϋ), Tφrk�χθ (Ucar), Tφrk�dθ (Kφrd�mθr), Tφrk�dθ (Sabθrabad), Tφrk�k�ran (L�nk�ran), Tφrk�ncθl (L�nk�ran), Tφrkl�r (Beyl�qan), Tφrkm�n (B�rd�), Tφrkm�n (Gώyχay), Tφrkoba (Xϋzϋ), Tφrkoba (Masallϋ) v� s. Gώrφndφyφ kθmθ, bu toponθml�rθn �ks�rθyy�tθ vaxtθl� tφrkl�rθn az m�skunlaψdϋqlarϋ �razθl�rd� q�rarlaψmϋψ, bugφn� q�d�r qalmϋψdϋr.

Ψθmalθ Az�rbaycanϋn (Az�rbaycan Respublθkasϋnϋn) toponθmθyasϋnda m�nψ�yθ mφbahθs�lθ olan bθr sϋra etnotoponθml�r d� ώz �ksθnθ tapmϋψdϋr -burada adϋ χ�kθl�n tayfalaπϋn oόuzlara, qϋpχaqlara yaxud δθύ�π ςφπκ ςΰιτΰλΰπϋνΰ aθd olmasϋnϋ sώyl�m�k t�xmθn�n mφmkφn olsa da, Az�rbaycanda n� zamandan m�skunlaψdϋqlaπϋ, Az�rbaycan xalqϋnϋn, dθlθnθn formalaψmasϋnda n� d�r�c�d� θψtθrak etm�l�rθnθ mφ�yy�nl�ψdθr�m�k χox zaman qeyrθ - mφmkφndφr: Alpan (Quba), Alpϋ (Ucar), Alpout (B�rd�, Goranboy, Gώyχay, Qazax, Laχϋn, Ucar), Aψurlu (Masallϋ), Baόban(lar) (Kφrd�mθr, Ucar, Aόdam, Bθl�suvar, Samux), Baόϋrλϋ (Ψamaxϋ, K�lb�c�r, Masalλϋ), Baharlϋ (Aόdam, Z�ngθlan), Bayan (Daψk�s�n, Oόuz), B�yθmlθ (Aόsu, Z�rdab), Borsunlu (Goranboy, T�rt�r), Borχalϋ (lar) (Yevlax, Θmθψlθ), Bozalqanlϋ (Tovuz), C�layϋr (Aόsu, C�lθlabad, Qax), C�yθrlθ (B�rd�, Gώyχay, Qobustan, Ψ�kθ), Χaxϋrlϋ (C�brayϋl, Gώyχay, Θmθψlθ, Masalλϋ), Χayλϋ (Xanlar, Qazax, Ψamaxϋ v� s.), Χθynθ (Aόsu, Ucar), Χorman (K�lb�c�r, Laχϋn), Χulluc (Aόdamϋ, C�brayϋl), Χuvaψ (Astara), D�d�lθ (Aόsu, Fφzulθ, Xaχmaz), D�ll�klθ (Quba, Masalλϋ, Tovuz v� s.), Dondar (lϋ) (Tovuz, Qubadh), Eymur (Aόdaψ), Eynallϋ (Aόstafa), G�nc� (lθ) (Xanlar, Xaχmaz, Salyan), G�rg�r (G�d�b�y), K�bθrlθ (Aόcab�dθ, Beyl�qan, T�rt�r), K�ng�rlθ (Aόdam, T�rt�r), Kolanϋ (Hacϋqabul, Ψahbuz, Salyan, Sθy�z�n), Kolayϋr (Aόstafa, B�rd�, Samux), Kosalar (Aόdam, Xocalϋ, Qazax, L�nk�ran), Qacar (Fφzulθ), Qarabaόlϋ (Aόsu, Xaχmaz, Salyan v� s.), Qarbaόlar (Gώyχay, Ψ�rur, Samux, Ψ�mkθr), Qaracalλϋ (C�brayϋl, Xaχmaz, Qubadlϋ), Qaradaόλϋ (Aόdam, Aόdaψ, B�rd�, Xaχmaz, T�rt�r, Ucar v� s.), Qaradonlu (Θmθψlθ), Qaraxanlϋ (Aόcab�dθ, Tovuz), Qaraqaψlϋ (Aόdam, Aόsu, Xaχmaz, Θmθψlθ v� s.), Qaraqocalϋ (Kφrd�mθr, Ψ�mkθr), Qaraqoyulu (Aόsu, B�rd�, Qubadlϋ), Qaralar (Θmθψlθ, Qubadlϋ, Saatλϋ v� s.), Qaraman (λϋ) (Gώyχay, Qubadλϋ, Yevlax), Qarqar (Xocav�nd), Qazax (lar) (B�rd�, Fφzulθ, Goranboy v� s.), Qϋpχaq (Qax), Quψχu (Daψk�s�n, Xanlar, Laχϋn, Ψamaxϋ v� s.), Muόanlϋ (Aόdaψ, Aγstafa, Ψamaxϋ v� s.), Otuzθkθ (l�r) (Θmθψlθ, B�rde), Padar (Aόsu, D�v�χθ, Qubadlϋ, v� s.), Poylu (Aόstafa, Samux), Salahlϋ (Samux, Yevlax, Qazax v� s.), Sarϋcalϋ (Aόdam, C�brayϋl, T�rt�r v� s.), Ψamlϋ (Q�b�l�, Z�ngθlan), Ψ�kθ (lθ) (Ψ�kθ, Aόdam, Gώyχay), Ψϋxlϋ // Ψϋxlar (Bakϋ, C�brayϋl, Masallϋ, Qazax v� s.), Tatar (lϋ), (C�brayϋl, Qubadlϋ, Goranboy), T�kl� (Qobustan, Aόsu, C�lθlabad, Goranboy v� s.), Tσlφ (Quba, Balak�n, Lerθk), Ulaψλϋ (Qubadλϋ, Gώyχay), Z�y�m (Qax, Ψ�mkθr, Zaqatala) v� s.

Θsmayϋl M�mm�dov «Az�rbaycan dθlθnθn etnoqrafθk leksθkasϋ» adlϋ doktorluq dθssertasθyasϋnda Az�rbaycan dθlθnd� θψl�n�n etnonθml�r� toxunaraq aψaόϋdakϋlaπϋ gώst�rmθψdθr: «Dθlθmθzd�kθ bθr χox adlaπϋn yaranϋψ tarθxθ χox q�dθml�r� gedθb χϋxϋr. M�s�l�n, Emθr / Eymur/, Dφy�r, Bayandϋr, Χovdaroόlu kθmθ antroponθm, etnonθm v� soyadlarda q�dθm oόuz tayfalaπϋnϋn adlaπϋ qorunub saxlanϋlϋr. B�llθdθr kθ, tarθxθ m�nb�l�rd�, q�dθm �lyazmalarda, el�c� d� M.Kaψόarθnθn «Dθvanθ-lφόat θt-tφrk» kθtabϋnda bθr χox oόuz tφrk tayfalaπϋnϋn adϋ χ�kθlθr. Θndθ gώst�rdθyθmθz Emθr adϋ Eymur, Ϋmur v� Ϋmθr ψ�klθnd� θψl�nθb v� haqqϋnda b�hs olunan oόuz tayfasϋnϋn bugφnkφ nθψan�sθdθr. H�mχθnθn Dφyΰr adϋ da tφk�r, dφg�r, dug�r tayfa adϋnϋn - etnonθmθnθn, Bayandϋr ψ�xs adϋ — antroponθmθ bayandur, b�yandur adλϋ oόuz etnonθmθnθn, Χovdaroόlu soyunda θs� χuvaldϋr, χuvalduz, χuadar tφrk tayfasϋnϋn bu gφn yaψayan θzl�πθdθr. Emθr/Eymur, Dφy�r/Tφk�r – dφg�r, dug�r/, Bayandϋr, Χandar xφsusθ adlaπϋ �vv�lc� etnonθm kθmθ mώvcud olmuψ, sonradan bunlar antroponθm kθmθ θψl�nm�y� baψlanmϋψdϋr».

ίδ�αθιιΰς

1. ίηθηξβ Ε.Θ. «Ξόση» εςνξνθμθ. Δ�δ� Γξπγσδ-1300. ΑΔΣ ν�ψπθ, Αΰκϋ, 1999.

2. ίωμ�δξβΰ Ε.Η.ΐη�παΰιϊΰν εςνξνθμλ�πθνθν λεκρθκ-ρεμΰνςθκ β� ρςπσκςσπ λθνγβθρςθκ ς�ωλθλθ. Νΰμ.δθθ. Α., 1995.

3. Ωΰϊϋιεβ �.Θ.ΐη�παΰιϊΰν δθλθ β� ςφπκ εςνθκ ΰνλΰιϋψλΰπϋ ωΰγγϋνδΰ. Μφγΰιθρ�λθ-ςΰπθυθ ςφπκξλξύθιΰνϋν ΰκςσΰλ οπξαλεμλ�πθ. Ελμθ �ρ�πλ�πθν ςεμΰςθκ μ�ϊμσ�ρθ. Α., 1984.

4. Μ�μμ�δξβ Θ.Ξ.ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν εςνξγπΰτθκ λεκρθκΰρϋ.Δξκ.δθρρεπ.Α., 1992.

5. Μ�ψ�δθιεβ Γ.Θ. «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ»δΰ ΐη�παΰιϊΰν οΰλεςξοξνθμλ�πθ. Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ (μ�γΰλ�λ�π ςξολσρσ). Ελμ, Α., 1999.

6. Ισρθτξβ Ι.Β., Κ�πθμξβ Ρ.Κ. �ξοξνθμθκΰνϋν �ρΰρλΰπϋ, Μΰΰπθτ ν�ψ., Α., 1987.

7. Ηεινΰλξβ Τ.Π. �φπκξλξύθιΰνϋν �ρΰρλΰπϋ. Μΰΰπθτ ν�ψ., Α., 1981.

8. Αΰρκΰκξβ Ν.ΐ.Ββεδενθε β θησχενθ� ςώπκρκθυ �ηϋκξβ, θηδ. Βϋρψΰ� ψκξλΰ.Μ., 1969.

9. Κξνξνξβ Β.Ν. Πΰδξρλΰβνΰ� ςσπκμεν (ρξχθνενθ� ΐασλ-Γΰηθ υΰνΰ Υθβθνρκξγξ), θηδ-βξ ΐκΰδ.νΰσκ ΡΡΠ, Μ-Λ., 1958.

10. Μΰμεδξβ �.Μ.ΐλαΰνθ� θ ΐςπξοΰςενΰ οξ δπεβνεΰπμ�νρκξμ θρςξχνθκΰμ, έλμ. Α., 1977

11.Μΰυοθπξβ Β.Σ.Δπεβνεςώπκρκΰ� ξνξμΰρςθκΰ, Γϋλϋμ, ΐλμΰ-ΐςΰ, 1990.

Πεηώμε

Ξδνξι θη γλΰβνϋυ ηΰδΰχ ςώπκξλξγθθ �βλ�εςρ� θησχενθε θρςξπθθ ξγσηξβ, �βλ�ώωειρ� ξρνξβνϋμ ύςνθχερκθμ ρξαϋςθεμ β πΰηβθςθθ ςώπκρκθυ νΰπξδξβ θ �ηϋκξβ, ΰ ςΰκζε λθνγβθρςθχερκξε οξ�ρνενθε ύςνξνθμΰ «ξγση», βϋ�ρνενθε ςξγξ, νΰ κΰκξμ σπξβνε οπξ�βλ�ες ρεα� ύςξς ύςνξνθμ β ΰηεπαΰιδζΰνρκξι ύςνξνθμθθ.

Β δΰννξι ρςΰςόε πΰρρμΰςπθβΰώςρ� βηγλ�δϋ ΰηεπαΰιδζΰνρκθυ θ ηΰπσαεζνϋυ ςώπκξλξγξβ νΰ ςεπμθν «ξγση», ξοπεδελ�εςρ� οεπβθχνξε ηνΰχενθε ύςξγξ ύςνξνθμΰ, ρπΰβνθβΰεςρ� ρ ξδνξηνΰχνϋμθ ρλξβΰμθ, θροξλόησεμϋμθ β δπσγθυ ςώπκρκθυ �ηϋκΰυ θ β δθΰλεκςΰυ, ΰ ςΰκζε, οξ�ρν�� ρ λθνγβθρςθχερκξι ςξχκθ ηπενθ�, σςξχν�εςρ� βϋπΰζενθε θμ ηνΰχενθ� δβσυ πξδξβ (ολεμεν) (ξγ – ολεμ�, πξδ θ οπθηνΰκ μνξζερςβεννξγξ χθρλΰ σ/η).

Β ςξ ζε βπεμ� β ύςξι ρςΰςόε ξοπεδελ�εςρ� μερςξ ύςνξνθμΰ « ξγση» β ΰηεπαΰιδζΰνρκξι ύςνξςξοξνθμθθ, θ βρε ύςξ ξαξρνξβϋβΰεςρ� κξνκπεςνϋμθ οπθμεπΰμθ.

Summary

One of the main tasks of turkological science is a study of Oghuz’s history, which is the main ethnical event in the development of Turkic peoples and languages as well as such points as a linguistical explanation of ethnonym “oghuz” and clearing up of the level on which this ethnonym reveals itself in Azeri ethnonymics.

The present article looks into Azeri and foreign scientists’s points of view on the ethnonym “oghuz”; the primary meaning of this ethnonym is being defined and compared with synonymous words which are used in another Turkic languages and dialects. Besides this, the meaning of two families(tribes) (ogh- a tribe, a kin and a sign of plurals) is clarified.

At the same time a place of term “oghuz” in Azeri ethnotoponimics is detemined . And all this find foundation by the concrete examples.

Hal-hazırda tərcümə sahəsində diqqəti daha çox cəlb edən problem tərcümənin keyfiyyətidir. Keyfiyyətli tərcümə əldə etmək üçün hər bir tərcüməçi əvvəlcə tərcümədə istifadə edəcəyi metodu dəqiqləşdirməlidir.

Tərcümənin iki əsas metodu mövcuddur: formal tərcümə və dinamik tərcümə. Məlumdur ki, tərcümədə orijinal mətnin dəqiq formasını göstərmək və mənaya bütövlüklə nail olmaq qeyri-mümkündür. Buna görə də hər bir tərcümə metodunun özünəməxsus üstünlüyü vardır.

Formal (sözbəsöz) tərcümə mətnin bədii strukturunu (eyni sözün bir neçə dəfə işlənmə mövqelərini) görməyə imkan verir. Əgər tərcümədə bədii formanın hərtərəfli izahatını vermək yəni, mətnin sözbəsöz tərcüməsi tələb olunursa, formal tərcümə metodundan istifadə olunmalıdır.

Dinamik metodun məqsədi isə orijinal mətnin oxucularında yaratdığı təsiri və mənanı eyni ilə məxəz dilin müasir oxucularına çatdırmaqdır. Bir neçə səbəblərə görə bu metod sözbəsöz tərcümə metodundan fərqlənir: 1)idiomatik ifadələr; 2) bir neçə mənaları olan sözlər- konteksə və qrammatikaya əsasən o sözlərin mənaları hədəf dildə seçilərək ifadə olunur; 3) məxəz dildə birbaşa ekvivalenti olmayan sözlər-onlar ya hansısa bir uyğun gələn ifadə və ya başqa sözlərin birləşməsi ilə tərcümə edilir; 4) qrammatik və stilistik xüsusiyyətlərdə olan fərqlər. Lakin bəzən, xüsusilə bədii mətnlərin tərcüməsi zamanı orijinal formanın xüsusiyyətləri itir. Buna görə də belə mətnlərin tərcüməsi zamanı dinamik ekvivalentlik metodundan istifadə etmək daha məqsədəuyğundur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu metod –dinamik ekvivalentlik (Bibliyanı tərcümə metodu) tərcümə nəzəriyyəsində yenidir. Məhz Amerikalı linqvist Yucin Nayda Bibliyanın tərcüməsi zamanı “dinamik ekvivalent” anlayışından istifadə etmişdir. Bu metod tərcüməçi dilçilər arasında ötən bir neçə onillikdə sürətlə inkişaf edib yayılmışdır. Bəzən dinamik metodu “ədəbi dili tərcümə”, “vasitəsiz dəyişmə ilə tərcümə”, “funksional ekvivalentlik” və “fikri tərcümə” metodları ilə eyniləşdirirlər. Təbii ki, ilk baxışda onlar arasında oxşarlıqların olduğunu görmək olar. Lakin bu metodlar arasında fərqlərin də olduğu şübhəsizdir.

Dinamik ekvivalentliyin əsas prinsipləri aşağıdakılardır:

§ Dinamik ekvivalentlik sözlərdən çox fikri tərcümə etməyə qərarlıdır. Yucin Naydaya görə “sözlər sadəcə olaraq ideyalar üçün vasitədir”. Öz tərcümələrində dinamik ekvivalent metodundan istifadə edənlər iddia edirlər ki, bu metod həqiqətən də məxəz dildən hədəf dilə eyni mənanı köçürtmək üçün ən ideal metoddur. Əlbəttə, orijinal sözlər və forma mənanı çatdıran vasitə kimi əhəmiyyətlidir, amma tərcümədə yalnız məna daha çox önəm daşıyır. Təbii ki, dinamik ekvivalentlikdən istifadə etməklə əldə olunan tərcümə mətnində forma və sözlərlə yanaşı, mənanın da bəzən dəyişməsinə rast gəlmək olar. Təbii ki, sözləri və formanı olduğu kimi tərcüməsinə cəhd etməklə mənanı eyni ilə tərcümə etmək qeyri-mümkündür.

§ Dinamik ekvivalentlik tərcümədə tamamilə sadə dilin və üslubun istifadəsinə cəhd edir. Hər hansı bir mətnin tərcüməsi zamanı çox yüksək ədəbi standartlardan istifadə sonradan mətnin başa düşülməsində çətinliklər yarada bilər. Buna görə də tərcümə dili ali savadlı, həm də az savadlıların anlayacağı səviyyədə olmalıdır.

§ Dinamik ekvivalentlik tərcüməni qəbul edən ölkənin mədəniyyətinə uyğunlaşdırır. Yucin Nayda mədəni xüsusiyyətləri tərcümədə dominant hesab edir. O, qeyd edir ki, bu xüsusiyyəti nəzərə almadan mənanın məxəz dildən digər bir dilə effektiv ötürülməsi mümkün olmaz.

Dinamik ekvivalentlik metodu bu prinsipləri tərcümədə əsas tutması bu yeni metodun bütün dilçi- tərcüməçilər tərəfindən qəbul olunmasını təmin etmir. Bəzi tərcüməçi-dilçilərin bu metodu rədd etmələrinə səbəb məhz metodun bir sıra çatışmamazlıqlarının, qüsurlarının olmasıdır.

§ Dinamik ekvivalentlik yalançı müəllim tərəfindən yaradıb. Dilçi -tərcüməçi Rey Van Linven qeyd edir ki, “əgər sən son yarıməsrdə tərcümə olunmuş Bibliyanı oxusan, yəqin ki, Naydanın təsir etdiyi Bibliyanı oxumuş olarsan.

§ Dinamik ekvivalentlik orijinal mətnin təbii xüsusiyyətlərini inkar edir. orijinal mətnin mənası kimi sözləri də çox önəmlidir. Dinamik ekvivalentlikdən istifadə edən tərcüməçilər yalnız mənanı hədəf dildə ifadə etməyə çalışırlar ki, bu da orijinal mətnin yaxşı tərcüməsini əldə etməyi qeyri-mümkün edir.

§ Dinamik ekvivalentlik müəllifin sözlərini tərcüməçinin fikirləri ilə əvəz edir. Dinamik ekvivalentlikdən istifadə edən tərcüməçilər orijinal mətndə çoxlu dəyişikliklər edirlər. Onlar sözləri sadələşdirir, nəzəri terminologiyadan çəkinir, konkret fikirləri abstraktlaşdırır, verilmiş nitqləri şərh edir, izahedici əlavələr edir, felləri dəyişir, cümlələri qısaldırlar. Təbii ki, tərcümə zamanı bu cür prinsiplərdən istifadə etmək səhv addımdır. Çünki bu zaman oxucu hərfi tərcümə prinsipindən tamam uzaqlaşaraq orijinal mətnin həqiqi mənasından çox, tərcüməçinin fikrini, mədəniyyət və insanlara yanaşma tərzini anlamağa meylli olur. Məsələn: Bibliyada yazılan “qan” - “ölüm”, “şöhrət Allahı” - “şöhrətli Allah”, “əncir ağacı” – “banan ağacı” və s. kimi əvəzlənmişdir. Bu nöqteyi-nəzərdən məncə Bibliyanın dinamik ekvivalentlik metodu ilə tərcüməsi tamamilə yanlışdır.

§ Dinamik ekvivalentlik vasitəsilə tərcüməçi həqiqətən müəllifin sözlərini oğurlayır. Orijinal mətnin tərcüməsi zamanı tərcüməçi məxəz dildə olan ümumi fikri hədəf dildə ifadə etməyə çalışır ki, bu da dəqiq və tam mənanın orijinal mətndən itməsi ilə nəticələnir. Buna görə də dinamik ekvivalentlik versiyasının oxucusu orijinal mətndəki hər bir cümlənin, fikrin, ideyanın üzərində düşünə bilmir. Digər tərəfdən dinamik ekvivalentliyi əsas metod götürən tərcüməçilər orijinal mətndəki fikri, mənanı oxucuların anlayacağı, başa düşəcəyi formada təsvir etməklə oxuculara kömək etdiklərini iddia edirlər. Məncə, bu fikir özünü həmişə doğrultmur, çünki tərcümə oxuyan hər kəsin öz öhdəsinə buraxılmalıdır ki, o, orijinal mətndəki mənanı özü anlayacağı şəkildə qəbul etsin. Buna görə də tərcümə mətni tərcümə zamanı bu meyarı qoruyub saxlamalıdır.

§ Dinamik ekvivalentlik mənəvi maariflənməni sadə anlama ilə qarışdırır. Orijinal mətndəki mənanı tərcümədə tam anlamaq nəinki istifadə olunan dinamik ekvivalentlik metodunun münasib olmadığından, hərfi tərcümə bacarığının, dil və mədəniyyət fərqliliyindən, həm də mənəvi korluq səbəbindən mümkün olmur.

§ Dinamik ekvivalentlik tərcüməni öyrətmə ilə qarışdırır. Tərcüməçi çalışır ki, orijinal mətni hədəf dilə mümkün olan qədər dəqiq çatdırsın. Şübhəsiz ki, o, çalışacaq ki, oxucular üçün tərcümə mətnini “mümkün qədər” orijinal sözlərə və formaya xələl gətirməmək şərti ilə sadələşdirsin. Bu isə məncə məqsədəuyğun deyildir. Mənə görə bu yalnız şərhçilərin, müəllimlərin işidir ki, həmin tərcümə mətnlərini öyrəncilərə izah etsin, başa salsın və tərcüməni tam mənada anlamağa kömək etsin.

§ Dinamik ekvivalentlik ruhlanmanı tərcümə ilə qarışdırır. Orijinal yazılar strukturca sadə, məzmunca mənalıdır. Yəni, fikrin tam mənada oxucuya çatdırılması üçün mətnin yazıldığı dilin bütün üstünlüklərindən istifadə olunur və bu orijinallığın xüsusiyyətləri tərcümədə də saxlanılmalıdır. Bəzən dinamik ekvivalentlik tərcüməçiləri belə bir sual verirlər: ”Əgər Bibliyanı yazanlar bu gün danışsaydılar, nə deyərdilər”? Bu sual özü-özlüyündə səhvdir. Çünki burada müəllifliklə tərcümə qarışdırılır. Tərcüməçi “Müqəddəs yazıları” ilahi vəh zamanı əldə etmir; o, “Müqəddəs yazıları” yazmır; sadəcə olaraq həmin yazıları digər bir dilə tərcümə edir.

§ Dinamik ekvivalentlik qeyri-mümkünlüyü mümkün etməyə cəhd edir; dinamik ekvivalentlik neçə il əvvəl yazılan mətni bu gün üçün yenidən yazmağa cəhd edir. Lakin bu mümkün deyil. Dinamik ekvivalentlikdən istifadə edən tərcüməçilər cəhd edirlər ki, tərcüməni hədəf dilin xüsusiyyətlərinə və insanların mədəniyyətinə uyğunlaşdırsın, bununla birlikdə bu dəyişikliklərlə orijinal mətnin dəqiq mənasının da saxlanmasına səy göstərirlər ki, bu da qeyri-mümkündür. Birləşmiş Bibliya Cəmiyyəti tərcüməçisi Tomas Hedləndə görə Bibliya tərcüməsində məqsəd tərcüməni Yəhədi-Yunan mədəniyyətini bilmədən hədəf dilin mədəniyyəti səviyyəsində, eyni zamanda “Müqəddəs Yazılar”ın özünəməxsusluğunu, tarixi və teoloji quruluşunu qoruyub saxlamaqla anlaşıqlı etməkdir. Bu isə asan iş deyil. (Thomas N. Headland, “Some Communication Problems in Translation, “Notes on Translation”, No.88, April 1982, p.28) Məncə, bu asan iş deyil, qeyri-mümkün olan bir işdir. Çünki Allah öz sözünü məhz yəhədi-yunan dilində və mədəniyyəti çərçivəsində insanlara çatdırmağı üstün tutmuşdur və əgər tərcüməçilər bu metodla tərcüməyə meylli olsalar, onda oxucular Bibliyanı həmin mədəniyyətdən kənar, öz mədəniyyətləri çərçivəsində dərk edəcəklər ki, bu da “Müqəddəs Yazılar”ın korrupsiyası deməkdir.

Wycliffe Translator nəşriyyatı dilçiləri John Beekman və John Callow isə iddia edirlər ki, dinamik ekvivalentlik həmişə orijinal mətnə sədaqətlidir. Burada məqsəd – tərcüməni söz ehtiyatında elə zəngin, ifadədə elə idiomatik, stukturca elə doğru, fikir axıcılığında elə rahat, mənada elə təmiz, aydın, üslubda elə eleqant etməlidir ki, mətnin ümumiyyətlə, tərcümə olduğu bilinməsin, eyni zamanda orijinal mətni hədəf dilə tamamilə doğru çevirsin.

§ Dinamik ekvivalentlik hərfi tərcüməni rədd edir. Yucin Nayda “Every Man İn His Own Language”də yazır: “Hərfi tərcümələr -ən asan və ən təhlükəli- bir çox səhvlərin mənbəyidir. Məsələn: Merinin hekayəsində “sitting at the feet of Jesus”- “on Jesus lap”- İsusun qucağında mənasında işlənmişdir. “Heaping coals of fire on one’s head”- Əgər ingilis dilli dini mərasimlərdə bir mənada, ancaq Afrika ölkələrində isə bu çox pis mənada əzab və öldürmənin bir yolu kimi başa düşülə bilər. (E.A.Nida, God’s Word in Man’s Language, Harper and Brothers, 1952, p.17) Dinamik ekvivalentliyə görə tərcüməçi şərh etməlidir. Məsələn: Nepali dilində şərab kimi bir söz olmadığından, yunan və yəhədi dilindən tərcümə zamanı onu şərh etmək lazımdır. Buna görə də tərcüməçi bunu ya “üzüm şirəsi”, ya da “güclü içki” kimi (grape juice or strong drink) verməlidir.

Bütün tərcüməçilər bu kimi problemlərlə üzləşir. Mətnlərin tərcüməsi zamanı orijinal mətndəki sözlərin və ya hissələrin şərhi zamanı dinamik ekvivalentliyə görə orijinal mətnin tərcümədə çox dəyişdirilməsinə yol verilmir. Leland Ryken, Wheaton Kollecinin professoru belə düşünür: “Tərcüməçi hardasa qərara gəlir ki, orijinal mətndəki sözün mənası hədəf dildə hansısa bir sözlə ifadə oluna bilər, bu zaman onu şərhlə tərcümə etməlidir. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, linqvistik şərhlə tematik şərh arasında böyük fərq var. Bu iki şərhi ayırmaq cəhdi tərcümədə dolaşıqlığa gətirib çıxara bilər. Əsasən hərfi tərcüməyə görə tərcümə tərcümədir və tərcümənin məqsədi orijinal mətndəki mənanı hədəf dildə ifadə etməkdir. Yalnız dinamik ekvivalentlik tərcümələri şərhdir-orijinal mətnə əlavələr edilir və ya tərcüməçiyə görə mətn hissələrin verdiyi mənanı ifadə etmək üçün orijinal mətndə dəyişikliklər edilir”. (Ryken, The Word of God in English: Criteria for Excellence in Bible Translation, 2002, p.85,89)

Dinamik ekvivalentlik tərcümə zamanı hədəf dilin oxucu kütləsini nəzərə almalıdır ki, effektiv tərcümə əldə olunsun. Bu o demək deyil ki, biz “əncir ağacı”nı “banan ağacı”, “qan”ı “ölüm”, “iltifat”ı “xeyirxahlıq” kimi tərcümə edə bilərik.

XX əsrin əvvəllərində Amerika linqvistləri Edvard Sapir və Benjamin Li Vorf “reallıq üzərində dilin üstünlüyü”nü ifadə etdilər. Sapir-Vorf nəzəriyyəsinə görə dil bir qrup insanlar arasında subyektiv razılaşmadır və bu da insanlar tərəfindən müəyyən bir yolla reallığın dərkinə imkan verir. Nəzəriyyə görə dillər arasında fərq reallığın konseptual şərhetmələri arasındakı fərqdir.Hər bir dil danışanın xüsusi subyektiv reallığını ifadə etməyə meyllidir və iki dil arasında tərcümə isə qeyri-mümkündür. “Bütün konseptual sistemlərin (obyektiv konseptual sistemdən başqa) nisbiliyi”ni ifadə etməyə çalışmışlar. Bu nəzəriyyə Müasir fəlsəfə elminin, xüsusilə də İmmanuel Kant nəzəriyyəsinin nəticəsidir. Kanta görə insan dünyası dərk və bəhs etmə olduğu halda, fenomenal dünya insan yaradıcılığıdır, insan təfəkkürünün fundamental mexanizmlərlə birgə məhsuludur. Ümumiyyətlə, dilin birinin fikrində sərbəst olaraq yaranması ideyası məhz bir dilin bütün dünya dillərinin mənbəyi olmasını təsdiqləyir. Ancaq Yucin Nayda bu nəzəriyyəni əsas götürmür. Onun fikrinə görə tərcümə bir dildən digər bir dilə konseptual biliyin ötürülməsidir. Bu konsepsiyaların reallıqla xüsusi əlaqəsi olduğundan tərcümə mümkündür. Bir sözün digər bir dildə olmamağına baxmayaraq həmin sözün mövcudluğu (ya təsviredici ifadələrlə, ya da neologizmlərlə) onu hədəf dilə tərcümə etməyə imkan verəcək. Məsələn: ərəb dilində “Həcc” Ramazan ayında Məkkəyə ziyarət kimi tərcümə oluna bilər və ya “Ramazan” Hicri” təqviminin doqquzuncu ayında oruc tutmaqla-gün çıxandan batana (qüruba) qədər – seçilir. Buradan göründüyü kimi, konseptual mənanın hədəf dildə düzgün ekvivalentini tapmaqla tərcüməni uğurlu etmək olar. Bunu etmək isə tərcüməçidən böyük səy, tərcümə savadı və təcrübə tələb edir.

Göründüyü kimi, tərcümədə dinamik ekvivalentlik haqqında olan fikir ayrılıqları mövcuddur. Bu metodun nə dərəcədə əhəmiyyətli olması təbii ki, tərcümə mətninin məqsədindən asılıdır. Bununla belə, gələcəkdə bu sahədə yeni yanaşmaların yaranması labüddür. Yeni yanaşmalar gələcəkdə tərcümədə keyfiyyət probleminin öz həllini tapması istiqamətində çox önəmlidir.

İstifadə olunmuş ədəbiyyatın siyahısı

1. Baker, Mona (1992), İn Other Words: A Coursebook on Translation, London, Routledge

2. E. Nida, Jan De Waard, From One Language To Another, Nelson, 1986

3. Christopher Rasperek, The Translator’s Endless Toil, The Polish Review, vol. XXVIII, No 2, 1983, pp.83-87

4. Whorf Benjamin L., Linguistic Relativity, Reading In Applied Linguistics, Oxford University Press, 1973, p.109

5. E. Nida, Towards A Science Of Translating, Brill, 1964

6. www.accurapid.com/journal/14equiv.htm

7. www.en.wikipedia.org/wiki/Dynamic_equivalence

8. www.exorthodoxforchrist.com/dynamic.equivalence

Summary

The article presents the analysis of the approaches to Dynamic Equivalence in Translation by different translator-linguists. It also describes and groups the diversity (similarities and differences) of approaches to Dynamic Equivalence across languages.

Πεηώμε

Δΰννΰ� ρςΰςό� οπεδρςΰβλ�ες ρξαξι ΰνΰλθη πΰηλθχνϋυ ςξχεκ ηπενθ� οεπεβξδχθκξβ-λθνγβθρςξβ νΰ δθνΰμθχερκθι ύκβθβΰλενς β οεπεβξδe. Ξνΰ ςΰκζε ξοθρϋβΰες θ γπσοοθπσες πΰηλθχθ� θ ρυξδρςβΰ μεςξδξβ δθνΰμθχερκθι ύκβθβΰλενς.

Sami dillərini 4, bəzən isə 5 qrupa bölürlər.Bu ailələrdən ən qədimi yazılı abidələri e.ə.III minilliyin ortalarına aid edilən Asor- Babil dilinin də daxil olduğu şimali-şərq Akkad qoludur.Bəzən bu dili assuri, bu dilin qədim ədəbi abidələri ilə məşğul olan elmi assurologiya adlandırırlar, belə ki, bu dildə ən qədim yazılı abidələr Qədim Assuriya dövlətinin yerləşdiyi ərazidə tapılmışdır. “Akkad” termini isə Şumer şəhər dövlətinin adından götürülmüşdür.Bu ölkənin qədim sami dilində danışan əhalisi akkad, cənubunda yaşayan qeyri-sami dilli əhali isə şumerlər adlanırdı.Dəclə və Fərat çaylarının cənub-qərb hissələrindən gəlmiş, qədim maldar sami tayfaları e.ə.IV minillikdə İkiçayarasında məskunlaşmış və bu ərazinin qədim sakinləri olan şumerlərlə qaynayıb-qarışaraq ilk şəhər-dövlətlər yaratmışdır. Bu ərazinin xalqlarının, yəni qədim sami tayfalarının ilk yazılı abidələri e.ə.XXIX əsrə aid edilir. Gəlmə əhalinin üstünlük təşkil etməsinin nəticəsi olaraq zaman keçdikcə yerli şumer dili sıxışdırılır və əhali “samiləşməyə” başlayır. Bütün bunlara baxmayaraq yerli dil daha bir minillik üçün din və ədəbiyyat dili olaraq istifadə edilir. Akkad dilində yazılmış ən qədim yazılı abidələr şah Sarqon Akadlının dövrünə, yəni təxminən e.ə.2800-cü ilə aiddir. E.ə.VII əsrdən başlayaraq akad dili arami dili tərəfindən sıxışdırılsa da, daha bir əsr danışıq dili olaraq qalır. Bu dilin sonuncu yazılı abidələri Suriya-Selevkilər dövrünə aid edilir.

Qədim dövrdə yaranan dövlətlər özləri haqda müxtəlif məlumatlara – təsərrüfat məlumatları, qanunlar, ümumictimai əxlaqi etik qayda-qanunlar, rəvayət və əsatirlər, həmin dövlətin həyatında baş vermiş mühüm ictimai hadisələrin qorunub saxlanılması gələcək nəsillərə çatdırılması üçün hansısa bir vasitə, bir üsulun yaradılması zəruri idi və bir çox alimlərin yekdilliklə gəldiyi nəticəyə görə yazının yaranma səbəblərindən ən mühümü məhs bu amil olmuşdur. Yazının tarixi şərti şəkli işarələr – piktoqramlarlar və mücərrəd əlamətli simvollar – ideoqramların müəyyən dil vahidləri ilə əvəz olunaraq konkret bir mətni ifadə edən bir vaxtdan başlayır. Demək olar ki, bütün xalqlar piktoqrafik və ideoqrafik yazıya malik olmuşdular. Məhs hərfi yazıdan ilk dəfə şumerlər və qədim misirlilər istifadə etmişdilər. Şumerlər gil lövhələr üzərində mıxşəkilli yazıdan yararlanmışlar ki, bu da mixi yazı forması adlanır. Şumer dilin əsas xüsusiyyəti bu dildə birhecalı sözlərin üstünlük təşkil etməsi çoxhecalı sözlərin onları təşkil edən hissələrə bölünməsidir ki, bu da ideoqrafik yazıdan hərfi yazıya keçməyi asanlaşdırırdı. Dilin hər bir mühüm elementinə müvafiq bir mixi işarə qoyulurdu və allahların, adamların, metal əşyaların adı kimi eyni sinfə aid olan sözlər üçün determinativlərdən istifadə olunurdu ki, bu da İkiçayarasının sami tayfaları tərəfindən bu dilin mənimsənilməsini asanlaşdırırdı. Sami tayfaları həm şumerlərin, həm də öz dillərində yazırdılar bu da akkat yazısı adlanırdı. İkinci minillikdə Babil, xüsusən Assuriya çarlığında akkat yazısının heca işarələrinin uzlaşmasından bütöv sözləri işarə etmək üçün (fonoqramma) istifadə edirdilər. Lakin nə Assuriya, Babil mixi yazılarında, nə də yazını onlardan mənimsəmiş Elam, Ebla, Urartu, Hett mixi yazılarında yazının oxunuşu ardıcıllıqla işlənməyib.

Sami dillərinə daxil olan qruplardan ikincisi, ibri dilinin də daxil olduğu və e.ə.II minilliyin ortalarında meydana gələn şimali-qərbi Kənaan qoludur. Əhdi-Ətiqdə göstərildiyi kimi burada, İsrail sakinlərinə qədər yaşayan xalq kənaanlılar adlandırılmışdır. Kənaan samilərinin ilk yazılı abidələri şimali Suriyanın Ebaıla şəhərində, mixi yazılar arxivində saxlanılır. Kənaan dil qrupuna Sina kitabələrinin dili, Uqarit dili, Moabi dili, Finikiya dili, qədim yəhudi dili daxildir. Bunlardan e.ə.XIX əsrdə Sina yarmadasındakı Sarabit - əl-Xadim deyilən yerdə, qədim Misir məbədinin uçuqluğunda və ona yaxın ərazilərdə sami əlifba yazısının ən qədim forması ilə yazılmış onlarlar kitabəni qeyd etmək olar. Əlifba tarixinin öyrənilməsində bu abidənin əhəmiyyəti böyükdür. Forma etibarilə bu yazılar həm Misir heroqriflərinə, həm də qərbi sami əlifbasına bənzəyir, 22-24 samitdən ibarətdir. Sözlərin forma etibarilə bu yazı pinikiya yazısına çox oxşayır.

Daha sonrakı tapıntılar e.ə.VIII əsrə aid olan və Maari şəhərində tapılmış Akkad mətnlərindəki şah və knyaz adları olmuşdur. Qədim Arami abidələrinin digər qrupu şm-qərbi Suriyadakı Latakiya şəhərinin yaxınlığında tapılmış, indiki Ras-Şamra .əhərinin yerində yerləşən Uqarit şəhərinə məxsus mətnlərdən ibarətdir. Uqarit mixi yazısı zahirən Mesopatamiya yazısına bənzəsə də, əsasən e.ə. II minilliyin I yarısında Aralıq dənizinin şərq sahilində mövcud olan heca yazısına qohum idi. Bu yazı əsasən açıq hecalı dili, məsələn, yapar dilin daha çox xatırladır. Sami yazılarında olduğu kimi, Uqarit mətnlərində kök-samit prinsipi saxlanılırdı və səslənməsində köməkçi transfikslərdən istifadə olunmuşdu. Bu əlifba dünyanın ən qədim konsonant əlfbası hesab olunur və 30 sonrakı mətnlərdə isə 22 samitdən ibarət olmuşdur. Hərflərlə yazılmış ilk Kənaan yazılı abidəsi e.ə. X-IX əsrlərə aid olan Babil çarı Əhrimanın təbutundakı yazı, Kiprdən tapılmış tunc qab üzərindəki yazı. Sudan knyazı Eşminəzərin tabutundakı yazı və knyaz Moava məxsus böyük qələbə yazısı olmuşdur. Bu dil bəzən Moaabi dili də adlandırılır. Şm-qərbi Kənaan dili qrupuna Aralıq dənizi sahilində - Kiprdən Cəbəllutariqə qədər, Karfagendən Qara dəniz sahillərinədək bir ərazidə yaşayan finikiya tayfalarının dili də daxildir. Arami dili tərəfindən sıxışdırılmasına baxmayaraq bu dilin puni dialekti Şm. Afrikanın bəzi qədim əhalisi tərəfindən istifadə edilirdi və bu b.e. V əsrinə, ərəb dili tərəfindən tam əvəzlənməyə qədər davam etmişdir. Kiçik Asiya və Egeyin Hind-Avropa xalqları Kənaan əlifbasının təsiri ilə özlərinin hərfi yazılarını yaratdılar, lakin onlar yalnız samitlərdən deyil, saitlərdən də yazıda istifadə edirdilər. Fimkiya dilinin samit hərflərinə əsasən demək olar ki, bu dil qədim Yəhudi dilindən az fərqlənir, qrammatik və leksik tərkib əsasən üst-üstə düşür. Bu dilin ən qədim abidələri Əhrimanın və Bibl şəhərinin şahının qərbi üzərindəki yazılar, Bibl, Abibaal və Elibaal şahlarına məxsus yazılardır ki, müvafiq olaraq e.ə.XI və e.ə. X əsrlərə aiddir. Bu abidələrin ən əsas hissəsi e.ə. V əsrə aiddir.

Kənaan dil qrupuna aid olan və e.ə.IX-VIII əsrlərdə İsrail və Yahuda şahlığında birləşən yarımköçəri qərbi Amori tayfalarının dili olan Qədim Yəhudi dili də zaman keçdikdə geniş yayılır və bu dildə Kənaan ərazisində ilk dəfə yaranan monoteist mədəniyyətin müqəddəs mətnləri yazılmağa başlayır. Sonralar bu mətnlər e.ə. VI-II əsrlərdə müqəddəs kitab hesab olunan Bibliyaya daxil edilmişdir. Bibliyada sefat kenaan – kənaan dili və ya y^ehudit – yəhudi dili adlandırılan bu dildə Bibliya mətnləri qələmə alınmış və Bibliyadan sonrakı dövrdə Leson hakkodeş – müqəddəs dil və ya Leson Hahahamim – müdriklərin dili adlandırılmışdır. Bu qədim Kənaan dili e.ə. VII-VI əsrlərdə cənub-şərqdəki Suriya səhrasından köçüb gəlmiş tayfaların danışdığı qohum Arami dili tərəfindən sıxışdırılmağa başlayır. Buna baxmayaraq Bibliya dili dini icmalar tərəfindən müqəddəs dil kimi istifadə olunur, bəzi etnik qruplar isə Fələstində kənaan dialektlərindən indi istifadə etməkdə davam edir. Bu dil unudulduqdan sonra ona yaxın olan kvadrat Arami yazısı işlədilməyə başlayır. Arami dilində sonralar yazılmış mətnlərdən kvadrat yazı ilə yazılmış Ölü dəniz əlyazmaları diqqətə layiqdir ki, bunlara da dini mövzuda olan mətnlər və e.ə. II – b.e. I əsrlərində Kumran icmasına aid Bibliyanın fəsilləri daxildir. B.e. II-IV əsrlərində yəhudi ruhaniləri ənənəvi qarışığından Talmudu təşkil edən Mişna və Qemarra kitablarını yazırlar.

“İbri”, “İbri” terminləri-עבר sözündən əmələ gəlib ki, sonuncuda öz mənşəyini hebraisti yunan sözündən götürülüb. İbri dilinin üç min ildən çox tarixini bir neçə dövrə dölürlər:

1. Bibliya dövrü – e.ə. XII-II əsrləri əhatə edir. Qədim yəhudi ədəbiyyatının ən əsas abidəsi hesab olunur və bu ədəbiyyat nümunəsində bizə qədim yəhudi cəmiyyətinin dini və kubar ədəbiyyatının xəbərləri, müxtəlif vaxtlarda müxtəlif insanlar tərəfindən yazılmış əsərlər, dastanlar, əsatir və revayətlər, qanunlar külliyatı, ədəbi, fəlsəfi, dini görüşləri əks etdirən qiymətli məlumatlar gəlib bizə çatmışdır. Ən son Bibliya hissəsi “Danielin kitabı”, ən qədimi isə e.ə.XII əsrə aid olan “Deboranın nəğməsi”dir. Bibliyanın bəzi elementləri, hissələri nəinki hələ Bibliya yaranmamışdan, hətta qədim yəhudi yazısı meydana gəlməmişdən şifahi şəkildə yaranmışdı. Belə fikir mövcuddur ki, Bibliyanın birinci hissəsinin tam tərtibatı Babil əsarəti zamanında hazırlanmışdır. Onun ilk 5 kitabı e.ə.V əsrdə Ezra tərəfindən tam şəkildə tərtib edilmişdir. II hissə olan “Peyğəmbərlər” hissəsini e.ə. II əsrdə, “Müqəddəs yazılar” adlı III hissə isə e.ə. I əsrin əvvəllərində tərtib edilmişdir. Bibliya Əhdi-ətiq və Əhdi-cədid adlı 2 hissədən ibarətdir və yəhudilər yalnız onun Əhdi-ətiq hissəsini qəbul edirlər. Əhdi-ətiqin yəhudi dilində ixtisarı Tanax ( תנ''ך) adlanır. Tanax özü də 3 hissədən ibarətdr:

1. Tora ( Tövrat )

2. Neviim ( Nəbilər,Peyğəmbərlər)

3. Ketuvim (Müqəddəs yazılar)

Bibliya tam bir kitab şəklində b.e. I əsrində sistemləşdirilmişdir. Tora Musaya allah tərəfindən göndərilmişdir və 5 kitabı əhatə edir: Varlıq, Çıxış, Levilər, Rəqəmlər və II qanunlar külliyatı. Septuaqinta Bibliyanın yunan dilindən təcüməsi deməkdir (LXX). Latın dilində bu söz (Bibliya) Vulqato, Arami dilində Tarqum kimi tərcümə olunur. Bibliya 66 kiçik kitabdan ibarətdir. Mişnaya gəldikdə isə, bu Hallaxa və Aqada mətnlərini özündə cəmləşdirən ədəbiyyat nümunəsi tannaylar tərəfindən tərtib edilmişdir. Mişna Talmudun qədim bir hissəsidir. Şana sözündən götürülən mişna yazılı qanunlardan ibarət olan mikradan fərqli olaraq, şifahi qanunların öyrənilməsində böyük rol oynayır, tərcüməsi “təlim” deməkdir. O, özündə hüquq normaları və onların fəaliyyətini cəmləşdirir. Onun tərtibi təxminən 300 il davam etmişdir, belə ki, uzun müddət bu qanunlar məcmusu şifahi şəkildə hökm sürüb və yazılı qanun olan Tövratın öyrənilməsi ənənəsini təmsil edir, buna görə də onu bəzən şifahi Tövrat da adlandırırlar. Mişnanın yaranmasında Yehuda Hanasinin, Yoxanan ben Zakkayın böyük rolları olmuşdur. Mişna təmiz və səlis ibri dilində yazılıb. O, əsasən Hallaxa və Aqada mətnlərindən ibarətdir. Bunların fərqlərinə gəldikdə isə, Aqada Mişnanın Hallaxa adlı hissəsinə daxil olmayıb, dini-hüquqi nizamlama xarakteri daşımır. O, əxlaqi hekayələr, nəsihətləri, moizələri, əfsanələri, fəlsəfi düşüncələri özündə cəmləşdirir. Mişnada Aqada mətni o qədər də çox deyil. Aqada Fələstin yəhudiləri tərəfindən II məbədin dövründən Talmud dövrünün sonuna qədər olan bir müddət ərzində yaradılmışdır. Aqadaya daxil olan hekayələrin çoxu Bibliyadakı surətlərlə əlaqədar olaraq yaranmışdır. Bibliyada nəql olunan əhvalatlar Aqada mətnləri üçün özək rolunu oynayır. Bibliyada üstüörtülü şəkildə verilən əhvalatlar Aqada mətnlərində aydınlaşdırılır. Aqadanın öyrənilməsi Hallaxa kimi vacib sayılmırdı. Bialik və Ravnitski tərəfindən nəşr edilmiş “Sefer-ha-aqada” adlı aqada toplusu daha çox şöhrət qazanmışdır.

Hallaxa isə aqadadan fərqli olaraq, yəhudilərin ailəvi, dini və mülki həyatının səhnəsidir. Qısa şəkildə demiş olsaq Tora, Talmud və daha əvvəlki ravvin ədəbiyyatındakı qanunlar toplusunu əks etdirir. Hallaxa sözünün mənşəyi Arami dili ilə əlaqədardır, belə ki, halax ( הלך) sözü getmək şəklində sözün kökünü təşkil edir ki, bu da “qəbul olunmuş yol”, “qanun” mənasını verir. Talmud isə Tanaxa şərh şəklində yazılmış qanunlar toplusudur.

2. Bibliyadan sonrakı dövr – e.ə.I əsr və b.e. II əsri arasındakı intervalı əhatə edir. Bu dövrdə yuxarıda da dediyimiz kimi ibri dilində yəhudi ənənəvi qanunvericiliyinin kodeksi olan Mişna yaranıb. Həmin bu dövrə Kumran icmasının ədəbiyyatı (ölü dəniz yaxınlığındakı mağazalarda aşkar edilib) da daxildir. Bu dövr yəhudilərin xarici təcavüzkarlara – Romalılara qarşı mübarzəsi dövrü idi. Yerusəlim və Müqəddəs Yerusəlim məbədi dağıdılmış, əhali öz vətənindən köçməyə məcbur olmuşdu. Bütün bu hadisələr də dilə öz mənfi təsirini göstərmişdir, çünki arami dilli və başqa xalqların əhatəsində yaşamağa məcbur olan yəhudilər b.e. II əsrin axırlarında danışıq dili kim ibri dilindən istifani azaltmış və tədricən yadırğamışlar. Bu da dili danışıq dili kimi sıradan çıxmaq təhlükəsi qarşısında qoymuşdur.

3. Talmud və Masorçular dövrü b.e. III-IX əsrlərini əhatə edir. Bu dövrdə İbri dilinin danışıq dili kimi sıradan çıxmasına baxmayaraq, o unudulmamışdı, bu dildə dua edir, müqəddəs kitabları oxuyur və yazırdılar. Bu dövrün ibri dilində olan dini poeziya əsərləri, Bibliyanın təsvirləri – Midraşlar yaranır və qorunub saxlanılırdı. Bununla yanaşı ibri dilinə qohum olan Arami dili yəhudilərin həyatına daxil olurdu, bu dildə Talmudun böyük bir hissəsi yazılmışdı. O zamanın elmli yəhudiləri bəzi nişanələr vasitəsilə sait səslərin düzgün yazılışını qoruyub saxlamağa çalışırdılar ki, onlara Masorçular – “ənənəni qoruyanlar” deyirdilər. Bibliyanın qədim mətnlərinin düzgün oxuna bilməməsi təhlükəsi yarandığına görə bu mətnlərin oxunuşunu dəqiqləşdirmək üçün massorçular dilin sait sistemini işləyib hazırlamağa çalışırdılar.

4. X-XVIII əsrlərdə də İbri dili bütün dünya yəhudilərinin mədəniyyət dili bütün dünya yəhudilərinin mədəniyyət dili kimi qalmaqda davam edir və bu dövr ibri dilinin orta əsrlər dövrü adlanır. Bu dövrün İbri dili poeziya (X-XIII əsrlər ispan yəhudilərinin poeziyası), elmi ədəbiyyat (fəlsəfi, coğrafi, tarixi, filoloji və tibbi ədəbiyyat), Bibliya və Talmuda izahlar (XI-XII əsrlərdə Raşinin məşhur izahları) kimi mühüm dil abidələrinin yaradılması ilə xarakterizə edilə bilər ki, buraya həm də Kabalist ədəbiyyatı da daxil edilir.

5. XIX əsr ibri dilinin dirçəlməsi üçün müəyyən zəmin yarandı, belə ki, bu dövrün yəhudi ədəbiyyatının (Qərbi və Şərqi Avropa dövlətlərində) yazıldığı dil müasir ibri dilinə çox yaxındır; bu dövrdə ibri dilində qəzet və jurnallar peyda olur, yəhudi ədəbiyyatında yeni janrlar (roman kimi) yaranır, yəhudi kitablarının səhifələrində müasir mövzülar görünməyə başlayır. XIX əsr ədəbiyyatşünaslarının və publisistlərinin yaradıcılığı, əsasən də yəhudi yazıçısı Mendele Moyxer-Sforimin (1835-1917) yaradıcılığı ibri dilinin müasir dil kimi bərpasına mühüm zəmin yaratdı.

6. İbri dilinin müasir forma alana qədərki bütün tarixi dövründə demək olar ki, ən mühüm mərhələ bu dilin dirçəldilməsi dövrüdür. XIX əsrin sonları XX əsrin əvvəllərində bəşər tarixində gözlənilməz sayılan bir hadisə baş verdi – ölü dil hesab olunan bir dilin bərpa edili, dövlət dili səviyyəsinə yüksəlməsi. Ölü dillər yazıda və ədəbiyyatda işlənməsinə baxmayaraq, heç bir insan üçün uşaqlıqdan öyrənilməyib, doğma dil kimi qavranılmayan və gündəlik danışıqda işlənmirlər. O dildə ki, danışılmır o dil ölü sayılır və ölü də dirilə bilmədiyi üçün ölü dilin də dirçəlməsi prosesi hamı tərəfindən mümkünsüz kimi qəbul edilirdi: Lakin bu proses baş tutdu və XVIII yüzilliyə qədər qədim əlyazmalarında və dini kitablarda mövcud olan bir dil gündəlik danışıq dili səviyyəsinə qaldırıldı. Müasir ibri dilin “dirçələrək” bu səviyyəyə çatması, bir çoxlarının yekdilliklə qəbul etdiyi E.ben Yehudanın adı ilə bağlıdır. 1881-ci ildə “Ümumdünya yəhudi birliyi” Ben Yehudaya Yerusəlim şəhərindəki məktəblərdən birində müəllimlik təklif edir. O, bu təklifi məktəblərdə ancaq ibri dilində dərs keçilməsi şərtilə bu təklifi qəbul etdi və Fələstinə köçməmişdən əvvəl o Debora Yanasa evlənmək təklif edir. Toy mərasimindən sonra Deboraya bu təklifləri etdi; bu gündən sonra evdə, küçədə, hər yerdə yalnız ibri dilində danışmaq üçün bu dili öyrənmək. Beləliklə Debaranın ölümündən sonra ben Yehudanın evlənəcəyi bacısı Hemda da bu dili öyrənməyə başlayır. O, ben Yehudaya ədəbiyyat işində kömək edir və sonralar onun barəsində kitab yazır. O, Fələstinə köçən gündən etibarən hər gün bir adamla onun ibri dilini başa düşdüyünə əmin olaraq bu dildə danışır və bu dili təbliğ etməkdə ona yardımçı olacaq çoxlu dostlar tapır. O, ilk uşağının ibri dilindədanışmasını çox istədiyinə görə onun üçün ibri dilini əla bilən bir qadın tutur. Həmin uşaq kiçik yaşlarından hər şeylə maraqlanan olur, böyüyəndə məşhur bir jurnalist kimi İtamar Ben-Avi adı altında 1902-ci ildə Fələstin haqqında kitab yazır. Bu kitabda “müqəddəstorpaqdakı” həyatdan bəhs olunur. Tezliklə leksika problemi ortaya çıxır və söz icad edilməsi zərurətindən ben Yehuda gecələri yatmayaraq yeni sözlər icad edir və səhər arvadından getdiyi hər yerdə (mağazada, qonşuda, qonaq gedəndə) bu sözlərdən istifadə etməyi tələb edir. Əvvəlki, samitlər və ərəb leksikası ilə ibri mənbələrində göstərilməyən sözləri ifadə etmək kimi 2 təklifi yaxınları tərəfindən etirazla qarşılandıqda, o, bu təkliflərdən imtina edir və onların yerinə ibri dilinin bərpasında fundament kimi çıxış edən böyük lüğət və yəhudi ədəbiyyatında (qədim və orta əsr ədəbiyyatı) qarşılaşdığı sözlərdən, onların birləşməsindən istifadə etməyi qərara alır. Bu böyük və çətin işi yalnız onun ölümündən 36 il sonra başa çatdırmaq (dilin dövlət dili səviyyəsinə çatmasına qədər) mümkün oldu. Sonra səhhəti ilə əlaqədar bir müddət bu işdən uzaqlaşmasına baxmayaraq ben Yehuda cürbəcür ad altında gündəlik qəzet çap etdirir və ibri dilində danışmağı təbliğ eir. İbri dilinin bərpasına bir amil də təsir göstərir ki, bu amil də İsraildən xeyli uzaq olan Rusiyadakı bir hadisədən ibarətdir. 1881-ci ildə Rusiyada Liberal II Aleksandr devrilir və hakimiyyətə III Aleksandr gəlir. Bununla da Rusiyadakı yəhudilər kütləvi şəkildə bu ölkədən İngiltərə, Amerika və başqa dövlətlərə köçmək məcburiyyətində qalırlar. Həmin köçənlər içərisində ali savadlı idealistlər də tapılır və onlar İsrailə gedərək ibri dilini çətinliklə də olsa öyrənməyə və uşaqlarını da bu dildəki məktəblərə təhsil almaq üçün göndərməyə başlayırlar. 1890-cı ildə Qalileydəki məktəblərdə ibri dili möhkəmlənmiş, bu dildə ilk uşaq bağçası da 1896-cı ildə Rexovotda yaranmışdı. İlk bu dili öyrədənlər pedoqoji təhsili olmayan gənclər idilər və onların da tələbləri ailə köməyindən məhrum olan uşaqlar idilər. Bunu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, bu gün danışılan ibri dilinin Ben Yehudanın evində danışılan dillə heç bir əlaqəsi yoxdur. 1980-cı ildə ben Yehuda 4 nəfərdən ibarət “ibri dili komitəsi”ni yaratdı, lakin bu komitənin ömrü yalnız yarım il oldu. Bu komitə danışıqda müxtəlif sözlərin mənasından istifadə etmək və tələffüz qaydalarının müzakirəsi ilə məşğul olurdu. 1913-14-cü illərdə ali-texniki məktəblərin tələbələri alman dili əleyhinə üsyan etmişlər. Bütün bunlar ben Yehudanın əməyinin boş olmadığını və hətta, çox mühüm həyati əhəmiyyətini sübut edir və bu sahədə onun əməyi doğrudan da, əvəzedilməzdir.

Nəhayət, 1948-ci il mayın 14-də İsrail dövlətinin yarandığı rəsmi olaraq elan edildi və ibri dili dövlətin rəsmi dili oldu. Dövlətin yaranmasılə mühüm ali təhsil ocaqları yaradıldı və ibri dilinin quruluşu işlənib daha da təkmilləşdirildi. Hal-hazırda da bu işlə məşğul olan, gündəlik sözlər üzərində işləyən, yeni sözlər yaradan universitet də mövcuddur ki, ibri dilinin bütün yeni quruluşu bilavasitə bu universitetlərlə əlaqədardır. Dil daim inkişafda olan, yenilənən bir proses olduğu üçün bu təhsil ocaqlarının işi daha çox əhəmiyyət kəsb edir və dili dinamik bir proses kimi daha dərindən tədqiq və inkişaf etdirir. Hal-hazırda ibri dili dünyanın bir çox ölkələrində tədris edilir və böyük maraqla qarşılanır.

Ədəbiyyat siyahısı:

Rus dilində:

1. ΐιυενβΰλόδ ΐ.ή. Ρξβπεμεννϋι θβπθς. Μ.,1990.

2. Γπΰνδε Α.Μ. Ββεδενθε β ρπΰβνθςελόνξε θησχενθε ρεμθςρκθυ �ηϋκξβ. Μ., 1972, ρ. 333 - 360.

3. Γπΰνδε Α.Μ. Γπΰμμΰςθχερκθι ξχεπκ �ηϋκΰ θβπθς // Ψΰοθπξ Τ. Λ. Θβπθς-πσρρκθι ρλξβΰπό. Μ., 1963

4. Δό�κξνξβ Θ. Μ. Ρεμθςξ-υΰμθςρκθε �ηϋκθ. Μ. 1965.

5. Θβπθς �ηϋκ. Κπΰςκΰ� εβπειρκΰ� ύνφθκλξοεδθ�. Θεπ., 1982.

6.Θβπθς-�ηϋκ βξηπξζδεννϋι. Ραξπνθκ ρςΰςει. Θεπ., 1984.

Ingilis dilində:

7.Rabin H. A Short History of the Hebrew Language. London, 1974.

Πεηώμε

Δΰννΰ� ρςΰςό� οξρβ�ωενΰ θρςξπθώ �ηϋκΰ θβπθς θ θρςξπθχερκθμ ύςΰοΰμ πΰηβθςθ� �ηϋκΰ. Β ρςΰςόε πΰρρμΰςπθβΰεςρ� κξπξςκξ βρε ύςΰοϋ πΰηβθςθ� �ηϋκΰ, νΰχθνΰ� ρ δπεβνθυ βπεμεν δξ νΰψθυ δνει.

Summery

This article is dedicated the history of Hebrew and historical stages of its development .In this article is examined all stages of he language development very shortly starting from ancient times till nowadays.

Ω�μ ψθτΰωθ, ω�μ ιΰηϋλϋ �δ�αθιιΰςϋμϋηδΰ ιΰλνϋη ΐη�παΰιϊΰνϋν δειθλ, αώιφκ β� δ�πθν φμσμςφπκ �δ�αθιιΰςϋ ξκεΰνϋνδΰ νΰδθπ β� �β�ηρθη αθπ θνϊθ ξλΰν «Δ�δ� Γξπγσδ κθςΰαϋ»νϋν δθλθνδ� ρώη ιΰπΰδϋϊϋλϋόϋνϋν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋ μΰπΰγλϋ δθλ τΰκςλΰπϋνϋ ΰψκΰπ εςμ�μθη� ιΰπδϋμ εδθπ. ίλα�ςς�, αθπ δθλθν (ρώωα�ς θλςθρΰγθ δθλλ�πδ�ν ύεδθπ) η�νύθνλ�ψμ�ρθνδ�, ιενθ ρώηλ�πθν ιΰπΰνμΰρϋνδΰ μξπτξλξζθ ιξλ �ν �ρΰρ β� αθπθνϊθ ιεπθ ςσςσπ. ΐνϊΰγ ρώη ιΰπΰδϋϊϋλϋόϋνδΰ ασνδΰν αΰψγΰ, αθπ δ� ρθνςΰκςθκ ιξλλΰ θκθ β� δΰωΰ ΰπςϋγ κ�λμ�νθν αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν �μ�λ� ύ�λ�ν ρώηλ�π βΰπ κθ, ασνλΰπΰ εοξρσν δθλθνδ� αξλ-αξλ πΰρς ύ�λθπθκ.

Φμσμθιι�ςλ�, μφπ�κκ�α ρώηλ�πθν �μ�λ� ύ�λμ�ρθνδ� θκθ ιξλ ώηφνφ ύώρς�πθπ: Ϋ. Μφυς�λθτ ΰνλΰμλϋ ρώηλ�πθν αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν δφη�λ�ν μφπ�κκ�α ρώηλ�π. ΫΫ. Εινθ ρώησν ς�κπΰπϋνδΰν ιΰπΰνΰν μφπ�κκ�α ρώηλ�π.

Ϋ. Μφυς�λθτ ΰνλΰμλϋ ρώηλ�πδ�ν �μ�λ� ύ�λ�ν μφπ�κκ�α ρώηλ�π

1.Θκθ β� δΰωΰ ΰπςϋγ σηΰγ μ�νΰλϋ ρώηφν αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν μειδΰνΰ ύ�λ�ν μφπ�κκ�α ρώηλ�π.

ΰ) Ασ αώλμ�ι�, �ρΰρ�ν, υφρσρθ θρθμλ�π – θνρΰν, ιεπ, μ�κΰν ΰδλΰπϋ δΰυθλδθπ: ΐγρΰγΰ γΰλΰρϋ, ΐλΰ δΰό, ΐλο ίπ�ν, ΐλο Πφρς�μ, ΐπγϋϊ γϋπ, ΐπγσαελθ, ΐιΰρξτιΰ, ΐινΰ Μ�λ�κ, Αΰνϋχθχ�κ, Αΰμρϋ Αειπ�κ, Αΰρΰς, Αΰψϋ ΰχϋγ, Αΰιαθϊΰν, Αΰιαώπ�, Αξόΰηϊΰ Τΰςμΰ, Αξη ΰιόϋπ, Αξη ξγ, Δΰψ Ξόση, Δ�δ� Ρσλςΰν, Δ�δ�μ Γξπγσς, Δ�λθ Δξμπσλ, Δ�λφ ίβπ�ν, Δ�μθπύφϊθ, Δ�ο�ύώη, Δ�π�ψΰμ ρσιϋ, Δξνδΰπ, Δών�αθλμ�η, Δσυΰ γξϊΰ, Δφύ�π, Δφλ�κ Σπΰν, Δφημφπδ γΰλΰρϋ, ίλθνϊ�, ίνρ� γξϊΰ, Θχ Ξόση, Θλΰλμϋψ, Γΰαΰ ΐόΰϊ, Γΰαΰνύφϊθ, Γΰμόΰν (ασπΰδΰκϋ γΰμ ΰπυΰθκλ�ψμθψ «ψΰμΰν» ρώηφνδ�νδθπ (4,98)), Γΰνςσπΰλϋ, Γΰπΰ ΐπρλΰν, Γΰπΰασδΰγ, Γΰπΰχ�κφπ, Γΰπΰ Δ�πβ�νδ, Γΰπΰύφν�, Γΰπΰ �φκ�ν, Γ�τλ�ς γξϊΰ, Γϋλαΰψ, Γϋπγγϋνσγ, Γϋρϋπϊΰ Ιενύ�, Γϋιΰνύφϊθ, Γϋιΰν Ρελϊθκ, Γξνσπ γξϊΰ, Γσςλσ Μ�λ�κ, Ρΰλσπ Γΰηΰν, Ρΰπϋ Χξαΰν, Ρΰπσ Γΰλμΰψ, Ρΰβγΰν Ρΰπϋ, Ρελϊΰν, Ψθπώκφη, Ψώκλθ Μ�λθκ, �ΰνπϋ �ΰΰλΰ, �ΰςιΰν Γΰλΰρϋ, ��πρσηΰμϋψ, �ϋπΰασηΰν, Σψσν γξϊΰ, Ιΰοΰόλσ γξϊΰ, Ιΰιυΰν Κεψθψ.

Μθρΰλλΰπδΰν δΰ ύώπφνδφιφ κθμθ, δΰρςΰνδΰ ξνξμΰρςθκΰ β� ςξοξνθμλ�π χξυ γ�δθμ β� π�νύΰπ�νύδθπ. Θνρΰνλΰπΰ β� ιεπλ�π� βεπθλ�ν ΰδλΰπϋν ς�ψ�κκφλ δώβπφδφπ, δΰρςΰνϋν δθλθ ξ γ�δ�π γ�δθμδθπ κθ, ω�λ� μφπ�κκ�α ρώηλ�πθν δφη�λςμ� ρώηλ�π� κεχθδθ αΰψλΰμΰιϋα αελ�. Ιεπ ΰδλΰπϋνδΰν �ϋπΰασηΰν ω�λ� �πΰαηξνΰ χεβπθλμ�ιθα, Ψθπώκφη, Αΰψϋ ΰχϋγ, ΐλΰδΰό β� ρ. ω�λ� θλκθν ΰδ γξιμΰ τξπμΰρϋνδΰδϋπ. «Ψφαω�ρθη, ασ β� ιΰ δθύ�π �πΰηθλ�πδ� γ�δθμ εςνθκ γΰςλΰπϋν ς�ραθς εδθλμ�ρθνδ� ςξοξνθμθκΰ χξυ ύφϊλφ αθπ βΰρθς�δθπ»(1,186) β� ΔΓΚ ασ αΰυϋμδΰν δΰ �β�ηεδθλμ�η αθπ γΰινΰγδϋπ.

«Κθςΰα»δΰ θψλ�ν�ν θνρΰν ΰδλΰπϋ θρ� – Αΰιαώπ�, Δ�μθπύφϊθ, Δών�αθλμ�η, Γΰπΰασδΰγ β� ρ. – θνρΰνϋν μ�ν�βθ β� ιΰ τθηθκθ κειτθιι�ςλ�πθνθ ν�η�π� ΰλΰπΰγ γξισλσπ β� γ�δθμ ςφπκ ξνξμΰρςθκΰρϋνϋ ώηφνδ� χξυ ύώη�λ �κρ εςδθπθπ.

Φμσμθιι�ςλ�, ΔΓΚ-δ� θψλ�ν�ν ςξοξνθμλ�π β� ξνξμΰρςθκΰ ξ γ�δ�π ύενθψδθπ κθ, ασ μώβησιΰ ασπΰδΰ ιες�πθνϊ� ιεπ βεπμ�μθη θμκΰνρϋηδϋπ.

α) ΔΓΚ-δ� μφπ�κκ�α θνρΰν β� ιεπ ΰδλΰπϋνδΰν αΰψγΰ, θκθ β� δΰωΰ ΰπςϋγ ρώηφν αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν �μ�λ� ύ�λ�ν μφυς�λθτ ςθολθ μφπ�κκ�α ρώηλ�π δ� βΰπ: ΰόΰιϋλ, ΰνσŋχσν, ΰιΰγιξλσ, αελχΰό, αεψθκκ�πςμ�, α�ύλ�πα�ύθ, ϊΰναΰϊσγ, χ�πθαΰψϋ, δθλα�νδ, �μθπΰυσπ, �μθπΰυσπαΰψϋ, ωΰγγϋιχσν, γΰπΰγσψ, γΰπϋνδΰψ, γΰιϋνΰνΰ, γΰιϋνΰςΰ, γξλςσό, ςσςρΰγ, ρ�νθνχσν, ρϋπΰβΰπδϋ, ψΰωθνχθαΰψϋ, ψ�αχϋπΰγ, ιΰλΰαδΰγ.

Ασ μθρΰλλΰπδΰν δθλθμθη φχφν ΰπςϋγ ρΰδ� ρώη κθμθ τξπμΰλΰψμϋψ ςσς- β� ρΰγ(λΰ)- τελλ�πθνδ�ν �μ�λ� ύ�λ�ν ςσςρΰγ ~ δσςρΰγ ~ δσρςΰγ, γξλ β� ςφι/ςφκ κ�λμ�λ�πθνδ�ν ιΰπΰνΰν γξλςφι ~ γξλςσό ~ γξλςσγ λεκρεμλ�πθνθ ύώρς�π� αθλ�πθκ.

Αελχΰό ρώηφν� ύ�λθνϊ� θρ� (Γϋλϋνϊϋνϋν αελχΰόϋνΰ ιΰαϋψδϋ-κθμ, ασνϋ χϋποΰ… (5, 102)) αθηϊ� ξ, «ΰπυΰ, ρξν» μ�νΰρϋνϋ βεπ�ν αελ β� ω�λ� ΔΛ�-δ� «γΰμχϋνϋν σϊσ» ΰνλΰμϋνδΰ πΰρς ύ�λδθιθμθη χΰόϋ (3,324) ρώηλ�πθνδ�ν �μ�λ� ύ�λ�ν μφπ�κκ�α ρώηδφπ. Ασ λεκρθκ βΰωθδ γ�δθμ ρώηλ�πθμθηδ�νδθπ. Αελ� κθ, �φπκ δθλλ�πθ θλ� δθύ�π δφνιΰ δθλλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ αΰψ βεπ�ν ρώη ΰλϋψ-βεπθψθνθ ώπν�κλ�πλ� χξυ ύώη�λ αθπ ψ�κθλδ� ύώρς�π�ν ΐ.Δθλΰχΰπ ασλγΰπ ςφπκϊ�ρθνδ�ν ρλΰβιΰν ασλγΰπϊΰρϋνΰ κεχ�ν «αθλ�πηθκ» μ�νΰλϋ αελχσγ κ�λμ�ρθνθ μθρΰλ ύώρς�πθπ (2,34-35).

2.Ρθνξνθμ β� ιΰ ιΰυϋν μ�νΰλϋ ρώηλ�πθν ιΰνΰψϋ θψλ�νμ�ρθνδ�ν ιΰπΰνΰν μφπ�κκ�α ρώηλ�π

Ασ αώλμ�ι� ρθνξνθμ ρώηλ�πθν ιΰνΰψϋ θψλ�νμ�ρθ ν�ςθϊ�ρθνδ� �μ�λ� ύ�λ�ν μφπ�κκ�α ρώηλ�πλ� (μ�ρ.: ΰόϋλ-σρ, δΰλ-ασδΰγ, ρΰό-�ρ�ν) α�πΰα�π, γϋη-ύ�λθν, ρφδ-οενθπ, ιφη-δξδΰγ κθμθ ιΰυϋν μ�νΰλϋ ρώηλ�πδ�ν ιΰπΰνμϋψ μφπ�κκ�α ρώηλ�πθ δ� δΰυθλ εςμθψθκ. Φμσμθιι�ςλ�, «αθπ χξυ ρώηφν γξψΰ θψλ�νμ�ρθ λΰο γ�δθμ δώβπφν μ�ωρσλσδσπ. �.ΐ.Δεγςιΰπεβΰ θδδθΰ εδθπ κθ, «αΰόλΰιϋϊϋλϋ β� αΰόλΰιϋϊϋρϋη ρώηλ�πθν γξψΰ θψλ�νμ�ρθ ω�π αθπ μφΰρθπ δθλδ� τπΰηεξλξύθιΰνϋν ΰπυΰθκ γΰςϋνΰ ΰθδδθπ… Ασ γξψΰ ρώηλ�π, ςΰιτΰλΰπ ΰπΰρϋ �λΰγ� δώβπφνδ� ρώιλ�νθλ�ν τθκπθν μφυς�λθτ γξωσμ δθΰλεκςλ�πθ ς�μρθλ εδ�ν θνρΰνλΰπϋν ΰνλΰμΰρϋ φχφν χεψθδλθ δθΰλεκς, α�η�ν δ� μφυς�λθτ δθλλ�πθν λεκρθκΰρϋνϋν θρςθτΰδ�ρθ ν�ςθϊ�ρθνδ� μειδΰνΰ χϋυμϋψδϋπ» (αΰυ:7,19). Αελ�λθκλ�, ΔΓΚ-δ�ν ρεχδθιθμθη μθρΰλλΰπΰ ν�η�π ρΰλΰγ: ΰόϋπ-ΰδλσ, ΰόϋπ-σλσ, ΰλΰ-ύεν, ΰλϋν-αΰψ, ΐλλΰω-�ΰΰλΰ, ΰλςσν-ύφμφψ, ϊϋλΰρσν-αΰωΰδϋπ, ϊθϊθ-αθϊθ, χΰιϋπ-χ�μ�ν, δΰδϋ-δΰι�, δ�π�-ς�ο�, δθλ-δΰμΰγ, δφνιΰ-ΰλ�μ, ελ-ύφν, εβ-εψθκ, θηη�ς-ωώπμ�ς, ύειθμ-κεχθμ, γΰδΰ-α�λΰ, γΰτΰλσ-αώπκλφ, γΰλΰ-ώλκ�, γΰπ-αση, γΰπΰλσ-ύώύλφ, γΰπόΰ-γφηόσν, γΰπϋ-γξϊΰ, γΰςϋ-μώωκ�μ, γΰβσμ-γΰπδΰψ, γξβμ-γ�αθλ�, γϋη-ύ�λθν, γσπς-γσψ, μΰλ-πθηγ, μσπΰδ-μ�γρσδ, οθπ-γξϊΰ, ρϋόϋν-κειθκ, ψθν-ψΰδμΰν, ςΰϊ-ςΰυς, ξόλΰν-σψΰγ, ώκχ�-ξιλσγ, φη-ύώη, ιΰυψϋ-υσα, ιΰυψϋ-σιΰπ, ιΰηϋ-ιΰαΰν, ιεν-ιΰγΰ, ιεπ-ισπδ, ιθύθς-ϊϋλΰρϋν, ιφη-δξδΰγ.

3. ΐνςξνθμ μ�νΰλϋ ρώηλ�πθν ιΰνΰψϋ θψλ�νμ�ρθνδ�ν ιΰπΰνΰν μφπ�κκ�α ρώηλ�π.

ΐό-αξη, ΰλΰν-ΰλχΰγ, ΰλςσν-ύφμφψ, ΰλςσν-ςσϊ, αΰαΰ-ΰνΰ, ασ ύφν-ιΰπϋν, δφν-ύφν, �λ-ΰιΰγ, ύεϊ�-ύφνδφη, ύ�λ�ν-ύεδ�ν, ύ�λθμλθ-ύεδθμλθ, θπΰγ-ιΰγϋν, γϋψ-ιΰη, γξλ-οσς, ρΰό-ρξλ, ξόσλ-γϋη, ώλφ-δθπθ, σλσ-κθχθ, ιεπ ΰλςϋ-ιεπ ιφηθ.

4.Ασ αώλμ�ι� μφπ�κκ�α ρΰιλΰπϋ δΰυθλ εςμθψθκ. Ξνλΰπϋν μθγδΰπϋ δΰρςΰνδΰ χξυλσγ ς�ψκθλ εςδθιθνδ�ν δθύ�πλ�πθνδ�ν (θρθμ, ρθτ�ς, η�πτ, �β�ηλθκ, νθδΰ) ΰιπϋ ύώρς�πμ�ιθ λΰηϋμ αθλδθκ: ΰλςμϋψ αθν, αεψ ιφη, δξγρΰν αθν, �λλθ-ΰλςμϋψ, �λλθ αθν, �λλθ ιεδδθ, θκθ αθν, θκθρθ-φχφ, γϋπγ αθν, γϋπγ-�λλθ, ξν ΰλςϋ, ξν αεψ, ξν αεψ αθν, ξν θκθ αθν, ξςση αθν, ξςση φχ, ξςση ιεδθ, ρ�κρ�ν αθν, φχ-δώπς, φχ ιφη, φχ ιφη ΰλςμϋψ ΰλςϋ, ιθύθπμθ αεψ, ιθύθπμθ δώπς, ιθύθπμθ αθν, ιφη γϋπγ.

Ασνδΰν αΰψγΰ, ΚΔΓ δθλθνδ� φχ ξςση ξν, ξν ξςση ξν μφπ�κκ�α ρΰιλΰπϋ θψλ�νμθψδθπ. «ΐη�παΰιϊΰν ιΰηϋλϋ ΰαθδ�λ�πθνθν δθλθνδ� κ�μθιι�ς κΰςεγξπθιΰρϋνϋ ς�δγθγ εςμθψ ΐ.ίλθηΰδ� ιΰηϋπ κθ, ιΰηϋλϋ ΰαθδ�λ�πδ� α�ηθ μθγδΰπ ρΰιλΰπϋνϋν θτΰδ� ξλσνμΰρϋνδΰ ς�ρβθπθ φρσλΰ δΰ πΰρς ύ�λθνθπ. Αελ� κθ, «100» θτΰδ� εςμ�κ φχφν ΰδθ ιφη ρώηφ �β�ηθν� α�η�ν φχ ξςση ξν ρώη αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν θρςθτΰδ� ξλσνσπ» (8,132).

ΫΫ Εινθ ρώηφν ς�κπΰπϋνδΰν �μ�λ� ύ�λ�ν μφπ�κκ�α ρώηλ�π.

ΰ) Ασπΰιΰ θρθμ, ρθτ�ς, νθδΰ, η�πτλ�ψμθψ τελλ�π β� ς�γλθδθ ρώηλ�πθ ΰθδ εςμθψθκ: ΰχσγ-ΰχσγ, ΰλΰ-ΰλΰ, ΰλΰι-ΰλΰι, ΐλλΰω-ΐλλΰω, ΰοσλ-ΰοσλ, ΰρϋλΰν-ΰρϋλΰν, ΰιπσ-ΰιπσ, αΰγΰ-αΰγΰ, αθν-αθν, αθρ�π�κ-αθρ�π�κ, αώιφκ-αώιφκ, αώύφπ-αώύφπ, ασλδϋπ-ασλδϋπ, ασπχσγ-ασπχσγ, χΰόνΰμ-χΰόνΰμ, χΰο-χΰο, δΰψγσν-δΰψγσν, δσπΰ-δσπΰ, δξλΰα-δξλΰα, δξλΰμΰϊ-δξλΰμΰϊ, δώύ�-δώύ�, δών�-δών�, τϋρϋλ-τϋρϋλ, ύ�λθ-ύ�λθ/ύ�λφ-ύ�λφ, ύσμασπ-ύσμασπ, κ�ρ�-κ�ρ�, κώοφπ-κώοφπ, γΰαΰ-γΰαΰ, γΰνλσ-γΰνλσ, γΰπΰ-γΰπΰ, γΰρ-γΰρ, γΰςΰπ-γΰςΰπ, γΰςϋ-γΰςϋ, γϋιμΰ-γϋιμΰ, γϋηϋλ-γϋηϋλ, γξβΰ-γξβΰ, γσϊΰ-γσϊΰ, γσπσ-γσπσ, ώκφπ-ώκφπ, οΰπΰ-οΰπΰ, ρΰλγσμ-ρΰλγσμ, ρΰπΰ-ρΰπΰ, ρ�πο�-ρ�πο�, ρθν-ρθν, ρξβσγ-ρξβσγ, ςΰβλΰ-ςΰβλΰ, βΰτ-βΰτ, ιΰα-ιΰα, ιΰλΰα-ιΰλΰα, ιΰοΰ-ιΰοΰ, ιΰςΰ-ιΰςΰ, ιϋλδϋπ-ιϋλδϋπ, ιφμπσ-ισμπσ, ιφκρ�κ-ιφκρ�κ, ηΰπϋ-ηΰπϋ.

α) ��π�τλ�πδ�ν αθπθ λφό�ςθ μ�νΰ δΰψϋιϋπ, θκθνϊθρθ θρ� λεκρθκ μ�νΰδΰν μ�ωπσμ ξλσα, αθπθνϊθ ρώηφν ς�ωπθτλ�νμθψ ρ�ρλ�νμ�ρθνδ�ν θαΰπ�ς ξλσπ (9,90). Αελ� ρώηλ�πθ ψ�πςθ ξλΰπΰγ γξψΰ θρθμλ�π ωερΰα εςμ�κ ξλΰπ. Χφνκθ θκθνϊθ ς�π�τ μφρς�γθλ μ�νΰιΰ μΰλθκ ξλμΰρΰ δΰ, αθπλ�ψμ� δΰυθλθνδ� υφρσρθ τξπμΰ κθμθ μφ�ιι�ν γπΰμμΰςθκ λεκρθκ μ�νΰ δΰ δΰψϋιϋπ (9,91): ϊθϊθ-αθϊθ, δφύφν-δθπθνύ, ω�πη�-μ�πη�, υΰπΰϊΰ-γΰπΰϊΰ, γΰν-γσν, ιΰδϋγ-ιΰπΰγ, ιΰμπϋ-ισμπϋ, ιΰπϋψμΰρσν-ιΰπχϋμΰρσν.

Ασπΰιΰ θκθ μφπ�κκ�α ρώηφ δ� ΰθδ εςμ�κ θρς�πδθκ: χξαΰν-χξλϋγ, ιξλχϋ-ιξλϋγχϋ. Ασ ρώηλ�πθν θκθνϊθ κξμοξνενςθνθν λφό�ςθ μ�νΰρϋ βΰπδϋπ, ΰνϊΰγ μφΰρθπ δθλθμθηδ� ΰπυΰθκλ�ψδθιθ φχφν, δΰωΰ χξυ αθπθνϊθ ς�π�τθν τξνεςθκ ξλΰπΰγ δ�ιθψμθψ ς�κπΰπϋνΰ ξυψΰιϋπ.

Αφςφν ισυΰπϋδΰ δειθλ�νλ�π Δ�δ� Γξπγσδ δθλθνθν ν� γ�δ�π γ�δθμ, γ�δθμλθιθ θλ� α�πΰα�π μφΰρθπ ξλμΰρϋνϋ ύώρς�π�π�κ, «Κθςΰα»ϋν μφκ�μμ�λλθιθνθ αθπ δΰωΰ ύώη ώνφν� ρ�πθπ. Εοξρ ν� γ�δ�π ς�ωλθλ ξλσνρΰ δΰ, ξνσν ωΰγγϋνδΰ ν� γ�δ�π ιΰηϋλρΰ, δειθλρ� δ� ω�π δ�τ� ιενθ-ιενθ τΰκςλΰπ φη� χϋυϋπ. Ασνΰ ύώπ�, «ΚΔΓ ώη μ�ςνθ, κφςλ�ρθ �ςπΰτϋνδΰ ω�γθγ�ς�ν ελμθ αθπ κθςΰαυΰνΰ ιΰπΰςμϋψδϋπ» (6,9).

ίΔίΑΘΙΙΐ�

1.ΐλεκρεεβ Β.Ο. Οπξθρυξζδενθε νΰπξδξβ Κΰβκΰηΰ. Μξρκβΰ, «Νΰσκΰ», 1974

2.Δθλΰχΰπ ΐ. �φπκ δθλθνε ύενελ αθπ αΰκϋψ. ΐνκΰπΰ, �φπκ ςΰπθω κσπσμσ αΰρϋμεβθ, 1964

3.Δθβΰνφ λσόΰς-θς-�φπκ �επϊφμερθ. Χεβθπεν: Αερθμ ΐςΰλΰι, Ϋ ϊθλς, ΐνκΰπΰ, �φπκ �ΰπθω Κσπσμσ Αΰρϋμεβθ, 1992

4. Υ�λθλξβ Ο. «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» - Θνςθαΰω ΰαθδ�ρθ. Αΰκϋ, «έ�νϊλθκ», 1993

5. «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» ενρθκλξοεδθιΰρϋ. Ϋ ϊθλδ, Αΰκϋ, Ιενθ Ν�ψπλ�π εβθ, 2000

6.Κθςΰαθ-Δ�δ�μ Γξπγσδ �λΰ λθρΰνθ-ςΰθτειθ-ξόσηΰν. ��πςθα εδ�ν: Ρ.ίλθηΰδ�, Αΰκϋ, Ιενθ Ν�ψπλ�π Εβθ, 1999

7.Γΰνθεβ Τ.ΐ. Ξαπΰηξβΰνθε ρλξζνϋυ ρλξβ β ςΰςΰπρκξμ �ηϋκε. Μξρκβΰ, «Νΰσκΰ», 1982

8.Γϋοχΰγ Μ. �φπκ ρΰι ρθρςεμθ. Αΰκϋ, «Ιΰηϋχϋ» �δ�αθ ν�ψπλ�π εβθ, 1996

9.Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθ. ΫΫ ϊθλδ. Μξπτξλξύθιΰ. Αΰκϋ, «Ελμ», 1980

Υφλΰρ�

«Δ�δ� Γξπγσδ κθςΰαϋ»νϋν δθλθνδ� ρθνςΰκςθκ φρσλλΰ ιΰπΰνΰν μφπ�κκ�α ρώηλ�πθν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋ μΰπΰγλϋ δθλ τΰκςλΰπϋνϋ ΰψκΰπ εςμ�μθη� ιΰπδϋμ εδθπ. ίρΰρ�ν, εοξρσν δθλθνδ� μ�κΰν (μ�ρ.: ΐπγσαελθ, �ϋπΰασηΰν) β� θνρΰν ΰδλΰπϋ (μ�ρ.:Γΰπΰασδΰγ, Δ�μθπύφϊθ) μφπ�κκ�α ρώη ψ�κλθνδ� γΰπψϋμϋηΰ χϋυϋπ κθ, ασ δΰ ρώηλ�πθν ω�λ� θλκθν ΰδ γξιμΰ τξπμΰρϋνδΰ ξλδσόσνσ β� «Κθςΰα»ϋν δθλθνθν γ�δθμλθιθνθ αθπ δΰωΰ ύώη ώνφν� ρ�πθπ.

Α�λλθδθπ, δθλθν ρθνςΰκρθρθ μφπ�κκ�α β� χ�ςθν ρΰω�δθπ. Χφνκθ ρθνςΰκθρθν ρτεπΰλΰπϋ χξυδσπ: νξπμΰςθβ ρθνςΰκρθρ, ρεμΰνςθκ ρθνςΰκρθρ, φρλσαθ ρθνςΰκρθρ, τσνκρθξνΰλ ρθνςΰκρθρ, ΰκςσΰλ ρθνςΰκρθρ β� ρ. Ασ αώλύφ ύώρς�πθπ κθ, δθλθν ρθνςΰκρθρθνδ� υειλθ ωΰδθρ�λ�π αΰψ βεπθπ. Ασ ωΰδθρ�λ�πδ�ν αθπθ δ� α�δθθ-εκροπερρθβ ρθνςΰκρθρθν ςώπ�ςδθιθ ωΰδθρ�λ�πδθπ.

Ω�μθν ωΰδθρ�λ�πθν θλκ μ�πω�λ�ρθ δΰνϋψϋγ δθλθδθπ. «Δΰνϋψϋγ δθλθνθν θτΰδ�λθ νθςγ βΰρθς�λ�πθ ρΰιϋλΰν ασ ρθνςΰκςθκ κξνρςπσκρθιΰλΰπ α�δθθ ιΰπΰδϋϊϋλϋγδΰ δΰ γφββ�ςλθ ρθνςΰκςθκ-φρλσαθ τθγσπλΰπδΰν αθπθδθπ» (1, 133, 138).

Δθλ βΰωθδλ�πθνθν ρθνςΰκςθκ τσνκρθιΰρϋ φνρθιι�ςθν �ρΰρ τΰηΰρϋ ξλΰν ϊφμλ�λ�πθν γσπσλμΰρϋνδΰ ξνλΰπϋν πξλσ θλ� μφ�ιι�νλ�ψθπ. Κξμμσνθκΰςθβ β� εκροπερρθβ ΰκςϋν βΰωθδθ κθμθ ϊφμλ�νθν γσπσλμΰρϋνδΰ δθλ βΰωθδλ�πθνθν οξεςθκλθιθ β� ρεμΰνςθκΰρϋ �ρΰρδϋπ β� ω�μθν βΰωθδλ�πθν ρεμΰνςθκΰρϋ θλ� τσνκρθιΰρϋ ρϋυ �λΰγ�δ� ξλρΰ δΰ, α�ηθ δθλχθλ�πθν ς�γδθμ εςδθιθ κθμθ, ξνλΰπϋ εινθλ�ψδθπμ�κ ξλμΰη. Αελ� κθ, ρθνςΰκρθρδ� δθλ βΰωθδλ�πθνθν μ�νΰρϋ β� τσνκρθιΰρϋ ΰπΰρϋνδΰ ξλΰν γΰπψϋλϋγλϋ �λΰγ� �ρλθνδ� ρεμΰνςθκΰ β� ρθνςΰκρθρθν γΰπψϋλϋγλϋ �λΰγ�ρθ κθμθ ώιπ�νθλθπ (2, 13; 3, 14).

Ασ γΰπψϋλϋγλϋ �λΰγ� ρθνςΰκςθκ βΰωθδλ�πθν νθςγ ρθςσΰρθιΰρϋνδΰκϋ τ�ΰλθιι�ς θρςθγΰμ�ςλ�πθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπ� αθλθπ. Ω�μθν θρςθγΰμ�ςλ�πθν ύεδθψθνδ� ρθνςΰκρθρθν β� ξνσν θμκΰνλΰπϋνϋν ιενθ μειθλλ�πθ μειδΰνΰ χϋυϋπ. Ασ φρλσαθιιΰςΰ ύεδθα αΰόλΰνϋπ.

Φνρθιι�ς ΰνϋ θντξπμΰρθιΰνϋν μφαΰδθλ�ρθδθπ. Ω�μθν μφαΰδθλ� βΰυςϋ ύώπφνςφλ�πθν εκροπερρθβ αξιΰλΰπϋ αθπ ρϋπΰ τΰκςξπλΰπλΰ ιΰνΰψϋ, ελλθοςθκ κξνρςπσκρθλΰπλΰ δΰ ύεπχ�κλ�ψθπ. Ξνΰ ύώπ� κθ, φνρθιι�ςθν μξςθβλ�πθνθ δ�πκ εςμ�κ φχφν, �λα�ςς�, μ�ςνδ� αφςφν ϊφμλ� φηβλ�πθνθν ξλσα-ξλμΰμΰρϋ η�πσπθ ρΰιϋλμϋπ. ίκρθν�, «φνρθιι�ς οπξρερθνδ� ϊφμλ�νθν ιϋόϊΰμ, λΰκξνθκ, ιΰπϋμχϋγ τξπμΰλΰπϋνΰ μειθλεςμ� δΰωΰ ύφϊλφ ξλσπ» (4, 5).

Νΰόϋλλΰπδΰ θψςθπΰκ εδ�ν γφββ�λ�πθν ορθυθ τ�ΰλθιι�ςθ τ�πδθ, εμξρθξνΰλ β� θπΰδθ κειτθιι�ςλ�πθν αθπλθιθνδ�ν ς�ψκθλ ξλσνσπ. Ω�μθν γφββ�λ�πθν νθςγθνθ ς�ψκθλ εδ�ν ελλθοςθκ κξνρςπσκρθιΰλΰπδΰ ώηφνφ ϊΰνλϋ ψ�κθλδ� ύώρς�π�ν εμξρθιΰ, ωθρρ β� δσιόσ �ρΰρ αθπ κειτθιι�ς τΰκςϋ κθμθ θνρΰνλΰπϋν θνκθψΰτ, ω�π�κ�ς β� τ�ΰλθιι�ς ρτεπΰλΰπϋνΰ δΰυθλδθπ. Ασ αΰυϋμδΰν νΰόϋλ γ�ωπ�μΰνλΰπϋνϋν ωθρρ β� δσιόσλΰπϋ, εμξρθξνΰλ �ωβΰλ-πσωθιι�ρθ εκροπερρθβλθιθν τξπμΰλΰψμΰρϋνδΰ δΰ αΰψλϋϊΰ νώγς� ρΰιϋλϋπ. Ωΰδθρ�λ�πθν, ξαπΰηλΰπϋν θνκθψΰτ �ν�ν�λ�πθ θλ� ώλχφλ�ν εμξρθξνΰλλϋγδΰ ωθρρθλθκ δ�π�ϊ�ρθ γφββ�ςλθ ξλδσόσ ωΰλδΰ, εκροπερρθβλθκδ� θτΰδ�λθλθκ β� ς�ρθπλθλθκ ώλχφρφ �ρΰρ υφρσρθιι�ς κθμθ ύώρς�πθλθπ. Εκροπερρθβλθκ θρ� νΰόϋλ δθλθνδ� θτΰδ� βΰρθς�λ�πθνθν φρλσαθ μ�γΰμλΰπϋνϋν �ρΰρ βΰρθς�λ�πθνδ�ν αθπθ κθμθ δθγγ�ςθ χ�κθπ.

Νΰόϋλλΰπδΰ εκροπερρθβ αξιΰλΰπϋ ιΰπΰδΰν �ν�ν� ρεμΰνςθκ ελλθορθρθν οΰιϋνΰ δφψφπ. ί.Μ�μμ�δξβΰ ύώπ�, ρεμΰνςθκ ελλθορθρ, �ρΰρ�ν, νθςγ οπξρερθνδ� μφψΰωθδ� ξλσνσπ. Ασ ωΰδθρ� μ�νςθγθ βσπόσνσν μφ�ιι�ν κξμοξνενς φη�πθν� δφψμ�ρθ; εκροπερρθβ π�νύΰπ�νύλθιθν ιΰπΰδϋλμΰρϋ ςενδενρθιΰρϋ β� ς�κπΰπΰ ιξλ βεπμ�μ�κ φχφν τξπμΰλΰψδϋπϋλϋπ β� θψλ�δθλθπ (5, 46).

Α�δθθ- εκροπερρθβ ρθνςΰκρθρδ� φρλσαθ μ�γΰμϋν τξπμΰλΰψμΰρϋνδΰ τθκπθν μφ�ιι�ν θτΰδ� τξπμΰρϋ ξλΰν ελλθοςθκ κξνρςπσκρθιΰλΰπ δΰ μφωφμ πξλ ξινΰιϋπ. «Ελλθορθρ» ισνΰν μ�νψ�λθ δθλχθλθκ ςεπμθνθδθπ, θτΰδ�νθν ω�π ωΰνρϋ αθπ ελεμενςθνθν ασπΰυϋλμΰρϋ-ΰςϋλμΰρϋ, θυςθρΰπϋ. Ω�μθν ελεμενς μ�ςνδ�ν β� ρθςσΰρθιΰδΰν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ ΰρΰνλϋγλΰ α�ποΰ εδθλ� αθλ�π (6, 96).

Ω�π ωΰνρϋ αθπ ϊφμλ� φηβφνφν, �λ�λυφρσρ δΰ υ�α�πθν ασπΰυϋλμΰρϋ ελλθορθρ ωΰδθρ�ρθνθ δξόσπσπ. Ασ, οπθνρθο εςθαΰπθλ� φρλσαθ-ρεμΰνςθκ κΰςεγξπθιΰδϋπ. Ρεμΰνςθκ-τσνκρθξνΰλ ρθνςΰκρθρδ� ώιπ�νθλμ�λθδθπ.

Ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π δει�νδ� αΰψλϋϊΰ γσπσλσψ �λΰμ�ςθ μφ�ιι�ν ρεμΰνςθκΰλϋ οπεδθκΰςϋν-υ�α�πθν ασπΰυϋλμΰρϋ θλ� μφψΰιθ�ς ξλσνΰν ϊφμλ� ςθολ�πθ ν�η�πδ� ςσςσλσπ. ίλα�ςς�, υ�α�πθν θμολθκΰρθιΰρϋ ϊφμλ�νθν μ�νΰρϋνΰ ωεχ αθπ υ�λ�λ ύ�ςθπμθπ. Υ�α�πθν μ�νΰ ιφκφνφ ϊφμλ�δ�κθ δθύ�π φηβλ�π ιεπθν� ιεςθπθπ. Αελ�λθκλ�, ωΰνρϋ φρλσαδΰ θψλ�νμ�ρθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλμΰιΰπΰγ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π βεπθλ�ν θντξλπμΰρθιΰνϋ ρϋυλΰψδϋπϋπ, ξνσ ρξν δ�π�ϊ� ιϋόϊΰμ τξπμΰιΰ ρΰλϋπ.

Νΰόϋλ δθλθνδ� θψλ�ν�ν ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π εμξρθξνΰλ, εκροπερρθβ β� δθνΰμθκ υΰπΰκςεπθν� ύώπ� ξ αθπθ ςθο ϊφμλ�λ�πδ�ν ρεχθλθπ.

Ρεμΰνςθκ ϊ�ω�ςδ�ν μφρς�γθλ ξλΰν ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π ιΰπϋμχϋγ ϊφμλ�νθν αθπ ςθοθ ξλρΰ δΰ, μ�ημσν αΰυϋμδΰν ξνδΰν τ�πγλ�νθπ. Μ�νΰ αφςώβλφιφ ασ κξνρςπσκρθιΰλΰπϋ ιΰπϋμχϋγ ϊφμλ�νθν δθΰλξζθ β� μξνξλξζθ ςθολ�πθνδ�ν τ�πγλ�νδθπθπ. Κξνρςπσκρθιΰδΰ τθκπθν μ�νΰρϋ ασπΰυϋλμϋψ υ�α�πρθη δ� ΰιδϋνλΰψϋπ. «Δειθλ�ν τθκπθν μ�νΰρϋ υ�α�πρθη δ� ΰιδϋν ξλδσόσνδΰν α�ποΰ εδθλμθψ υ�α�π κώμ�κχθ τσνκρθιΰ δΰψϋιϋπ. Ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π� μ�υρσρ ξλΰν ω�μθν υφρσρθιι�ς ξνλΰπϋ δθλθν, υφρσρθλ� δ� δΰνϋψϋγ νθςγθνθν, θτΰδ�λθ αθπ βΰρθς�ρθν� χεβθπθπ. Ασνσνλΰ αελ�, δθύ�π ιΰπϋμχϋγ ϊφμλ�λ�π� νθρα�ς�ν ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πθν θρςθτΰδ� δΰθπ�ρθ αθπ γ�δ�π μ�ωδσδδσπ. Μ�ρ�λ� ασπΰρϋνδΰδϋπ κθ, ελλθοςθκ κξνρςπσκρθιΰλΰπ ω�π ηΰμΰν β� ω�π ϊφπ νθςγ μφωθςθνδ� �μ�λ� ύ�λμθπ: τελθ �ρλθνδ� ξλμΰιΰν β� ξνσν α�ποΰρϋ μ�ςνθν φμσμθ μ�ημσνσ �ρΰρϋνδΰ μφμκφνλ�ψ�ν ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π αθπδ�ν-αθπ� δειθλ, μφ�ιι�ν νθςγ ψ�πΰθςθνδ� ϊθδδθ φρλσαθ ς�λ�αΰςδΰν θπ�λθ ύ�λ�π�κ μειδΰνΰ χϋυϋπ. Ξδσπ κθ, ασ ςθολθ ϊφμλ�λ�π μΰωθιι�ς εςθαΰπθλ� εκροπερρθβ ξλσπ β� τθκπθν λΰκξνθκ, ξαπΰηλϋ θτΰδ�ρθν� ς�κΰν βεπθπ» (1, 132).

Ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πδ� οξεςθκλθκ β� εροπερρθβλθκ ρεμΰνςθκ β� τσνκρθξνΰλ ολΰνδΰ μειδΰνΰ χϋυϋπ. «Ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πθν ρεμΰνςθκ β� τσνκρθξνΰλ βΰρθς�λ�πθ νθςγ ρθςσΰρθιΰρϋνδΰ ύφϊλφ εκροπερρθιΰ ιΰπΰδϋπ, δθνΰμθημθ ΰπςϋπϋπ, δΰνϋψϋγ δθλθνδ� ιϋόϊΰμλϋόϋ ς�μθν εδθπ. Μ�ρ.: Ξξξ, ύεϊ� βΰκςϋ νεπειε?; Δθπεκριξνσ ςεκπΰπ ρξλΰ» (7, 114).

Νΰόϋλ δθλθνδ� ελλθοςθκ ϊφμλ�νθν δΰωΰ χξυ υ�α�πθ ασπΰυϋλμϋψ ςθοθνδ�ν θρςθτΰδ� ξλσνσπ. «Τελθ υ�α�πθ ασπΰυϋλμϋψ αελ� ϊφμλ�λ�πθν �κρ�πθιι�ςθνδ� μφ�ιι�ν αθπ θψθν θϊπΰ εδθλμ�ρθ ωΰγγϋνδΰ δΰνϋψΰνϋν ς�κθδ, ς�κλθτ, υΰωθψ, μ�ρλ�ω�ς, ν�ρθω�ς β� ιΰ χΰόϋπϋψϋ θτΰδ� εδθλθπ, αΰψγΰ ρώηλ� δερ�κ, ασνλΰπ �μπ υΰπΰκςεπλθ ξλσπ» (8, 180).

��δγθγΰς ν�ςθϊ�ρθνδ� νΰόϋλλΰπϋν δθλθνδ� ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πθν αθπ ρϋπΰ θψλ�νμ� μ�γΰμλΰπϋ μφ�ιι�νλ�ψδθπθλμθψδθπ. Ασνλΰπϋ ΰψΰόϋδΰκϋ κθμθ γπσολΰψδϋπΰ αθλ�πθκ:

1.Νΰόϋλλΰπϋν ρσΰλ ϊφμλ�λ�πθνδ� ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π θψλ�νθπ β� εκροπερρθβλθιθ ς�μθν εδθπ: ΐπβΰδ δεδθ: - Αϋι, ΰόϋη, αΰψϋμΰ ν�λ�π?… (ΐΝ, Ϋ, 125); -Ψΰω, αθη� ύώπ� γσλλσγ? Ιεν� ωΰνρϋ τΰόϋπϋν αΰψϋνϋ κ�ρ�ϊ�ιθκ? (ΐΝ, Ϋ, 87).

2.Ρσαιεκςθν θπΰδ�ρθνθ-�μπθνθ, ασιπσόσνσ, υΰωθψθνθ β� ΰπησρσνσ θτΰδ� εςμ�κ φχφν θψλ�δθλθπ: Δ�ιθπμΰνχϋ εβδ� ξλμΰδϋ, κΰόϋηϋ ξνσν ΰςΰρϋνΰ βεπθα δεδθλ�π: - ΐςΰμϋηδΰν ρθη� κΰόϋη…(ΐΝ, Ϋ, 231); ΐλλΰω ρ�ν� ώμφπ! (ΐΝ, Ϋ, 354); Μ�ν� αθπ ιεπ, ασ ύεϊ�νθ γΰλϋμ ασπδΰ (ΐΝ, Ϋ, 53).

3.Α�δθθ ς�ρβθπ βΰρθς�ρθ κθμθ θψγλ�νθπ. Ελλθορθρ ρΰι�ρθνδ� �μ�λ� ύ�λ�ν ς�ρβθπ ξλδσγϊΰ εκροπερρθβ β� ξαπΰηλϋδϋπ. Ασ ηΰμΰν ύφϊλφ φμσμθλ�ψδθπμ�λ�π β� ς�ρβθπλ�π ιΰπΰδϋλϋπ. Μ�ρ.:- Αΰλΰ, ρσ κθμθ ς�μθη… (ΐΝ, Ϋ, 70). Ασ ελλθοςθκ ϊφμλ� α�δθθ ς�ρβθπ βΰρθς�ρθνθν αθπ νώβφ ξλΰν α�νη�ςμ�δθπ. Δθύ�π νφμσν�δ� δ� αελ�δθπ: Β�ηθπ κ�αθν κΰόϋηϋνϋ ΰοΰπϋα ψΰωηΰδ�ι� βεπδθ, ψΰωηΰδ�νθν φπ�ιθ γΰπΰνγσψ φπ�ιθ κθμθ…(ΐΝ, Ϋ, 179). Ρθςσΰρθιΰδΰν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ ϊφμλ�νθν ΰπδϋ κ�ρθλθπ. Μ�νΰδΰν ΰνλΰψϋλϋπ κθ, ασπΰδΰ «δώιφνμ�ι� αΰψλΰδϋ» ϊφμλ�ρθ ασπΰυϋλμϋψδϋπ.

4.Νθςγθν ςξνσνσ, ΰυϋϊϋλϋόϋνϋ β� μσρθγθλθιθνθ ς�μθν εςμ�κ φχφν θψλ�δθλθπ: Ψΰω ΐααΰρ ύφλ�-ύφλ� δεδθ:- Ασ δΰ β�κθλθν ύ�λθνθ…(ΐΝ, Ϋ, 97). «Ξλδσ» ρώηφ ασπΰυϋλδϋόϋ φχφν νθςγθν ςξνσ, ΰυΰπϋ β� μσρθγθλθιθ ιφκρ�λμθψδθπ.

5.Ξαπΰηλΰπϋν θπ�λθ ρφπδφκλ�πθ ωώκμλ�πθν γ�ςθ ψ�κθλδ� θϊπΰρϋνϋ ς�λ�α εςμ�κ μ�γρ�δθλ�: Οΰδψΰω ΰιΰγλΰπϋνϋ ιεπ� δώιφα «ϊ�λλΰδ» δει� γϋψγϋπδϋ. Ξ ρΰΰς ϊ�λλΰδλΰπ ωΰηϋπ ξλσα δεδθλ�π (ΐΝ, Ϋ, 87).

�.ίτ�νδθιεβΰ ασ ςθολθ ϊφμλ�λ�πθν ξλδσγϊΰ εκροπερρθβλθι� μΰλθκ ξλδσόσνσ, ξνλΰπϋν τθκπθν ιφκρ�κ ωθρρ-ω�ι�ϊΰνλΰ θτΰδ�ρθν� υθδμ�ς εςδθιθνθ ύώρς�πθπ (1, 136).

Ελλθοςθκ κξνρςπσκρθιΰλΰπδΰ βεπθλ�ν ωώκμ γφββ�ςλθ β� ισμψΰγ ξλΰ αθλ�π. Ασ ηΰμΰν εκροπερρθβ θτΰδ� ς�πηθ δ� ύφϊλφ β� ισμψΰγ ς�πηδ� θτΰδ� ξλσνσπ. Μ�ρ�λ�ν, ψΰωϋν �μπθ («Ϊ�λλΰδ!») ασ ωώκμ γ�ςθ β� ϊθδδθδθπ; εκροπερρθβλθιθν ςξνσ δΰ γφββ�ςλθδθπ. Μ�ρλ�ω�ς, ασιπσγ, υΰωθψλ� εδθλ�ν ς�κλθτλ�πδ� θρ� εκροπερρθβ χΰλΰπ νθρα�ς�ν η�θτδθπ: Μ�ν� αθπ γΰα ιεμ�κ! ςθολθ ελλθοςθκ ρςπσκςσπδΰ ξλδσόσ κθμθ. Φμσμθιι�ςλ�, εκροπερρθβλθιθν ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πλ� βεπθλμ�ρθνθν ύφϊλφ-η�θτ νώγς�λ�πθ νΰόϋλϋν ςεμΰςθκΰρϋ β� θδειΰ-ρ�ν�ςκΰπλϋγ υφρσρθιι�ςλ�πθλ� αΰόλϋδϋπ.

Νΰόϋλλΰπδΰ ελλθοςθκ κξνρςπσκρθιΰλΰπ μφυς�λθτ εκροπερρθιΰλΰπϋν ς�ηΰωφπφνδ� θρςθτΰδ� ξλσνσπ κθ, ασ δΰ ύενθψ ροεκςθπθ ς�ψκθλ εδθπ:

1) ρεβθνμ�κ, θρς�ι�, βφρΰλΰ χΰςμΰγ, γξβσψμΰ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: -Δ�δ�, νεχ� θλδθ κθ, μ�νθ ιεψθκδ� δσρςΰγ ελ�μθψδθλ�π, ω�μθν ασ κεχ�λ μ�νθ γσπςΰπδϋ. Οΰδψΰω κεχ�λθ ύώπφα δεδθ:- Μ�νθ θρς�ι�ν κεχ�λ� υ�λ�ς! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 64).

Φμσμθιι�ςλ�, νΰόϋλλΰπδΰ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πδ�ν οΰδψΰωλΰπ δΰωΰ χξυ θρςθτΰδ� εδθπ. Ρεβθνϊ ΰρρξρθΰρθιΰρϋ ασ ςθο ϊφμλ� θλ� τξπμΰλΰψϋπ. Μ�ρ.: Οΰδψΰω ϊΰμΰΰςϋ ιϋόϋα δεδθ:- Μ�νθ θρς�ι�ν, ασνΰ υ�λ�ς! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 74).

Ωΰδθρ�λ�πθν ιενθδ�ν ς�κπΰπϋ ν�ςθϊ�ρθνδ� ( ι�νθ ίωμ�δ θκθνϊθ �ζδΰωΰνϋ ώλδφπ�νδ� οΰδψΰω ϊΰμΰΰςΰ ελλθοςθκ ϊφμλ� βΰρθς�ρθλ� μφπΰϊθ�ς εςμθπ. Οΰδψΰω ίωμ�δθ ύώπ�ν κθμθ ιΰνϋνΰ χΰόϋπϋα, ΰλνϋνδΰν ώοφα δεδθ: - Μ�νθ θρς�ι�ν, ασνΰ υ�λ�ς βεπρθν! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 76).

Ασ εκροπερρθιΰδΰ ελλθοςθκ ϊφμλ�νθ ρώιλ�ι�νθν ορθυξλξζθ δσπσμσ δΰ �ρΰρδϋπ. Μ�ρ�λ�ν, ρσρσηλσγδΰν �ηθιι�ς χ�κ�ν: - Ω�λ� ωεχ δθνμ�, ρσρσηδΰν ιΰνϋπΰμ, μ�ν� αθπ ΰη ρσ! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 69).

2) ωώπμ�ς εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Ρ�ν ρΰό, μ�ν ρΰλΰμΰς (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 82).

3) υΰωθψ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Ϊΰνςθγ δεδθ: - Γΰπϋ ν�ν�, αθη� ιεπ, αθη γξνΰόϋγ, ιεπθμθη ιξυδσ (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 72).

Νΰόϋλλΰπδΰ αθπ χξυ ωΰλλΰπδΰ πθϊΰ, υΰωθψ εκροπερρθιΰλϋ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π φρλσαθ μ�γρ�δ φχφν ς�κπΰπ ξλσνσπ. Μ�ρ.: Αώιφκ γϋη δεδθ:- Μ�ν� αθπ δ�ν� ρξόΰν γΰαϋόϋνδΰν κώιν�κ…

Ξπςΰνϊϋλ γϋη δεδθ: - Μ�ν� αθπ δ�ν� η�π-γσμΰψδΰν χΰπόΰς!

Κθχθκ Μΰηΰπΰς δεδθ:- Μ�ν� αθπ δ�ν� οθψθκ! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 111).

Ω�π φχ ελλθοςθκ ϊφμλ�δ� «ΰλμΰγ» τελθ υ�α�πθ ασπΰυϋλμϋψδϋπ.

4) ιΰλβΰπϋψ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Ασ εκροπερρθιΰδΰ «Αθη� αθπ υ�α�π» οΰπΰδθγμΰρϋ χξυλσγ ς�ψκθλ εδθπ. Θ.Κΰηϋμξβ ασ ϊφπ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πθν ρσΰλ υΰπΰκςεπλθ ξλδσόσνσ β� ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν α�δθθ δθλθνδ� δ� θψλ�νδθιθνθ ύώρς�πθπ: ίπδ�αθλλθ Μσρΰ κθψθδ�ν, ιΰ αθαθρθ ν�β�ρθ Τπθδσνδΰν αθη� αθπ υ�α�π! (Μ.Θαπΰωθμξβ). Ασπΰδΰ «βεπμ�κ» τελθ υ�α�πθ ασπΰυϋλμϋψδϋπ (9, 24).

Νΰόϋλλΰπϋν γ�ωπ�μΰνϋ μφ�ιι�ν ψ�πΰθςδ� χ�ςθν� δφψ�νδ� ασ εκροπερρθιΰδΰν θρςθτΰδ� εδθπ. Μ�ρ�λ�ν: ίωμ�δ ύώπδφ κθ, ΰς ξνσ ώλδφπ�ϊ�κ, ΰόΰϊϋ ρΰλϋα ΰςϋν αξινσνσ γσϊΰγλΰδϋ. Ω�π ιες�ν� γϋψγϋπϋπδϋ κθ, ϊθλξβ, ϊθλξβ! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 78). Ξ ιΰλβΰπϋπδϋ κθ, α�λκ� ΰςϋν ϊθλξβσνσ αθπ ΰδΰμ ςσςσα ξνσ γσπςΰπΰ.

Δθΰλξζθ νθςγδ� ιΰλβΰπϋψ εκροπερρθιΰλϋ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π� ςεη-ςεη πΰρς ύ�λμ�κ ξλσπ: -Γΰπϋ ν�ν�, ΐλλΰωδΰν ύθηλθν δειθλ, ρ�νδ�ν ν� ύθηλ�δθμ. Μ�ν Ρφρ�νθν δ�πδθνδ�ν ασ ύφν� δφψμφψ�μ. Μ�ν� �λΰϊ! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 99); Νθρ� δεδθ: - Μ�νθμ �πθμ� αθπ χΰπ�! (ΐΝ, Ϋ ϊ., 200); Ξδσ κθ, αθπ δ�ρς� ϊΰμΰΰς ιϋόϋψϋα, ψΰω Δ�ψκφβΰπΰ ψθκΰι�ς� ύ�λδθλ�π κθ, α�ρ σψΰγλΰπϋμϋη θςθπ. Αθη� αθπ �λΰϊ! ( ΐΝ, ΫΫ ϊ., 30); Γϋη αθπ ξ ιΰνΰ αΰυδϋ, αθπ ασ ιΰνΰ αΰυδϋ, αθπ ΰω χ�κθα δεδθ:- Μ�ν� κώμ�κ ξλ, ει ρφαωθ-ρΰδθγ. Γΰπνϋμδΰκϋ ρ�ν� ν�ηθπ!…(ΐΝ, ΫΫ ϊ., 116).

5) μ�πω�μ�ς εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Χΰπ-νΰχΰπ ύεςδθ κθψθνθν ιΰνϋνΰ κθ:- Μ�ν ρ�ν� νώκ�π (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 123).

6) ν�βΰηθψ εκροπερρθΰρϋ φχφν:- Ασι, γΰπϋ ν�ν�, ρ�ν� γσπαΰν, νθι� ύεςμθπ�μ (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 82); - έ�λ θχ�πθ, αΰλΰ, ν�ν�ν ρ�ν� γσπαΰν! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 126).

7) ω�ι�ϊΰν, ωθρρ, δσιόσ εκροπερρθιΰρϋ φχφν:- Ω�ι�ϊΰνλΰνΰπΰγ: ν� ιΰυψϋ! (ΐΝ, ΫΫ, 32).

8) ΰπησ, θρς�κ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Γΰπΰγΰψ αθπδ�ν ΰςϋλϋα ιφκφν φρςφνδ�ν δεδθ:- Μ�ν� ο�ο�!. ΐπβΰδ αθπ νθμχ� ρϋιϋγ χ�κθα γξιδσ ξπςΰλϋόΰ. Αθπ δ� ξνσ ύώπδφ αθπ νθμχ� ρϋιϋγ ΰψ γσπςΰπδϋ. Γΰπΰγΰψ δεδθ:- Μ�ν� ο�ο�! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 8).

9) ΰλγϋψ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: -Ρ�ν μ�νθμ δ�δ�μδ�ν γξπυμΰηρΰν. Δ�δ�μ ιεκ� αθπ θλΰνδϋ. Ελ� κθ, ξνΰ δεδθμ, ασ ΰδΰμ μ�νθ γσπςΰπδϋ, ξ ρ�ν� δει�ϊ�κ κθ, ν� θρς�ιθπρ�ν βεπθμ, ρ�ν δει�πρ�ν: «Ρΰόλϋόϋνϋ» (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 64); Οΰδψΰω ς�κπΰπ ρξπσψσπ:- Κεχ�λ, θνδθ μ�νν�ν ν� θρς�ιθπρ�ν? Κεχ�λ δειθπ: -Ρΰόλϋόϋνϋηϋ! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 64). Ασ αθπ νεχ� δ�τ� ς�κπΰπ εδθλθπ. Ελλθοςθκ ϊφμλ�νθν δθΰλξζθ ψ�πΰθςδ� ς�κπΰπϋ εκροπερρθβλθι� ιξλ ΰχϋπ β� ξνσν μ�ημσνσνσ ύενθψλ�νδθπθπ: Οΰδψΰω ιεν� δεδθ: -Μ�νν�ν ν� θρς�ιθπρ�ν? Κεχ�λ δεδθ:- Ρΰόλϋόϋνϋηϋ! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 64). Γειδ εδ�κ κθ, ασ ς�κπΰπ μ�γρ�δλθ ς�κπΰπδϋπ, οΰδψΰωϋν γϋηϋνϋν κεχ�λ� αΰψΰ ρΰλδϋόϋ μ�ςλ�αλ� �λΰγ�δΰπ μειδΰνΰ ύ�λ�ν ρθςσΰρθιΰδϋπ. Ρξνσνϊσ ς�κπΰπδΰ ελλθοςθκ ϊφμλ� αφςώβ ρώη αθπλ�ψμ�ρθ κξμοξνενςθνδ� χϋυϋψ εδθπ:- Κεχ�λ ν� θρς�ιθπρ�ν? Κεχ�λ δεδθ:- Οΰδψΰωϋν ρΰόλϋόϋνϋ! (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 65).

10) μθνν�ςδΰπλϋγ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: έώιδ�ν φχ ΰλμΰ δφψδφ: αθπθ μ�νθμ, αθπθ ώηφμφν, αθπθ δ� νΰόϋλ δει�νθν. Ρθη ρΰό, μ�ν ρΰλΰμΰς (ΐΝ, Ϋ, 313).

11) �ηθηλ�μ� εκροπερρθιΰρϋ φχφν:- ΐι εβ ιθι�ρθ, γξνΰγ θρς�ιθπρ�νμθ?- Γξνΰόϋνΰ δΰ γσπαΰν, ώηφν� δ� γσπαΰν! (ΐΝ, Ϋ, 349).

12) ς�απθκ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: ��απθκ! ��απθκ! Β�ηθπ (ΐΝ, Ϋ, 54).

13) νθτπ�ς, γΰπόϋψ, νΰπΰηϋλϋγ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Γΰπΰ β�ηθπ� ώλφμ! (ΐΝ, ΫΫΫ, 43); ήλφμ� ώλφμλ�, γΰπδΰψξόλσ! (ΐΝ, Ϋ, 85).

14) ϊΰόϋπϋψ, μφπΰϊθ�ς εκροπερρθιΰρϋ φχφν: - Ρ�ν� δεμ�δθμ ρ�απ ελ�. Οΰδψΰω δεδθ: - Β�ηθπ, ασνΰ ς�δαθπ! (ΫΫ ϊ., 14);- Β�ηθπ, ν� δειθπρ�ν, μ�ν� αθπ ς�δαθπ, ιξυρΰ γϋη �λδ�ν χϋυΰπ (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 56); Ασνσ ύώπ�ν οΰδψΰω β�ηθπθ χΰόϋπϋα δειθπ: - Β�ηθπ, ς�δαθπ! Θαπΰωθμ ύ�λθα χϋυδϋ, ΰλμΰλΰπϋ δΰ ώηφ θλ� ύ�ςθπδθ (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 58); Υΰν-υΰνθ χθν δεδθ: - Β�ηθπ, ς�δαθπ! Ιξυρΰ γϋη �λδ�ν χϋυϋπ, ώηφμ δ� οΰδψΰωλΰπ ιΰνϋνδΰ υ�ϊθλ ξλΰπΰμ (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 42).

Μφυς�λθτ νΰόϋλλΰπδΰν ρεχθλμθψ ασ νφμσν�λ�πδ� οΰδψΰω β�ηθπ ΰπΰρϋνδΰκϋ μφπΰϊθ�ςθν αθπ νώβφ δ� ελλθοςθκ ϊφμλ� θλ� εδθλθπ β� «ς�δαθπ» ρώηφ οΰδψΰωϋν λεκρθκξνσνδΰ �ρΰρ ρώη κθμθ θψλ�δθλθπ. Δθΰλξζθ ψ�πΰθςδ�, �ρΰρ�ν, β�ηθπ� ασ ελλθοςθκ ϊφμλ� θλ� μφπΰϊθ�ς ξλσνσπ, β�ηθπ δ� ϊΰβΰαϋ ελλθοςθκ ϊφμλ� θλ� βεπθπ: έ�λδθ Γ�μ�π β�ηθπθν ιΰνϋνΰ κθ:- Α�ρ ασ ν� ωεκΰι�ςδθ? Γ�μ�π β�ηθπ, μ�ν� αθπ ς�δαθπ! Γ�μ�π β�ηθπ δεδθ:- Ασ ρΰΰς (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 266).

15) ς��ϊϊφα εκροπερθιΰρϋ φχφν: -ΐι αΰλΰ, ρ�ν ωΰπΰ, οΰδψΰω ωΰπΰ? Ξ, ρ�ν� γϋη βεπμ�η (ΐΝ, ΫΫΫ ϊ., 66); Δσπδσμ ΰιΰόΰ κθ: –ίμθ γϋηϋ, ωΰπΰ! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 226). Ασ εκροπερρθιΰ ρσΰλ ρ�ϊθιι�λθ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π φχφν υΰπΰκςεπθκδθπ.

16) πΰηϋλϋγ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Οΰδψΰψ Θαπΰωθμδ�ν υ�α�π ΰλδϋ κθ, νθι� ύ�λμθρ�ν?- έ�λμθψ�μ γϋηϋν Ο�πθνσψσ ρΰόΰλδΰμ.- Οΰδψΰω. Χξυ ιΰυψϋ. Νεχ� ύφν�? Ν� ψ�πςλ�? (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 56); Λξςσ ΐααΰρ ασνσ εψθςϊ�κ ςξυδΰδϋ; αΰψ φρς�, δειθα χϋυδϋ (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 67); Μ�ν αθπ ιΰνΰ ύεςρ�μ, μ�νδ�ν ωεχ αθπ ψει υ�α�π ΰλμΰ. –Πφρς�μ δεδθ:- Ξ δΰ μ�νθμ ύώηφμ φρς�! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 239); Αΰλΰυΰνϋμ χξυ ρεβθνδθ, δεδθ:- Ρ�ν� αθπ ψ�λ� θνϊθ βεπ�ϊ�ι�μ. Ξ γϋηϋ ξόσπλΰ μ�ν� βεπ. Γΰπϋ δεδθ:- έφνφ ρΰαΰω (ΐΝ, Ϋ, 164).

17) ψ�πς εκροπερρθιΰρϋ φχφν: - έεδθν αΰυϋν, �ύ�π ξόλσμ ύ�λρ�, χξαΰνΰ υ�λ�ς υ�λ�ς φρςφνδ�ν, ιξυ, ύ�λμ�ρ�, χξαΰνϋ γθιμ� κθμθ δξόπΰδΰϊΰόΰμ (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 82); Μ�ν ρθη� αθπ ξβ βεπ�π�μ, ΰνϊΰγ θκθ ψ�πςλ�…( ΐΝ, ΫΫ ϊ., 89).

18) Θϊΰη�, μώωλ�ς μ�ημσνλσ εκροπερρθιΰ φχφν: Κ�λ Ω�ρ�ν αελ� δει�νδ� οΰδψΰω δεδθ:- Φχ ύφν μ�ν� μώωλ�ς! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 174).

19) γ�η�α εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Οΰδψΰω Θαπΰωθμθν �λθνδ�ν ς�νύ� ύ�λθα δεδθ: - Ϊ�λλΰδ! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 59).

20) ν�ςθϊ� εκροπερθιΰρϋ φχφν: Αθπ βΰυς ύώηφν ΰχϋα ύώπδφ, λ�λ� κώχφα, ισπδσ αξψ… (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 128); ΐρλΰν ςσςδσ, γΰολΰν ιϋπςδϋ. Δ�πβθψδ�ν αθπ ςφκ γΰλδϋ, αθπ ρφμφκ… (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 116).

21) �μπ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: ΐυϋπ Ψΰωηΰδ� Μφςΰλθαθν γξλλΰπϋνϋ αΰόλΰςδϋπϋα ρΰλδϋ γΰαΰόϋνΰ, �μπ εςδθ, αθπαΰψ μεψ�ι�…( ΐΝ, ΫΫ ϊ., 122); Δ�πβθψ γϋηϋν αθπ φηφν� αΰυδϋ, ΰϊϋγλϋ-ΰϊϋγλϋ δεδθ:- Δφψ γΰαΰόϋμΰ! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 116); Οΰδψΰω δεδθ: -Ασνΰ ς�δαθπ! Ασ γΰπγϋη ν� ξλΰν θψδθ? Μ�λ�κ υΰνϋμϋν ασ ς�δαθπλ�πθνδ�ν οΰδψΰω χξυ ψΰδ ξλσα �μπ βεπδθ κθ:- Μ�νθ θρς�ι�ν ασνΰ υ�λ�ς! (ΐν, ΫΫ ϊ., 242).

22) ς�κθδ εκροπερρθιΰρϋ φχφν: Κ�λ Ω�ρ�ν ν�π� χ�κθα δεδθ: - Μ�ν� ΰς! (ΐΝ, ΫΫ ϊ., 167).

Νΰόϋλλΰπδΰ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθνδ�ν θαΰπ�ς ξλΰν ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π δ� χξυ θψλ�νθπ. Μ�ρ.:- Χξαΰν γΰπδΰψ, «ΰϊδϋν χξαΰνΰ, ιξπσλδσν ρΰπβΰνΰ», ιεμ�ι� αθπ ψειθν βΰπμϋ? (ΐΝ, Ϋ, 20).

Ν�ςθϊ� ξλΰπΰγ γειδ εςμ�κ ξλΰπ κθ, νΰόϋλλΰπϋν νθςγ ρθςσΰρθιΰρϋ μώβησ αΰυϋμϋνδΰν μφυς�λθτδθπ. Ξνΰ ύώπ� δ� ασ ρθςσΰρθιΰδΰ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πθν βΰπλϋόϋ τ�πγλθ μ�ημσν ιΰπΰδϋπ. Ω�μθν ρθςσΰρθιΰλΰπ ασνλΰπδϋπ:

1.έώπφψ β� ΰιπϋλμΰ μ�ημσνλσ ρθςσΰρθιΰλΰπ.

2.Δώιφψ μ�ημσνλσ ρθςσΰρθιΰλΰπ.

3. Χΰόϋπϋψ, μφπΰϊθ�ς ρ�ϊθιι�λθ ρθςσΰρθιΰλΰπ.

4.Θνςενρθβ ω�π�κ�ς ρθςσΰρθιΰλΰπϋ.

5.��κθδ μ�ημσνλσ ρθςσΰρθιΰλΰπ.

Αελ�λθκλ�, νΰόϋλλΰπδΰ ρεμΰνςθκ ϊ�ω�ςδ�ν αθπ-αθπθνδ�ν τ�πγλ�ν�ν �μπ, ύώπφψ μ�ημσνλσ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πδ� υ�α�π ελλθορθρ� σόπΰιϋπ.

Αελ�λθκλ�, ρΰιρϋη-ωερΰαρϋη εκροπερθιΰλΰπϋ ιΰπΰδΰν ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�π νΰόϋλ δθλθνδ� γφββ�ςλθ ρθνςΰκςθκ-φρλσαθ βΰρθς� κθμθ χϋυϋψ εδθπ, ϊΰνλϋ νΰόϋλ δθλθνθ ξυσνΰγλϋ εδθπ. Μ�ωη νΰόϋλλΰπϋμϋηϋ ρεβδθπ�ν δ� τθκπθν δΰωΰ ιϋόϊΰμ, ξαπΰηλϋ, γ�νΰ�ςλ� β� ς�ρθπλθ θτΰδ�ρθνθ ς�μθν εδ�ν ασ βΰρθς�λ�πθδθπ.

ίδ�αθιιΰς

1.ίτ�νδθιεβΰ �. ΐη�παΰιϊΰν �δ�αθ δθλθνθν φρλσαθιιΰς οπξαλεμλ�πθ. Αΰκϋ, Ελμ, 2001(183 ρ.)

2.Ηξλξςξβΰ Γ. Ξχεπκ τσνκφθξνΰλόνξγξ ρθνςΰκρθρΰ πσρρκξγξ �ηϋκΰ. Θηδ. «Νΰσκΰ», Μξρκβΰ, 1973.

3.Μφη�ττ�πξόλσ �. Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν ρςπσκςσπ ρεμΰνςθκΰρϋ. ΐη�πν�ψπ, Αΰκϋ, 2002 ( 304 ρ.).

4.Β�λθιεβ Ρ. Δθΰλξζθ β� μξνξλξζθ νθςγθν ρΰδ� ϊφμλ�λ�πθ. Αΰκϋ, Ελμ, 1999 (90 ρ.).

5.Μΰμεδξβ ΐ.ί. έλλθορθρ β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε. Δθρρεπ. Κΰνδ. τθλξλ. νΰσκ, Αΰκσ, 1981.

6.ΐδθλξβ Μ.Θ., Βεπδθιεβΰ Η.Ν., ΐόΰιεβΰ Τ.Μ. Θηΰωλϋ δθλχθλθκ ςεπμθνλ�πθ. Αΰκϋ, «Μΰΰπθτ» ν�ψπθιιΰςϋ, 1989.

7. Αΰρκΰκξβ ΐ.Ν.Οπεδλξζενθε β ρξβπεμεννξμ ςσπεφκξμ �ηϋκε. Θηδ-βξ «Νΰσκΰ», Γλΰβνΰ� Πεδΰκφθ� Βξρςξχνξι Λθςεπΰςσπϋ, Μξρκβΰ, 1984 (200ρ.).

8. Ασδΰγξβΰ Η. Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν �δ�αθ δθλθνδ� ρΰδ� ϊφμλ�. ΐη�παΰιϊΰν ΡΡΠ Ελμλ�π ΐκΰδεμθιΰρϋ Ν�ψπθιιΰςϋ, Αΰκϋ, 1963 (224 ρ.).

9.Κΰηϋμξβ Θ. Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνδ� ιΰπϋμχϋγ ϊφμλ�. Νΰμθη�δλθκ δθρρεπςΰρθιΰρϋνϋν ΰβςξπετεπΰςϋ, Αΰκϋ, 1987 ( 25 ρ.).

Μ�να�λ�π

ΐη�παΰιϊΰν νΰόϋλλΰπϋ. Αεψ ϊθλδδ�, Ϋ ϊθλδ, «Ψ�πγ-Γ�πα», Αΰκϋ, 2005, 276 ρ.

ΐη�παΰιϊΰν νΰόϋλλΰπϋ. Αεψ ϊθλδδ�, ΫΫ ϊθλδ, «Ψ�πγ-Γ�πα», Αΰκϋ, 2005, 293 ρ.

ΐη�παΰιϊΰν νΰόϋλλΰπϋ. Αεψ ϊθλδδ�, ΫΫΫ ϊθλδ, «Ψ�πγ-Γ�πα», Αΰκϋ, 2005, 274 ρ.

Υφλΰρ�

Μ�γΰλ�δ� ΐη�παΰιϊΰν νΰόϋλ δθλθνδ� θψλ�νμθψ ελλθοςθκ ϊφμλ�λ�πθν μφυς�λθτ μ�νΰ εκροπερρθιΰλΰπϋ ν�η�πδ�ν κεχθπθλθπ. 22 νώβ εκροπερρθιΰνϋν ελλθοςθκ ϊφμλ� βΰρθς�ρθ θλ� ιΰπΰνδϋόϋ κξνκπες νφμσν�λ�π �ρΰρϋνδΰ μφ�ιι�νλ�ψδθπθλθπ.

Summary

This article is dealing with various sense expressions of the elliptical sentences used in the language of the Azerbaijanian tales. On the basis of the concrete examples are being determined twenty two types of expressions formed with the help of the elliptical sentences.

Πεηώμε

Β ρςΰςόε πΰρρμΰςπθβΰώςρ� πΰηλθχνϋε ρμϋρλξβϋε ύκροπερρθθ ύλλθοςθχερκθυ οπεδλξζενθι, θροξλόησεμϋε β �ηϋκε ΰηεπαΰιδζΰνρκθυ ρκΰηξκ. Νΰ ξρνξβε κξνκπεςνϋυ οπθμεπξβ ξοπεδελ�εςρ� 22 βθδΰ ύκροπερρθθ, ξαπΰησώωθυρ� οξρπεδρςβξμ ύλλθοςθχερκθυ οπεδλξζενθι.

Β ρξβπεμεννξμ πσρρκξμ �ηϋκε οπθλΰγΰςελόνξε ξδθν θη μνξγξχθρλεννϋυ πΰηπ�δξβ ρλξβ, κξςξπϋι σρςσοΰες ςξλόκξ ρσωερςβθςελόνξμσ θ γλΰγξλσ. Κΰκ θηβερςνξ, ξνξ (οπθλΰγΰςελόνξε) ρξγλΰρσεςρ� ρ ρσωερςβθςελόνϋμ β πξδε, χθρλε, οΰδεζε.

«Κΰςεγξπθ� πξδΰ οπθλΰγΰςελόνξγξ – ύςξ ρλξβξθημενθςελόνΰ� κΰςεγξπθ�, βϋπΰζΰώωΰ�ρ� β ρθρςεμε οπξςθβξοξρςΰβλεννϋυ δπσγ δπσγσ π�δξβ τξπμ θ ξαξηνΰχΰώωΰ� ξςνξψενθε οπθλΰγΰςελόνξγξ κ ρσωερςβθςελόνξμσ β ρξρςΰβε ξοπεδελεννξγξ ρλξβξρξχεςΰνθ�»⁴. Νΰοπθμεπ: κπΰρθβϋι δξμ (μ.π.), κπΰρθβΰ� ρσμκΰ (ζ.π.), κπΰρθβξε μξπε (ρπ. π.) Ερςερςβεννξ, οπθηνΰκ πξδΰ σ ρσωερςβθςελόνξγξ οξρςξ�ννϋι. Β οπξφερρε ρσαρςΰνςθβΰφθθ – οεπευξδΰ οπθλΰγΰςελόνϋυ β ρσωερςβθςελόνϋε – οπθλΰγΰςελόνϋε β ηΰβθρθμξρςθ ξς ηνΰχενθ� οπθξαπεςΰώς ξοπεδελεννσώ τξπμσ. Νΰοπθμεπ: μξπξζενξε μ�ρξ, μξπξζενΰ� πϋαΰ, μξπξζενϋι ξκξπξκ, ηεμλ�νθχνξε μξπξζενξε (ρπ.π.) – υξλξδνξε μξλξχνξε λΰκξμρςβξ.

Ηΰδΰνθε. Ξοπεδελθςε πξδ ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋυ οπθλΰγΰςελόνϋυ.

Χΰρξβξι, γξπνθχνΰ�, ηΰλθβνξε, ρςξλξβΰ�, βΰννΰ�, πΰαξχθι, οπξυξζθι, ασλξχνΰ�, οξπςνξι, πσρρκθι, ψβειφΰπρκθι, ψΰμοΰνρκξε, σχθςελόρκΰ�, ραξπνΰ�, ηΰο�ςΰ�, μξρςξβΰ�, μΰρςεπξβξι, ρξδεπζθμξε, ξαυξδνξι.

ηΰλθβνξε - ψθπ� ύ�ηδθπθλμθψ ιεμ�κ μξρςξβΰ� - δώψ�μ�

ψβειφΰπρκθι - γΰοϋχϋ

ξαυξδνξι - δώβπ�λ�μ�, δξλΰιϋ

Θμ� οπθλΰγΰςελόνξε ρξγλΰρσεςρ� β ρσωερςβθςελόνϋμ θ β οΰδεζε. Ρλεδξβΰςελόνξ, ξνξ ρκλξν�εςρ�, θημεν�εςρ� οξ οΰδεζΰμ. «Κΰςεγξπθ� οΰδεζΰ οπθλΰγΰςελόνξγξ – ύςξ ρλξβξθημενθςελόνΰ� κΰςεγξπθ�, βϋπΰζΰώωΰ�ρ� β ρθρςεμε οπξςθβξοξρςΰβλεννϋυ δπσγ δπσγσ π�δξβ οΰδεζνϋυ τξπμ β ρξρςΰβε ρλξβξρξχεςΰνθ�»⁴.

Β οπθλΰγΰςελόνϋυ βϋδελ�ώςρ� ςπθ ςθοΰ ρκλξνενθ�, ερλθ ξρνξβΰ ηΰκΰνχθβΰεςρ� 1) νΰ ςβεπδϋι ρξγλΰρνϋι (ύςξ ςβεπδϋι ςθο ξςκλξνενθ�) – σχενϋι, νξβϋι (ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋε οπθλΰγΰςελόνϋε); 2) νΰ μ�γκθι ρξγλΰρνϋι (ύςξ μ�γκθι ςθο ρκλξνενθ�) – ηδεψνθι (ρσαρςΰνςθβθπξβΰννξε οπθλΰγΰςελόνξε), 3) ψθο�ωσώ θ ρξγλΰρνϋε Κ,Γ,Υ, (ύςξ ρμεψΰννϋι ςθο ρκλξνενθ�) – δΰλόνξηξπκθι, οπθυξζΰ� (ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋε οπθλΰγΰςελόνϋε). Οπθ θημενενθθ οξ οΰδεζΰμ οπθλΰγΰςελόνξε οξλσχΰες πΰηλθχνϋε κξμαθνΰφθθ ξκξνχΰνθι.

Θμ. νξβϋι (σχενϋι) ρθνθι (ηδεψνθι)

Πξδ. νξβξγξ (σχενξγξ) ρθνεγξ (ηδεψνεγξ)

Δΰς. νξβξμσ (σχενξμσ) ρθνεμσ (ηδεψνεμσ)

Βθν. νξβξγξ (σχενξγξ) ρθνθι (ηδεψνθι)

�βξπ. νξβϋμ (σχενϋμ) ρθνθμ (ηδεψνθμ)

Οπεδ. ξ νξβξμ (ξα σχενξμ) ξ ρθνεμ (ξ ηδεψνεμ).

Θη οπθβεδεννϋυ οπθμεπξβ βθδνξ, χςξ ρσαρςΰνςθβΰςϋ ρκλξν�ώςρ� κΰκ οπθλΰγΰςελόνϋε. Οπθ ρσαρςΰνςθβΰφθθ (σχενϋι, ηδεψνθι) οπθλΰγΰςελόνϋε ρξυπΰν�ώς ςθο ρκλξνενθ�, ρβξιρςβεννϋι οπθλΰγΰςελόνϋμ – ΰδϊεκςθβνϋι¹.

Οξρκξλόκσ ρκλξνενθε οπθλΰγΰςελόνϋυ οξλσχθλξ δξρςΰςξχνξ οξλνξε ξρβεωενθε, β ρςΰςόε μϋ λθψό κξπξςκξ ξρςΰνξβθμρ� νΰ πΰρρμξςπενθθ ρξβοΰδενθι ξκξνχΰνθι ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋυ οπθλΰγΰςελόνϋυ.

Ρξβοΰδενθ� β ρκλξνενθθ οπθλΰγΰςελόνϋυ ρβ�ηΰνϋ ρ ξδσψεβλεννξρςόώ θ νεξδσψεβλεννξρςόώ ρσωερςβθςελόνϋυ.

Βθνθςελόνϋε οΰδεζ οπθλΰγΰςελόνϋυ μνξζερςβεννξγξ χθρλΰ ρξβοΰδΰες ρ Θμ. οΰδεζξμ, ερλθ ξνξ ξςνξρθςρ� κ ρσωερςβθςελόνξμσ νεξδσψεβλεννξμσ θ ρ πξδθςελόνϋμ, ερλθ οπθλΰγΰςελόνξε ξςνξρθςρ� κ ρσωερςβθςελόνξμσ ξδσψεβλεννξμσ. �ξ ζε ρΰμξε ξςνξρθςρ� κ ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋμ οπθλΰγΰςελόνϋμ.

Θμ. ο. αξλόψθε δεςθ (βηπξρλϋε), νξβϋε δξμΰ (μξπξζενξε)

Πξδ. ο. αξλόψθυ δεςει (βηπξρλϋυ), νξβϋυ δξμξβ (μξπξζενϋυ)

Δΰς. ο. αξλόψθμ δες�μ (βηπξρλϋμ), νξβϋμ δξμΰμ (μξπξζενϋμ)

Βθν. ο. αξλόψθυ δεςει (βηπξρλϋυ), νξβϋε δξμΰ (μξπξζενϋε)

�β. ο. αξλόψθμθ δεςόμθ (βηπξρλϋμθ), νξβϋμθ δξμΰμθ (μξπξζενϋμθ)

Οπεδ. ο. ξ αξλόψθυ δες�υ (ξ βηπξρλϋυ), νξβϋυ δξμΰυ (ξ μξπξζενϋυ).

Οπθς�ζΰςελόνϋε οπθλΰγΰςελόνϋε⁶ (μ.π.) νΰ – θι, ζενρκξγξ πξδΰ – ό�, ρπεδνεγξ πξδΰ όε θ βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε – όθ οπθνθμΰώς νΰαξπ ξκξνχΰνθι οπθ ρκλξνενθι.

Βξ βρευ οΰδεζΰυ (κπξμε Θμ. θ Βθν. μσζ. πξδΰ) ύςθ οπθλΰγΰςελόνϋε θμεώς (ό) – μ�γκθι ηνΰκ. Νΰοπθμεπ: Β λερσ μϋ σβθδελθ αελθχόθ νξπϋ.

Οπθς�ζΰςελόνϋε οπθλΰγΰςελόνϋε νΰ – θν (ξβ, εβ) θημεν�ώςρ� ςΰκζε οξ πξδΰμ, χθρλΰμ οΰδεζΰμ. έςθ οπθλΰγΰςελόνϋε β μσζρκξμ πξδε β Θμ. θ Βθν. οΰδεζΰυ σοξςπεαλ�ώςρ� αεη ξκξνχΰνθ�, ερλθ ρσωερςβθςελόνξε, κ κξςξπξμσ ξνξ ξςνξρθςρ� νεξδσψεβλεννξε (οΰοθν οθδζΰκ).

Ερλθ ζε ρσωερςβθςελόνξε ξδσψεβλεννξε (ρσαρςΰνςθβθπξβΰννξε οπθλΰγΰςελόνξε) βθνθςελόνϋι ρξβοΰδΰες ρ πξδθςελόνϋμ (οΰοθνξγξ αξλόνξγξ, οΰοθνξγξ αξλόψξγξ); β ζενρκξμ πξδε οπθς�ζΰςελόνϋε οπθλΰγΰςελόνϋε θμεώς ξκξνχΰνθε. ΐ β θμ. οΰδεζε (ρερςπθνΰ οΰπθκμΰυεπρκΰ�), β ρπεδνεμ πξδε – ξκξνχΰνθε, Ξ (ρερςπθνξ ασδσωεε); βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε – ξκξνχΰνθε Ϋ (ρερςπθνϋ αλθηκθε). Ρλεδξβΰςελόνξ, οπθς�ζΰςελόνϋε οπθλΰγΰςελόνϋε νε ρσαρςΰνςθβθπσώςρ�.

Ηΰδΰνθε. Β δΰννϋυ οξρλξβθφΰυ δξοθψθςε ξκξνχΰνθ� ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋυ οπθλΰγΰςελόνϋυ β πξδθςελόνξμ οΰδεζε.

1. Δΰπεν… νΰηΰδ νε αεπσς.

2. Λσχψ… νες, ςΰκ υξπξψξ θ ύςξ

3. Ρςπελ�ι β κσρς, οσλ� νΰιδες βθνξβΰς…

4. Μεπςβϋι υβΰςΰες ζθβ…

5. Σοπ�μ… βϋλεχθς δσαθνΰ, ΰ γξπα… μξγθλΰ.

6. Χσζ… νε ςπξνό, δΰ ρβξεγξ ολξυξ νε κλΰδθ.

Ηΰδΰνθε. Δξοθψθςε οπεδλξγθ ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋυ οπθλΰγΰςελόνϋυ

1) … ρλεοξγξ θ ρξλνφε – χεπνξ

2) Ερλθ γξπόκξε, δξαεπεψόρ� … ρλΰδκξγξ

3) … σχενξγξ δβσυ νεσχενϋυ δξλξς, θ ςξ νε αεπσς

4) Οξκΰ ζθπνϋι οξυσδεες, … ςξωεγξ θ δσυ βξν

5) … ζθβξγξ κξζσ ρδθπΰες.

6) … αεδνξγξ – πεα�ςΰ, … αξγΰςξγξ – ςελ�ςΰ

7) Υξλξδνξγξ … γξπ�χεγξ νΰ πΰηαθπΰες.

Ηΰδΰνθε. Ξςβεςόςε νΰ βξοπξρϋ, σοξςπεαλ�� οπεδλξγθ β θ νΰ. Οξδχεπκνθςε ξκξνχΰνθ� ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋυ οπθλΰγΰςελόνϋυ.

Γδε κΰπςθνϋ? (ρςξλξβΰ�, οπθεμνΰ�)

Γδε ζσπνΰλ? (σχθςελόρκΰ�, δθροεςχεπρκθι)

Γδε αξλόνϋε? (ξοεπΰφθξννΰ�, υθπσπγθχερκΰ�)

Γδε θγπσψκθ? (δεςρκΰ�, γξρςθνΰ�)

Γδε ολεμ�ννθκ? (ασλξχνΰ�, οΰπθκμΰυεπρκΰ�)

Γδε ρϋν? (μξρςξβΰ�, πελόρξοπξκΰςνΰ�)

Γδε κλώχθ? (οπξυξδνΰ�, μξεχνΰ�)

Γδε κλ�κρΰ? (κσοχΰ�, νΰκλΰδνΰ�).

Ηΰδΰνθε. Δΰννϋε ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋε οπθλΰγΰςελόνϋε ηΰοθψθςε β οπεδλξζεννξμ οΰδεζε, θροξλόησ� οπεδλξγ ξ, ξα.

Λεβϋι, οπΰβϋι, κΰζδϋι, τΰαπθχνϋι, εηδξβξι, πσλεβξι, σχΰρςκξβϋι, βρςπεχνϋι, οπθεμνΰ�, ξοεπΰφθξννΰ�, οεπεβ�ηξχνΰ�, ρςξλ�πνΰ�, δσψεβΰ�, ασλξχνΰ�, ρξρθρξχνΰ�, οπεκπΰρνξε, ασδσωεε, νξβξε, ξοεπΰςξπνΰ�, νξβξε, νεθηβερςνξε, ψςΰςρκξε, ρνξςβξπνξε, ηθμνεε, μξπξζενξε, μσχνξε.

Β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε ξςλθχθςελόνξι χεπςξι θμενθ οπθλΰγΰςελόνξγξ �βλ�εςρ� ςξ, χςξ ξνξ νε θημεν�εςρ� οξ ρλξβξθημενθςελόνϋμ κΰςεγξπθ�μ ρσωερςβθςελόνξγξ, ς.ε. κΰςεγξπθ�μ ρκλξνενθ�, οπθνΰδλεζνξρςθ, λθφΰ θ ς.δ. ξςρσςρςβθε μξπτξλξγθχερκθυ κΰςεγξπθι δΰες οπΰβξ νΰηϋβΰςό οπθλΰγΰςελόνξε ρβξεξαπΰηνξι θμεννξι χΰρςόώ πεχθ³.

�ξλόκξ ρσωερςβθςελόνϋε οπθ ρκλξνενθθ θμεώς γπΰμμΰςθχερκθε ξκξνχΰνθ�⁶. Νΰοπθμεπ:

ΐδλϋγ (κθμ? ν�? ωΰπΰ?) ύώη�λ ψ�ω�π

Ιθι�λθκ (κθμθν? ν�ιθν? ωΰπΰνϋν?) ύώη�λ ψ�ω�πθν

Ιώνλφκ (κθμ�? ν�ι�? ωΰπΰιΰ?) ύώη�λ ψ�ω�π�

��ρθπλθκ (κθμθ? ν�ιθ? ωΰπΰνϋ?) ύώη�λ ψ�ω�πθ

Ιεπλθκ (κθμδ�? ν�δ�? ωΰπΰδΰ?) ύώη�λ ψ�ω�πδ�

Χϋυϋψλϋγ (κθμδ�ν? ν�δ�ν? ωΰπΰδΰν?) ύώη�λ ψ�ω�πδ�ν.

Ξδνΰκξ οπθλΰγΰςελόνξε μξζες ρσαρςΰνςθβθπξβΰςόρ�, οπθξαπεςΰ� οπθ ύςξμ ρβξιρςβΰ ρσωερςβθςελόνξγξ. Ξνξ ρκλξν�εςρ� ςΰκ ζε κΰκ ρσωερςβθςελόνξε.

ΐδλϋγ ωΰλλ – ΐό σηΰςδϋμ, γϋπμϋηϋ ςξυσδσμ, γΰπΰ κ�ρδθμ (αώιφπςκ�ν) – ςΰομΰϊΰ

Ιθι�λθκ ωΰλλ – Γ�νϊλ�πθν αθπ αθπθν� μ�ω�αα�ςθ δθλ�- δθψ� δφψφπ (Νθηΰμθ)

Ιώνλφκ ωΰλλ – ΐγθλ� αθπ θψΰπ� α�ρδθπ (ΰςΰλΰπ ρώηφ)

��ρθπλθκ ωΰλλ – Κθχθκα�ιθμθν ύφλφψφ ΰπυΰδΰν γ�λ�ν γξϊΰνϋ ΰιϋλςδϋ (Ϊ�μ�νη�μ�νλθ).

Ιεπλθκ ωΰλλ – ΐλλΰωΰ ΰνδ ξλρσν πσρλΰπδΰ ύώπμφψ�μ ω�π ο�πδ�δ�ν ρξνπΰ αώιφκ ΰδΰμλΰπ γ�λθα ΰκςιώπσν �λθνθ ρϋυϋπ (Ϊ. Ϊΰααΰπλϋ).

Χϋυϋψλϋγ ωΰλλ. Γ�λ�ϊ�κδ�ν δΰνϋψμΰγ λΰηϋμ δειθλ.

Ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋε οπθλΰγΰςελόνϋε β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε θμεώς κΰςεγξπθώ οπθνΰδλεζνξρςθ, κΰκ θ ρσωερςβθςελόνϋε.

Κφλ�κλ�π ψΰθπθν γ�λαθν� ιΰυϋν β� δξόμΰλϋδϋπ.

(Ρξλςΰν Ωφρειν ξόλσ)

Οπθνΰδλεζνξρςό β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε �βλ�εςρ� ξαωει μξπτξλξγθχερκξι κΰςεγξπθει, ξυβΰςϋβΰώωει ρσωερςβθςελόνξε, ρσαρςΰνςθβθπξβΰννξε οπθλΰγΰςελόνξε, οπθχΰρςθε, μερςξθμενθε θ ς.δ.

Εε ξρνξβνξε γπΰμμΰςθχερκξε ηνΰχενθε – ύςξ βϋπΰζενθε οπθνΰδλεζνξρςθ χεγξ – λθαξ θλθ κξγξ – λθαξ, κ λθφσ ξαξηνΰχεννξμσ ΰττθκρΰμθ οπθνΰδλεζνξρςθ².

Γπΰμμΰςθχερκθμθ οξκΰηΰςελ�μθ κΰςεγξπθθ οπθνΰδλεζνξρςθ �βλ�ώςρ� δλ� οεπβξγξ λθφΰ – μ (οξρλε γλΰρνϋυ), ϋμ, θμ, σμ, φμ (οξρλε ρξγλΰρνϋυ) β εδθνρςβεννξμ χθρλε; μϋη, μθη, μση, μφη (οξρλε γλΰρνϋυ) ϋμϋη, θμθη, φμφη, σμση (οξρλε ρξγλΰρνϋυ) βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε;

Βςξπξγξ λθφΰ – ν (οξρλε γλΰρνϋυ), ϋν, θν, σν, φν (οξρλε ρξγλΰρνϋυ) β εδθνρςβεννξμ χθρλε; νϋη, νθη, νση, νφη (οξρλε γλΰρνϋυ) – ϋνϋη, θνθη, σνση, φνφη (οξρλε γλΰρνϋυ) βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε.

�πεςόεγξ λθφΰ – ρϋ, ρθ, ρσ, ρφ / - θ, ϋ, σ, φ – κΰκ β εδθνρςβεννξμ, ςΰκ θ βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε².

��κ ωΰλ – εδθνρςβεννξε χθρλξ

Λθφξ	Μερςξθμενθε	Ξκξν. ξρνξβϋ ρσωερς-ϋυ	Ξκξν-� οξ οπθνΰδ.	Οπθμεπϋ
1.	Μ�νθμ	γλΰρνΰ� ρξγλΰρνΰ�	– μ – θμ, ϋμ, σμ, φμ	ΰόϋλλϋμ πσρσμ
2.	Ρ�νθν	γλΰρνΰ� ρξγλΰρνΰ�	– ν – - φν, θν, σν, φν	ΰόϋλλϋν πσρσν
3.	Ξνσν	γλΰρνΰ� ρξγλΰρνΰ�	ρϋ, ρθ, ρσ, ρφ θ, θ, σ, φ	ΰόϋλλϋρϋ πσρσ

Ϊ�μ ωΰλ – μνξζερςβεννξε χθρλξ

Λθφξ

Μερςξθμενθε

Ξκξν. ξρνξβϋ ρσωερς-ϋυ

Ξκξν-� οξ οπθνΰδ.

Οπθμεπϋ

Αθηθμ

γλΰρνΰ�

ρξγλΰρνΰ�

μθη, μϋη, μση, μφη

θμθη, σμση, ϋμϋη, φμφη

ΰόϋλλϋμϋη

πσρσμση

Ρθηθν

γλΰρνΰ�

ρξγλΰρνΰ�

νθη, νϋη, νση, νφη

θνθη

ΰόϋλλϋνϋη

πσρσνση

Ξνλΰπ

γλΰρνΰ�

ρξγλΰρνΰ�

ρθ, ρσ, ρϋ, ρφ

θ, θ, σ, φ

ΰόϋλλϋρϋ

πσρσ

Οπθ μξπτξλξγθχερκξμ ροξρξαε βϋπΰζενθ� κΰςεγξπθθ οπθνΰδλεζνξρςθ ρσαϊεκς οπθνΰδλεζνξρςθ ξαξηνΰχΰεςρ� ρ οξμξωόώ ΰττθκρΰ οπθνΰδλεζνξρςθ οπθαΰβλ�εμξγξ κ ρλξβσ, ξαξηνΰχΰώωεμσ οπεδμες οπθνΰδλεζνξρςθ^7,3.

Β πσρρκξμ �ηϋκε οπθλΰγΰςελόνϋε βϋπΰζΰώς κξλθχερςβεννϋε ξςνξψενθ�.

«Κΰςεγξπθ� χθρλΰ οπθλΰγΰςελόνξγξ – ύςξ ρλξβξθημενθςελόνΰ� ρθνςΰκρθχερκθ βϋ�βλ�εμΰ� μξπτξλξγθχερκΰ� κΰςεγξπθ�, οπεδρςΰβλεννΰ� δβσμ� π�δΰμθ μξπτξλξγθχερκθυ τξπμ: οΰδεζνϋμθ τξπμΰμθ εδθνρςβεννξγξ χθρλΰ (μσζρκξγξ, ζενρκξγξ θ ρπεδνεγξ πξδΰ) θ μνξζερςβεννξγξ χθρλΰ⁴.

Χθρλΰ οπθλΰγΰςελόνϋυ λθψενϋ ρΰμξρςξ�ςελόνξγξ ηνΰχενθ�. Ξνθ ρπεδρςβΰ βϋπΰζενθ� γπΰμμΰςθχερκθυ ξςνξψενθι μεζδσ οπθλΰγΰςελόνϋμθ θ ρσωερςβθςελόνϋμθ, ς.ε. ρπεδρςβξ ρξγλΰρξβΰνθ� ρ ρσωερςβθςελόνϋμθ – νξβΰ� ςεςπΰδό – νξβϋε ςεςπΰδθ.

Οπθλΰγΰςελόνϋε ρξγλΰρσώςρ� ρ ρσωερςβθςελόνϋμθ β πξδε, χθρλε, οΰδεζε. Δλ� οπθλΰγΰςελόνϋυ υΰπΰκςεπνϋ ξκξνχΰνθ� β εδθνρςβεννξμ χθρλε

μσζ. π. – ϋι, θι, ξι;

ζενρ. π. – ΰ�, ��;

ρπεδ.π. – ξε,εε; ΰ βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε – ϋε, εε.

Β πσρρκξμ �ηϋκε ερςό ςΰκθε ρσωερςβθςελόνϋε, κξςξπϋε σοξςπεαλ�ώςρ� ςξλόκξ β εδθνρςβεννξμ θλθ βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε. Β εδθνρςβεννξμ χθρλε σοξςπεαλ�ώςρ� ρσωερςβθςελόνϋε, ξαξηνΰχΰώωεε βεωερςβξ, μΰςεπθΰλ (μΰρλξ, μξλξκξ, ρΰυΰπ); ρξαθπΰςελόνϋε ρσωερςβθςελόνϋε (μξλξδεζό, σχθςελόρςβξ); ξςβλεχεννϋε (αελθηνΰ, χθρςξςΰ); νεκξςξπϋε θμενΰ ρξαρςβεννϋε (Μΰνθλξβ, ΐκρΰκξβ) θ ς.δ. βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε σοξςπεαλ�εςρ� ρσωερςβθςελόνϋε, ξαξηνΰχΰώωθε οΰπνϋε οπεδμεςϋ (βξπξςΰ, ξχκθ, απώκθ); ξςδελόνϋε βπεμεννϋε οπξμεζσςκθ (ρσςκθ, ασδνθ); νΰηβΰνθ� νεκξςξπϋυ ξςβλεχεννϋυ δειρςβθι, θγπ (ψΰυμΰςϋ, ψΰψκθ), κΰκσώ – λθαξ μΰρρσ βεωερςβ(δπξζζθ, μΰκΰπξνϋ), νεκξςξπϋε θμενΰ ρξαρςβεννϋε (ΐλόοϋ, Κΰποΰςϋ) θ ς.δ.

Β ηΰβθρθμξρςθ ξς σοξςπεαλενθ� ρσωερςβθςελόνξγξ β ξοπεδελεννξμ χθρλε οπθλΰγΰςελόνξε θροξλόησεςρ� β ςξμ ζε χθρλε (υξπξψεε μξλξκξ, κπΰρθβϋε ρΰνκθ, λεςνθε κΰνθκσλϋ.

Ρσαρςΰνςθβνϋε οπθλΰγΰςελόνϋε, ρςΰνξβ�ρό ρσωερςβθςελόνϋμθ, οπθνθμΰώς ξκξνχΰνθ� οπθλΰγΰςελόνξγξ β εδθνρςβεννξμ θ βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε (αξλόνξι, αξλόνϋε). Τξπμσ μνξζερςβεννξγξ χθρλΰ οπθξαπεςΰώς ρσωερςβθςελόνϋε, �βλ�ώωθερ� εδθνθφΰμθ κλΰρρθτθκΰφθθ ζθβξςνϋυ θ πΰρςενθι (οΰπνξκξοϋςνϋε, αξαξβϋε) θ ρλξβΰ, ξαξηνΰχΰώωθε πΰηνϋε τξπμϋ δενεζνϋυ βϋολΰς (ξςοσρκνϋε, ΰβςξπρκθε).

Β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε κΰςεγξπθ� χθρλΰ βϋπΰζΰεςρ� δβσμ� (2) ροξρξαΰμθ: μξπτξλξγθχερκθμ (λΰπ, λ�π) θ ρθνςΰκρθχερκθμ (ρ οξμξωόώ ρλξβ «χξυ», - αθπ νεϊ�)⁹. Ρσαρςΰνςθβνϋε οπθλΰγΰςελόνϋε θμεώς εδθνρςβεννξε (ΰόϋλλϋ) θ μνξζερςβεννξε χθρλξ (ΰόϋλλϋλΰπ). Β ξςλθχθθ ξς πσρρκξγξ �ηϋκΰ ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋε οπθλΰγΰςελόνϋε νε ηΰβθρ�ς ξς ρσωερςβθςελόνξγξ.

Νΰοπθμεπ: Μ�νθμ γϋηϋμ ΰόϋλλϋδϋπ. Ω�π αώιφκ ρώηφνδ�ν χϋυμΰη.

Ηΰδΰνθε. Δξοθψθςε ξκξνχΰνθ� ρσαρςΰνςθβνϋυ οπθλΰγΰςελόνϋυ β εδθνρςβεννξμ χθρλε.

1. Οεψ… κξνν… νε οξοσςχθκ.

2. Οξηΰβθδξβΰλ λϋρ… ολεψθβ…

3. Βρ�κθι δσπΰκ λώαθς κπΰρνενόκ…

4. Γξβξπ� οπξ χσζ…, σρλϋψθψό οπξ ρεα�.

5. Γξλξδν… σκσρθλ αϋ θ κΰμενό.

Ηΰδΰνθε. Β δΰννϋυ οπεδλξζενθ�υ βϋδελθςε ρσαρςΰνςθβθπξβΰννϋε οπθλΰγΰςελόνϋε βξ μνξζερςβεννξμ χθρλε.

1. Κξμθρρθξννϋε νΰδξ ολΰςθςό βξβπεμ�.

2. Κξμνΰςΰ δλ� θηαπΰννϋυ.

3. Ξνθ μερςνϋε.

4. Μθλϋε απΰν�ςρ�, ςξλόκξ ςεψΰςρ�.

5. Νΰ ρεπδθςϋυ βξδσ βξη�ς.

Ηΰδΰνθε. Βεπθλμθψ ρσαρςΰνςθβ ρθτ�ςλ�πθν ψ�κθλχθρθνθ ιΰηϋν.

1. Φπ�κ ρώηφνφ ξ ω�ρπ�ςκ�ρ…�.

2. Δ�πηθ… θϊ�πθ γ�λδθλ�π β� ξςσπδσλΰπ.

3. Ξ ιΰυϋν …ϋνϋ θςθπδθ.

4. Αώιφκ…� γσλΰό ΰρμΰγ λΰηϋμδϋπ.

5. Κώπ… θψ ύώπφψδφλ�π.

Ροθρξκ θροξλόηξβΰννξι λθςεπΰςσπϋ

1. Αΰαΰιφεβΰ Β.Β. Χερνξκξβ Λ.Δ. Πσρρκθι �ηϋκ. Μ. 1993, ρ. 110.

2. Ασδΰγξβΰ Η. «Ξρνξβϋ γπΰμμΰςθκθ ρξβπεμεννξγξ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκΰ». Μξπτξλξγθ�. Α., 1987, ρ. 46 – 48.

3. Γΰρΰνξβ Π. Θ δπ. ΐη�παΰιϊΰν δθλθ. Α. 1989. ρ. 56.

4. Γπΰμμΰςθκΰ 80. Πσρρκΰ� γπΰμμΰςθκΰ. Β 2-υ ςξμΰυ. Μ. 1980. ρ. 545 – 546.

5. Δζΰτΰπξβ Δ. «Νθςγ ωθρρ�λ�πθνδ� κεχθδ οπξρερλ�πθ». ��δπθρ β�ρΰθςθ Αΰκϋ, 1983.

6. Μΰυμσδξβ ΐ., Κεπαΰλΰεβΰ Π. «Ρπΰβνθςελόνΰ� ςθοξλξγθ� πσρρκξγξ θ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκξβ». Α. 1982. ρ. 69-70, 77-78.

7. Νΰόϋρξιλϋ Μ. ΐη�παΰιϊΰν δθλθ. Ηθπβ� ιΰιϋμλΰπϋ. 2001. ρ. 61.

8. Πσυλενκξ Ν.Μ. «Πσρρκθι �ηϋκ» - εζενεδελόνθκ. Μ. 38, 2002, ρ. 12.

ΥΦΛΐΡί

Μ�γΰλ�δ� ρσαρςΰνςθβ, ρθτ�ςλ�πδ�ν α�ωρ εδθλθπ. Ρσαρςΰνςθβ ρθτ�ςλ�πθν πσρ β� ΰη�παΰιϊΰν δθλλ�πθνδ� τ�πγλ�νμ�ρθ β� α�ηθ ξυψΰπ ϊ�ω�ςλ�πθ. Ρσαρςΰνςθβ ρθτ�ςλ�πθν μξπτξλξζθ κΰςεγξπθιΰλΰπϋνδΰν ρώωα�ς ΰχϋλϋπ.

SUMMARY

The article deals with the substantive adjectives, their different and similar

Features both in Russian and Azerbaijan languages. Morphological categories of substantive adjectives are also given in the article.

Β ςεχενθε δερ�ςθλεςθι βρε νξβϋε θ νξβϋε ρλξβΰ οξ�βλ�ώςρ� β πΰηνϋυ ρτεπΰυ �ηϋκξβξγξ ξαωενθ�, νΰχθνΰ� ρ οξβρεδνεβνξι πεχθ θ κξνχΰ� οπερρξι θ οσαλθφθρςθκξι.

Ξανξβλενθε λεκρθχερκξγξ ρξρςΰβΰ πσρρκξγξ �ηϋκΰ νεοξρπεδρςβεννξ ρβ�ηΰνξ ρξ ρςπεμθςελόνϋμθ πθςμΰμθ XX – νΰχΰλΰ XXI β., πεηκξ θημενθβ-ψθμθ ζθηνό ξαωερςβΰ.

Ψθπξκξ θηβερςνξ, χςξ β πεχθ (οθρόμεννξι θ σρςνξι) οξρςξ�ννξ βξη-νθκΰώωθε νξβϋε ρλξβΰ, β ρκξπξμ βπεμενθ θρχεηΰώς θλθ ζε, ξςβεχΰ� νσζδΰμ ψθπξκξγξ ξαωενθ�, ηΰκπεολ�ώςρ� β �ηϋκε, σςπΰχθβΰ� ρβξιρςβξ νξβθηνϋ θ νεξαϋχνξρςθ.

Δλ� πΰηγξβξπνξι πεχθ ξχενό υΰπΰκςεπνΰ εωε ξδνΰ βξημξζνξρςό ξαπΰηξβΰνθ� νξβϋυ ρλξβ, κξςξπΰ� ρβ�ηΰνΰ ρξ ρβΈπςϋβΰνθεμ νΰθμενξβΰνθι θη δβσυ ρλξβ β ξδνξρλξβνϋε: ο�ςθύςΰζκΰ (ο�ςθύςΰζνϋι δξμ), ξαξπξνκΰ (ξαξπξννΰ� οπξμϋψλεννξρςό), νΰλθχκΰ (νΰλθχνϋε δενόγθ), βθηθςκΰ (βθηθς-νΰ� κΰπςξχκΰ), μΰπψπσςκΰ (μΰπψπσςνξε ςΰκρθ), ο�ςθδνεβκΰ (ο�ςθδνεβ-νΰ� πΰαξχΰ� θλθ σχεανΰ� νεδελ�). Β οξρλεδνθε γξδϋ ύςξς ροξρξα ρλξβξ-ξαπΰηξβΰνθ�, ξςπΰζΰώωθι ρςπεμλενθε γξβξπ�ωεγξ κ ύκξνξμθθ �ηϋκξβϋυ ρπεδρςβ, οξλσχθλ ψθπξκξε πΰροπξρςπΰνενθε θ β σρςνξι (β ςξμ χθρλε β οσαλθχνξι) πεχθ, ΰ ςΰκζε β �ηϋκε οσαλθφθρςθκθ.

Νΰηβΰννϋι βϋψε ροξρξα ρλξβξξαπΰηξβΰνθ� οξηβξλ�ες ρξηδΰβΰςό ρλξβΰ, κξςξπϋε νε βξψλθ β ξαωεε σοξςπεαλενθε θ �βλ�ώςρ� ΰβςξπρκθμθ νξβξ-ξαπΰηξβΰνθ�μθ. �ΰκθε ρλξβΰ νΰηϋβΰώςρ� ξκκΰηθξνΰλθημΰμθ: ηδερόθηδΰς (οξ μξδελθ «ρΰμθηδΰς», «ςΰμθηδΰς»), βΰψθνγςξνωθνΰ (οξ μξδελθ «ςΰμ-αξβωθνΰ»), γθμνΰηθΰδΰ (οξ μξδελθ «ξλθμοθΰδΰ»).¹

Νεαϋβΰλϋι πΰρφβες β κξνφε ΥΥ βεκΰ ξκκΰηθξνΰλόνξγξ ρλξβξξαπΰ-ηξβΰνθ� βξ βρευ τσνκφθξνΰλόνϋυ ρςθλ�υ πσρρκξγξ �ηϋκΰ ηΰςπξνσλ θ θνθφθΰλόνσώ ΰααπεβθΰφθώ. Ρςξλκνξβενθε ηνΰχενθ� ξαϋχνξι ΰααπεβθΰςσ-πϋ ρξ ηνΰχενθεμ ΰααπεβθΰςσπϋ – ξμξνθμΰ ρξηδΰες κξμθχερκθι ύττεκς, οξπξζδΰες κΰλΰμασπ, ψσςκσ.² �ΰκ ψθπξκξ θηβερςνξε νΰηβΰνθε ξδνξγξ θη ςελεβθηθξννϋυ κΰνΰλξβ – �ΑΡ αϋλξ πΰρψθτπξβΰνξ σχΰρςνθκΰμθ ΚΒΝ κΰκ «ςελεβθδενθε αεη ρμϋρλΰ» (�Β. 2002, 22 δεκΰαπ�). Β ΡΜΘ οξ�βθλθρό ρλεδσώωθε ξκκΰηθξνΰλόνϋε ξμξνθμϋ: ΔΚ (Δβξπεφ /Δξμ κσλόςσπϋ) – ΔΚ (δξινΰ� κξπξβΰ: ξ χελξβεκε, κξςξπϋι οξρςξ�ννξ τθνΰνρθπσες κξγξ-λθαξ) – ΔΚ (Δμθςπθι Κπϋλξβ – θμ� βεδσωεγξ οξοσλ�πνξι β Πξρρθθ ςελεοεπεδΰχθ «Νεοσςεβϋε ηΰμεςκθ»). Δΰννΰ� ΰααπεβθΰςσπΰ οξβςξπ�εςρ� βεδσωθμ ξς οεπεδΰχθ κ οεπεδΰχε β ρλεδσώωει τπΰηε: «Δξ βρςπεχθ, Βΰψ Δ.Κ.», οπθξαπεςΰ� πΰηγξβξπνξ-νεοπθνσζδεννϋι ξςςενξκ.

Β μξλξδεζνξμ (β ςξμ χθρλε κξμοόώςεπνξμ) ζΰπγξνε νεπεδκξ βρςπε-χΰώςρ� ψσςλθβϋε ξμξνθμϋ κ ξαϋχνϋμ ΰααπεβθΰςσπΰμ: ΞΠΗ (ξρςπξε περοθπςξπνξε ηΰαξλεβΰνθε) θ ΞΠΗ (ξχενό πΰνξ ηΰβ�ηΰλ), ΧΟ (χπεηβϋχΰινξε οπξθρψερςβθε) θ ΧΟ (σ ζσπνΰλθρςξβ: χεςβεπςΰ� οξλξρΰ β γΰηεςε, νΰ κξςξπξι πΰημεωΰεςρ� ώμξπθρςθχερκθι μΰςεπθΰλ), ΐγενςρςβξ ΞΑΡ (ξδνΰ αΰακΰ ρκΰ-λΰ), ΐΡΠΡ (ΐγενςρςβξ «Ρΰπΰτΰννξε Πΰδθξ Ρκΰηΰλ»), ΝέΟ (Νΰβεδενθε έλεμενςΰπνξγξ Οξπ�δκΰ), ΦΣΜ (Φενϋ σβελθχθβΰώςρ� Μξλχΰ).

Νεσδΰχνξι β ολΰνε ξπτξύοθθ οπεδρςΰβλ�εςρ� θ οξ�βθβψΰ�ρ� β κξνφε 2002 γξδΰ ΰααπεβθΰςσπΰ ΖΚΥ (ζθλθωνξ-κξμμσνΰλόνξε υξη�ιρςβξ). Β πξρρθιρκθυ ΡΜΘ οξ�βθλΰρό νΰπξδνΰ� πΰρψθτπξβκΰ ΰααπεβθΰςσπϋ ΖΚΥ: «ζθβθ κΰκ υξχεψό», β κξςξπξι ξςπΰηθλξρό ξςνξψενθε νΰπξδΰ κ πετξπμε ζθλθωνξ-κξμμσνΰλόνξγξ υξη�ιρςβΰ.³

«Νΰμεςθλΰρό νξβΰ� ςενδενφθ� β ξαπΰηξβΰνθθ ηβσκξβϋυ θ ασκβεννϋυ ΰααπεβθΰςσπ. έςξ ρλξβΰ ρ δβξινξι μξςθβΰφθει, ρλξβΰ-ΰκπξνθμϋ (οεπβϋε νΰθμενξβΰνθ�, ρς�νσςϋε βμερςε, ξαπΰησώς ηνΰκξμϋε ρλξβΰ). Ξνθ σδξανϋ, βϋηϋβΰώς οπθβϋχνϋε ΰρρξφθΰφθθ, αλΰγξηβσχνϋ, ηΰοξμθνΰεμϋ. έςξ ρβξεξαπΰηνϋε, οπθδσμΰννϋε ροεφθΰλόνξ ξμξνθμϋ, νΰοπθμεπ: ΑΣΚΒΐ – αξπςξβξε σρςπξιρςβξ κξνςπξλ� βξζδενθ� ΰβςξμξαθλ�. <…> ΜΘΤ – Μξρκξβρκθι θνβερςθφθξννϋι τξνδ…, ΡΞΜ – ρςπξθςελόνϋε θ ξςδελξχνϋε μΰςεπθΰλϋ…» – οθψες Ν.Ρ.Βΰλγθνΰ β σχεανξμ οξρξαθθ δλ� ρςσδενςξβ βσηξβ.⁴

Β ρβ�ηθ ρ ςεμ, χςξ «μερςξμ πξζδενθ�» αξλόψθνρςβΰ ΰααπεβθΰςσπνϋυ ξμξνθμξβ �βλ�ώςρ� γΰηεςϋ θ ςελεβθδενθε, νεκξςξπϋε θη νθυ ρςΰλθ βξβλεκΰςόρ� β τξνδ ύκροπερρθβνϋυ ρπεδρςβ �ηϋκΰ: ρςξλκνξβενθε ηνΰχενθ� ξαϋχνξι ΰααπεβθΰςσπϋ ρξ ηνΰχενθεμ ΰααπεβθΰςσπϋ – ξμξνθμΰ ρξηδΰες κξμθχερκθι ύττεκς, οπθβνξρ� β ΰααπεβθΰςσπσ ρςθλθρςθχερκθε ξςςενκθ.

Β νΰψσ οξβρεδνεβνξρςό οπξχνξ βξψλΰ πεκλΰμΰ, ηΰοξλξνθβ πΰδθξ – θ ςελεύτθπ, γΰηεςνϋε θ ζσπνΰλόνϋε οξλξρϋ. Ξνΰ ρςΰλΰ «σκπΰψενθεμ» γξπξδρκθυ σλθφ θ ολξωΰδει. Κ πεκλΰμνϋμ ξαϊ�βλενθ�μ ρεγξδν� οπεδϊ�β-λ�εςρ� οξβϋψεννϋε ςπεαξβΰνθ�: ξνθ δξλζνϋ αϋςό νε ςξλόκξ ηπελθωνϋ, θντξπμΰςθβνϋ, νξ θ ξαλΰδΰςό κΰκξι-ςξ ξρξαξι «ηΰφεοκξι», ροξρξανξι ηΰδεπζΰςόρ� β οΰμ�ςθ οξςενφθΰλόνϋυ οξςπεαθςελει.

Θρρλεδξβΰςελθ οεχΰςνϋυ πεκλΰμνϋυ ξαϊ�βλενθι οξρλεδνθυ λες σαεζδΰώς β ςξμ, χςξ νε οξρλεδνεε μερςξ β ύςξμ ηΰνθμΰες θροξλόηξβΰνθε νξβϋυ ρλξβ, οπθβλεκΰςελόνξ ηβσχΰωθυ, νερσωθυ ύλεμενς «ρβεζερςθ», νε-ξαϋχνϋυ β γπΰτθχερκξμ ξτξπμλενθθ. Β πεκλΰμνϋε ςεκρςϋ βκλώχΰώςρ� νε ςξλόκξ νεξλξγθημϋ, ψθπξκξ οπθμεν�εμϋε θ β δπσγθυ ξαλΰρς�υ ρξβπεμεν-νξι ξαωερςβεννξι, νΰσχνξι, κσλόςσπνξι ζθηνθ ρςπΰνϋ, νξ θ νξβξξαπΰηξ-βΰνθ�, ρξηδΰννϋε δλ� πεκλΰμϋ, κξνκπεςνξι οπξδσκφθθ. �ΰκθμ ξαπΰηξμ, οπξδβθγΰ� νΰ οξκσοΰςελόρκθι πϋνξκ νξβϋε ςξβΰπϋ θ σρλσγθ, πεκλΰμΰ ΰκςθβνξ βνεδπ�ες β νΰψσ πεχό θ πΰηνξξαπΰηνϋε ρλξβΰ.

Ρΰμσώ αξλόψσώ γπσοοσ νεξλξγθημξβ, θροξλόησεμϋυ β πεκλΰμνϋυ ςεκρςΰυ, ρξρςΰβλ�ώς βνεψνθε ηΰθμρςβξβΰνθ� θη δπσγθυ �ηϋκξβ, β ξρνξβνξμ, ΰνγλθιρκξγξ. Νξβειψθε ΰνγλθφθημϋ (Νΐ) σχΰρςβσώς θ β ξαπΰηξβΰνθθ ρλξζνξρξκπΰωεννϋυ ρλξβ ΰβςξδθλεπ, ΰγπξμΰπκεςθνγ, γξρμενεδζεπ, γξρυξλδθνγ, θνδθλειαξλ, ύςνξλειαξλ (ρξρςξ�ωθυ θη νΰχΰλόνξι χΰρςθ ρλξβΰ θ νερξκπΰωεννξγξ φελξγξ ρλξβΰ – ΰνγλθφθημΰ): κλθοξβεδ, κλθοξμΰν θ (νΰ+ρξκπΰωεννξε ρλξβξ).⁵

«Ρβξώ λεοςσ β ύςθ ρξαϋςθ� βνερλΰ θ ΰρρξφθΰφθ� ΰβςξδθλλεπξβ» (Ηεπ-κΰλξ, 2001, 29 δεκΰαπ�); «Ρδελΰνΰ ρςΰβκΰ νΰ μξλξδϋυ γξρμενεδζεπξβ» (Ηεπκΰλξ, 2001, 2 τεβπΰλ�). έςξ ξςπΰζενθε ςευ οπξφερρξβ, χςξ οπξθρυξδθς β μθπε, ΰ ςΰκζε ρςπΰνϋ β φελξμ: θνςεγπΰφθξννϋε οπξφερρϋ, μΰρρξβΰ� κξμοόώςεπθηΰφθ�, πΰηβθςθε πϋνξχνξι ύκξνξμθκθ, πΰρψθπενθε κσλόςσπνϋυ θ νΰσχνϋυ ρβ�ηει θ ς.δ. έςξ ρλξβΰ, ρβ�ηΰννϋε ρ νΰηβΰνθ�μθ νξβειψθυ ςευνξλξγθι, νξβϋυ βθδξβ δε�ςελόνξρςθ, οπεδμεςξβ αϋςΰ, ροξπςθβνϋυ πΰηβλεχενθι, δξρσγΰ.

Ρλξζνξρξκπΰωεννϋε ρλξβΰ – ΰααπεβθΰςσπϋ ξςβεχΰώς ξρνξβνϋμ πεκ-λΰμνϋμ ςπεαξβΰνθ�μ – λΰκξνθχνξρςθ θ θντξπμΰςθβνξρςθ. Χΰωε βρεγξ ξνθ βρςπεχΰώςρ� β νΰηβΰνθ�υ οπεδοπθ�ςθι, κξμοΰνθι, τθπμ θ ς.ο.: �Φ (�ξπγξ-βϋι φενςπ), ΥΦ (Υξλδθνγ φενςπ), ΡΟ (Ρξβμερςνξε οπεδοπθ�ςθε), ΧΞΟ (χΰρςνξε ξυπΰννξε οπεδοπθ�ςθε) θ ς.ο.

Οεχΰςνΰ� πεκλΰμΰ αεπες νΰ βξξπσζενθε πΰηνξξαπΰηνϋε γπΰτθχερκθε βξημξζνξρςθ οθρόμεννξι πεχθ, ρξηδΰβΰ� νξβξξαπΰηξβΰνθ� ρ οξμξωόώ γπΰ-τθχερκθυ οπθεμξβ. Νΰοπθμεπ, βϋδελενθε γλΰβνξγξ ρλξβΰ βνσςπθ δπσγξγξ αξλόψθμθ ασκβΰμθ, ςΰκ νΰηϋβΰεμϋμθ γθαπθδθηΰφθ� (ςμεηθρ): «ΞΟ�θμΰλό-νξε πεψενθε δλ� ξοςξβθκξβ!» (Πεκλΰμΰ ςξπγξβξγξ φενςπΰ «Μξρκβΰ, αΰννεπ νΰ δξπξγε»); «Ξς ΡΜΡό ρεαε Ρ�ΠΘΜ!» (πεκλΰμΰ ςΰπθτΰ Μ�Ρ β μεςπξ); «Ηξλξςξε πΰηΑΐΗΐΠθβΰνθε!» (πεκλΰμνΰ� λθρςξβκΰ ώβελθπ-νξγξ μΰγΰηθνΰ).

«Θμεννξ β πεκλΰμε ξχενό χΰρςϋ ρλσχΰθ νΰπσψενθ� �ηϋκξβξι θγπϋ, κξγδΰ ρξηδΰςελθ πεκλΰμνϋυ ςεκρςξβ, ρ σβλεχενθεμ «ςβξπ�» νξβϋε ρλξβΰ, ρξηνΰςελόνξ δξοσρκΰώς ξψθακθ β νΰοθρΰνθθ θηβερςνϋυ ρλξβ, ΰοοελθπσώς κ νεγΰςθβνϋμ ρλξβερνϋμ ΰνΰλξγθ�μ θ οΰπΰλλελ�μ, νΰυξδ�ωθμρ� ηΰ οπεδελΰμθ νξπμθπξβΰννξγξ λθςεπΰςσπνξγξ �ηϋκΰ».⁶

Πεκλΰμνξε ρλξβξςβξπχερςβξ ηΰρςΰβλ�ες ηΰδσμΰςόρ� ξα ύκξλξγθχερκξι ρξυπΰννξρςθ �ηϋκΰ β πεκλΰμνϋυ ςεκρςΰυ, ξα ξςβεςρςβεννξρςθ ρξηδΰςελ� πεκλΰμϋ θ θυ ηΰκΰηχθκξβ οεπεδ ξαωερςβξμ.

Ρσωερςβσες φελϋι π�δ ροξρξαξβ ρξηδΰνθ� ξκκΰηθξνΰλθημξβ. Ξδνθμ θη νθυ �βλ�εςρ� μεζδσρλξβνξε νΰλξζενθε.

Μεζδσρλξβνξε νΰλξζενθε ρξρςξθς β ςξμ, χςξ νΰ κξνεφ ξρνξβϋ ξδνξγξ ρλξβΰ νΰκλΰδϋβΰεςρ� νΰχΰλξ δπσγξγξ ρλξβΰ.

�ΰκθμ ξαπΰηξμ, βξηνθκΰες ρλξζνξρξκπΰωΈννξε ρλξβξ ξρξαξγξ ςθοΰ, βκλώχΰώωεε β ρβξε ηνΰχενθε ρεμΰνςθκσ ξαξθυ ξαϊεδθνθβψθυρ� ρλξβ οξη-βξλ�ες θροξλόηξβΰςό θυ β τελόεςξνΰυ, αΰρν�υ οξλθςθχερκξγξ θ νπΰβρςβεν-νξγξ ρξδεπζΰνθ�, ρΰςθπθχερκθυ ρςθυΰυ, β γΰηεςνϋυ θ ζσπνΰλόνϋυ οσαλθκΰ-φθ�υ δλ� ρξηδΰνθ� ξρςπξςϋ βϋρκΰηϋβΰνθ� θ κξμθχερκξγξ ύττεκςΰ, νΰοπθ-μεπ: «αθξςεκςσπΰ» (αθξλξγθχερκΰ�+ΰπυθςεκςσπΰ), «αθξςθκΰ» (αθξλξγθ�+ κθαεπνεςθκΰ), «αξπξδΰικΰ» (αξπξδΰ+σγΰδΰι+ κΰ), «βξδερρθςκΰ» (βξδΰ+ ξδδερθςκΰ), «γξροξδΰπθω» (γξροξδθν+ςξβΰπθω), «γπθαΰλκΰ» (γπθα+πϋ-αΰλκΰ), «δεγπΰδΰνρ» (δεγπΰδΰφθ�+πενερΰνρ), «κΰπμΰς» (κΰπςξτελό+ςξ-μΰς), «κθνξςΰβπ» (κθνξ+κενςΰβπ), «Οπεδρκΰηΰμσρ» (οπεδρκΰηΰνθε+Νξρ-ςπΰδΰμσρ) θ ς.δ.

Δλ� ςΰκθυ νΰθμενξβΰνθι υΰπΰκςεπνΰ ξαπΰηνξρςό, δβσολΰνξβξρςό, ςΰκ κΰκ θυ ρλξβξξαπΰηξβΰςελόνξε ηνΰχενθε ξαϋχνξ οπθηνΰκξβξε, κΰχερςβεννξε βξροπθνθμΰεςρ� νΰ τξνε νξμθνΰςθβνξγξ ηνΰχενθ�.

Βρςπεχΰώςρ� οπθμεπϋ νξβξξαπΰηξβΰνθι, ρξηδΰννϋυ νΰ ξρνξβε ρλξζε-νθ� δβσυ ρλξβ – πσρρκξγξ θ ηΰθμρςβξβΰννξγξ: «Γξπαθρςΰν» βϋηϋβΰες νΰ Ηΰοΰδε αξλόψξι θνςεπερ θ ζελΰνθε οξρεςθςό εγξ».⁷Ρςπσκςσπΰ πεχεβξγξ ξαπΰηξβΰνθ� Γξπαθρςΰν, κΰκ βθδνξ οπεδρςΰβλ�ες ρξαξι ρξχεςΰνθε σρεχεν-νξι ξρνξβϋ θμενθ ρξαρςβεννξγξ θ ςώπκρκξγξ ρςΰν. «�ξλκξβϋι ρλξβΰπό πσρρκξγξ �ηϋκΰ κξνφΰ ΥΥ βεκΰ. ίηϋκξβϋε θημενενθ� (οξδ πεδ. Γ.Ν.Ρκλ�-πεβρκξι ηΰτθκρθπξβΰν ξκκΰηθξνΰλθημ ΐαρσπδθρςΰν: «Ξ ρξβεςρκξι Πξρ-ρθθ». «Πξδθλθρό μϋ β Πξρρθθ, ΰ ζθςό νΰμ κΰζδϋι δενό οπεδλΰγΰώς β ρςπΰνε, κξςξπσώ κςξ-ςξ ςξχνξ, ξκπερςθλ ΐαρσπδθρςΰνξμ».⁸

Νξβξξαπΰηξβΰνθε οΰπΰλθμοθΰδΰ οξ�βθλξρό β πεησλόςΰςε οεπερεχενθ� οεπβξι ρξρςΰβνξι χΰρςθ ρλξζνϋυ ρλξβ ρ οΰπΰ – ξαξηνΰχΰώωει ξςκλξνενθε ξς χεγξ-λθαξ, ρ ρσωερςβθςελόνϋμ ξλθμοθΰδΰ: «Λθλλευΰμμεπ ρνξβΰ β φεν-ςπε βνθμΰνθ�. Βχεπΰ ηδερό ρςΰπςξβΰλΰ Οΰπΰλθμοθΰδΰ (ηθμνθε θγπϋ ροξπςρμενξβ – θνβΰλθδξβ)».⁹

Μξζνξ ξςμεςθςό, χςξ ρξηδΰνθε ξκκΰηθξνΰλθημξβ δελΰες �ηϋκ αξλεε ξαπΰηνϋμ θ βϋπΰηθςελόνϋμ. Ξκκΰηθξνΰλθημϋ ρξηδΰώςρ� νε ςξλόκξ ρ φελόώ ύκξνξμθθ πεχθ, νξ θ εωε β αξλόψει ρςεοενθ ρ φελόώ ύκροπερρθθ θλθ ρξηδΰνθ� κξμθχερκξγξ ύττεκςΰ. Ξνθ �βλ�ώςρ� ςΰκζε θηλώαλεννϋμ ρπεδρςβξμ �ηϋκξβξι θγπϋ. Ρλεδσες νΰοξμνθςό, χςξ ρπεδρςβξμ ρξηδΰνθ� ξκκΰηθξνΰλθημξβ ξχενό χΰρςξ οξλόησώςρ� β γΰηεςνξι οσαλθφθρςθκε θ β υσδξζερςβεννξι πεχθ.

Ξκκΰηθξνΰλθημϋ νΰψλθ ρβξε ξςπΰζενθε β νεμεφκξ-πσρρκξμ «Ρλξβΰπε ξκκΰηθξνΰλθημξβ» Β.Δ.Δεβκθνΰ (1999 γ.).

Κΰκ ΰβςξπ τσνδΰμενςΰλόνξγξ νεμεφκξ-πσρρκξγξ ξκκΰηθξνΰλθημξβ, Β.Δ.Δεβκθν β ρβξθυ «Ξχεπκΰυ οξ λεκρθκξγπΰτθθ» κλΰρρθτθφθπσες ξρνξβξ-οξλΰγΰώωθε ςξλκξβϋε ρλξβΰπθ νεμεφκξγξ θ πσρρκξγξ �ηϋκξβ, πΰρρμΰςπθ-βΰες βεπρθθ ρλξβΰπει: ρλξβξξαπΰηξβΰςελόνϋυ, ώμξπθρςθχερκθυ, ξκκΰηθξ-νΰλόνϋυ (β ςξμ χθρλε) θ δπ. Ξν οπεδελόνξ κξνκπεςεν θ πεΰλθρςθχεν β ρβξθυ πΰρρσζδενθ�υ ξ πΰφθξνΰλθηΰφθθ ρλξβΰπει.¹⁰

Πσρρκθι �ηϋκ δξ ρθυ οξπ νε θμεες πΰηγξβξπνξγξ ρλξβΰπ�, υξς� ρλενγξβϋε θ ζΰπγξννϋε ρλξβΰπθ β οξρλεδνεε βπεμ� σζε οξ�βθλθρό.

ΐνΰλθηθπσ� πεφενηθπσεμϋε «Ξχεπκθ», Μ.Μΰκξβρκθι ξςμεχΰες, χςξ β κνθγε Β.Δεβκθνΰ ξρξαξε μερςξ ηΰνθμΰες ξαρσζδενθε ρξςνθ ρλξβΰπει νεμεφκξγξ θ πσρρκξγξ �ηϋκξβ β ρπΰβνθςελόνξμ ολΰνε. Αξλόψΰ� ηΰρλσγΰ Β.Δεβκθνΰ β ςξμ, χςξ ξν ξςκπϋβΰες δλ� χθςΰςελ� ζΰνπ ώμξπθρςθχερκθυ, ξκκΰηθξνΰλόνϋυ ρλξβΰπει, κξςξπϋι, βνε βρ�κξγξ ρξμνενθ�, ςπεασες αξλό-ψξγξ βνθμΰνθ�, χεμ δξ ρθυ οξπ οπξ�βλ�λξρό. Θμ οξρβ�ωεν βρεγξ λθψό ξδθν ΰαηΰφ β θηβερςνξμ λεκρθκξγπΰτθχερκξμ ςπευςξμνθκε 1989 – 1991 γγ., θηδΰννξμ β Αεπλθνε. «Νερεπόεηνϋε» ρλξβΰπθ ξχενό μνξγξχθρλεννϋ, θυ βϋψλξ ςξλόκξ β οξρλεδνεε δερ�ςθλεςθε νε ξδνΰ ρξςν�. Ξνθ οξλόησώςρ� αξλόψξι οξοσλ�πνξρςόώ. Κ ρξζΰλενθώ, θυ νε οπθξαπεςΰώς νθ νεμεφκθε, νθ πσρρκθε αθαλθξςεκθ, θ ξνθ νεηΰρλσζεννξ, οξδξανξ μΰρςεπρκθμ μσλός-τθλόμΰμ, αϋρςπξ ρυξδ�ς ρξ ρφενϋ θ ξρςΰώςρ� δξρςξ�νθεμ λώαθςελει πΰη-βλεκΰςελόνξγξ χςενθ�, β ςξ βπεμ� κΰκ β νθυ ερςό, χςξ οξχεπονσςό θ «ρεπόεη-νξι» λεκρθκξγπΰτθθ. Αξγΰςξ οπεδρςΰβλεννΰ� β ύςθυ ρλξβΰπ�υ οξβρεδνεβ-νΰ� ςεμΰςθκΰ – κλΰδ δλ� οπεοξδΰβΰνθ� ζθβξγξ ξαθυξδνξγξ �ηϋκΰ.

Οξ ρπΰβνενθώ ρ ξκκΰηθξνΰλθημΰμθ (νερθρςεμνϋμθ) ρλξβΰμθ ΰααπε-βθΰφθ� οπεδρςΰβλ�ες ρλξζνξε, μνξγξγπΰννξε �βλενθε, συξδ�ωεε ρβξθμθ κξπν�μθ β γλσαξκξε οπξψλξε. Β ςξζε βπεμ�, κξνρςΰςθπσ� δθνΰμθκσ β ξφενκε ξαωερςβξμ ΰααπεβθΰςσπ θ θυ μερςΰ β ρλξβΰπνξμ ρξρςΰβε πσρρκξγξ �ηϋκΰ, μξζνξ ξοπεδελεννξ γξβξπθςό ξ φελερξξαπΰηνξρςθ θ νεξαυξδθμξρςθ βϋπΰαξςκθ νξβϋυ ροξρξαξβ θυ ξαπΰηξβΰνθ�. Οπθ ύςξμ κπθςεπθ�μθ ρξηδΰνθ� ΰααπεβθΰςσπ, νερξμνεννξ, δξλζνϋ ρςΰςό θυ αλΰγξηβσχθε θ κπΰςκξρςό.

Λθςεπΰςσπΰ

1. Πσρρκθι �ηϋκ θ κσλόςσπΰ πεχθ: Σχ. οξρξαθε δλ� βσηξβ (ΐ.Θ.Δσδνεβ, Μ.ί.Δϋμΰπρκθι θ δπ.). Μ., Βϋρψΰ� ψκξλΰ, 2004, ρ.115.

2. Γ.Ν.ΐλθεβΰ. Χςξ ρκπϋβΰώς ΰααπεβθΰςσπϋ? // Πσρρκΰ� πεχό, 2003, Ή5.

3. Γ.Ν.ΐλθεβΰ. ΐααπεβθΰςσπϋ δξλζνϋ αϋςό κπΰςκθμθ θ αλΰγξηβσχ-νϋμθ // Πσρρκΰ� πεχό, 2004, Ή1.

4. Ν.Ρ.Βΰλγθνΰ. Σχεανξε οξρξαθε δλ� ρςσδενςξβ βσηξβ. Μ., 2001.

5. Υ.Κ.Ψΰπΰαχθεβΰ Υ.Κ. ΐνγλθφθημϋ β ρξβπεμεννξμ πσρρκξμ �ηϋκε. Σχ. οξρξαθε δλ� ρςσδενςξβ. Α., 2005, ρ. 90.

6. Ν.Β.Θρΰεβΰ. «�βξπενθε» νξβϋυ ρλξβ β πεκλΰμνϋυ ςεκρςΰυ // Πσρρκΰ� πεχό, 2007, Ή4.

7. Κξμρξμξλόρκΰ� οπΰβδΰ, 1991, 23 νξ�απ�.

8. Λθςεπΰςσπνΰ� γΰηεςΰ, 1993, 11 ΰβγσρς

9. Πξρρθιρκΰ� γΰηεςΰ. 1994, Ή 47.

10. Μ.Μ.Μΰκξβρκθι. Β.Δ.Δεβκθν. Ξχεπκθ οξ λεκρθκξγπΰτθθ. Μ., 2000.

Υ Φ Λ ΐ Ρ ί

Μφΰρθπ πσρ δθλνδ� τ�πδθ νεξλξγθημλ�πθν β� μφυς�λθτ ςθο μφυς�ρ�π ρώηλ�πθν τξπμΰλΰψμΰρϋ β� ιΰιϋλμΰρϋ

Μ�γΰλ� τ�πδθ νεξλξγθημλ�πθν β� ΰααπεβθΰςσπΰλΰπϋν μφυς�λθτ νφμσν�λ�-πθνθν μφΰρθπ πσρ δθλνθν μφυς�λθτ φνρθιι�ς ρ�βθιι�λ�πθνδ� τξπμΰλΰψμΰρϋ β� ιΰιϋλμΰρϋνΰ ω�ρπ ξλσνμσψδσπ.

SUMMARY

Formation and distribution of occasional words and different types of abbreviations modern Russian

Reviewed clause is devoted to the description formation and distribution of occasional words and different types of abbreviations in different spheres of language dialogue modern Russian.

Νθςγδ� δ�γθγλ�ψδθπμ� ωΰδθρ�ρθ ζφμλ�νθν ς�κζ� �ρΰρ δειθλ, ω�μ δ� θκθνζθ δ�π�ζ�λθ φηβλ�πθν� ΰθδδθπ.

Μ�λσμ ξλδσόσ κθμθ, ζφμλ�νθν θκθνζθ δ�π�ζ�λθ φηβφ ξλΰν ς�ιθν ζφμλ�δ� θρθμλ� θτΰδ� εδθλ�ν ω�π αθπ ΰνλΰιϋψϋν �λΰμ�ςθνθ, κειτθιι�ςθνθ β� ιΰ υφρσρθιι�ςθνθ ύώρς�πθπ. Ασνσνλΰ ς�ιθν θρθμλ� θτΰδ� εδθλμθψ ζφμλ� φηβφνφν μφ�ιι�νλ�ψδθπθλμ�ρθν� υθδμ�ς εδθπ: ς�ιθνλ� θψλ�ν�ν ζφμλ� φηβφ ασ β� ιΰ δθύ�π δ�π�ζ�δ� μφ�ιι�νλθκ κΰςεγξπθιΰρϋνΰ ιΰυϋν αθπ χΰλΰπλϋγ γΰηΰνϋπ. Θλκ αΰυϋψδΰ ελ� ύώπφν� αθλ�π κθ, ζφμλ� φηβφνφν μφ�ιι�νλθιθν� υθδμ�ς εδ�ν ς�ιθνθν δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθν� εωςθιΰζ ιξυδσπ. ΐνζΰγ δ�γθγλ�ψδθπμ� ωΰδθρ�ρθνθν φμσμθιι�ςλ� μφ�ιι�νλθκ / γειπθ-μφ�ιι�νλθκ κΰςεγξπθιΰρϋνδΰν σηΰγ αθπ νθςγ ωΰδθρ�ρθ ξλδσόσνσ ν�η�π� ΰλρΰγ, ξνδΰ ς�ιθνθν δ� δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλδθιθνθ β� ιΰ αθλμ�δθιθνθ ιξυλΰμΰγ φχφν �ρΰρ ιΰπΰνϋπ.

Αφςφν ζφμλ� φηλ�πθ κθμθ ς�ιθνλ�π δ� �λΰμ�ςθν, κειτθιι�ς β� υφρσρθιι�ςθν φμσμθ β� υφρσρθ ζ�ω�ςλ�πθνθ θτΰδ� εδθπ. Αΰψγΰ ρώηλ�, νώβ β� ζθνρ ς�ρνθτΰςϋ ς�ιθνλ�π� δ� ψΰμθλ εδθλ� αθλ�π. Μ�ρ�λ�ν, ιΰυψϋ φμσμθ κειτθιι�ςδθπ («αφςώβ»δφπ), ξνσν «ν� δ�π�ζ�δ� ιΰυψϋ», «ωΰνρϋ αΰυϋμδΰν ιΰυψϋ» β� ρ. ξλΰ αθλ�ζ�ιθνθ («αφςώβ»φν ωθρρ�λ�πθνθ) δ�γθγλ�ψδθπμ�κ μφμκφνδφπ. ��ιθνθν ασ υφρσρθιι�ςθ θλκ νώβα�δ� ξνσν αΰψγΰ ς�ιθν(λ�π) βΰρθς�ρθ θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλμ�ρθν� θμκΰν βεπθπ. ΐψΰόϋδΰκϋ ζφμλ�λ�π� αΰυΰγ:

ίρ�πθν γ�ωπ�μΰνϋ χ�ςθνλθκλ�πλ� δξλσ, ΰζ-ιΰλΰβΰζ, εβρθη-εψθκρθη, ρ�πύ�πδΰν αθπ ω�ιΰς ιΰψΰμϋψ μφ�λλθμδθπ.

έεζ�λ�π Αΰκϋνϋν π�νύΰπ�νύ θψϋγλΰπϋ – γϋπμϋηϋ, ιΰψϋλ, ρΰπϋ… ψ�ω�πθν κφχ�λ�πθν� υφρσρθ αθπ ύώη�λλθκ βεπθπ.

Ασ �ρ�π ρξνσνζσ δ�τ� π�ρμλθ, π�νύλθ ςΰαλξλΰπλΰ δξλσ, μθνθΰςφπλ�πλ� α�η�δθλμθψ β� ΰλ-�λβΰν ξπνΰμενςλθ κθςΰα ψ�κλθνδ� ν�ψπ εδθλμθψδθπ.

Αθπθνζθ ζφμλ�δ� χ�ςθνλθκλ�πλ� δξλσ, θκθνζθ ζφμλ�δ� π�νύΰπ�νύ, φχφνζφ ζφμλ�δ� π�ρμλθ ς�ιθνλ�πθ φμσμθ «αφςώβ» κειτθιι�ς ΰνλΰιϋψϋνϋ ΰδλΰνδϋπδϋόϋ φχφν ξνλΰπδΰν ω�π αθπθνθν δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλμ�ρθν� ιξλ ΰχϋλϋπ. «Χ�ςθνλθκλ�πλ� δξλσ ξλμΰόϋν» ν�δ�ν θαΰπ�ς ξλδσόσ ΰζ-ιΰλΰβΰζ, εβρθη-εψθκρθη, ρ�πύ�πδΰν ς�ιθνλ�πθ βΰρθς�ρθ θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλθπ. «Π�νύΰπ�νύ» δεδθκδ�, ωΰνρϋ π�νύλ�πθν ν�η�πδ� ςσςσλδσόσ γϋπμϋηϋ, ιΰψϋλ, ρΰπϋ ς�ιθνλ�πθ θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλθπ. «Π�ρμλθ» φμσμθ κειτθιι�ςδθπ, π�ρμθν μφυς�λθτ νώβλ�πθ μ�λσμδσπ – ςΰαλξ, μθνθΰςφπ β� ξπνΰμενς «π�ρμ»θν μφυς�λθτ νώβλ�πθδθπ: ασ «αφςώβ – ωθρρ�» μφνΰρθα�ςλ�πθ φχφνζφ ζφμλ�δ� π�ρμλθ ς�ιθνθνθν π�νύλθ ςΰαλξλΰπλΰ δξλσ, μθνθΰςφπλ�πλ� α�η�δθλμθψ, ΰλ-�λβΰν ξπνΰμενςλθ ς�ιθνλ�πθ βΰρθς�ρθ θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθν� θμκΰν βεπθπ.

Ισυΰπϋδΰκϋ ζφμλ�λ�πδ�ν θκθρθνδ� (αθπθνζθ β� φχφνζφ ζφμλ�λ�πδ�) δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν ς�ιθν δ�, δ�γθγλ�ψδθπθζθ ς�ιθνλ�π δ� θρθμλ� θτΰδ� εδθλμθψ νθςγ ωθρρ�ρθνδ�ν �ββ�λ ύ�λθπ β� ξνλΰπλΰ «νξπμΰλ» (αθπθνζθ νώβ) ς�ιθνθ ρώη αθπλ�ψμ�ρθ �μ�λ� ύ�ςθπθπ. Θκθνζθ ζφμλ�δ� θρ� γϋπμϋηϋ, ιΰψϋλ, ρΰπϋ δ�γθγλ�ψδθπθζθ ς�ιθνλ�πθ π�νύΰπ�νύ δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν ς�ιθνθνθν γξψσλδσόσ φηβδ�ν ρξνπΰ ύ�λθπ β� ασνσνλΰ �δ�αθ δθλθν μφβΰτθγ νξπμΰρϋνϋ οξησπ. Νθςγδ� �δ�αθ δθλ νξπμΰλΰπϋνδΰν ασ ζφπ ιΰιϋνμΰ μφμκφνδφπ β� ασ ζφμλ�νθν φρλσασνσ μφ�ιι�νλ�ψδθπθπ. Ρΰδ�ζ� ξλΰπΰγ, αελ� ζφμλ�λ�πθ δ�γθγ θνςξνΰρθιΰ θλ� ξυσμΰγ β� ιΰ ρώιλ�μ�κ λΰηϋμδϋπ.

��ιθνλ� αΰόλϋ δ�γθγλ�ψδθπμ� ωΰδθρ�ρθνδ� μΰπΰγλϋ βΰπθΰρθιΰλΰπ δΰ μφψΰωθδ� ξλσνσπ. Αελ� κθ, ς�ιθνθν αΰψγΰ ω�μζθνρ ς�ιθνλ� δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθνδ�ν �λΰβ�, ς�ιθνθν ΰιπϋζΰ αθπ ζφμλ� θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθ, ς�ιθνθν αΰψγΰ ζφμλ� φηβλ�πθ β� αΰψγΰ ζφμλ� φηβλ�πθνθν ς�ιθνλ� δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλμ�ρθ δθγγ�ςθ ζ�λα εδθπ.

Ζφμλ�νθν ς�ιθνθ ς�κζ� αΰψγΰ ω�μζθνρ ς�ιθνλ� δειθλ, ΰιπϋζΰ αθπ ζφμλ� θλ� δ� δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλ�π. Ασνσν φχφν δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν ς�ιθνθν ελ�, αελ�, αθπ, ξ, ασ β� ρ. κθμθ κΰςΰτξπθκ βΰωθδλ�πλ� θψλ�δθλμ�ρθ μφωφμ πξλ ξινΰιϋπ. Μ�ρ�λ�ν:

Ξ, ςξοσ ελ� ύφζλφ η�πα� θλ� βσπδσ κθ, γΰοϋχϋ ςξοσ ςσςΰ αθλμ�δθ.

Ξ, ςξοσ αθπ ύφζλφ η�πα� θλ� βσπδσ κθ, γΰοϋχϋ ςξοσ ςσςΰ αθλμ�δθ.

Ξ, ςξοσ ελ� αθπ ύφζλφ η�πα� θλ� βσπδσ κθ, γΰοϋχϋ ςξοσ ςσςΰ αθλμ�δθ

Βεπθλμθψ ζφμλ�λ�πδ� ελ� ύφζλφ η�πα�, αθπ ύφζλφ η�πα�, ελ� αθπ ύφζλφ η�πα� κξμοξνενςλ�πθ η�πα�νθν ύφζφνφν δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθνθ ς�λ�α εδθπ κθ, ασ δ�γθγλ�ψδθπμ� δ� γΰοϋχϋ ςξοσ ςσςΰ αθλμ�δθ ασδΰγ ζφμλ�ρθ βΰρθς�ρθ θλ� πεΰλλΰψδϋπϋλϋπ, ασνσνλΰ ςΰαελθ μφπ�κκ�α ζφμλ� ς�ψ�κκφλ ςΰοϋπ.

��ιθνθν ασδΰγ ζφμλ�ρθ βΰρθς�ρθ θλ� αελ� δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθ μφςλ�γ ρ�ζθιι� δΰψϋιϋπ, ι�νθ αΰψ ζφμλ�δ� κΰςΰτξπθκ ρώη θψλ�νδθκδ� δ�γθγλ�ψδθπμ� ωΰδθρ�ρθνθν ωώκμ�ν θζπΰρϋ ς�λ�α ξλσνσπ.

Ζφμλ�νθν ς�ιθνθ ςΰαελθ μφπ�κκ�α ζφμλ� γσπσλμΰδΰν δΰ, αΰψγΰ ζφμλ�λ�π βΰρθς�ρθ θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλ�π. Ασ ηΰμΰν δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν φηβφν θψςθπΰκ εςδθιθ ζφμλ� δ�γθγλ�ψδθπθζθλθκ τσνκρθιΰρϋνϋ ιεπθν� ιεςθπ�ν ρξνπΰκϋ ζφμλ�(λ�π) θλ� αθπλ�ψθα, ςΰαερθη μφπ�κκ�α ζφμλ� �μ�λ� ύ�ςθπθπ. Μ�ρ�λ�ν, ισυΰπϋδΰ βεπθλμθψ νφμσν�νθ αθπ γ�δ�π αΰψγΰ ψ�κθλδ� θψλ�δ�κ:

Γξνψσμση ω�γθγθ μ�νΰδΰ ύώη�λ θνρΰνδϋπ, ωΰμϋιΰ κώμ�κ �λθ σηΰδϋπ, ωΰμϋνϋν δ�πδθν� ψ�πθκ ξλσπ.

ίββ�λκθ βΰπθΰνςδΰ ωΰμϋιΰ κώμ�κ �λθ σηΰδϋπ, ωΰμϋνϋν δ�πδθν� ψ�πθκ ξλσπ ω�μζθνρ ςΰαερθη ζφμλ�λ�πθ θνρΰνδϋπ υ�α�πθνθ δ�γθγλ�ψδθπδθιθ ωΰλδΰ, ασπΰδΰ ύώη�λ θνρΰνδϋπ αθπλ�ψμ�ρθνθ, �ρλθνδ� θρ�, ι�γθν κθ, αθπλ�ψμ�νθν αθπθνζθ κξμοξνενςθ κθμθ χϋυϋψ εδ�ν ύώη�λ ς�ιθνθνθ δ�γθγλ�ψδθπθπ, ξνσν («θνρΰν»ϋν) ωΰνρϋ αΰυϋμδΰν «ύώη�λ» ξλδσόσνσ θηΰω εδθπ.

��ιθνθν ασ ζφπ ςΰαερθη μφπ�κκ�α ζφμλ� γσπμΰγλΰ δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθ τΰκφλς�ςθβ ς�πηδ� ω�ιΰςΰ κεχθπθλθπ, ι�νθ αελ� δ�γθγλ�ψδθπμ� μφςλ�γ ξλμΰιϋα, ΰδπερΰνςϋν θπΰδ�ρθνθ �κρ εςδθπθπ (Μ�ρ�λ�ν, Γξνψσμση ω�γθγθ μ�νΰδΰ ύώη�λ θνρΰνδϋπ, - δεμ�κλ� κθτΰι�ςλ�νμ�κ δ� ξλΰπ).

Ιΰυσδ:

Such nights, cold and clear and with a moon, do things to dogs (Sh.Anderson)

Αελ� ύεζ�λ�π, ρξισγ, ΰιδϋν β� ΰιλϋ, θςλ�π� ν�ρ� εδθπ.

ζφμλ�ρθνθν �ββ�λθνδ� ύ�λ�ν such δεςεπμθνΰςθβθ nights μφας�δΰρϋνϋ μφ�ιι�νλ�ψδθπμθψ ξλρΰ δΰ, cold and clear and with a moon ς�ιθνλ�πθ nights ρώηφνφ δ�γθγλ�ψδθπθπ. έώπφνδφιφ κθμθ, ασπΰδΰκϋ ς�ιθνλ�π ωΰνρϋρΰ αθπ ς�ιθνθν ώηφνφ δειθλ, μφας�δΰνϋ δ�γθγλ�ψδθπθπ β� ασ δΰ δ�γθγλ�ψδθπθζθ ζφμλ� φηβφ κθμθ ς�ιθνθν τσνκρθξνΰλ η�νύθνλθιθνθ νφμΰιθψ εςδθπθπ (ίλα�ςς�, ζφμλ�νθν ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� «νξπμΰλ» ς�πζφμ�ρθ ασ ζφπδφπ: Αελ� ρξισγ, ΰιδϋν β� ΰιλϋ ύεζ�λ�πδ� θςλ�π� ν�ρ� ξλσπ).

Θκθνζθ δ�π�ζ�λθ ζφμλ� φηβλ�πθνδ�ν ςΰμΰμλϋγ δΰ λΰηϋμ ύ�λδθιθ ωΰλλΰπδΰ δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλ�π. Αθπ γΰιδΰ ξλΰπΰγ, νθςγδ� ςΰμΰμλϋόϋν δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθν� δΰωΰ ςεη-ςεη εωςθιΰζ ιΰπΰνϋπ. έώπφνφπ, ασ ω�ςςΰ μφ�ιι�νλθκ / γειπθ-μφ�ιι�νλθκ κΰςεγξπθιΰρϋ θμολθρθς ς�πηδ� μώβζσδ ξλΰν δθλλ�πδ� ςΰμΰμλϋόϋν γειπθ-μφ�ιι�νλθκ θτΰδ� εδ� αθλμ�ρθ θλ� δ� θηΰω ξλσνΰ αθλ�π. Δ�γθγλ�ψδθπμ� ωΰδθρ�ρθνθν ασ κΰςεγξπθιΰ θλ� �λΰγ�ρθη ξλμΰρϋνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, ςΰμΰμλϋόϋν δΰ φμσμθ ξλΰν «αφςώβ»φ ΰδλΰνδϋπμΰρϋ υφρσρθιι�ςθ ς�ρΰδφτ εδθλ�ν γειπθ-μφ�ιι�νλθκλ� αθπλθκδ� ξνσν αΰψγΰ ςΰμΰμλϋγ (λΰπ)λΰ δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθν� ιξλ ΰχϋπ. Μΰπΰγλϋδϋπ κθ, ςΰμΰμλϋόϋν γειπθ-μφ�ιι�νλθκδ� θψλ�νδθιθ ασ ζφπ ωΰλλΰπδΰ ξνσ δ�γθγλ�ψδθπ�ν ζφμλ� φηβλ�πθ (αΰψγΰ ςΰμΰμλϋγλΰπ) γειπθ-μφ�ιι�νλθκδ� ξλδσόσ κθμθ, μφ�ιι�νλθκδ� δ� θψλ�δθλ� αθλθπ, μ�ρ�λ�ν:

Οπξτερρξπ ιΰπμΰπκΰδΰν χξυλσ κθςΰα – αθπ νεχ� ζθλδ ενρθκλξοεδθιΰ, �δ�αθιιΰς ςΰπθυθν� δΰθπ θκθ ς�ηκθπ�, δΰωΰ αθπ νεχ� μφνς�υ�αΰς ΰλδϋ.

Ασπΰδΰκϋ οπξτερρξπ χξυλσ κθςΰα ΰλδϋ ώη�κ αθπλ�ψμ�ρθνδ� κθςΰα «αφςώβ» ξλσα, γειπθ-μφ�ιι�ν ς�ρθπλθκ ωΰλδΰ θψλ�δθλμθψδθπ. Ξνσν δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθν� υθδμ�ς εδ�ν ενρθκλξοεδθιΰ, ς�ηκθπ�, μφνς�υ�αΰς ρώηλ�πθ φμσμθ «κθςΰα» ΰνλΰιϋψϋνϋν ρςπσκςσπ β� μφνδ�πθζ� αΰυϋμϋνδΰν νώβλ�πθνθ ύώρς�πθπ β� γειπθ-μφ�ιι�νλθι� ύώπ� κθςΰα ρώηφ θλ� σηλΰψϋπ. «Ενρθκλξοεδθιΰ», «ς�ηκθπ�», «μφνς�υ�αΰς» ΰνλΰιϋψλΰπϋ ώηφ δ� «κθςΰα»δΰν κθχθκ ξλμΰρϋνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, ΰιπϋζΰ «αφςώβ» τσνκρθιΰρϋνϋ φη�πθν� ύώςφπμφψ ξλσπ. Ενρθκλξοεδθιΰ, ς�ηκθπ� β� μφνς�υ�αΰςϋν ΰδλΰπϋ ύώρς�πθλδθιθ ς�γδθπδ� θρ� γειπθ-μφ�ιι�νλθκδ� βεπθλμθψ �ρΰρ, δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν ςΰμΰμλϋόϋν δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθ ιΰλνϋη μφ�ιι�νλθκδ� βεπθλμθψ ςΰμΰμλϋγλΰ μφμκφν ξλσπ, μ�ρ�λ�ν, μφγ. ες:

Οπξτερρξπ ιΰπμΰπκΰδΰν χξυλσ κθςΰα – Απξκωΰση-Ετπξν ενρθκλξοεδθιΰρϋνϋν αθπ νεχ� ζθλδθνθ, Μ�ω�μμ�δ�λθ ��παθι�ςθν «Δΰνθψμ�νδΰνθ-ΐη�παΰιζΰν» ς�ηκθπ�ρθνθ, Γΰωθπ�δ� ν�ψπ εδθλμθψ «Θρλΰμ» μφνς�υ�αΰςϋνϋ ΰλδϋ.

έώπφνδφιφ κθμθ, ασ ζφμλ�νθ ΰψΰόϋδΰκϋ ψ�κθλδ� θψλ�ςμ�κ μφμκφν δειθλδθπ:

Οπξτερρξπ ιΰπμΰπκΰδΰν χξυλσ κθςΰα – Απξκωΰση-Ετπξν ενρθκλξοεδθιΰρϋνϋν αθπ νεχ� ζθλδθ(ø), Μ�ω�μμ�δ�λθ ��παθι�ςθν «Δΰνθψμ�νδΰνθ-ΐη�παΰιζΰν» ς�ηκθπ�ρθ(ø), Γΰωθπ�δ� ν�ψπ εδθλμθψ «Θρλΰμ» μφνς�υ�αΰςϋ(ø) ΰλδϋ.

Φμσμθιι�ςλ� ζφμλ�δ� «αφςώβ»φ θτΰδ� εδ�ν ςΰμΰμλϋγ ιΰλνϋη ωξμξύεν ςΰμΰμλϋγ βΰρθς�ρθ θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλθπ: βΰρθς�ρθη ςΰμΰμλϋγ βΰρθς�ρθη, βΰρθς�λθ ςΰμΰμλϋγ θρ� βΰρθς�λθ ςΰμΰμλϋγλΰ δ�γθγλ�ψδθπθλθπ β� ασνΰ ύώπ� δ� δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν ςΰμΰμλϋγ ώηφνφν δ�γθγλ�ψδθπθζθ φηβφνφ γπΰμμΰςθκ ωΰλΰ ύώπ� θδΰπ� εδθπ, μ�ρ�λ�ν:

Α�ψ�πθιι�ς ώηφνφν ζξψγσν θνκθψΰτϋ φχφν ω�μ δ� ΥΥ �ρπθν αώιφκ τθηθκλ�πθν� – ΐ.Εινψςειν�, Νθλρ Αξπΰ, ΰκΰδεμθκ Κσπχΰςξβΰ, ΰκΰδεμθκ Λΰνδΰσιΰ, Κξπξλιξβΰ αξπζλσδσπ.

Ασπΰδΰ δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν β� δ�γθγλ�ψδθπθζθ βΰρθς�λθ ςΰμΰμλϋγλΰπ θρμθν ιώνλφκ ωΰλϋνδΰ θψλ�δθλμθψδθπ.

Ασ μ�ρ�λ�δ� – ύ�λθπθν αώλφνμ�ρθνδ� ρώηλ�πθ χ�ο ύ�λδθ.

Μ�ρ�λ�δ� δ�γθγλ�ψδθπθλ�ν βΰρθς�λθ ςΰμΰμλϋόϋ ύ�λθπθν αώλφψδφπφλμ�ρθνδ� δ�γθγλ�ψδθπθζθ ςΰμΰμλϋγ γπσοσνσ θρμθν ιεπλθκ ωΰλϋνδΰ θδΰπ� εδθπ.

Ξπςΰιΰ χϋυΰν οπξαλεμθν ω�λλθνθ ξνλΰπδΰν – ς�δγθγΰςϋν μφ�λλθτθνδ�ν β� ασ θψθ ς�ρ�ππφτΰςδΰ ς�ςαθγ εδ�νλ�πδ�ν ς�λ�α εςμ�κ λΰηϋμδϋπ.

Ασπΰδΰ θρ� ξνλΰπδΰν «αφςώβ»φ ς�δγθγΰςϋν μφ�λλθτθνδ�ν, ς�ςαθγ εδ�νλ�πδ�ν δ�γθγλ�ψδθπθζθ βΰρθς�λθ ςΰμΰμλϋγλΰπϋνϋ θρμθν ιθι�λθκ ωΰλϋνδΰ θδΰπ� εδθπ.

Μφ�ιι�νλθκ / γειπθ-μφ�ιι�νλθκ κΰςεγξπθιΰρϋνϋν εκρολθρθς ψ�κθλδ� ς�ηΰωφπ εςδθιθ δθλλ�πδ� μφ�ιι�νλθκδ� θψλ�δθλ�ν δ�γθλ�ψδθπθλ�ν ςΰμΰμλϋγ γειπθ-μφ�ιι�νλθκδ� βεπθλ�ν ςΰμΰμλϋγλΰπ βΰρθς�ρθ θλ� δ�γθγλ�ψδθπθλ� αθλ�π, μ�ρ�λ�ν:

The Poet’s Cave had disappeared, but the two great mouths of the Café of Heaven and the Café of Hell still yawned–even devoured, as he watched, the meager contents of a tourist bus–a German, a Japanese, and an American couple who glanced at him with frightened eyes.

(F.Scott Fitzgerald)

«Ψΰθπλ�π μΰόΰπΰρϋ» ΰπςϋγ ιξυ θδθ, ΰνζΰγ «Ζ�νν�ς» κΰτερθ β� «Ζ�ω�νν�μ» κΰτερθ ΰόηϋνϋ ύενθψ ΰχμϋψδϋ, ω�ςςΰ ξνσν ύώηλ�πθ γΰπψϋρϋνδΰ ςσπθρς ΰβςξασρσνδΰν δφψ�νλ�πθ – αθπ ΰλμΰνϋ, αθπ ιΰοξνσ β� ΰμεπθκΰν ζφςλφιφνφ «σδδσ».

Ασπΰδΰ the meager contents of a tourist bus ςΰμΰμλϋγ γπσοσ μφ�ιι�νλθκδ� θψλ�δθλδθιθ ωΰλδΰ, ξνσ δ�γθγλ�ψδθπ�ν a German, a Japanese, an American couple δ�γθγλ�ψδθπθζθ φηβλ�πθ γειπθ-μφ�ιι�νλθκ ΰπςθκλθ θλ� βεπθλμθψδθπ.

Μ�λσμ ξλδσόσ κθμθ, ρώη αθπλ�ψμ�λ�πθνθν μφυς�λθτ νώβλ�πθ μφ�ιι�ν τξπμΰ ρθρςεμθν� μΰλθκ ξλμΰγλΰ ζφμλ�νθν γσπσλσψσνδΰ ξλδσγζΰ μφυς�λθτ τσνκρθιΰλΰπϋ ιεπθν� ιεςθπ� αθλ�π [2, ρ.234].

Θρμθ ρώη αθπλ�ψμ�λ�πθ ζφμλ�νθν ςΰμΰμλϋόϋ τσνκρθιΰρϋνδΰ δΰ χϋυϋψ εδθπ. Ασ ηΰμΰν ω�μθν ρώη αθπλ�ψμ�λ�πθνθν �ρλθνδ� ιΰλνϋη αθπ κξμοξνενςθ ςΰμΰμλϋόϋν μξπτξλξϊθ �λΰμ�ςλ�πθνθ ώη φη�πθνδ� ζ�μλ�δθιθ ωΰλδΰ, δθύ�π κξμοξνενςθν μξπτξλξϊθ ρςπσκςσπσ δ�ιθψμθπ. Μ�ρ�λ�ν, ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� αθπλ�ψμ�νθν θκθνζθ κξμοξνενςθ δ�ιθψ� αθλθπ:

Ξ, οΰιϋη ύφνλ�πθνθ, δσμΰνλϋ-χθρκθνλθ ρ�ω�πλ�πθ, ιΰόϋψλϋ ΰυψΰμλΰπϋ, υ�ηΰνλϋ αΰόχΰλΰπϋ χξυ ρεβθπδθ.

Ασπΰδΰ οΰιϋη ύφνλ�πθ θκθνζθ νώβ ς�ιθνθ ρώη αθπλ�ψμ�ρθνθν ιΰλνϋη θκθνζθ κξμοξνενςθ ς�ρθπλθκ ωΰλ ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εςμθψ, αφςώβλφκδ� αθπλ�ψμ� ζφμλ�νθν ςΰμΰμλϋόϋ πξλσνδΰ χϋυϋψ εςμθψ, δ�γθγλ�ψδθπθζθ ζφμλ� φηβλ�πθ θρ� �ρλθνδ� ασ αθπλ�ψμ�νθν ΰοΰπϋζϋ κξμοξνενςθ ξλΰν ύφνλ�π θρμθν� αΰόλΰνμϋψδϋπ.

Θνύθλθρ δθλθνδ� θρμθ αθπλ�ψμ�νθν αθπθνζθ κξμοξνενςθ ςΰμΰμλϋόϋν ΰοΰπϋζϋ νφβ�ρθ κθμθ χϋυϋψ εδθπ, μ�ρ�λ�ν:

…and he suddenly realized the meaning of the word “dissipate”–to dissipate into thin air; to make nothing out of something. (F.Scott Fitzgerald)

Ξ αθπδ�ν «δΰόϋνϋγ ω�ιΰς ς�πηθ» ρώηφνφν μ�νΰρϋνϋ αΰψΰ δφψδφ – ω�π ψειθ κφλ�ι� ρξβσπμΰγ, ω�π ψειθ ωεχ ν� εςμ�κ.

έώπφνδφιφ κθμθ, ασπΰδΰ the meaning of the word “dissipate” αθπλ�ψμ�ρθ ςΰμΰμλϋγ γπσοσ κθμθ χϋυϋψ εδθπ, to dissipate into thin air; to make nothing out of something δ�γθγλ�ψδθπθζθ ζφμλ� φηβλ�πθ θρ� αθπαΰψΰ ςΰμΰμλϋόϋν αθπθνζθ κξμοξνενςθ the meaning θλ� �λΰγ�λ�νδθπθλθπ.

ίδ�αθιιΰς

1. ΐδθλξβ Μ.Θ., Βεπδθιεβΰ Η.Ν., ΐόΰιεβΰ Τ.Μ. Θηΰωλϋ δθλχθλθκ ςεπμθνλ�πθ, Αΰκϋ: Μΰΰπθτ, 1989.

2. Βθνξγπΰδξβ Β.Β. Θηαπΰννϋε ςπσδϋ. Μ.: Νΰσκΰ, 1975.

Πεηώμε

ίβλενθε σςξχνενθ� β πεχθ ξςνξρθςρ� νε ςξλόκξ κ ξρνξβνϋμ χλενΰμ οπεδλξζενθ�, ξνξ ξυβΰςϋβΰες θ εγξ βςξπξρςεοεννϋε χλενϋ. Πΰρρμξςπενθε ύςξγξ �βλενθ� νΰ οπθμεπε ξοπεδελενθ� θ δξοξλνενθ� οξκΰηϋβΰες, χςξ σςξχνενθε ξςδελόνϋυ χλενξβ οπεδλξζενθ� θμεες ξαωθε θ χΰρςνϋε ρβξθ ξρξαεννξρςθ. Ξνξ ξςλθχΰεςρ� θ οξ ρβξεμσ πΰημΰυσ. Ξςλθχθε β ύςξι ξαλΰρςθ νΰαλώδΰεςρ� θ β ξςνξψενθθ κ τΰκςΰμ πΰηνξρθρςεμνϋυ �ηϋκξβ

Summary

The phenomenon of specification in speech concerns not only to the main members of the sentence, it also covers its secondary members. Consideration of this phenomenon by example of attributive and object shows that the specification of separate members of the sentence has common and distinctive features. It also differs by its scope. The distinction in this area is observed with regard to the facts of the languages of different system.

Δθλ ζ�μθιι�ςλ� αΰόλϋ ξλΰν θζςθμΰθ ωΰδθρ�δθπ. Ζ�μθιι�ς φηβλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ φνρθιι�ςθν ω�ιΰςΰ κεχθπθλμ�ρθνδ� �ρΰρ βΰρθς� κθμθ χϋυϋψ εδ�ν δθλ ασ ζ�μθιι�ςθν μφυςλθτ ρξρθΰλ ρτεπΰλΰπϋνΰ μ�υρσρ κξλλεκςθβλ�πθν ς�ρθπθ ΰλςϋνδΰ ξλσπ. Ζ�μθιι�ς θνκθψΰτ εςδθκζ� δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋνδΰ δ�ιθψμ�λ�π αΰψ βεπθπ. Δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ μ�ρ�λ�λ�πθ μφΰρθπ ρξρθξλθνγβθρςθκΰνϋν μ�πκ�ηθ οπξαλεμλ�πθνδ�ν αθπθρθνθ ς�ψκθλ εδθπ. Δθλχθλθκδ� ασ οπξαλεμθ θλκ δ�τ� ς�δγθγΰς ξαιεκςθν� χεβθπ�νλ�π ΰπΰρϋνδΰ Β.Μ.Ϊθπμσνρκθ, Ν.Μ.Κΰπθνρκθ, Α.ΐ.Λΰπθν, Ι.Δ.Οξλθβΰνξβ υφρσρθ γειδ ξλσνσπ. Ρξβες δθλχθλθιθνδ� ρξρθξλξϊθ θρςθγΰμ�ςδ� ΰπΰψδϋπμΰλΰπΰ ώς�ν �ρπθν 20-30-ζφ θλλ�πθνδ� αΰψλΰνμϋψ, 70-80-ζθ θλλ�πδ� θρ� θρςθγΰμ�ςθν κξνρεοςσΰλ �ρΰρλΰπϋνϋν μφ�ιι�νλ�ψδθπθλμ�ρθν� υφρσρθ δθγγ�ς ιεςθπθλμθψδθπ.

Ρξρθξλξϊθ δθλχθλθκ δθλθ θλκ νώβα�δ� θνρΰνλΰπΰπΰρϋ φνρθιι�ς βΰρθς�ρθ κθμθ γ�ασλ εδ�ν, ξνσ θνρΰνλΰπϋν θζςθμΰθ ρςΰςσρσ, μ�ψόσλθιι�ς τξπμΰλΰπϋ, ς�ωρθλθ β� ρΰθπ θλ� αΰόλΰιΰν β� ιΰλνϋη ασνδΰν ρξνπΰ δθλθν ω�μ ς�τ�κκφπ βΰρθς�ρθ β� εμξρθιΰλΰπϋ αθλδθπμ� φρσλσ ξλμΰρϋ θλ� πΰηϋλΰψΰν ζ�π�ιΰν, μ�κς�α β� ΰιπϋ-ΰιπϋ κξνρεορθιΰλΰπϋν ςξολσρσνσ �ωΰς� εδθπ. Ξνλΰπ θλκ �ββ�λ δθλθν κξμμσνθκΰρθιΰ τσνκρθιΰρϋνϋ ών ολΰνΰ χ�κθπ β� ασ ηΰμΰν δθλθν ρθρςεμλθλθιθνθ, ξνσν θψΰπ� ς�αθ�ςθνθ εςθπΰτ εδθπλ�π. Ρξρθξλξϊθ δθλχθλθκδ� ρξρθΰλ ορθυξλξύθιΰ, ρξρθξλξύθιΰ β� τ�λρ�τ�, ρςπσκςσπ ΰνςπξοξλξύθιΰ θλ� αΰόλϋ ς�δγθγΰςλΰπϋν ν�ςθζ�λ�πθ θτΰδ�ρθνθ ςΰοϋπ. Ασπΰδΰ εςνξύενεη οπξαλεμθνθν, �πΰηθ δθΰλεκςλ�πθνθν, δθΰλεκςλ�πλ� μθλλθ δθλθν γΰπψϋλϋγλϋ ς�ρθπθνθν ώιπ�νθλμ�ρθν� μΰπΰγ βΰπδϋπ. Δθλχθλθκδ� ρξρθξλξύθημ δθΰλεκςξλξύθιΰ β� λθνγβθρςθκ ζξόπΰτθιΰνϋν θνκθψΰτϋνΰ ς�κΰν βεπμθψδθπ.

Δθλδ� αΰψ βεπ�ν δ�ιθψμ�λ�πθν ορθυξλξύθιΰ θλ� αΰόλϋόϋ ξλμΰμΰρϋ τθκπθ θπ�λθ ρφπφλφπ. Δθλ τΰκςλΰπϋνϋν ς�αθ�ςθνθ θηΰω εδ�πκ�ν ιΰλνϋη ρξρθξλξϊθ ΰμθλλ�π�, δΰωΰ δξόπσρσ ω�μθν δθλδ�ν θρςθτΰδ� εδ�ν ζ�μθιι�ςδ� αΰψ βεπ�ν δ�ιθψμ�λ�π� θρςθνΰδ ξλσνσπ. Ω�π αθπ ρξρθΰλ γπσοΰ ροερθτθκ θνςελλεκςσΰλ αΰζΰπϋγλΰπϋν υΰρ ξλμΰρϋ β� ασνσν ώηφνφ ω�μθν γπσολΰπϋν νθςγθνδ� ύώρς�πμ�ρθ γ�ασλ εδθλθπ. Δθλθν θνκθψΰτϋνδΰ ΰλϋνμΰλΰπϋν πξλσνσ υφρσρθ βσπόσλΰνϋπ, δθλλ�πθν γΰπϋψμΰρϋ β� εβξλισρθιΰρϋ τθκθπλ�πθ θπ�λθ ρφπφλφπ. Δθλλ�πθν δθττεπενρρθΰρθιΰρϋνϋ υΰλγλΰπϋν μ�ρκσνλΰψμΰρϋ θλ� αΰόλΰιϋπλΰπ. Δθλδ� αΰψ βεπ�ν δ�ιθψμ�λ�πθν ρ�α�αλ�πθνθ ζ�μθιι�ςδ�κθ δ�ιθψθκλθκλ�πδ� ύώπφπλ�π.

Ρξρθξλξϊθ δθλχθλθκ θρςθγΰμ�ςλ�πθ αθπ ρϋπΰ ώλκ�λ�πδ�, ξ ζφμλ�δ�ν Τπΰνρΰδΰ (Τπΰνρΰ ρξρθξλξύθιΰ μ�κς�αθ), Θρβεχπ�δ�(Ζενεβπ� μ�κς�α�θ), ΐΑΨ-δΰ (εςνξλθνγβθρςθκΰ β� ΰνςπξοξλξϊθ δθλχθλθκ –Σ.Θ.Σθςνθ, Ε.Ρεοθπ), ΡΡΠΘ-δ� (Λ.Β.Ψεπαΰ, λ.Ο.Ιΰκαθνρκθ, Ε.Δ.Οξλθβΰνξβ, Β.Μ.Ϊθπμσνρκθ, Α.ΐ.Λΰπθν, Ν.Ι.Μΰππ, Π.Ξ.Ψξπ, Ν.Ρ.Χεμξδΰνξβ) τ�ΰλθιι�ς ύώρς�πμθψδθπ.

ΐη�παΰιζΰνδΰ δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋνΰ δΰθπ θψλ�π δ� ασ δώβπδ�ν ΰοΰπϋλμΰρϋ τΰκςϋ ώηφνφ ύώρς�πρ� δ�, φμσμθιι�ςλ� ύώςφπφλδφκδ� γειδ εδθλ�ν οπξαλεμ μφνΰρθα�ς δθΰλεκςλ�πθν β� δθλ �λΰγ�λ�πθν� δΰθπ θψλ�πδ�, ω�μχθνθν φμσμθ δθλχθλθκλ� αΰόλϋ �ρ�πλ�πδ� ΰδδΰ-ασδδΰ φη� χϋυμϋψδϋπ.

Δθλθν ρξρθΰλ υφρσρθιι�ςλ�πθ ώηφνφ δθλθν ςΰπθυθ θνκθψΰτ οπξρερθνδ�, ζ�μθιι�ς� μυ�ρσρ ρξρθΰλ ρςπΰςλΰπϋν ς�πκθα β� μώβγε ζ�ω�ςδ�ν δ�ιθψμ�ρθ τώβγφνδ�, θνρΰν κξλλεκςθβλ�πθ θλ� αΰόλϋ λξκΰλ ΰμθλλ�πθν ς�ρθπθ ν�ςθζ�ρθνδ�, ν�ωΰι�ς δθλθν ω�μθν δθλθν δΰψϋιϋζϋλΰπϋ ξλΰν μφυς�λθτ ρξρθΰλ ρςπΰςλΰπϋν ς�ψκθλ εςδθιθ ςΰμΰ υθδμ�ςθ ρΰι�ρθνδ� τξπμΰλΰψμϋψδϋπ. Μ�ρ�λ�νθν μΰωθιι�ςθνθ ΰιδϋνλΰψδϋπμΰγ γειδ ξλσνμσψ υφρσρθιι�ςλ�πθ αθπ γ�δ�π ύενθψ ΰχμΰγ ς�λ�αθνθ ξπςΰιΰ ΰςϋπ.

Δθλδ� ςΰπθυθλθκ οπθνρθοθ δθλθν ς�ψ�κκφλφ β� ξνσν μφ�ιι�ν δθλ κξλλεκςθβθνθν φηβλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ φνρθιι�ς βΰρθς�ρθ κθμθ τξπμΰλΰψμΰρϋ β� ν�ωΰι�ς θνκθψΰτ εςμ�ρθ θλ� αΰόλϋδϋπ. Μφΰρθπ ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν ς�ψ�κκφλφ ςΰπθυθν �ν γ�δθμ δώβπλ�πθν� ύεδθα χϋυϋπ β� ξνσν δ�γθγ δώβπλ�πθνθ ΰιδϋνλΰψδϋπμΰγ μφΰρθπ δώβπφνφ �λδ� ξλΰν μΰςεπθΰλλΰπ �ρΰρϋνδΰ ρώιλ�μ�κ χ�ςθνδθπ.

«Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» δΰρςΰνλΰπϋνϋν δθλθ �δ�αθ δθλθν ψθτΰωθ νώβφ κθμθ γ�ασλ εδθλ�πρ�, ωΰηϋπδΰ υΰλγΰ φνρθιι�ς βΰρθς�ρθ κθμθ υθδμ�ς εδ�ν δθλθν ιΰψϋ 1300 θλδ�ν χξυδσπ (1, 151).

«Κθςΰαθ Δ�δ� Γξπγσδσν ιΰψΰδϋόϋ δώβπ �ν ΰηϋ Ω�ηπ�ς οειό�μα�πθν ηΰμΰνϋνΰ (ΒΫΫ �ρπ�) ΰθδ εδθλρ� δ�, ψφαω�ρθη δΰρςΰνϋν γΰινΰγλΰπϋ, αθπ χξυ μξςθβλ�πθ, ρφϊεςλ�πθ, οεπρξνΰϊλΰπϋ, φμσμθ πσωσ χξυ γ�δθμ βΰυςλΰπΰ σηΰνϋπ. «Κθςΰαθ Δ�δ�μ Γξπγσδ» ψφαω�ρθη υΰλγϋμϋηϋν Θρλΰμδΰν γΰαΰγκϋ ω�ιΰς ς�πηθνθ β� ς�τ�κκφπφνφ �κρ εςδθπ�ν �ρ�πδθπ. Ασ �ρ�πδ� γ�δθμ ςφπκ ςΰνπϋρϋ ω�λ� μφρ�λμΰν ΐλλΰωϋιλΰ �β�η ξλσνμΰιϋα» (2, 29). Κ.ΐαδσλλΰιεβ ύώρς�πθπ κθ, «Δ�δ� Γξπγσδ δΰρςΰνϋ θνρΰν ζ�μθιι�ςθνδ�ν –θνρΰνΰ κεχθδθν �ν φμσμθ, �ν ΰοΰπϋζϋ μ�γΰμλΰπϋνϋ ς�ρβθπ εςδθιθ ρσπ�ςλ�πθνδ�, ωΰδθρ�λ�πθνδ� ιΰψΰδϋπ…Ασ ΰνλΰμδΰ δΰρςΰν θνδθ ς�ρ�ββφπ εδθλ�νδ�ν δ� χξυ-χξυ γ�δθμ αθπ δώβπφν μ�ωρσλσδσπ β� ωεχ ψφαω�ρθη κθ, ιΰπΰδϋλΰν δΰρςΰνλΰ ιΰηϋλΰν δΰρςΰν αθπ-αθπθνθν εινθ δειθλ»(3, 4). Γειδ εδθλμθψ τΰκςλΰπϋν �λΰβ� ψ�πω� β� θηΰωΰ εωςθιΰζϋ ιξυδσπ. Δΰρςΰνλΰπδΰ αΰψ βεπ�ν ωΰδθρ�λ�π, ξνσν ξαπΰη β� οεπρξνΰϊλΰπϋ ω�μθν τΰκςλΰπϋ ρφασςΰ ιεςθπθπ. Δΰρςΰνλΰπϋν ιΰπΰνμΰ δώβπφ Ξόση ζ�μθιι�ςθνθν τξπμΰλΰψμΰρϋ δώβπφνδ�ν ρξνπΰιΰ ς�ρΰδφτ εδθπ. Ασ δΰ ς�αθθδθπ. ίββ�λ ζ�μθιι�ς ιΰπΰνμΰλϋ, ρξνπΰ θρ� ξνσν ω�ιΰςϋνϋ, ασ ζ�μθιι�ςθν φηβλ�πθνθν μ�θψ�ςθνθ τ�ΰλθιι�ςθνθ ς�ρβθπ εδ�ν �ρ�πλ�π ιΰπΰδϋλΰ αθλ�πδθς. «Ξόσηλΰπϋν ρξρθΰλ ρςπσκςσπσνδΰ γ�αθλ� ς�ψκθλΰςϋ κ�ρκθν ρεχθλθπ; ςΰιτΰ οΰςπθΰπυΰλ ΰθλ� ς�πκθαθν� αώλφνφπ. ΐθλ�νθν αΰψχϋρϋ κθψθ �ρΰρ ωθρρ�ρθνθ μΰλ-γΰπΰ ς�ψκθλ εδ�ν αφςφν �μλΰκΰ ρΰωθαδθπ. Επκ�ν χΰό ξόση ζ�μθιι�ςθνδ� δ�γθγ �μλΰκ αώλύφρφ μφψΰωθδ� εδθλθπ. Μφ�ιι�ν μθγδΰπδΰ γσλδΰπλϋγ δΰ γειδ εδθλμθψδθπ (4,10).

Ξόση ζ�μθιι�ςθ ώη δΰβπΰνϋψ, ιΰψΰμ νξπμΰλΰπϋ, γΰιδΰλΰπϋ, ιΰρΰγλΰπϋ θλ� θδΰπ� ξλσνμσψδσπ. Ω�μθν ζ�μθιι�ςδ� δ� ρξρθΰλ γπσολΰπΰ αώλύφ βΰπδϋπ. Ζ�μθιι�ςθν ρξρθΰλ ς�α�γ�λ�πθ ωΰγγϋνδΰ δΰρςΰνδΰ κθτΰι�ς γ�δ�π μ�λσμΰςλΰπ θτΰδ�ρνθ ςΰοϋπ. Υΰν, α�ιλ�π, θύθδλ�π, δώιφψχφ δ�ρς�λ�πθ, γσλ-γΰπΰβΰψλΰπ, υΰςσνλΰπ β� ρ. Ασπΰδΰ �ρΰρ ς�α�γ� α�ιλ�πδθπ. Δΰρςΰνδΰ ςξποΰόϋ �κθα αεζ�π�νλ�πδ�ν δΰνϋψϋλμΰρΰ δΰ, ςώβλ�-ςώβλ� ψΰωαΰη ΰςλΰπδΰν, γΰςΰπ-γΰςΰπ δ�β�λ�πδ�π, γξισν ρφπφλ�πθνδ�ν α�ωρ εδθλθπ. Ξόση ζ�μθιι�ςθνθν ω�ιΰςϋνδΰ μΰλδΰπλϋόϋν υφρσρθ πξλ ξινΰμΰρϋ ΰιδϋν ρεηθλθπ. Ασ αΰυϋμδΰν ω�μθςν ζ�μθιι�ςθ ς�ψκθλ εδ�ν ρςπΰςλΰπ ΰπΰρϋνδΰ, ΰιδϋνδϋπ κθ, μΰλδΰπλΰπ δΰ ΰιπϋζΰ γπσο ς�ψκθλ εςμθψλ�π. Ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋν ξλδσόσ ασ ζ�μθιι�ςδ�, ρ�ν�ς ρΰωθαλ�πθνδ�ν, μφ�ιι�ν οεψ�ρθ ξλΰνλΰπδΰν δΰ ρώωα�ς ΰχϋλϋπ. Σηΰγ ελλ�π� ύεδθα-ύ�λ�ν α�ηθπύΰνλΰπ αελ�λ�πθνδ�νδθπ. Μΰπΰγλϋδϋπ κθ, «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ»δΰ ρξρθΰλ ρςπΰςλΰπϋν νθςγθνδ� δθλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ κθτΰι�ς γ�δ�π δ�πθν δειθλδθπ. Ασπΰδΰ χξαΰνϋν, α�ηθπύΰνϋν, γσλ-γΰπΰβΰψϋν νθςγθ εινθ γσπσλσψ β� τξπμΰδΰδϋπ. Ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋν ν�ςθζ�ρθ κθμθ γ�ασλ εδθλ� αθλ�ζ�κ ζφηθ τ�πγλ�π λεκρθκ ρ�βθιι�δ� ώηφνφ αφπση� βεπθπ.

«Θςφμ θλ� αθπ ιΰλΰγδΰ ισνδσμ θχ�ν ΰηόσν κΰτ�π

ΐλςσν δΰόϋ ΰλΰζΰ ΰςσν ν� ώύ�πρ�ν?

ΐλΰ αΰψλσ κεχθμζ� ύ�λμ�η μΰζΰ!

Αΰψϋν δΰόϋ ςσλόσλγΰνϋ ν� ώύ�πρ�ν, μ�π� κΰτ�π?

Αΰψϋμδΰόϋ αώπκφμζ� ύ�λμ�η μΰζΰ!

ΐλςμϋψ ςσςΰμ κώνδ�πθνθ ν� ώύ�πρ�ν, μϋπδΰπ κΰτ�π?

Γϋηϋλζϋγ δ�ύ�ν�ύθμζ� ύ�λμ�η μΰνΰ!

Γϋλϋζσνϋ ν� ώύ�πρ�ν, μ�π� κΰτ�π!

ίύπθ αΰψλσ χξκΰνϋμζΰ ύ�λμ�η μΰνΰ!

Αελφνδ� ςξγρΰν ξγϋν ν� ώύ�πρ�ν, μ�π� κΰτ�π?

ΐλΰ γξλλϋ ρΰοΰνϋμζΰ ύ�λμ�η μΰνΰ» (ΚΔΓ 43).

Γΰπΰζϋγ Χξαΰνϋν δθλθνδ� θψλ�ν�ν «ιΰλΰγ», «ισδσμ», «κεχθ», «αώπκ», «δ�ύ�ν�ύ», «χξκΰν», «ρΰοΰν» κθμθ ρώηλ�π αθλΰβΰρθς� ασ ρξρθΰλ ς�α�γ�ι� ΰθδ ξλΰν, ω�μθν ς�α�γ�νθν φηβλ�πθνθν δΰωΰ χξυ φηλ�ψδθιθ �ψιΰλΰπ, οπεδμεςλ�πδθπ. Γΰηΰνϋν ΰθδ ξλδσόσ ρξρθΰλ ς�α�γ� φχφν «γξνσπ ΰς», «ΰλςμϋψ ςσςΰμ ύώνδ�πσν», «ΰς ΰλΰζΰ γΰλγΰν», «ρΰδΰγ», «Γΰπΰ οξλΰς ση γϋλϋζ», «ΰό ςξηλσζΰ γΰςϋ ιΰι» ρ�ζθιι�βθδθπ. Ασνΰ αΰυμΰιΰπΰγ ω�π θκθ ς�α�γ� φηβλ�πθνθν νθςγθνδ� ασ ΰδλΰπϋν θψλ�νμ�ρθ μφμκφν ωΰλδϋπ β� ασνσ ιεν� δ� χξαΰνϋν νθςγθνδ� μφψΰωθδ� εςμ�κ ξλσπ. Δΰρςΰνδΰ Χξαΰν Γΰηΰνΰ μφπΰζθ�ςλ� δειθπ:

«Γξνσπ ΰςϋν βεπύθλ μΰνΰ!

ΐλςμϋψ ςσςΰμ ύώνδ�πφνθ βεπύθλ μΰνΰ!

ΐς ΰλΰζΰ γΰλγΰνϋνϋ, βεπύθλ, μΰνΰ!

Γΰπΰ οξλΰς ση γϋλϋζϋν βεπύθλ, μΰνΰ!

Ρΰδΰόϋνδΰ ρ�κρ�ν ξγϋν βεπύθλ, μΰνΰ!

ΐό ςξηλσζΰ γΰςϋ ιΰιϋν βεπύθλ, μΰνΰ!» (ΚΔΓ 45)

Δεμ�λθ, Β.Μ.Ϊθπμσνρκθνθν γειδ εςδθιθ κθ, «Ζ�μθιι�ςθν ρξρθΰλ ρςπσκςσπσνσν χξυΰροεκςλθιθ β� χξυιΰπσρλσόσ δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ οπξαλεμθνθν δθλδ� ρθντθ ρςπσκςσπσν ςΰμ ΰχϋγ ψ�κθλδ� θτΰδ� ξλσνμΰρϋνΰ ύ�ςθπθα χϋυΰπμϋπ (5, 5).

Ρξρθΰλ γσπσλσψσν δθλθν γσπσλσψσνδΰκϋ δ�ιθψ�κ�νλθκλ� �λΰγ�ρθ ρξρθΰλ ς�α�γ�λ�π β� ξνλΰπϋ αθπλ�ψδθπ�ν αφςφν ελεμενςλ�πλ� β�ωδ�ςδ� ΰιδϋνλΰψδϋπϋλΰ αθλ�νδθπ. Οεψ�, μ�δ�νθιι�ς, ΰδ�ς-�ν�ν�, ιΰψΰιϋψ μ�ρκ�νθνθν εινθλθιθ ψ�πςλ�πθνθν ω�π αθπθ δθλδ� θηθνθ ασπΰυϋπ. Λΰκθν ασ ΰμθλλ�π εινθ δθλθν δΰψϋιϋζϋλΰπϋ ΰπΰρϋνδΰκϋ φνρθιι�ς θμκΰνλΰπϋνϋ οξημσπ, ξνλΰπϋν αθπ-αθπθνθ ΰνλΰμΰρϋνΰ �ρΰρλϋ ψ�κθλδ� μΰνε ξλμσπ. Δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ δΰ ςΰπθυ�ν γ�δθμ δώβπλ�π� ύεδθα χϋυρΰ δΰ, δΰνϋψϋγ δθλθ β� ξνσν ρςπσκςσπσνδΰ ρξρθΰλ ς�α�γ�λ�ψμ� θλ� αΰόλϋ �ρΰρλϋ τ�πγλ�π ςΰπθυ�ν ρξνπΰλΰπ μειδΰνΰ ύ�λμθψδθπ. Ψΰωΰ μφπΰζθ�ςδ� θψλ�δθλ�ν εοθςεςλ�π, ψΰω ρΰπΰιϋνδΰκϋ νθςγ, ς�αθθ κθ, φμσμυΰλγ δΰνϋψϋγ δθλθνδ�ν τ�πγλθ φνρφπλ�π�, ωΰηϋπ γ�λθα β� ρθνςΰκςθκ κξνρςπσκρθιΰλΰπΰ μΰλθκ ξλμσψδσπ. ΐη�παΰιζΰν νΰόϋλλΰπϋνδΰ θψλ�ν�ν «ψΰω ρΰό ξλρσν», «γθαλειθ-ΰλ�μ» ς�πκθαλ�πθ, ς�αθθ κθ, ρξρθσμσν ΰψΰόϋ ς�α�γ�ρθνθν αθπ-αθπθ θλ� δΰνϋψϋγ εςθκεςθνδ� ΰυςΰπϋα ςΰομΰγ μφμκφν δειθλδθπ. Ω�μθν ς�α�γ�νθν νφμΰι�νδ�λ�πθ αθπ-αθπθν� μφπΰζθ�ςδ� «ΰ κθψθ», «ΰι�», «�», «γΰπδΰψ» β� ρ. βΰρθς�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� εςμθψλ�π. Λΰκθν φμσμθλθκδ� ύώςφπφλδφκδ� δΰνϋψϋγ δθλθνδ� ασ β� ιΰ δθύ�π θτΰδ� βΰρθς�λ�πθνθν δΰπ αθπ ΰπεΰλδΰ, μφωθςδ� θρςθτΰδ� εδθλμ�ρθ, ω�μθν θτΰδ� βΰρθς�λ�πθνθν θψλ�νμ�ρθνθν ρξρθσμ φηβλ�πθνθν ζ�μθιι�ςδ�κθ μώβγειθ θλ� αΰόλϋλϋόϋ δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋνϋν ςΰμΰμλΰνμΰρϋνδΰν υ�α�π βεπμθπ. Μώβγε θλ� αΰόλϋ θτΰδ� βΰρθς�λ�πθνδ�κθ τ�πγλ�π ρξρθσμσν αφςφν φηβλ�πθν� μ�λσμδσπ. Ξνλΰπϋν ω�π αθπθ λΰηϋμ ύ�λδθκδ� ασ βΰρθς�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� εδθπλ�π. Ξνΰ ύώπ� γ�δθμ� ύεςδθκζ� δθλδ� ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋν ω�λ� τξπμΰλΰψμΰδϋόϋ ΰιδϋνλΰψϋπ. Γΰηΰν χξαΰνϋ γΰπόϋιΰ αθλ�π, ξνΰ «ΰόηϋν γσπσρσν, δθλθν χφπφρφν», «ω�πη�-μ�πη� δΰνϋψμΰ», δει� αθλ�π. Ασνσν μφγΰαθλθνδ� χξαΰν «ν� γΰπόΰπρΰν» θτΰδ�ρθνδ�ν ξ ιΰνΰ ύεδ� αθλμ�η, ίβ�ηθνδ� χξαΰν κΰτθπ�, ελ�ζ� δ� ώηφνφν χξαΰν ω�μκΰπϋνΰ β� ιΰ ρξρθΰλ ιώνφμδ�ν ξνΰ ιΰυϋν ξλΰνλΰπΰ εινθ θτΰδ� βΰρθς�λ�πθνδ�ν θρςθτΰδ� εςμ�κλ� μφπΰζθ�ς εδ� αθλ�π. Ασ ζ�μθιι�ςθν� νξπμΰλΰπϋ, γΰιδΰ β� ιΰρΰγλΰπϋ θλ� αΰόλϋ ωΰλδϋπ. Γειδ ξλσνΰν θτΰδ�λ�π ΚΔΓ-νθν γ�λ�μ� ΰλϋνδϋόϋ δώβπδ�ν χξυ-χξυ γ�δθμλ�π� ΰθδ αθπ ιΰρΰμϋν, Ξόσηλΰπϋν δΰβπΰνϋψ. ίυλΰγ ς�πηθνδ�, ΰδ�ς-�ν�ν�ρθνδ� ιεπ ΰλμϋψ, μφωφμ αθπ �υλΰγ νξπμΰρϋνϋν ύώρς�πθζθλ�πθδθπ. «Μθτθν ιΰρΰγλΰπϋ, ι�νθ ζ�μθιι�ς, φηβφν� βεπδθιθ ασ β� ιΰ δθύ�π κνκπες τ�ΰλθιι�ς οπξγπΰμμϋ δΰρςΰνϋν χξυ δ�πθν αθπ γΰςϋνδΰν χϋυΰπϋλϋπ. …Ω�π ωΰνρϋ αθπ ω�π�κ�ς, μ�γΰμ β� ιΰυσδ ΰδθ αθπ ρώη ασ β� ιΰ δθύ�π ιΰρΰγ αΰπ�δ� μφλΰωθη� θπ�λθ ρφπμ�ι�, ασ ιΰρΰόϋ τξπμσλλΰψδϋπμΰόΰ �ρΰρ βεπθπ. Ασνσν ώηφ δ� ξνσ ύώρς�πθπ κθ, ασ ιΰρΰγλΰπϋν ώμπφ Δΰρςΰνϋν ιΰπΰνϋψ ώμπφνδ�ν γΰς-γΰς γ�δθμδθπ» (3, 67). Ζ�μθι�ςδ� ωώκμ ρφπ�ν, τ�ΰλθιι�ςδ� ξλΰν γΰιδΰ-γΰνσν, νθηΰμ ώη-ώηλφιφνδ� δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ φχφν η�μθν ιΰπΰςρΰ δΰ, ξνσν πεΰλλΰψμΰρϋνϋν αΰψγΰ ς�λ�α β� ψ�πςλ�πθ δ� βΰπδϋπ. Φμσμθιι�ςλ�, δθλθν ςΰπθυθ θνκθψΰτϋ ρξρθσμσν θνκθψΰτϋ θλ� οΰπΰλελ ύεςμθψδθπ. Ασνΰ ύώπ� δ� ς�δγθγΰςχϋλΰπ «ςΰπθυθ δθλ» ΰνΰλΰιϋψϋνδΰν θρςθτΰδ� εδ�πκ�ν ιΰνϋλμϋπλΰπ. «�ΰπθυθ δθλ ω�μθψ� δΰυθλθ δ�ιθψθκλθκλ�π� μ�πση γΰλϋπ. Αελ� δθλδ� φμσμθλθκδ� χξυ ΰη δ�π�ζ�δ� δ�πθν� ύεςμθψ δΰυθλθ τ�πγλ�πθν 3 �ρΰρ ςθοθ ώηφνφ ύώρς�πθπ: ΰ) δθΰςξοθκ, ι�νθ μ�κΰνδΰ ξλΰν τ�πγλ�π; α) δθρςπΰκςθκ, ι�νθ δθλ ζ�μθιι�ςθνθν ρξρθΰλ-μ�δ�νθ λΰιλΰπϋ ΰπΰρϋνδΰκϋ τ�πγλ�π; ζ) δθΰτΰςθκ, ι�νθ μφυς�λθτ θτΰδ� βΰρθς�λ�πθ ΰπΰρϋνδΰκϋ τ�πγλ�π. Εινθ αθπ ρξρθΰλ-μ�δ�νθ λΰι θχ�πθρθνδ� μφ�ιι�ν αθξλξϊθ γπσολΰπ (κθψθλ�π, γΰδϋνλΰπ β� ύ�νζλ�π) β� «οεψ�» ρΰω�λ�πθ φχφν υΰπΰκςεπθκ ξλΰν εινθ δθλ θτΰδ�λ�πθ δ� δθΰτΰςθκ κθμθ ν�η�πδ�ν κεχθπθλ� αθλ�πλ�π» (6, 218).

Ε.Κξρεπθσνσν γειδ εςδθιθ τ�πγλ�πδ�ν δθΰρςπΰκςθκ β� δθτΰςθκ τ�πγλ�π ρξρθΰλ ιώνφμλφδφπ. Δθΰτΰςθκ τ�πγλ�πθν ιΰψ β� ζθνρ�, οεψ� β� ρ�ν�ς� ύώπ� ς�α�γ�ι� ΰιϋπμΰ θλ� αΰόλϋλϋόϋ ξνλΰπϋ δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰ ρΰω�ρθν� δΰυθλ εδθλμ�ρθν� ρ�α�α ξλσπ.

Δθλδ�ν θρςθτΰδ� εδ�νλ�π ΰιπϋ-ΰιπϋ ς�α�γ�λ�π�, ρθνθτλ�π�, γπσολΰπΰ, ΰπεΰλλΰπΰ αώλφνδφιφ ψ�πΰθςδ� δθλδ� μ�πκ�ηλ�ψμ� β� ρΰαθςλ�ψμ�δ� χ�ςθνλθκ ώηφνφ αφπση� βεπμθψδθπ. Δθλ ω�π αθπ ς�α�γ�ι�, ρθντ�, γπσοΰ β� ιΰ κξλλεκςθβ� ΰιπϋζΰ υθδμ�ς εςμθψδθπ. Ασνΰ σιόσν ξλΰπΰγ ΰιπϋ-ΰιπϋ θνρΰν γπσολΰπϋνδΰ, κξλλεκςθβλ�πθνδ�, νθςγ ΰπεΰλΰπϋνδΰ (δθΰλεκςλ�πδ�) ώηφν�μ�υρσρλσόσ θλ� ρεχθλ�ν δθλ τξπμΰλΰψμϋψδϋπ. Λΰκθν αφςώβλφκδ� ω�μθν ρξρθΰλ ς�α�γ�λ�π εινθ δθλθν δΰψϋιϋζϋλΰπϋ ξλδσόσνδΰν θλκθν δώβπδ� ασ φνρθιι�ς οπξρερθν� ύφζλφ ς�ρθπ ύώρς�π� αθλμ�μθψδθπ. Λΰκθν ς�δπθζ�ν τ�πγλ�νμ�, ΰιπϋλμΰ δΰωΰ κ�ρκθν τξπμΰ λΰμϋψδϋπ. Ν�ςθζ�δ� μφ�ιι�ν ς�α�γ�, γπσο β� ιΰ ΰπεΰλλΰπδΰ ελ� θτΰδ� βΰρθς�λ�πθ β� ς�πηλ�πθ μειδΰνΰ ύ�λμθψδθπ κθ, ξνλΰπϋν αθπθνθν δθύ�πθ ς�π�τθνδ�ν ΰνλΰψϋλμΰρϋνδΰ χ�ςθνλθκλ�π �μ�λ� ύ�λμθψδθπ. �ΰπθυ�ν ιΰπΰνμϋψ αελ� ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋ ρ�ζθιι�λ�νδθπ�ν νθςγθν ΰνλΰψϋλμΰρϋ χ�ςθνλθκλ�π �μ�λ� ύ�ςθπμθψδθπ. Δεμ�λθ, ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋν δθλ� ς�ρθπθ ςΰπθυθλθκ χ�πχθβ�ρθνδ� η�θτ β� ιΰ ύφζλφ ξλμσψδσπ.

Δθλλ� ρξρθσμ ΰπΰρϋνδΰκϋ �λΰγ�νθν μφπ�κκ�α, χξυοθλλ�λθ υΰπΰκςεπθ δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ γσπσλσψσνΰ ζ�μθιι�ςθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋνϋν ύφηύφβΰπθ θνθκΰρϋ κθμθ αΰυμΰγ θμκΰνϋνϋ ΰπΰδΰν γΰλδϋπϋπ. Ασνσνλΰ αελ�, δθλδ� β� ζ�μθιι�ςδ�κθ θηξμπτλσγ ρξρθξλθνγβθρςλ�πθν δθγγ�ςθνθ ω�μθψ� ζ�λα εδθπ. ΐμεπθκΰ ΰλθμθ ΐ.Δ.Γπθμψξ δθλθν ρξρθΰλ γΰπψϋλϋγλϋ ς�ρθπθν αθπ ωθρρ�ρθ ξλμΰρϋνΰ θρςθνΰδλΰ αελ� ωερΰα εδθπ κθ, δθλθν β� ρξρθΰλ γσπσλσψσν β�ωδ�ςδ� ς�ρβθπθ φχφν ω�π ζφπ �ρΰρ βΰπδϋπ (7).

Ψθτΰωθ δθλθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ ιΰηϋλϋ δθλ� ν�η�π�ν ω�μ λ�νύλθιθ, ω�μ δ� ρ�ςωθλθιθ θλ� ρεχθλθπ. Ι�νθ ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋν μφ�ιι�νλ�ψμ�ρθ β� δθλθν γΰβπΰνμΰρϋνδΰ χ�ςθνλθιθν ιΰπΰνμΰρϋ ιΰηϋλϋ δθλθν μειδΰνΰ χϋυμΰρϋ θλ� μφ�ιιν ρ�βθιι�ι� ύ�λθα χϋυμϋψδϋπ. Λΰκθν ασ ξ δεμ�κ δειθλδθπ κθ, ιΰηϋλϋ δθλ μειδΰνΰ χϋυΰν κθμθ ξνσνλΰ ψθτΰωθ δθλ ΰπΰρϋνδΰ κ�ρκθν τ�πγλ�π φη� χϋυμϋψ β� ασ τ�πγλ�π ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰ θλ� αΰόλϋ ξλμσψδσπ.

ΐη�παΰιζΰν ιΰηϋλϋ �δ�αθ δθλθνθν ςΰπθυθ ω�λ�λθκ �λδ� ξλΰν μΰςεπθΰλλΰπΰ ύώπ� 13 �ρπδ�ν αΰψλΰιϋπ. ΐη�παΰιζΰν �δ�αθ δθλθνθν 800 θλ� ιΰυϋν θνκθψΰτ ςΰπθυθ θκθ αώιφκ δώβπ� -�ρκθ β� ιενθ δώβπλ�π� αώλφνφπ. ίρκθ δώβπ 13-17 �ρπλ�πθ, ιενθ δώβπ θρ� 17 �ρπδ�ν ρξνπΰκϋ μ�πω�λ�νθ �ωΰς� εδθπ (1, 151).

Ασ ύφν� �λδ� ξλΰν ιΰηϋλϋ δθλ νφμσν�ρθ ΥΫΫΫ �ρπ� ΰθδδθπ. Ξνΰ ύώπ� δ� ΥΫΫΫ �ρπδ� ιΰψΰιϋα ιΰπΰςμϋψ ξλΰν Ω�ρ�νξόλσνσν γ�η�λθ ΐη�παΰιζΰν ιΰηϋλϋ �δ�αθ δθλθνθν θλκ νφμσν�ρθ ρΰιϋλϋπ. Ω�μθν νφμσν�δ�ν αθπ οΰπχΰνϋ ν�η�πδ�ν κεχθπ�κ.

«ΐοΰπδϋ κώνλφμθ αθπ υξψ γ�μ�πιφη, ζΰντ�ηΰ δθλα�π;

Ν� δθλα�π, δθλα�πθ-ψΰωθδ; ν� ψΰωθδ, ψΰωθδθ-ρ�πβ�π.

Μ�ν ώλρ�μ ρ�ν αφςθ-ψ�νύφλ, ρφπΰωθ, ειλ�μ� γφλ-γφλ;

Ν� γφλ-γφλ, γφλ-γφλθ-αΰδ�, ν� αΰδ�, αΰδ�ιθ-�ωμ�π.

Αΰψϋμδΰν ύεςμ�δθ ω�πύθη ρ�νφνλ�ν θχδθύθμ αΰδ�;

Ν� αΰδ�, αΰδ�ιθ-μ�ρςθ, ν� μ�ρςθ, μ�ρςθιθ-ρΰό�π» (Ω�ρ�νξόλσ).

Βεπθλμθψ οΰπχΰδΰ θψλ�νμθψ «ζΰντ�ηΰ», «δθλα�π», «δθλα�πθ-ψΰωθδ», «αΰδ�ιθ-�ωμ�π» κθμθ θτΰδ�λ�π τΰπρ δθλθνθν ς�ρθπθνθ ύώρς�πθπρ�, «γ�μ�πιφη», «μ�ν ώλρ�μ», «αΰψϋμδΰν ύεςμ�δθ», «ρ�νφνλ�ν θχδθύθμ» θτΰδ�λ�πθ ΐη�παΰιζΰν �δ�αθ δθλθν� υΰρ ξλΰν θτδ�λ�πδθπ β� ξνλΰπ «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» δΰρςΰνλΰπϋνδΰ θρςθτΰδ� ξλσνμσψ θτΰδ�λ�πλ� ρ�ρλ�ψθπ. Δεμ�λθ, ω�λ� ΥΫΫΫ �ρπδ� ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋνδΰ �ρΰρλϋ τ�πγλ�π μφψΰωθδ� ξλσνμΰμϋψδϋπ. Ρ�τ�βθλ�π δώβπφ ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν δ� δΰρςΰνλΰπ δώβπφνφν ψθτΰωθ δθλθνδ�ν σηΰγλΰψμΰρϋνδΰ τ�πγλ�πθν χξυλσόσ ιες�πθνζ� δειθλδθπ. Ρ�τ�βθλ�π δώβπφνδ� βεπθλμθψ τ�πμΰνδΰν ύ�ςθπδθιθμθη νφμσν� ασ τθκπθ ς�ρδθγ εδθπ. «ίμπθ-�η�μθ-�κπ�μ Μσρΰ Δσπόσς ξόλϋ θνΰι�ς β� ψ�τγ�ςθμθη� φμθδβΰπ ξλ�νδ�ν ρξνπΰ ψώιλ� αθλρφν κθμ, θτςθυΰπ φλ-�ΰηθμ β�λ�ιΰν ίωμ�δ ΐόΰ Γ�πΰμΰνλσ ξλ ς�π�τ� ύώνδ�πδφκ β� ξλ ω�π ν� κθ θυςθιΰπλϋύϋνϋ κενδφν� ψ�τγ�ς εςδφκ». Ασπΰδΰ δΰ �π�α τΰπρ ρώηλ�πθ ξλρΰ δΰ, δθλ αφςώβλφκδ� βΰωθδ νξπμΰ χ�πχθβ�ρθνδ�δθπ. Ιεπθ ύ�λμθψκ�ν γειδ εδ�κ κθ, �π�α-τΰπρ μφβΰηθλθιθ δΰρςΰνλΰπϋν δθλθνδ� δ� ώηφνφ ύώρς�πθπ. ίλα�ςς�, ασ δΰρςΰνλΰπϋν ιΰπΰδϋλμΰ δώβπφνφν δειθλ, γ�λ�μ� ΰλϋνμΰ δώβπφνφν μ�ωρσλσδσπ. «Àçÿðáàéζàí äèëèíèí þçöíÿìÿõñóñ áèð ñûðà ñþçëÿðèëÿ ùÿììÿíà ÿðÿá âÿ ôàðñ ñþçëÿðè δθλδ� ξ δώβπδ� éåíèζÿ àëûíìϋψ ρώηλ�π ξλμσψδσπ. «Áóíà ýþðÿ äÿ ùÿëÿ, ùÿòòà èñëàìèééÿòèí ÿñàñ ìÿôùóìëàðûíû èôàäÿ åäÿí “àëëàù”, “ζÿííÿò” âÿ éà “áåùèøò” êèìè ñþçëÿð àíëàøûëìàç îëäóüóíà ýþðÿ “òàíðû”, “ó÷ìàã” êèìè ñþçëÿðëÿ ìöâàçè èøëÿíèëìèø âÿ àíζàã ñîíðàëàð áåëÿ àëûíìà ñþçëÿð ãàëèá ýÿëìèø, ìÿíèìñÿíèëìèø, äèëèí þç ñþçëÿðè èñÿ ñûðàäàí ÷ûõìûø, àðõàèêëÿøìèøäèð» (8, 134). Αΰψγΰ δθλλ�πδ�ν ΰλϋνμΰ ρώηλ�πθν δθλδ� χξυΰλμΰρϋ δΰ ζ�μθιι�ς ω�ιΰςϋ β� ρξρθΰλ δ�ιθψμ�λ�πλ� αΰόλϋδϋπ. ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν σησν δώβπλ�π αξισ δώβλ�ς δθλθ κθμθ θψλ�νμ�μ�ρθ, μφ�ιι�ν ςΰπθυθ δώβπλ�πδ� αΰψγΰ δθλλ�πθν ς�ρθπθ ΰλςϋνδΰ ξλμΰρϋ ξνΰ ώη ς�ρθπθνθ ύώρς�πμθψδθπ. Ν�ςθζ�δ� δθλδ� δθττεπενρΰρθιΰ ω�μ ζ�μθιι�ςδ� ς�α�γ�λ�ψμ�νθν ν�ςθζ�ρθ κθμθ, ω�μ δ� δθλ �λΰγλ�πθνθν θνκθψΰτ υφρσρθιι�ςλ�πθ θλ� αΰόλϋ ξλμσψδσπ. Θρλΰμ δθνθνθν γ�ασλ εδθλμ�ρθ, δθνθν ιΰιϋλμΰρϋ β� ώηφν� υφρσρθ ιεπ ςσςμΰρϋ, ψφαω�ρθη κθ, ρξρθΰλ ς�α�γ�λψ�μ�δ� δΰωΰ αθπ γπσοσν μειδΰνΰ χϋυμΰρϋνΰ ρ�α�α ξλμσψδσπ. Δθν υΰδθμλ�πθ, μξλλΰλΰπ, δθνθ ς�ωρθλ ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� ασ ρξρθΰλ ς�α�γ�νθν φηβλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ �π�α ρώηλ�πθνθν, δθνθ ςεπμθνλ�πθν θψλ�νμ�ρθ θλ� ν�ςθζ�λ�νμθψδθπ. Ασ ρ�α�α�δ�ν γειδ ξλσνΰν ς�α�γ�νθν δθλθ δΰωΰ χξυ δθττεπενρΰρθιΰιΰ σόπΰμϋψ, ω�ςςΰ α�η�ν αΰψΰ δφψφλμ�ι�ζ�κ ρ�βθιι�ι� γΰλυμϋψδϋπ. ΐη�παΰιζΰν �δ�αθιιΰςϋνδΰ δθνθ μ�νρσαθιι�ς� ύώπ� δθλδ� αΰψ βεπ�ν δθττεπενρΰρθιΰνϋν ύώρς�πθλμ�ρθ φχφν κθτΰι�ς γ�δ�π ξαπΰηλΰπ ιΰπΰδϋλμϋψδϋπ. Ζ.Μ�μμ�δγσλσηΰδ�νθν «ήλφλ�π» �ρ�πθνδ�κθ Ψειυ Ν�ρπσλλΰω αελ� ρσπ�ςλ�πδ�ν αθπθδθπ.

ß.Äÿìèð÷èçàäÿ éàçûð: “Àçÿðáàéζàí ÿäÿáè äèëèíèí èíêèøàô äþâðëÿðèíè ìöÿééÿíëÿøäèðÿðêÿí îíóí ÿñàñûíûí íÿäÿí (öìóìõàëã äèëèíäÿí âÿ éà ìèëëè äèëäÿí) èáàðÿò îëäóüóíó âÿ åëÿζÿ äÿ íöôóç âÿ ôóíêñèéà äàèðÿñèíèí ýåíèøëèê äÿðÿζÿñèíè ÿñàñ ìåéàð êèìè íÿçÿðÿ àëìàã ëàçûìäûð» (8, 100).

ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνδ� δ� χξυ ηΰμΰν δθλθν ςΰπθυ�ν ρθνθτλ�ψμ�ρθ β� ς�α�γ�λ�ψμ�ρθ ν�η�π� ΰλϋνμΰδΰν "υΰλγ δθλθ", "φμσμυΰλγ δθλθ", "ρΰδ� υΰλγ δθλθ", "ιφκρ�κ φρλσα", "ρΰπΰι φρλσασ", "υφρσρθ φρλσα" β� ρ. κθμθ θτΰδ�λ�π� πΰρς ύ�λμ�κ ξλσπ. Αελ� θτΰδ�λ�πθν θψλ�δθλμ�ρθ, ψφωα�ρθη, ς�ρΰδφτθ δειθλδθπ. Χφνκθ ασνλΰπϋν ω�π αθπθ δθλθν ΰιπϋ-ΰιπϋ τ�ΰλθιι�ςθ δώβπφνδ� μώβζσδ ξλμσψ β� ώηλ�πθνθν νξπμΰλϋλϋγ υΰπΰκςεπθν� ύώπ� αθπθ-δθύ�πθνδ�ν τ�πγλ�νμθψδθπ. ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� "ρΰδ� υΰλγ δθλθ", "φμσμυΰλγ δθλθ" ΰνλΰιϋψϋ ΰλςϋνδΰ θρ� ελ� νφμσν�λ�π ν�η�πδ� ςσςσλμσψδσπ κθ, ξνλΰπ, αθλΰβΰρθς�, υΰλγϋν αώιφκ κφςλ�ρθνθν, κξλλεκςθβθνθν νθςγ νξπμΰρϋνΰ σιόσν ύ�λρθν β� ωΰμϋ ς�π�τθνδ�ν αΰψΰ δφψφλ�π�κ ΰνλΰψϋγλϋ ξλρσν.

ΐη�παΰιζΰν ιΰηϋλϋ δθλθνθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰιΰ β� δθλ �λΰγ�λπθ ς�ρθπ�ν� δΰωΰ χξυ μ�πση γΰλμΰρϋ μφγΰαθλθνδ� «ρΰδ� υΰλγ δθλθ», φμσμυΰλγ δθλθ, ελ�ζ δ� δΰνϋψϋγ δθλθ ασ ς�ρθπλ�πθ κθτΰι�ς γ�δ�π ΰη γ�ασλ εςμθψδθπ. Ασ ζ�ω�ς ώηφνφ υΰλγ ιΰπΰδϋζϋλϋόϋ νφμφνλ�πθνδ� ΰψκΰπ ψ�κθλδ� ύώρς�πθπ.

Ν� ηΰμΰν ιΰπΰνμΰρϋ ασ ύφν γ�δ�π αθη� μ�λσμ ξλμΰιΰν αΰιΰςϋλΰπϋο δθλθ φμσμυΰλγ δθλθδθπ.

ίηθηθν�μ Ρΰλιΰνΰ,

Δΰπΰ ηφλτφν ρΰλ ιΰνΰ.

Νεζ�ρ�ν αθπ ΰω χ�κθμ,

Κφπ γσπσιΰ, ρΰλ ιΰνΰ.

ΐψϋγ β�ς�ν ιΰυψϋδϋπ

Κώιν�κ κ�ςΰν ιΰυψϋδϋπ

Γφπα�ς ζ�νν�ς ξλρΰ δΰ

Ιεν� β�ς�ν ιΰυψϋδϋπ.

ΥΒΫ �ρπ ΐη�παΰιζΰν ΰψϋόϋ Γσπαΰνθνθν δθλθ δ� ασύφνκφ δΰνϋψϋγ δθλθν�, φμσμυΰλγ δθλθν� ιΰυϋνλϋόϋ θλ� δθγγ�ςόθ ζ�λα εδθπ.

Αΰψϋνΰ δώνδφιφμ ΰι γ�ψ�νύ ο�πθ,

ΐδ�ςδθπ, δ�π�πλ�π ιΰη α�νώβψ�νθ

ΐό νΰηθκ �λθνλ� αθπ δ�ρς� αΰόλΰ

��π ασυΰγ ΰλςϋνδΰ δφη α�νώβψ�νθ

�ΰνπϋ ρ�νθ ζΰμΰλΰ υξψ ιεςθπμθψ

Ρ�νθ ύώπ�ν ΰψθγ ΰόλϋν θςθπμθψ.

Μ�λ�κλ�πμθ δ�πμθψ ύώιδ�ν ύ�ςθπμθψ,

Ωειτ κθ, δ�πθαλ�π ΰη α�νώβψ�νθ.

Θρς�π ΰψϋγ ιΰπΰδϋζϋλϋόϋνδΰν, θρς�πρ� δ� τξλκλξπ νφμσν�λ�πθνδ�ν, νΰόϋλ β� δΰρςΰνλΰπϋμϋηδΰν κθτΰι�ς γ�δ�π νφμσν�λ�π ύ�ςθπμ�κλ� ρφασς εςμ�κ ξλΰπ κθ, ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν ψθτΰωθ τξπμΰρϋ ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰιΰ δΰβΰμλϋλϋόϋ θλ� ρεχθλμθψδθπ. Δΰνϋψϋγ δθλθ ζ�μθιι�ςθν ρξρθΰλ ρςπΰςλΰπΰ αώλφνμ�ρθ οξρερθνδ� ώηφνφν η�νύθν ρώη υ�ηθν�ρθνθ, ΰιδϋν θτΰδ� ς�πηθνθ, ρΰδ� γσπσλσψ τξπμΰρϋνϋ ρΰυλΰμϋψδϋπ. ΐη�παΰιζΰν ιΰηϋλϋ δθλθ θλ� ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋν ς�ρθπλ�πθν� μ�πση γΰλμϋψδϋπ. Ασ ς�ρθπλ�πθν αθπ γθρμθ δθλλ�πΰπΰρϋ �λΰγ�δ�ν, μφ�ιι�ν ρξρθΰλ ς�α�γ�νθν νφμΰι�νδ�λ�πθνθν ασ β� ιΰ δθύ�π ιΰδ δθλ� μειλθνδ�ν α�ωπ�λ�νμθψδθπ. ΐη�παΰιζΰν �δ�αθ δθλθνδ� ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰνϋν ύφζλ�νμ�ρθ ΥΥ �ρπθν �ββ�λλ�πθνδ� μφψΰωθδ� ξλσνμσψδσπ. Ασ δώβπδ� ΐη�παΰιζΰν �δ�αθ δθλθνθν τξπμΰλΰψδϋπϋλμΰρϋ ρΰω�ρθνδ� μφ�ιι�ν γπσολΰπ ΰπΰρϋνδΰ μφαΰπθη� ύεδθπδθ. ίρλθν�δ� μφαΰπθη� ρξρθσμσν αθπ γπσοσνσν νφμΰι�νδ�λ�πθ ΰπΰρϋνδΰ αΰψ βεπθπδθ. Ασνλΰπ δΰ ζ�μθιι�ςθν ηθιΰλϋλΰπ ς�α�γ�ρθνθ, ξυσμσψλΰπϋ �ωΰς� εδθπδθ. ΐ.ΐυσνδξβ ασ μφαΰπθη� θλ� αΰόλϋ ιΰημϋψδϋπ: «XX �ρπθν �ββ�λ�πθνδ� �δ�αθ δθλ ρΰω�ρθνδ� μφαΰπθη� θκθ �ρΰρ υ�ςς φηπ� ύεδθπδθ. Αθπ ς�π�τδ�ν πεΰλθρς μΰΰπθτο�πβ�π, υφρσρ�ν, θνγθλΰαθ-δεμξκπΰςθκ �δ�αθιιΰς νφμΰι�νδ�λ�πθ ρΰδ� ΐη�παΰιζΰν υΰλγ δθλθ σόπσνδΰ μφαΰπθη� ΰοΰπϋπ, δθύ�π ς�π�τδ�ν, ασπζσΰ �δ�αθιιΰςϋνϋν νφμΰι�νδ�λ�πθ ν�η�πθ β� οπΰκςθκ ζ�ω�ςδ�ν πξμΰνςθκ �δ�αθιιΰςϋν α�ηθ νφμΰι�νδ�λ�πθ θλ� ιΰλνϋη οπΰκςθκ ζ�ω�ςδ�ν δΰωΰ χξυ ξρμΰνλϋ δθλθν� χ�κ�ν, α�ηθ ωΰλλΰπδΰ θρ� ςΰμΰμθλ� ξρμΰνλϋ δθλθνδ�ν θαΰπ�ς ξλΰν αθπ δθλθ θπ�λθ ρφπφπ β� ξνσ ΐη�παΰιζΰν υΰλγϋνϋν ιεύΰν� �δ�αθ δθλθ ωερΰα εδθπδθλ�π. Ξ δώβπφν �δ�αθ δθλθνθν ασ θκθ τξπμΰρϋ οπΰκςθκ ζ�ω�ςδ�ν ώη �κρθνθ αθπθνζθ νώβα�δ� "Μξλλΰ Ν�ρπ�δδθν" β� "Τισηΰς" ϊσπνΰλλΰπϋνϋν δθλθνδ� β� φρλσασνδΰ ςΰοϋπδϋ. Μξλλΰ Ν�ρπ�δδθνχθλ�π δθλθν ύώη�λλθιθν� ξνσν υΰλγ ς�ππ�τθνδ�ν ν� δ�π�ζ�δ� αΰψΰ δφψφλμ�ρθ μειΰπϋ θλ� ιΰνΰψϋπδϋλΰπ. Θνγθλΰαθ-δεμξκπΰςθκ �δ�αθιιΰς �μ�κχθ κφςλ�λ�πθν, η�ωμ�ςκεψλ�πθν μ�νΰτειθν� υθδμ�ς εδθα ξνλΰπϋν μ�τκσπ�ρθνθ �κρ εςδθπδθιθν� ώηφ φχφν �ν ύώη�λ θτΰδ� τξπμΰρϋ κθμθ υΰλγ δθλθνθ ν�η�πδ� ςσςσπ β� ω�μθν δθλδ� δ� ιΰπΰνϋπδϋ. "Τισηΰς" β� "Ψ�λΰλ�" ϊσπνΰλλΰπϋνϋν ρ�ωθτ�λ�πθνδ� θρ� "�π�αλ�ψμθψ ξρμΰνλϋλϋγ" �δ�αθ δθλ φχφν �ρΰρ μ�ηθιι�ς ωερΰα ξλσνσπδσ. "Τισηΰς" ϊσπνΰλϋ ασνσ οπΰκςθκ ζ�ω�ςδ�ν δ� ω�ιΰςΰ κεχθπθπδθ. Μ�ρ�λ�ν, ί.Ωφρεινηΰδ� έώςενθν, "Τΰσρς" �ρ�πθνθ ΐη�παΰιζΰν ξυσζσλΰπϋνΰ αελ� αθπ δθλδ� ς�γδθμ εδθπδθ:

ίνηΰπθ-ψ�αΰαθμδ� ο�δθδΰπ ξλΰν ει ηθλΰ!

Ει ηθλλθ-ςφλφγΰς ξλσιξπρσν ιεν� οειδΰ

"Ψ�λΰλ�" ϊσπνΰλϋνδΰ θρ� ΰψΰόϋδΰκϋ νφμσν�ι� δθλ βΰρθς�λ�πθ θλ� θτΰδ� εδθλμθψ ζφμλ�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� ξλσνσπδσ:

"Ασ ύφν ρςΰςθρςθκλ�π αθη� ρσπ�ςθ-γ�ςθιι�ςλ� θραΰς εδθιξπ κθ, ω�π νεπ�δ� δθν β� εςθγΰδ γφββ�ρθνθ γΰθα εςμ�ι� αΰψλΰμϋψρΰ, ξπΰδΰ ζ�πΰθμ, ζθνΰι�ς β� ω�π δφπλφ τ�νΰλϋγ ξ νθρα�ςδ� ς�π�γγθ εςμθψδθπ" (9, 89-90).

ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ μ�ρ�λ�ρθ ώς�ν �ρπθν �ββ�λ�πθνδ� ύφζλφ τξπμΰ ΰλμΰρϋ οπξρερθ, ΐη�παΰιζΰνϋν μφρς�γθλλθιθνθ α�ποΰ εςμ�ρθνθν θλκ δώβπλ�πθνδ� δ� δθττεπενρΰρθιΰιΰ μφνΰρθα�ςδ� μειλ β� ζ�π�ιΰνλΰπ ιΰπΰνδϋ. Λΰκθν �ββ�λκθ δώβπδ�ν τ�πγλθ ξλΰπΰγ ασ μειλλ�π ρϋπΰρϋνδΰ �π�α, τΰπρ β� πσρ ελεμενςλ�πθν� μφνΰρθα�ς αΰψγΰ θδθ. Ι�νθ ΰπςϋγ ιφκρ�κ ρ�βθιι�δ� θνκθψΰτ εςμθψ ΐη�παΰιζΰν �δ�αθ δθλθνθν �π�α β� τΰπρ ρώηλ�πθ, θτΰδ�λ�πθ θλ� η�νύθνλ�ψδθπμ�κλ� αΰόλϋ ωεχ αθπ μειλ ιΰπΰνμΰδϋ. ίβ�ηθνδ� ςφπκ δθλθνδ�ν ρώη β� θδτΰδ�λπθν ΰλϋνμΰρϋ μειλθ ΰψκΰπΰ χϋυδϋ. Δθύ�π μειλ θρ� δθλθν ΐβπξοΰ μ�νψλ�θ ιενθ ρώηλ�πλ� ιφκλ�νμ�ρθ θλ� αΰόλϋ ξπςΰιΰ χϋυμϋψδϋπ. Ασ ζ�ω�ς ΐη�παΰιζΰνϋν αειν�λυΰλγ μφνΰρθα�ςλ�π ρθρςεμθν� θνςεγπΰρθιΰρϋνϋν ρφπ�ςλ�νμ�ρθ, δεμξκπΰςθιΰ β� ρώη ΰηΰδλϋόϋ ν�ςθζ�ρθνδ� γ�ηες β� ϊσπνΰλλΰπϋν ρΰιϋνϋν θτπΰς ΰπςϋμϋ θλ� �λΰγ�λθ θδθ.

Δθλ μφ�ιι�ν ζ�μθιι�ς φχφν φμσμθ ξλΰν τσνκρθιΰλΰπϋ ιεπθν� ιεςθπθπ. Ασ δθλθν ω�π ωΰνρϋ ΰπεΰλδΰ φμσμθλ�ψμ� β� ζ�μλ�ψμ� οπθνρθοθν� ςΰαε ξλμΰρϋνϋ ψ�πςλ�νδθπθπ. ΐη�παΰιζΰν μφρς�γθλ δώβλ�ςδθπ, ξνσν ώη �πΰηθρθ β� γΰνσνλΰπϋ, ελ�ζ� δ� δώβλ�ς δθλθ βΰπδϋπ. Δώβλ�ς δθλθ ΐη�παΰιζΰν �δ�αθ δθλθδθπ. Μφυς�λθτ φρλσαλΰπ φηπ� ασ δθλθν τ�ΰλθιι�ςθ α�λλθδθπ. Ζ�μθιι�ςθν ρξρθΰλ δθττεπενρΰρθιΰρϋ ωΰηϋπδΰ �δ�αθ δθλ� ιφκρ�κ ς�ρθπθ θλ� ρεχθλμθπ. Χφνκθ ασ β� ιΰ δθύ�π μειλ δθλ δΰψϋιϋζϋλΰπϋνϋν αΰψγΰ ς�α�γ�λ�πθ ς�π�τθνδ�ν γ�ασλ ξλσνμΰδϋόϋνδΰν ξνσν ρΰαθςλ�ψμ�ρθ β� φμσμθλ�ψμ�ρθ οπξρερθ ΰω�νύδΰπ ύεδθπ. Ασνσλΰ ιΰνΰψϋ γειδ εςμ�κ ξλΰπ κθ, μφρς�γθλλθκ θλλ�πθνδ� ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν ρξρθΰλ δθτττεπενρΰρθιΰρϋ β� δθλ �λΰγλ�πθ ψ�πΰθςθ ΰιπϋζΰ μ�γΰλ� μώβησρσ ξλΰ αθλ�π.

ίΔίΑΘΙΙΐ�

1. ΐυσνδξβ ΐ. Δ.ΐη�παΰιζΰν Μθλλθ Ενρθκλξοεδθιΰρϋ. ΐη�παΰιζΰν. Αΰκϋ, 2007. - Ρ.151-153

2. ΐνΰπ. Δ�δ� Γξπγσδ δφνιΰρϋ//Δ�δ� Γξπγσδ ΰλθλθιθ. -Αΰκϋ: 1999

3. ΐαδσλλΰιεβ Κ. έθηλθ Δ�δ� Γξπγσδ.-Αΰκϋ, Ιΰηϋχϋ, 1991

4. Κξπξόλσ Υ. Ξόση γ�ωπ�μΰνλϋγ εοξρσ. Αΰκϋ, 1999

5. Ζθπμσνρκθι Β. Μ. Οπξαλεμϋ ρξφθΰλόνξι δθττεπενφθΰφθθ �ηϋκΰ// ίηϋκ θ ξαωερςβξ. Μ., 1968. -Ρ. 26-38.

6. Κξρεπθσ Ε. Φμσμθ δθλχθλθι� ύθπθψ. Αΰκϋ, 2007

7. Grimshaw A. D. Sociolinguistics//Advances in the sociology of language. V. I. The Hague, 1971

8. Δ�μθπχθηΰδ� ί. ΐη�παΰιζΰν �δα� δθλθνθν ςΰπθυθ. Ϋω. Αΰκϋ, 1979

9. ΐυσνδξβ ΐ. Φμσμθ δθλχθλθκ. Αΰκϋ, 1979

ΠΕΗήΜΕ

Ρςΰςό� οξρβ�ωενΰ θησχενθώ βξοπξρξβ ρξφθΰλόνξι δθττεπενφθΰφθθ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκΰ. Πΰρρμΰςπθβΰώςρ� ξαωεςεξπεςθχερκθε βξοπξρϋ ρξφθΰλόνξι δθττεπενφθΰφθθ �ηϋκΰ. Αϋλξ βϋ�βλενξ, χςξ ερλθ δλ� οεπβϋυ πΰαξς β ξαλΰρςθ ρξφθΰλόνξι δθττεπενφθΰφθθ �ηϋκΰ αϋλ υΰπΰκςεπεν σοπξωεννϋι βηγλ�δ νΰ ρξφθΰλόνσώ ρςπσκςσπσ ξαωερςβΰ, ςξ δλ� ρξβπεμεννξι ρξφθξλθνγβθρςθχερκξι ςεξπθθ υΰπΰκςεπνξ ρςπεμλενθε οπθνθμΰςό β πΰρχες βρώ μνξγξγπΰννξρςό θ μνξγξΰροεκςνξρςό ρξφθΰλόνξι ρςπσκςσπϋ. Β ρςΰςόε οπξβξδθλθρ θρρλεδξβΰνθ� οξ βξοπξρΰμ ρξφθΰλόνξι δθττεπενφθΰφθθ ΐηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκΰ. Αϋλθ ξοπεδελενϋ ξρξαεννξρςθ ρξφθΰλόνξι δθττεπενφθΰφθθ σρςνξγξ θ οθρόμεννξγξ �ηϋκΰ.

SUMMARY

The article covers study of social differentiation of Azerbaijani language. Problems of general theory of social differentiation are studied. It was elucidated that if simple view on social structure of the society was characteristic for the preliminary investigations in the field of social differentiation however, attempts to take into consideration of comprehensiveness and all aspects of social is characteristic for the modern sociolinguistics theory. Researches on problems of social differentiation of Azerbaijani language were regarded in the article. Characteristic features of social differentiation of oral and written language were defined.

Ασ ΰνλΰιϋψ εινθηΰμΰνλϋlıγ β� μφυς�λθτηΰμΰνλϋlıγ μφνΰρθα�ςλ�πθν� γΰπψϋ γξισλσπ β� ελ� αθπ ωΰλλΰπϋ �ωΰς� εδθπ κθ, ςΰκρθρ β�ηθιι�ςθ γειδ εδ�ν ω�π�κ�ςλ�πθν ςξολσsσ olur β� ξνΰ δΰυθλ ξλΰν αφςώβ ηΰμΰν θτΰδ�δ�ləri ελ� αθπ ωΰλδΰ ς�γδθμ ξλσνμσψλΰπ κθ, ασ ω�π�κ�ςλ�π ΰπΰρϋνδΰ δθττεπενρθΰλ ηΰμΰν μφνΰρθα�ςλ�πθνθν γσπσλμΰρϋ γειπθ – μφμκüν ξλσπ.

�ΰκρθρ β�ηθιι�ςθνδ� ελεμενςΰπ ω�π�κ�ςλ�πθν υπξνξλξϊθ γειπθ – ΰπδϋζϋλλϋόϋ αΰπ�δ� ς�ρ�ββφπ αθπ χξυ ωΰλλΰπδΰ ω�π�κ�ςθ αθλδθπ�ν β� δθηcaνκςθβ – ΰλςεπνΰςθβ μφνΰρθα�ςλ�πδ� ξλΰν τελλ�πθν λεκρθκθ μ�νΰλΰπϋνϋν ροερθτθκΰρθιΰρϋ ωερΰαϋνΰ ιΰπΰνϋπ. Ω�π�κ�ςλ�πδ�ν ω�π αθπθ αφςφν ςΰκρθρ β�ηθιι�ςθνδ� αφςώβ ηΰμΰν β� μ�κΰν δΰυθλθνδ� λξκΰλλΰψδϋπϋλmaμϋψ κθμθ χϋυϋψ εδθπλ�π. Μ�ρ�λ�ν: Stol arxasında Dilbər hər zaman Balaşın qayğısına qalırdı: boşqabına yemək q o y u r d u, badəsini doldurmağa t ə l ə s i r d i, gah duzu, gah istiotu, gah da çəngəli ona tərəf ç ə k i r d i, krujkada soyuq su g ə t i r i r d i ... (C.Cabbarlı). İngilis dilində müqayisə etsək: At the table Dilber all the time took care of Balash: p u t a meal on his plate , h a s t e n e d to fill a pile, m o v e d now salt, now pepper, now the fork, b r o u g h t cold water in the mug.... (J.Jabbarli).

�ΰκρθρ β�ηθιι�ςθ δΰυθλθνδ� ω�π�κ�ςλ�πθν λξκΰλλΰψδϋπϋλμΰμΰρϋ μφυς�λθτ μ�ημσνλσ βΰρθς�λ�πλ� veriλ� αθλ�π β� ασπΰδΰ μφωüμ πξλσ ω�π�κ�ςλ� ξαιεκςθν, ρσαιεκςθν δ�πωΰλ ασ β� ιΰ δθύ�πθ θλ� �λΰγ�ρθνθν γειπθ – μσ�ιι�νλθιθ
(γειπθ – κξνκπεςλθιθ) ξινΰιϋπ.

Azərbaycan δθλθνδ�ki θτΰδ�λ�πδ� δΰωΰ ύενθψ ιΰιϋλμϋψ γειπθ – μφ�ιι�ν ηΰμΰν μφνΰρθα�ςλ�πθνθ αθλδθπ�ν τελ τξπμΰλΰπϋ – ωΰηϋπκı β� ιΰ κεχμθψ αθςμθψ hərəkətlər kimi təqdim edilmiş, ingilis dθλθνδ� isə – γειπθ – οεπτεκς τξπμΰλΰπ (ν�γλ εδθζθ οπεηενρ,) kimi; ΰδ�ς�ν γειπθ – tam, ω�δλ� μ�ωδσδλΰψμΰιΰν β� ασνσνλΰ ιΰνΰψϋ ς�κπΰπλΰνΰν ω�π�κςλ�π κθμθ ς�γδθμ ξλσνμσψλΰπ.

Εινθηΰμΰνλϋlıγ / μφυς�λθτηΰμΰνλϋlıόϋν ΰκςσΰλλΰψμΰμϋψ τ�πγλ�πθ θλ� αθπλθκδ� ξλΰν θτΰδ�λ�π αθπ νεχ� νώβδ� ς�γδθμ ξλσνμσψλΰπ. Ασνδΰν ρξνπΰ μφας�δΰρϋ ζ�μ ψ�κλθνδ� ξλΰν θτΰδ�λ�π ασ μ�νΰδΰ δΰωΰ ύώρς�πθζθ κθμθ ν�η�πδ�ν κεχθπθλ�ζ�κλ�π. Μφγΰιθρ� üçün: Çəmənlikdə, soyüdlükdə, qızlar və arvadlar irəliləyirlər... Ətəklərini dolayaraq, dırmıqla g e d i r l ə r, samanı a l t – ü s t
e d ir l ə r v ə q u r u d u r l a r, dırmıqlayıb dərz b a ğ l a y ı r l a r və arabalara y ı ğ ı r l a r (S.Rəhimov); İngilis dilində müqayisə etsək: İn the meadow, in the osier bushes, moved girls and women... Twinning hems, they g o with rakes, b r e a k and d r y hay, r a k e u p in sheaves and g a t h e r into the carts (S.Rahimov); The men e m b r a c e d the american, f e l t his clothes w i t h h a n d s and from all force p r e s s e d his hands, shoulders (J.Steinbeck); Azərbaycan dilində müqayisə etsək: Kişilər amerikalını
q u c a q l a d ı l a r, onun paltarını ə l l ə d i l ə r, və var gücləri ilə onun ələrini, çiyinlərini s ı x d ı l a r (C.Steynbek);

Αελ� ωΰλλΰπδΰ ςΰκρθρ β�ηθιι�ςθνθν tam ηΰμΰνϋ ξνσν αΰυϋλμΰρϋνϋν ψ�πςθ βΰυςϋ θλ� μφ�ιι�ν εδθλθπ (μφψΰωθδ�çiλθκ �λΰμ�ςθ). Λΰκθν, ασ tam ηΰμΰν δΰυθλθνδ� ω�π�κ�ςλ�π αθπ – αθπθ θλ� μφνΰρθα�ςδ� ΰπδϋζϋλ δφηφλμ�μθψdiπ.

Αελ� θτΰδ�λ�πδ� ΰδ�ς�ν ζ�μ ψ�κθλδ� bölüşdürülmüş ζ�μλθκ αθλδθπ�ν μ�νΰ θλ� ρσαιεκςθν ehtiyatlı υΰπΰκςεπθ ΰχϋγ – ΰψκΰπ χϋυϋψ εδθπ. Ασ μ�νΰ ζ�μλθliιθν αώλφνμ�ρθνθ ΰιπϋ – ΰιπϋ φηβλ�π� ΰθδ εδθπ κθ, ξνλΰπϋν δΰ ω�π αθπθνθν τ�πδθ μ�κΰν κξξπδθνΰρθιΰρϋ βΰπδϋπ. Ασ, ω�π αθπ αελ� φηβ� οπθνρθο εςθαΰπϋ θλ� θτΰδ�λ�πθν οπεδθκΰςλΰπϋ θλ� verilən ω�π�κ�ςλ�π ζ�μλθιθνiν ωΰνρϋnaρΰ τ�πδθ ω�π�κ�ςθ ΰθδ εςμ�κ θμκΰνϋ βεπθπ κθ, ασ δΰ ξνσ οξλθρσαιεκς νώβλφ θτΰδ�λ�π� δΰωΰ δΰ ιΰυϋνλΰψδϋπϋπ.

Θτΰδ� εδθλ�ν ω�π�κ�ςλ�π ΰπΰρϋνδΰ δθηcaνκςθβ – ΰλςεπνΰςθβ υΰπΰκςεπλθ μφνΰρθα�ςλ�π ξνδΰ ώηφνφ αθπση� βεπθπ κθ, ξνλΰπδΰν ω�π αθπθ ς�ρβθπ εδθλ�ν ςΰκρθρ β�ηθιι�ςθ δΰυθλθνδ� ωΰνρϋρΰ αθπ τ�πδθ γειπθ – μφ�ιι�ν ηΰμΰν μφδδ�ςθνθ β�
γειπθ – μφ�ιι�ν μ�κΰνϋ �ωΰς� εtmiş κθμθ ς�γδθμ εδθπ. Bσ μφδδ�ςδ� δθηcaνκςθβ – ΰλςεπνΰςθβ υΰπΰκςεπλθ μφνΰρθα�ςλ�π αφςφν φηβλ�πλ� �λΰγ�λθ δειθλ, ρσαιεκς ζ�μλθιθν ιΰλνϋη ωΰνρϋρΰ αθπ β� ιΰλνϋη αθπ φηβ ωθρρ�ρθ θλ� (ώηφ δ� γειπθ – μφ�ιι�ν) �λΰγ�λθ βεπθλθπ. Eινθ ηΰμΰνδΰ dθηcaνκςθβ – ΰλςεπνΰςθβ υΰπΰκςεπλθ μφνΰρθα�ςλ�π ω�μθν ψ�πςλ�πλ�πλ� ξνσν ωεχ αθπ δθύ�π ωθρρ�ρθν� ΰθδ εδθλ� αθλμ�η. Αΰψγΰ ρώηλ� desək, göstərilən ω�π�κ�ςλ�π ωΰνρϋρΰ γειπθ – μφ�ιι�ν μφυς�λθτ, εινθ γθρμλθ, λΰκθν ώη τ�ΰλθιι�ςθνθν «κειτθιι�ςθν�» ύώπ� ξυψΰπ ξλμΰιΰν «ω�π�κ�ςβεπθζθλ�πθ» η�πσπθ şəkildə ς�ςαθγ εδθπ. Bφςφν ασνλΰπ εινθηΰμΰνλϋlıγ / μφυς�λθτηΰμΰνλϋlıόϋν τ�πγλ�πθνθν ΰκςσΰλλΰψμΰρϋνΰ μΰνε�χθλθκ ςώπ�δθπ. Məsələn: Səksəkə ilə ora – bura baxa – baxa arxasında şalvarının qayışının altında
g i z l ə t d i y i konverti çıxarıb Kişiyə tərəf u z a d ı r (Elçin). İngilis dilində müqayisə etsək: He is taking out the envelope h o l d s o u t to the Man w h i c h he h a d h i d d e n under the strap of the trousers behind him looking hither and thither anxiously (Elçin).

ç) “Yanlış eynizamanlılıq “ münasibətləri. �ΰκρθρθν μ�νΰρϋνϋ ς�dγθγ εδ�πκ�ν θτΰδ�λ�πθν λεκρθκ – ρεμΰνςθκ ς�πκθαθ θλ� μφ�ιι�ν εδθλ�ν οξλθοπεδθκΰςθβ κξμολεκρ ς�πκθαλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ μφνΰρθα�ςλ�πθ; κ�νΰπ ιεπλ�ψμ� μφνΰρθα�ςλ�πθni (θρςθρνΰλΰπı), δΰυθλ ξλμΰλΰrı, κ�ρθψμ�λ�πi ν�η�π� ΰλμΰγ βΰζθαδθπ (αΰυ: [106]).

Κ�νΰπ ιεπλ�ψμ� μφνΰρθα�ςλ�πθ (θρςθρνΰλΰπ) ΰνλΰιϋψϋ �κρ εςδθπil�ν υ�α�πλ�π ΰπΰρϋνδΰ ιεπ ςσςσπ κθ, ασνλΰπϋν δΰ ω�ζμθ αθπ – αθπθνθ θρςθρνΰ εδθπlər. Δθύ�π θτΰδ� υ�α�πλ�πθν� μφνΰρθα�ςδ� κ�νΰπ ιεπλ�ψμ�δ� ξλΰν ω�π αθπ υ�α�π δθύ�πλ�πθνδ�ν τ�πγλ�ν�ν, ξνσνλΰ ασ ςΰκρθρ β�ηθιι�ςθνδ� γΰπψϋλϋγλϋ μφνΰρθα�ςδ� ξλΰν δθύ�πλ�πθνδ�ν κειτθιι�ςζ� τ�πγλ�ν�ν ωΰνρϋρΰ αθπ ω�π�κ�ςθ αθλδθπθπ. Αelə μφνΰρθα�ς ω�π�κ�ςλ�πθν ηΰμΰνλϋ γΰπψϋλϋγλϋ μφνΰρθα�ςθνθν (ισυΰπϋδΰ göstərilən μφ�ιι�ν μ�νΰδa εινθηΰμΰνλϋlıγ / μφυς�λθτηΰμΰνλϋlıγ μφνΰρθα�ςθνθν) μ�νΰρϋνϋ ΰκςσΰλλΰψδϋπμΰγ φχφν μφωüμ θλκθν ψ�πςλ�πδ�ν αθπθδθπ. έώρς�πθλ�ν μ�νΰλΰπλΰ θτΰδ�λ�πθν �ρΰρ τσνκρθιΰρϋ – �ρΰρ�ν τΰκςϋ γειδ εδ�ν (μφ�ιι�ν εδ�ν); χξυ υ�α�πλ�πλ�, ασπΰδΰ ω�μ δ� χξυλσ ω�π�κ�ς – δενξςλΰπ ilə, ςΰκρθρ β�ηθιι�ςθνθν ελεμενςλ�πθ ilə, εινθηΰμΰνλϋlıγ β� ιΰ μφυς�λθτηΰμΰνλϋlıγ ilə γΰπψϋλϋγλϋ μφνΰρθα�ςδ� ξλσπλΰπ.

Δενξςΰςθβ μφ�ιι�ν εδθζθ ηΰμΰν γΰπψϋλϋγλϋ μφνΰρθα�ςθνθν μ�νΰρϋ ελ� αθπ ψ�πς δΰυθλθνδ� τξπμΰλΰψϋπ κθ, πεΰλ β�ηθιι�ςδ� �κρ εςδθπθλ�ν «ΐ» ω�π�κ�ςθ «B» ω�π�κ�ςθν� ξυψΰπ δειθλ. Ασ ωΰλδΰ «εινθ ηΰμΰνδΰ» ΰνλΰιϋψϋ, μφ�ιι�ν γειδ εδθλμθψ ηΰμΰν μφδδ�ςθνδ� αθπύ� μώβζσδ ξλΰν �ν ΰηϋ θκθ κειτθιι�ςζ� μφυς�λθτ ω�π�κ�ς – δενξςΰςϋν (οπξρερλ�πin, τΰκςλΰπın, ωΰδθρ�λ�πin) μώβζσδ ξλμΰρϋνϋ ς�υμθν εδθπ. Λΰκθν ισυΰπϋδΰκϋ ψ�πςλ�π ξλμΰδΰν εινθηΰμΰνλϋlıγ μφνΰρθα�ςλ�πθνθν ψ�πωθν� θμκΰν βεπ�ν μ�νςθγθ μξδελ δ� μώβζσδδσπ. Ασ μξδελθν θλκθν ΰνλΰιϋψλΰπϋ – nəinki «�ββ�λ» («ρξνπΰ») sözləridir, ω�μ δ� «τ�πγλ�νμ�ι�ν» - sözüdüπ. Ασνσνλΰ �λΰγ�δΰπ ξλΰπΰγ αελ� αΰψΰ δφψφλφπ κθ, «ξνλΰπ ιΰλνϋη φρς – φρς� δφψδφκδ� β� ιΰ αθπ – αθπθνθν ΰπδϋνζΰ δΰλαΰδΰλ ύ�λδθκδ� «ΐ» β� «B» ΰνλΰπϋ εινθηΰμΰνλϋδϋπ (τ�πγλ�νμθπλ�π)» (bax: [68]), ι�νθ ελ� αθl αφςφν ΰνλΰπ αθπ ηΰμΰν βΰωθδθν� ιεπλ�ψδθπθλθπλ�π. «Εινθ ηΰμΰνδΰ» ΰνλΰιϋψϋ ασ μξδελ χ�πχθβ�ρθνδ� ελ� αθπ βΰυςϋ �κρ εςδθπθπ κθ, ασ δώβπδ� δενξςΰς – ω�π�κ�ς (οπξρερ, τΰκς, ωΰδθρ�) ασ κειτθιι�ςδ� μώβζσδ ξλΰπκ�ν, ώη – ώηφ θλ� ξυψΰπλϋόϋνϋ ρΰυλΰιϋπ. «Εινθηΰμΰνλϋlıγ» ςεπμθνθ ασ ωΰλδΰ δθύ�π μ�νΰιΰ μΰλθκδθπ β� αθπ ω�π�κ�ς – denotata (οπξρερ�, τΰκςa, ωΰδθρ�ι�) ΰθδ ξλΰπΰγ θρςθτΰδ� εδθλθπ. Məsələn: Bir dəfə bağdan şəhərə q a y ı d a r k ə n Ofelyanı elektrik qatarı stansiyasına tərəf addımlayan gördü, maşını saxladı və yalnız onda b i l d i ki, Ofelya burda yaşayır. (Anar). İngilis dilində müqayisə etsək: Once r e t u r n i n g to the city from the countryside he saw Ofelya stepping towards the railway station, stopped the car and only then k n e w that Ofelya lives here (Anar).

Ασ μ�νςθγθ μξδελ γειδ εδθζθ – υΰπΰκςεπλ�ψδθπ�ν τσνκρθιΰπλΰ αθπλθκδ� μξνξρσαιεκςλθ οξλθοπεδθκΰςθβ deyilişlərdə ω�π�κ�ςλ�πθν (οπξρερλ�πθν, τΰκςλΰπϋν, ωΰδθρ�λ�πθν) δθλ bazası νξμθνΰρθιΰλΰπınΰ �ρΰρλΰνϋα. Ω�μθψ� αθπ νεχ� (�ν ΰηϋ θκθ) ω�π�κ�ς αΰπ�δ� υ�α�π βεπ�ν «ρıπτ γειδ εδθζθ» οξλθοπεδθκΰςθβ θτΰδ�λ�πδ�ν τ�πγlθ ξλΰπΰγ ν�η�πδ�ν κεχθπθλ�ν θτΰδ�λ�π, ΰδ�ς�ν μφυς�λθτ ς�π�τδ�ν υΰπΰκςεπθη� ξλσνΰν ωΰνρϋρΰ αθπ γ�τθλ ω�π�κ�ς (οπξρερρ, τΰκς, ωΰδθρ�) αΰπ�δ� θντξπμΰρθιΰ verir.

Δενξςΰςϋν υΰπΰκςεπθηΰρθιΰρϋνϋν μ�ημσνσ β� ς�πηθ δΰνϋψΰν ΰδΰμϋν κξμμσνθκΰςθβ θνςενρθιΰρϋ θλ� μφ�ιι�ν εδθλθπ. Ξ ασνλΰπϋ ρεχ� αθλ�π: ΰ) ω�π�κ�ςθν ωΰνρϋρΰ ξαιεκςθβ �λΰμ�ςλ�πθνθn γειδ εdilμ�sini, α) ξνσν μφυς�λθτ νώγςειθ – ν�η�πδ�ν (μ�ρ�λ�ν, εμξρθξνΰλ, δΰνϋψΰνϋν ψ�υρθ ς�ζπφα�ρθ θλ� αΰόλϋ, ω�π�κ�ςθν ρξρθΰλ μ�τωσμσ θλ� αΰόλϋ) γθιμ�ςλ�νδθπθλμ�ρθni β� ιΰ ψ�πω εδθλμ�ρθni, c) οπξρερθν β� ρ. ΰυϋνϋνϋν μφυς�λθτ ψ�πΰθς ΰροεκςλ�πθνθν υΰπΰκςεπθρςθκΰρϋnı.

Ω�π�κ�ςλ�πθν (οπξρερl�rin, τΰκςlarϋn, ωΰδθρ�l�rin) dil bazası νξμθνΰρθιΰρϋνϋν xüsusi ωΰλλΰπϋνδΰν αθπθ olan δΰυθλ εςμ� β� κ�ρθψμ� μφνΰρθα�ςλ�πθ θλ� μξνξρσαιεκςλθ θτΰδ�λ�πθ αθλδθπθπ. Α�zi μθρΰλλΰπ� n�z�rd�n keχirθk.

Δΰυθλ ξλμΰ μφνΰρθα�ςλ�πθ φμσμθλ�ψδθπθλμθψ β� τ�πδθλ�ψδθπθλμθψ ΰνλΰιϋψλΰπϋ �κρ εςδθπ�ν υ�α�πλ�π ΰπΰρϋνδΰ μώβζσδδσπ. Μφγΰιθρ� üçün, məsələn: Aşağı sinif şagirdlərindən biri körpüdən tullanaraq intihar etdi (tam mənada: və körpüdən tullandı). O (həkim) xəstəni müayinə etdi...və heç bir xüsusi təhlükə yoxdur... deyərək, məni arxayın etdi (F. Dostoyevski). Ingilis dilində müqayisə etsək: One of pupils of an elementary grade committed suicide, jumping from the bridge
( literally: and jumped from the bridge), ... He (the doctor) has examined the patient ... also has encouraged me, saying, that ... there is not any special danger (F.Dostoyevsky).

Ασ κθμθ θτΰδ�λ�πδ� μφυς�λθτ ω�ζμλθ ρεμΰνςθκΰλϋ υ�α�πλ�πθν γΰπψϋλϋγλϋ μφνΰρθα�ςθ αθλδθπθλμθψδθπ: «ρξλ» υ�α�πλ�πθν μ�νΰρϋ δΰωΰ ύενθψ β� ΰαρςπΰκςδϋπ, ν�θνκθ «ρΰό», həm də ασπΰδΰ δενξςΰς ΰροεκς ρ�λθρ αθλδθπθλμ�μθψ v� ασ ς�κζ� αφςώβλφκδ� �κρ ξλσνΰν ω�π�κ�ς αΰπ�ρθνδ� φμσμθλ�ψδθπλμθψ – ςθολ�ψδθπθλμθψ ς�ρ�ββφπδφπ. Υ�α�πλ�πθ θηΰω εδ�ν «ρΰό» ω�π�κ�ςλ�πə, «ρξλ» υ�α�πλ�πλ� θτΰδ� εδθλ�ν ΰνλΰιϋψλΰπΰ δΰυθλ ξλΰ αθλ�ν πεΰλ μθρΰλ, yerin� yetirilən ω�π�κ�ς ρθντθνθν φηβλ�πθδθπ. (μφγΰιθρ� üçün: intihar etmək = to commit suicide – körpüdən tullanmaq = to jump from the bridge; – kimisə arxayın etmək = to encourage smb. – demək = to say + μφβΰτθγ μ�ημσν). Δθύ�π ς�π�τδ�ν ω�π «ρξλ» δΰωΰ ΰαρςπΰκς υ�α�π ψ�πω εδθζθ, δ�ι�πλ�νδθπθζθ ρεμΰνςθκ komponentlər ifadə edir, μφ�ιι�ν ύώπμ� ασζΰόϋ altında xarakterizə edən müəyyən hərəkəti αθλδθπθr. Ασ ς�πκθα ωθρρ�λ�π «ρΰό» υ�α�πλ�πδ� μώβζσδ δειθλ.

Κ�ρθψμ� μφνΰρθα�ςλ�πθ ξ ηΰμΰν μώβζσδ olur κθ, �ύ�π υ�α�πλ�π εινθ ρεμΰνςθκ ς�πκθαλ�π� μΰλθκδθπ β� εινθ ηΰμΰνδΰ ξνλΰπδΰν ω�π αθπθ τ�πδθ, ξνσ δθύ�πλ�πθνδ�ν τ�πγλ�νδθπ�ν ς�πκθαλ�π� μΰλθκδθπ. Μ�ρ�λ�ν: – Tam bir saat insan kütləsi axışırdı, qaçırdı, zülmət daxilindən sürətlə irəli qaçırdılar…;Qarı
a ğ l a y ı r, hər dəfə ö z ü n ü h ə l a k e d i r, sanki rəhmətlikdən ötrü ulayırdı (C.Cabbarlı). Ingilis dilində müqayisə etsək: The whole hour the crowd thronged, ran, was carried through darkness forward ... . The old woman c r i e s, k i l l s
h e r s e l f each time, as if wails after the dead man (J.Jabbarli).

Αθπθνζθ μθρΰλδΰ φμσμθ ρεμΰνκςθκ κ�ρθψμ� ς�πκθαθ – «irəliləmək = to move forward », θκθνζθ miψΰλδΰ – «dərin hüzn içində ξλμΰγ = to be in deep condolence » – dir. Φμσμθ ς�πκθαλ�π, αφςφν υ�α�πλ�πθ αθπ εινθ ΰνλΰιϋψλΰ γΰπψϋλϋγλϋ μφνΰρθα�ςδ� γξισπ, ξνλΰπϋν φρς – φρς� δφψμ�ι�ν ρεμΰνςθκ ωθρρ�λ�πθ ξνσν δΰωΰ ιενθ β� ιενθ �λΰμ�ςλ�πθν� θψΰπ� εδθπ, ρώηλ� ς�ρ�ββφπ� (ς�ρβθπ�) πελιετ υΰπΰκςεπθνθ βεπμ�κλ�; τΰκςϋ γειδ εδθζθ funksiyalar β� υΰπΰκεςπθη� εδici τσνκρθιΰλΰπ αθπ βΰωθδθ ς�ψκθλ εδθπ.

Αελ�λθκλ�, κξπετεπενς γΰπψϋλϋγλϋ ρεμΰνςθκΰ θλ� οξλθοπεδθκΰςθβ θτΰδ�λ�πθν υ�α�πλ�πi, βΰωθδ δθνΰμθκ δενξςΰςϋν μφυς�λθτ ΰροεκςλ�πνθ ΰδλΰνδϋπϋπ β� υΰπΰκςεπθη� εδθπ. Ασνσνλΰ ασ κθμθ θτΰδ�λ�πλ� αθλδθπθλ�ν β�ηθιι�ςθν ελεμενςλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ ηΰμΰν γΰπψϋλϋγλϋόϋ αΰπ�δ� ς�ρ�ββφπλ�πθν ώηφν�μ�υρσρλσόσ μφ�ιι�ν εδθλθπ: αφςφν ασ ελεμενςλ�π ρΰνκθ εινθ αθπ ηΰμΰν κ�ρθιθνδ� – αθλδθπθλ�ν ω�π�κ�ςθν (οπξρερin, τΰκςın, ωΰδθρ�nin) τ�πδθ γειπθ – δθρκπες ηΰμΰνϋνδΰ αθπ ΰπΰιΰ ύ�λθπλ�π. Ασ κθμθ ωΰλλΰπδΰ ιΰνλϋψ εινθηΰμΰνλϋlıόϋν υφρσρθ μφνΰρθα�ςθ αΰπ�δ� δΰνϋψμΰγ μ�γρ�δ�σιόσν ρΰιϋλϋπ.

ΠΕΗήΜΕ

Β ύςξι ρςΰςόε δΰννξε οξν�ςθε οπξςθβξοξρςΰβλ�εςρ� ξςνξψενθ�μ πΰηνξβπεμεννξρςθ θ ξδνξβπεμεννξρςθ θ ξυβΰςϋβΰες ςε ρλσχΰθ, κξγδΰ ρξβξκσονξρςό δειρςβθι, κξνρςθςσθπσώωθυ ςΰκρθρνσώ ρθςσΰφθώ θ βυξδ�ωθυ β εε φελξρςνξε βπεμ�, οπεδρςΰβλενΰ β βϋρκΰηϋβΰνθθ ςΰκθμ ξαπΰηξμ, χςξ σρςΰνξβλενθε δθττεπενφθπξβΰννϋυ βπεμεννϋυ ξςνξψενθι μεζδσ ύςθμθ δειρςβθ�μθ ξκΰηϋβΰεςρ� νεβξημξζνϋμ.

Οπεδρςΰβλενθε ξ υπξνξλξγθχερκξι νεσοξπ�δξχεννξρςθ ύλεμενςΰπνϋυ δειρςβθι β οπεδελΰυ ςΰκρθρνξι ρθςσΰφθθ νεπεδκξ ρξηδΰεςρ� ηΰ ρχες ροεφθτθκΰφθθ λεκρθχερκξγξ ηνΰχενθ� γλΰγξλξβ, ξαξηνΰχΰώωθυ δειρςβθ�, νΰυξδ�ψθερ� β δθηϊώνκςθβνξ – ΰλόςεπνΰςθβνϋυ ξςνξψενθ�υ. Κΰζδξε θη δειρςβθι βϋρςσοΰες κΰκ νελξκΰλθηξβΰννξε βνσςπθ φελξρςνξγξ βπεμενθ θ οπξρςπΰνρςβΰ βρει ςΰκρθρνξι ρθςσΰφθθ.

THE SUMMARY

In this article the given concept is opposed relations of different time and simultaneities and covers those cases when set of actions, constructed a situation of taxis and included in its complete time, is submitted in the statement in such a manner that the establishment of the differentiated time relations between these actions appears impossible.

Representation about chronological disorder of elementary actions in limits taxis situations is quite often created due to the specification of lexical value of the verbs designating actions, situating in the disjunctive - alternative relations. Each of actions acts as non-local inside complete time and space of all taxis situations.

ƏDƏBİYYAT:

1. Axundov A.A. Felin zaman kateqoriyası. Filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 1958, 25 s.

2. Αξνδΰπκξ ΐ.Β., �εξπθ� τσνκφθξνΰλόνξι γπΰμμΰςθκθ. Ββεδενθε; ΐροεκςσΰλόνξρςό; Βπεμεννΰ� λξκΰλθηξβΰννξρςό; �ΰκρθρ. Λενθνγπΰδ, 1987. 350

3. Comrie B. Aspect: An introduction to the study of verbal aspect and related problems. Cambridge, 1976. 142 p.

Ξοπεδελεννξ-λθχνϋε οπεδλξζενθ� – ξδνΰ θη ςπΰδθφθξννξ βϋδελ�εμϋυ πΰηνξβθδνξρςει ΞΡΟ. ΞοΛΟ οπΰκςθχερκθ οπεδρςΰβλενϋ βξ βρευ σχεανθκΰυ θ οπξχθυ ρθνςΰκρθχερκθυ θρςξχνθκΰυ. Θρκλώχενθε ρξρςΰβλ�ες «Γπΰμμΰςθκΰ πσρρκξγξ �ηϋκΰ» (1960), β κξςξπξι ξςρσςρςβθε ΞοΛΟ νε κξμμενςθπσεςρ�. �εμ ρΰμϋμ β ςΰκξμ ρξλθδνξμ ΰκΰδεμθχερκξμ θηδΰνθθ βξοπξρ ξ �ηϋκξβξι πεΰλόνξρςθ ΞοΛΟ πεψΰεςρ� ξςπθφΰςελόνξ.

Β φελξμ β ρθνςΰκρθχερκξι λθςεπΰςσπε κ ύςξμσ ςθοσ οπεδλξζενθι ξςνξρ�ς κξνρςπσκφθθ ςθοΰ Λώαλώ ςεα�, ασλΰςνϋι μξι κθνζΰλ... (Λεπμξνςξβ); Οπεδχσβρςβσώ ξςπΰδνξε ρβθδΰνθε (Οσψκθν); Οξμξγθςε, νΰ νξγΰυ νε ςβεπδΰ... (Φβεςΰεβΰ), Δΰ οεπερςΰνό ζε, οεπερςΰνό (Κσοπθν); Σιδθ ρ γλΰη μξθυ... (Οθρεμρκθι) θ ς.ο.

Μϋ ξοπεδελθλθ οπθνφθοϋ, ρξρςΰβλ�ώωθε ςεξπεςθχερκσώ ξρνξβσ δΰλόνειψεγξ ΰνΰλθηΰ. Ξδνθμ θη ύςθυ οπθνφθοξβ �βλ�εςρ� ςξ, χςξ ξςρσςρςβθε βςξπξγξ γλΰβνξγξ χλενΰ οπεδλξζενθ� νελόη� ΰαρξλώςθηθπξβΰςό. Χςξ ύςξ ξηνΰχΰες? έςξ ξηνΰχΰες, χςξ ξςρσςρςβθε ςΰκ νΰηϋβΰεμξγξ οξδλεζΰωεγξ β ΞοΛΟ νελόη� ρχθςΰςό ξοπεδελ�ώωθμ ρςπσκςσπνϋμ οπθηνΰκξμ. έςξ ξηνΰχΰες, δΰλεε, χςξ ΞοΛΟ νε οξδοΰδΰώς οξδ ξαωεοπθν�ςξε ξοπεδελενθε ΞΡΟ, οξδ ςσ πσαπθκσ, γδε γξβξπθςρ� ξ νεβξημξζνξρςθ βξρρςΰνξβλενθ� ρσαϊεκςνξγξ γλΰβνξγξ χλενΰ. Βεδό β ΰαρξλώςνξμ αξλόψθνρςβε ΞοΛΟ βξημξζνξ σοξςπεαλενθε ρσαϊεκςνξγξ γλΰβνξγξ χλενΰ. Οπθχεμ ςΰκΰ� περςΰβπΰφθ� ύςθυ οπεδλξζενθι νε βϋηϋβΰες οπΰκςθχερκθ νθκΰκθυ ρεμΰνςθχερκθυ θλθ ρςπσκςσπνϋυ ρδβθγξβ β νθυ. Ρπ.:Οξώ μξε Ξςεχερςβξ//ί οξώ μξε Ξςεχερςβξ; Πΰνόψε οξαεδϋ νε πΰδσιρ�//Πΰνόψε οξαεδϋ ςϋ νε πΰδσιρ�; Ρλσυ πεζες//έςξ ρλσυ πεζες θ ς.ο.

Ερςό, κξνεχνξ, νεκξςξπϋε ξρνξβΰνθ� δλ� βϋδελενθ� ξδνξρξρςΰβνϋυ ΞοΛΟ β ξρξασώ γπσοοσ. Νξ ύςθ ξρνξβΰνθ� νΰρςξλόκξ ηϋακθ, χςξ νε μξγσς οπεςενδξβΰςό νΰ πξλό ξοπεδελ�ώωθυ, ρθλόνϋυ ρθνςΰκρθχερκθυ κπθςεπθεβ. Οπθ ξαωει υΰπΰκςεπθρςθκε ξοπεδελεννξ-λθχνϋυ οπεδλξζενθι σςβεπζδΰεςρ�, χςξ ΰ) ξςρσςρςβθε οξδλεζΰωεγξ βξροξλν�εςρ� οξ βρεμ γπΰμμΰςθχερκθμ κΰςεγξπθ�μ γλΰγξλξμ-ρκΰησεμϋμ. Θμεεςρ� β βθδσ βξροξλνενθε κΰςεγξπθι λθφΰ, βπεμενθ, χθρλΰ; α) ξςρσςρςβθεμ οξδλεζΰωεγξ φενςπ ρεμΰνςθχερκξι ς�ζερςθ βρεγξ οπεδλξζενθ� οεπεκλΰδϋβΰεςρ�, οεπενξρθςρ� νΰ γλΰγξλ-οπεδθκΰς θ ςεμ ρΰμϋμ οπεδλξζενθε ρςΰνξβθςρ� οπεδθκΰςνξ ΰκςθβνϋμ, ρσαϊεκςνξ οΰρρθβνϋμ; β) ύςθ οπεδλξζενθ� β αξλόψθνρςβε ρλσχΰεβ ρχθςΰώςρ� ρςθλθρςθχερκθμθ βΰπθΰνςΰμθ δβσρξρςΰβνϋυ οπεδλξζενθι. Θ οξρλεδνεε οξλξζενθε θλλώρςπθπσεςρ� οπθμεπΰμθ ςθοΰ Θδσ ςσδΰ, γδε μεπκνες δενό (Ρ.Ωθοΰχεβ); Ρλϋψσ ψελερς λθρςόεβ (Θ.Κξνδπΰςόεβ) θ ς.δ.

Ερςερςβεννξ, ερλθ αϋ βερό κξποσρ ΞοΛΟ μξζνξ αϋλξ αϋ ρχθςΰςό ρςθλθρςθχερκθμ βΰπθΰνςξμ δβσρξρςΰβνϋυ (ερλθ αϋ βξ βρευ ρλσχΰ�υ μξζνξ αϋλξ βξρρςΰνΰβλθβΰςό οξδλεζΰωεε β νθυ), ςξ �ηϋκξβσώ πεΰλόνξρςό ύςθυ ξδνξρξρςΰβνϋυ νε αϋλξ αϋ θ νεξαυξδθμξρςθ δξκΰηϋβΰςό. Νε αϋλξ αϋ νεξαυξδθμξρςθ β βϋδελενθθ ύςξγξ ςθοΰ ξδνξρξρςΰβνϋυ κξνρςπσκφθι. ΐ οξχεμσ βρε-ζε ύςξς ςθο ξδνξρξρςΰβνϋυ οξλσχθλ «οΰροξπς γπΰζδΰνρςβΰ» β ρθρςεμε ξδνξρξρςΰβνϋυ βξξαωε? Ξςβες νΰ οξρςΰβλεννϋι βξοπξρ μϋ νΰυξδθμ β ρλσδσώωθυ τΰκςΰυ:

1. Ερςό φελϋι π�δ κξνρςπσκφθι, κξςξπϋε οξ ξοπεδελεννϋμ οπθχθνΰμ νε δξοσρκΰώς σοξςπεαλενθ� ρσαϊεκςνξγξ γλΰβνξγξ χλενΰ οπεδλξζενθ�. Νΰοπθμεπ: Δΰβΰι βϋιδεμ; Δΰβΰι οξγξβξπθμ; Νε γξβξπθ; Νε γξβξπθςε (ξδξαπενθε); Οξδνθμεμ αξκΰλϋ β χερςό...; Ρςξι, ρςπελ�ςό ασδσ; Νε ρςξι οξδ γπσηξμ (βϋβερκΰ νΰ ρςπελευ γπσηξβϋυ κπΰνξβ); Νε βλεηΰι, σαόες (οπεδσοπεζδενθε νΰ ρςξλαΰυ βϋρξκξβξλόςνϋυ λθνθι); ΐυ ςϋ, Βΰβθλΰ! Νε αεπθρό ηΰ βθλϋ, νε σμϋβψθ πϋλΰ (οξρλ.); Υξςό γλΰη βϋκξλθ (ΤΕΟΡ); Ρ κσπΰμθ λξζθρό, ρ οεςσυΰμθ βρςΰβΰι (οξρλ.; ΐνθκθν-2) θ ς.δ.

Κΰκ βθδνξ, ρςπσκςσπνΰ� βξημξζνξρςό σοξςπεαλενθ� ρσαϊεκςνξγξ γλΰβνξγξ χλενΰ β ύςθυ εδθνθφΰυ οπΰκςθχερκθ πΰβνΰ νσλώ. Ξνξ νε πεΰλόνξ:

1) – Νσ, νε ρκΰζθςε, – βξηπΰηθλ �ξμθλθν. – Μθυΰθλ Θβΰνξβθχ – ρβξι χελξβεκ, ξν θη ςβεπρκθυ κπερςό�ν. (Α.Μξζΰεβ. Μσζθκθ θ αΰαϋ. κν.2, γλ.6); 2) – Κξμσ γξβξπ�ς, ςεαε θλθ νες? – κπθκνσλΰ Τεψκΰ. (Α.Μξζΰεβ. Μσζθκθ θ αΰαϋ. κν.2, γλ.7) θ ς.ο.

Νεβξημξζνξρςό «βξρρςΰνξβλενθ�» οξδλεζΰωεγξ β ξςμεχεννϋυ κξνρςπσκφθ�υ θμεες π�δ οπθχθν. Β ξδνθυ οπεδλξζενθ�υ βξρρςΰνξβλενθε οξδλεζΰωεγξ πΰηπσψΰες ρεμΰνςθχερκσώ ρεςκσ βπεμενθ, οεπεβξδθς οπεδλξζενθε β ρτεπσ ασδσωεγξ βπεμενθ, υξς� δΰννξε οπεδλξζενθε (Δΰβΰι βϋιδεμ οξγξβξπθμ; Οξδνθμεμ αξκΰλϋ... θ ς.ο.) ξπθενςθπξβΰνξ, ξυβΰςϋβΰες ολΰν λθψό νΰρςξ�ωεγξ βπεμενθ, ς.ε. βπεμ� «βξκπσγ γξβξπ�ωεγξ» χελξβεκΰ, ρσαϊεκςΰ πεχθ: Μϋ βϋιδεμ οξγξβξπθμ; Μϋ οξδνθμεμ... – ύςξ κξνρςπσκφθθ ρξ ηνΰχενθεμ ξπθενςθπξβΰννξγξ ασδσωεγξ βπεμενθ. Θνΰχε γξβξπ�, ύςθ οπεδλξζενθ� νΰυξδ�ςρ� β ξςνξψενθ�υ ρθνςΰκρθχερκξι ξμξνθμθθ ρξ «ρβξθμθ» ξδνξρξρςΰβνϋμθ «ρξαπΰςό�μθ», βΰπθΰνςΰμθ.

Ρ δπσγξι ρςξπξνϋ, ρςπσκςσπϋ ςθοΰ «Δΰβΰι οξγξβξπθμ» νε θμεώς ρθρςεμσ τξπμ, ς.ε νε ξαλΰδΰώς οΰπΰδθγμξι, ςξγδΰ κΰκ ρςπσκςσπϋ «Μϋ οξδνθμεμ», «Μϋ οξγξβξπθμ» θ ς.ο. πεΰλθησώς οξλνσώ οΰπΰδθγμΰςθχερκσώ ρθρςεμσ. Ρλεδξβΰςελόνξ, σ οξρλεδνθυ ψθπε θ ρθνςΰγμΰςθχερκθε οξκΰηΰςελθ, βξημξζνξρςθ, ερλθ ξνθ νε οπεδρςΰβλ�ώς ηΰρςϋβψθε, τπΰηεξλξγθηθπξβΰννϋε, ηΰκπεοθβψθερ� τξπμϋ οπεδθκΰςθβνϋυ εδθνθφ κΰκ Ρςξι, ρςπελ�ςό ασδσ; Οξδ γπσηξμ νε ρςξι; Νε βλεηΰι, σαόες θ ς.ο.

ίηϋκξβσώ πεΰλόνξρςό ξοπεδελεννξ-λθχνϋυ ΞΡΟ δξκΰηϋβΰώς οπεζδε βρεγξ οξρλεδνθε οπθμεπϋ, ς.ε. χθρςϋε, ρξαρςβεννξ ξοπεδελεννξ-λθχνϋε οπεδλξζενθ�, ΰ νε βΰπθΰνςϋ δβσρξρςΰβνϋυ ςθοΰ Νε λώαλώ γλσοϋε πΰηγξβξπϋ//Νε λώαλώ � γλσοϋε πΰηγξβξπϋ.

�ΰκθμ ξαπΰηξμ, χθρςϋε, ρξαρςβεννϋε μξδελθ ΞοΛΟ �βλ�ώςρ� αΰηξβϋμθ δλ� οξδςβεπζδενθ� ςξζδερςβΰ δΰννξι εδθνθφϋ.

2. Χςξ κΰρΰεςρ� πΰηνξβθδνξρςει ΞοΛΟ τπΰηεξλξγθχερκθυ, οΰπεμθξλξγθχερκθυ τξπμ, ςξ β ρτεπε οξρλεδνθυ ξνθ βρςπεχΰώςρ� β δβσυ πΰηνξβθδνξρς�υ:

Οεπβϋι ςθο – ύςξ οΰπεμθθ, βκλώχΰώωθε «ρςπσκςσπνξ» ξα�ηΰςελόνϋε ξαξαωεννϋε ξαπΰωενθ�, ς.ε. οΰπεμθθ ρ «κξνκπεςνϋμ» ΰδπερΰςξμ πεχθ: Χςξ, Τεδσλ, γσαϋ νΰδσλ; Μελθ, Εμελ�, ςβξ� νεδελ�; Βλΰδει, Τΰδδει, ρβξει ΐγΰτόει; ΐυ ςϋ, Βΰβθλΰ, νε αεπθρό ηΰ βθλϋ, νε σμϋβψθ πϋλΰ; Ηνΰι, ρβεπχξκ, ρβξι ψερςξκ; Νε πξαει, βξπξαει θ ς.ο.

Βςξπξι ςθο – ύςξ οΰπεμθθ κλΰρρθχερκξγξ ξαπΰηφΰ, αεη ξοπεδελεννξγξ ΰδπερΰςΰ, αεη κξνκπεςθηΰςξπΰ:

Γξβξπθ ρμελεε – ασδες βεπνεε; Νε οξμθνΰι λθυξμ, ΰ δξαπξμ – κΰκ υξχεψό; Νε οπθκθδϋβΰιρ� ξβφξι – βξλκθ ρϊεδ�ς; Αξγΰ νε γνεβθ, ΰ χεπςΰ νε ρμεψθ; Κσοθλ δσδσ νΰ ρβξώ αεδσ; Υξδθλ οξ �γξδσ, οπθνερ �αεδσ (Πϋανθκξβΰ, ρ.113); Ξαζεγρ� νΰ μξλξκε, δσες θ νΰ βξδσ (ςΰμ ζε) θ ς.ο.

Ρξοξρςΰβλενθε ξδνξρξρςΰβνϋυ ΞοΛΟ θη ξαϋχνξγξ �ηϋκΰ θ θη οΰπεμθξλξγθχερκξγξ τξνδΰ νΰςΰλκθβΰες νΰ νεκξςξπϋε οπεδβΰπθςελόνϋε ηΰκλώχενθ�:

ΰ) β οΰπεμθξλξγθχερκξμ τξνδε ύςξς ςθο οπεδλξζενθ� βϋδελ�εςρ� αξλεε δξκΰηΰςελόνξ, αξλεε ξρνξβΰςελόνξ; α) ξρνξβΰςελόνξρςό ύςΰ οξδκπεολ�εςρ� ςεμ, χςξ β ςΰκθυ ρλσχΰ�υ ξ βξρρςΰνξβλενθθ βςξπξγξ, ς.ε. ρσαϊεκςνξγξ γλΰβνξγξ χλενΰ οπεδλξζενθ� πεχθ αϋςό νε μξζες: ξδνξρξρςΰβνξρςό ηδερό οπθξαπεςΰες αερροξπνξε ρςπσκςσπνξε οπξ�βλενθε. Σοξςπεαλενθε οξδλεζΰωεγξ β ύςθυ κξνρςπσκφθ�υ μξζες βϋγλ�δεςό ςξλόκξ θρκσρρςβεννϋμ. Οξύςξμσ οΰπεμθξλξγθχερκθε εδθνθφϋ ύςξγξ ςθοΰ αξλεε ρξξςβεςρςβσώς ξαωεοπθν�ςξμσ ξοπεδελενθώ ξδνξρξρςΰβνϋυ οπεδλξζενθι, νεζελθ ξαϋχνϋε οπεδλξζενθ� θη ξαϋχνϋυ υσδξζερςβεννϋυ ςεκρςξβ; α) ςΰκξε ρθρςεμνξε ρξξςνξψενθε εδθνθφ ξαεθυ ρτεπ (ξαϋχνξγξ �ηϋκΰ θ οΰπεμθξλξγθχερκξι ρτεπϋ) ρξηδΰώς ξδθν θη ΰπεΰλξβ αξγΰςρςβΰ βϋπΰηθςελόνϋυ ρπεδρςβ �ηϋκΰ.

Βμερςε ρ ςεμ αεησρλξβνΰ� ρςθλθρςθχερκΰ� πΰηνξλθκξρςό ΞοΛΟ θη ξαϋδεννξγξ �ηϋκΰ-πεχθ νε δξλζνΰ θ νε μξζες αϋςό ξρνξβΰνθεμ δλ� ςξγξ, χςξαϋ ξςκΰηΰςό ΞοΛΟ β �ηϋκξβξι πεΰλόνξρςθ. Ρςθλθρςθχερκθε ξρξαεννξρςθ ςξγξ θλθ θνξγξ ςθοΰ οπεδλξζενθ� νε μξγσς αϋςό πΰρχλενενϋ ρςπσκςσπνξ ηνΰχθμϋμθ θ ρσωερςβεννϋμθ δλ� κξνρςπσκςθβνξ-ρθρςεμνξι ξφενκθ ςθοΰ οπεδλξζενθ�.

ίηϋκξβΰ� πεΰλόνξρςό, ρθρςεμνΰ� ξαξηνΰχεννξρςό ΞοΛΟ νΰμθ ξοπεδελ�εςρ� ρλεδσώωθμθ ΰπγσμενςΰμθ:

1) οπθηνΰνθε οπεδλξζενθι ςθοΰ «Σηνΰώ ςεα�, ζθηνό!» (ΐ.Αλξκ) ρςθλθρςθχερκθμθ, κξνςεκρςσΰλόνξ-πεχεβϋμθ βΰπθΰνςΰμθ δβσρξρςΰβνϋυ οπεδλξζενθι (β ρτεπε ξαϋχνϋυ κξνρςπσκφθι) νε βϋηϋβΰες ξρξαϋυ βξηπΰζενθι. Ξδνΰκξ, κΰκ μϋ σζε ξςμεςθλθ, ύςξ ρβξιρςβξ νε μξζες οπεςενδξβΰςό νΰ ξρξασώ δθττεπενφθπσώωσώ ρθλσ ββθδσ εγξ νεκξνρςπσκςθβνξρςθ. �εμ αξλεε, χςξ θ β ρτεπε ξαϋχνϋυ πεχεβϋυ εδθνθφ ερςό ςΰκθε, κΰκθε ξςβεπγΰώς ςΰκσώ ρςθλθρςθχερκσώ δβσλθκξρςό, ς.ε. βξημξζνξρςό περςΰβπΰφθθ ρσαϊεκςΰ-οξδλεζΰωεγξ («Ρςξι, ρςπελ�ςό ασδσ!» θ ς.ο.).

�ε ρθνςΰκρθρςϋ, κξςξπϋε νε οπθηνΰώς ΞοΛΟ ξρξαξι ρεμΰνςθκξ-ρςπσκςσπνξι πΰηνξβθδνξρςόώ πσρρκξγξ οπεδλξζενθ�, βθδθμξ, θρυξδ�ς β οεπβσώ ξχεπεδό θη ςΰκξι ρςθλθρςθχερκξι πΰηδβξεννξρςθ ύςθυ οπεδλξζενθι. �ξλχκξμ κ ςΰκξμσ οξνθμΰνθώ οξρλσζθλ, νΰ νΰψ βηγλ�δ, θ δπσγξι, νε μενεε ηνΰχθμϋι β ύςξμ ολΰνε τΰκςξπ. Θρςξπθχερκΰ� ύβξλώφθ� κξνρςπσκςθβνξ-ρθνςΰκρθχερκθυ εδθνθφ νε δΰες δξρςΰςξχνϋυ τΰκςξβ θ ξρνξβΰνθι δλ� σρςΰνξβλενθ� οπθνφθοθΰλόνϋυ γπΰνθφ ρΰμξρςξ�ςελόνξρςθ ΞοΛΟ, κΰκ ύςξ, νΰοπθμεπ, θμεες μερςξ β θρςξπθχερκξμ πΰηβθςθθ αεηλθχνϋυ ρςπσκςσπ (38, 8-19). Β ςΰκξμ ρλσχΰε βξηνθκΰες πεηξννϋι βξοπξρ: χςξ δπεβνεε – ςεκρςϋ οθρόμεννϋυ οΰμ�ςνθκξβ θλθ οξρλξβθφϋ θ οξγξβξπκθ (θλθ τπΰηεξλξγθηθπξβΰννϋε βϋπΰζενθ� πθςσΰλόνξγξ υΰπΰκςεπΰ)? Ερλθ οπεδρςΰβθςελόρςβξ ΞοΛΟ β θρςξπθχερκθυ οθρόμεννϋυ οΰμ�ςνθκΰυ ρπεδνεβεκξβό� ξγπΰνθχεννξ θλθ νειςπΰλθηξβΰνξ, ςξ ύςξ εωε νε ΰπγσμενς δλ� σςβεπζδενθ� ξ ςξμ, χςξ β πσρρκξμ �ηϋκε ΞοΛΟ θρςξπθχερκθ νε αϋλξ, χςξ ξνθ ρςθλθρςθχερκθε ξαπΰηξβΰνθ� νξβειψεγξ βπεμενθ.

Νΰλθχθε ΞοΛΟ β ρτεπε οΰπεμθι, ΰ ςΰκζε τπΰηεξλξγθχερκθυ εδθνθφ οπεδλξζενχερκξγξ ρςπξενθ� («Ηνΰι νΰψθυ», «Νε οπθβεδθ γξροξδό», «Θωθ βεςπΰ β οξλε» θ ς.ο.). Δλ� νΰρ δξρςΰςξχνϋι θρςξπθκξ-λθνγβθρςθχερκθι τΰκς, οξδκπεολ�ώωθι νΰψε νεγΰςθβνξε ξςνξψενθε κ ςεμ θρρλεδξβΰνθ�μ, β κξςξπϋυ θγνξπθπσεςρ� �ηϋκξβΰ� πεΰλόνξρςό ΞοΛΟ.

Νΰξαξπξς, νΰλθχθε ρεμΰνςθκξ-ρςθλθρςθχερκθυ, οεπευξδνϋυ (ρθνκπεςθχερκθυ) ρςπσκςσπ β ξαλΰρςθ ΞοΛΟ λθψνθι πΰη οξδςβεπζδΰες ρθρςεμνξρςό ύςθυ εδθνθφ, ηΰκπεολ�ες θυ μερςξ β ξαωει ρθρςεμε ξδνξρξρςΰβνϋυ οπεδλξζενθι.

2) Νΰ νΰψ βηγλ�δ, βξοπξρ ξ νΰλθχθθ/ξςρσςρςβθθ οξδλεζΰωεγξ β ΞοΛΟ (δΰ θ β δπσγθυ ςθοΰυ ΞΡΟ), νε δξλζεν πΰρρμΰςπθβΰςόρ� ςξλόκξ ρ οξηθφθι ρςθλθρςθχερκξι ξτξπμλεννξρςθ. Ββθδσ ςξγξ, χςξ β ξρνξβνϋυ, κξνρςπσκςθβνϋυ ςθοΰυ ΞΡΟ β κΰχερςβε βςξπξγξ γλΰβνξγξ χλενΰ οπεδλξζενθ� ξςρσςρςβσώς θμεννξ λθχνϋε μερςξθμενθ�, μϋ ρςΰβθμ βξοπξρ ξ βξημξζνξρςθ/νεβξημξζνξρςθ σοξςπεαλενθ�, βξοπξρ ξα σχΰρςθθ οξδλεζΰωεγξ-μερςξθμενθ� β ΞοΛΟ β θνξμ πΰκσπρε.

Οπθηνΰνθε ςπΰδθφθξννξγξ ξοπεδελενθ� ΞοΛΟ κΰκ ςΰκθυ, β κξςξπϋυ ρκΰησεμξε βϋπΰζΰεςρ� «γλΰγξλξμ, σκΰηϋβΰώωθμ λθχνϋμ ξκξνχΰνθεμ νΰ ξοπεδελεννξε λθφξ» (11,28), οπθβξδθς κ ςξμσ, χςξ ρσδόαΰ ξςρσςρςβσώωεγξ οξδλεζΰωεγξ-μερςξθμενθ� βρεφελξ οξδχθν�εςρ� γλΰγξλσ-ρκΰησεμξμσ. Βρε, χςξ κΰρΰεςρ� θμολθφθςνξγξ οξδλεζΰωεγξ, βϋβξδθςρ� θη ρκΰησεμξγξ, υξς�, ρ νΰψει ςξχκθ ηπενθ�, ρκΰησεμξε ηδερό θγπΰες βροξμξγΰςελόνσώ πξλό βϋπΰηθςελ� γπΰμμΰςθχερκθυ κξνςσπξβ ξςρσςρςβσώωεγξ οξδλεζΰωεγξ. Νξ θ ύςξ ςξλόκξ ςξγδΰ, κξγδΰ πεχό θδες ξ μερςξθμενθθ-οξδλεζΰωεμ. ΐ ερλθ ύςξ οξδλεζΰωεε βϋπΰζενξ νε ξοπεδελεννξ-οξρςξ�ννξι τξπμξι λθχνξγξ μερςξθμενθ�, ΰ κΰκθμ-νθασδό ρσωερςβθςελόνϋμ («Ρξλνφε ρβεςθς»?). Θλθ ζε ξνξ (οξδλεζΰωεε) βϋπΰζενξ ςΰκ, κΰκ β κλΰρρθχερκθυ ηΰγΰδκΰυ ςθοΰ «Λεςξμ μξυνΰςενόκΰ, ηθμξι ρσχκξβΰςενόκΰ (Αεπεηΰ); Λεςθς – κπθχθς, ρθδθς – μξλχθς (Κξμΰπ)?». Βεδό β ςΰκξμ ρλσχΰε ςπσδνξ γξβξπθςό ξ ςξμ, χςξ γλΰγξλ-ρκΰησεμξε βϋπΰζΰες βρε γπΰμμΰςθχερκθε τξπμϋ οξδλεζΰωεγξ «Ρξλνφε» (νΰοπθμεπ, β νεοξλνξμ οπεδλξζενθθ «...ρβεςθς»). Ρςΰλξ αϋςό, οπθχθνϋ ξςρσςρςβθ� οξδλεζΰωεγξ β ΞοΛΟ ρλεδσες θρκΰςό νε ςξλόκξ β βξημξζνξρς�υ γλΰγξλΰ-ρκΰησεμξγξ, β ψθπξςε δθΰοΰηξνΰ δειρςβθ� ρκΰησεμξγξ, ΰ εωε β χεμ-ςξ θνξμ. έςθμ «θνϋμ» δλ� νΰρ ασδες ρςεοενό τπΰηεξλξγθηθπξβΰννξρςθ τξπμϋ λθχνξγξ μερςξθμενθ�, ρςεοενό τπΰηεξλξγθηθπξβΰννξρςθ ρθνςΰκρθχερκξι οξηθφθθ οξδλεζΰωεγξ β ΞοΛΟ. έςξ ξηνΰχΰες, χςξ γλΰγξλ-ρκΰησεμξε νε οπθχθνΰ ξςρσςρςβθ� μερςξθμενθ�-οξδλεζΰωεγξ β ΞοΛΟ, ΰ βϋπΰηθςελό ύςξγξ ξςρσςρςβθ�, βϋπΰηθςελό «οσρςξι οξηθφθθ νΰλθχθ�» οξδλεζΰωεγξ. ΐ ξρνξβνσώ οπθχθνσ ξςρσςρςβθ� οξδλεζΰωεγξ μϋ βθδθμ βξ τπΰηεξλξγθηθπξβΰννξρςθ ύςξγξ ξςρσςρςβθ�. Οξρλεδνεε, νΰ νΰψ βηγλ�δ, ξασρλξβλενξ λεκρθκξ-γπΰμμΰςθχερκθμθ ρβξιρςβΰμθ μερςξθμενθι βξξαωε θ ξοπεδελεννϋυ τξπμ (θμενθς. οΰδεζΰ) λθχνϋυ μερςξθμενθι β χΰρςνξρςθ.

Ξδθν ςξς τΰκς, χςξ βξ βρευ ΞΡΟ γλΰγξλόνξγξ ςθοΰ «ξοσωεννϋμθ» ξκΰηϋβΰώςρ� λθχνϋε μερςξθμενθ� I θλθ II λθφΰ, νΰβξδθς νΰ νεκξςξπϋε πΰημϋψλενθ� οξ ύςξμσ οξβξδσ.

Θηβερςνξ, χςξ μερςξθμενθ� κΰκ χΰρςό πεχθ ξαλΰδΰες ΰαρξλώςνξι γπΰμμΰςθχερκξι ΰαρςπΰκφθει, ξνθ λθψενϋ οξν�ςθινξγξ, λεκρθκξ-ρεμΰνςθχερκξγξ ρξδεπζΰνθ� θ τσνκφθξνθπσώς β ρτεπε δεικςθχερκξι. ΐαρξλώςνσώ ρςεοενό ξςβλεχεννξρςθ μερςξθμενθι δξβξλόνξ χεςκξ ξαπθρξβΰλ εωε ΐ.Μ.Οεψκξβρκθι: «έςξ (μερςξθμενθ� – Τ.ΐ.)» ςξζε νε χΰρςό πεχθ, ςΰκ κΰκ ρξβεπψεννξ ΰνΰλξγθχνξ ρ χθρλθςελόνϋμθ ρσωερςβσώς μερςξθμεννϋε ρσωερςβθςελόνϋε (�, ςϋ, ξν, κςξ, χςξ), μερςξθμεννϋε οπθλΰγΰςελόνϋε (μξι, ςβξι...) θ μερςξθμεννϋε νΰπεχθ� (οξ-ςβξεμσ, γδε, ςΰμ, ηδερό...)... Μερςξθμενθ� οπεδρςΰβλ�ώς ρξαξι ςΰκσώ εδθνρςβεννσώ β �ηϋκε θ ρξβεπψεννξ οΰπΰδξκρΰλόνσώ β γπΰμμΰςθχερκξμ ξςνξψενθθ γπσοοσ ρλξβ, β κξςξπξι νεγπΰμμΰςθχερκθε χΰρςθ ρλξβ (κξπνθ) θμεώς θμεννξ ...ρσαϊεκςθβνξ-ξαϊεκςθβνξε ηνΰχενθε, ς.ε. ξαξηνΰχΰώς ξςνξψενθε ρΰμξγξ μϋρλ�ωεγξ κ ςξμσ, ξ χεμ ξν μϋρλθς» (84,154).

Οΰπΰδξκρΰλόνξρςό μερςξθμεννϋυ ρλξβ δΰλεε ΐ.Μ.Οεψκξβρκθι ξαϊ�ρν�ες ςΰκ: «Ξαξαωΰ� βρε ύςθ ηνΰχενθ� (μερςξθμεννϋυ ρσωερςβθςελόνϋυ, οπθλΰγΰςελόνϋυ θ νΰπεχθι – Τ.ΐ.), μϋ θ οξλσχΰεμ ηνΰχενθε ξςνξψενθ� γξβξπ�ωεγξ θ μϋρλ�ωεγξ κ ςξμσ, ξ χεμ ξν γξβξπθς θ μϋρλθς, ς.ε. ηνΰχενθε χθρςξ γπΰμμΰςθχερκξε. Οΰπΰδξκρΰλόνξρςό ύςθυ ρλξβ ηΰκλώχΰεςρ�, ρςΰλξ αϋςό, β ςξμ, χςξ σ νθυ ρξβρεμ νες βεωερςβεννξγξ ηνΰχενθ�, ΰ χςξ σ νθυ θ ξρνξβνξε ηνΰχενθε – τξπμΰλόνξε θ δξαΰβξχνξε – τξπμΰλόνξε (ςΰμ ζε) (βεηδε οξδχεπκνσςξ νΰμθ – Τ.ΐ.)».

�ΰκΰ� αξλεε χεμ σαεδθςελόνΰ� ςπΰκςξβκΰ λεκρθκξ-γπΰμμΰςθχερκξι ρσςθ μερςξθμενθι ρλσζθς δλ� νΰρ οεπβξξρνξβξι δλ� ΰπγσμενςΰφθθ νΰψει μϋρλθ ξ τπΰηεξλξγθηθπξβΰννξρςθ ρθνςΰκρθχερκξι οξηθφθθ λθχνξγξ μερςξθμενθ�-οξδλεζΰωεγξ β ΞοΛΟ. �ΰκξε ξςρσςρςβθε β δΰλόνειψεμ ασδεμ νΰηϋβΰςό (βρλεδ ηΰ Ν.ΐ.Οΰνθνξι) ύττεκςξμ «νΰλθχθ� ξςρσςρςβθ�».

�ξλόκξ ςΰκΰ� υΰπΰκςεπθρςθκΰ μερςξθμενθι-οξδλεζΰωθυ β ΞοΛΟ (δΰ θ βξ μνξγθυ δπσγθυ ρλσχΰ�υ) οπεδρςΰβλ�εςρ� ξαξρνξβΰννϋμ. Βξς οξχεμσ γλΰγξλ-ρκΰησεμξε β ΞοΛΟ (θ δπσγθυ γλΰγξλόνϋυ ςθοΰυ ΞΡΟ) «κΰζεςρ� βοξλνε ρΰμξρςξ�ςελόνϋμ, νε νσζδΰώωθμρ� β οξδλεζΰωεμ» (84,184).

ΐαρξλώςνΰ� γπΰμμΰςθκΰλθηθπξβΰννξρςό μερςξθμεννϋυ τξπμ οεπβϋυ δβσυ λθφ, ΰαρξλώςνξε οξρςξ�νρςβξ σοξςπεαλενθ� ύςθυ δβσυ τξπμ μερςξθμενθι οπθ ρςΰαθλόνξι οξδδεπζκε γλΰγξλΰ-ρκΰησεμξγξ ξςρσςρςβθ� ύςθυ τξπμ �βλ�ες ρξαξι οπθχθνσ τπΰηεξλξγθηθπξβΰννξρςθ οξηθφθθ ύςθυ μερςξθμενθι-ρσωερςβθςελόνϋυ. Κΰκ ξςμεχΰες ΐ.Μ.Οεψκξβρκθι, «οπξοσρκ οξδλεζΰωεγξ β 3-εμ λθφε ρξηδΰες �βνσώ νερΰμξρςξ�ςελόνξρςό γλΰγξλΰ, ρξγλΰρξβΰννξρςό εγξ ρ ξςρσςρςβσώωθμ οξδλεζΰωθμ: «Θδες..., εμσ κξν� οξδβξδ�ς» (Οσψκθν)» (ςΰμ ζε, 185).

3. Ρλεδξβΰςελόνξ, ρςΰςσρ ξςρσςρςβσώωεγξ οξδλεζΰωεγξ β ΞοΛΟ δξλζεν ξοπεδελ�ςόρ� νε ςξλόκξ θ νε ρςξλόκξ ρ οξηθφθθ γλΰγξλΰ-ρκΰησεμξγξ, ρκξλόκξ οξ λθνθθ ΰαρξλώςνξι γπΰμμΰςθκΰλθηξβΰννξρςθ ρθνςΰκρθχερκξι οξηθφθθ οξδλεζΰωεγξ, κξςξπξε μξζες αϋςό βϋπΰζενξ ρςΰαθλόνξ-ξοπεδελεννϋμ ρπεδρςβξμ �ηϋκΰ. έςξ θ ερςό οπθχθνΰ τπΰηεξλξγθηθπξβΰννξρςθ οσρςξι, νξ νΰλθχερςβσώωει �χεικθ β ρςπσκςσπε οπεδλξζενθ�. Θ χεμ βϋψε ρςεοενό ςΰκξι τπΰηεξλξγθηθπξβΰννξρςθ, ςεμ ςπσδνεε σρςΰνξβλενθε ύςξγξ, ςΰκ ρκΰηΰςό, βθπςσΰλόνξγξ οξδλεζΰωεγξ. Οξύςξμσ, κΰκ νΰμ κΰζεςρ�, ύςξ-ςξ οξδλεζΰωεε θ θρςξπθχερκθ ξκΰηϋβΰεςρ� ξςαπξψεννϋμ. Ηδερό σζε πΰαξςΰες ρυεμΰ ΰκςσΰλθηΰφθθ οπεδλξζενθ�: οξδλεζΰωνϋι ρξρςΰβ ξκΰηϋβΰεςρ� «ςεμξι» βϋρκΰηϋβΰνθ�. Θ β οΰμ�ςθ ρξφθσμΰ ηΰκπεολ�εςρ� ςξλόκξ ςξ, χςξ νεξαυξδθμξ, ςξ, χςξ �βλ�ες ρξαξι ξρξαϋι φελόνϋι ρθμβξλ κΰπςθνϋ δειρςβθςελόνξρςθ. Ηΰκπεολεννΰ� χΰρςό – ςξλόκξ πεμΰςθχερκΰ�. Βξς οξχεμσ οΰπεμθθ δΰλόψε νε οξδδΰώςρ� ΰκςσΰλθηΰφθθ. έςξ μϋ νΰαλώδΰεμ θ νΰ σπξβνε τπΰηεξλξγθχερκθυ εδθνθφ: ΰκςσΰλόνξε χλενενθε ξκΰηϋβΰεςρ� ρςσοενόώ κ τπΰηεξλξγθηΰφθθ.

4. Β ρθνςΰκρθχερκξι λθςεπΰςσπε ΞοΛΟ ξοπεδελ�ώςρ� β ξρνξβνξμ νΰ μΰςεπθΰλε κξνρςπσκφθι, β κξςξπϋυ «ξοσωενϋ» μερςξθμενθ�-οξδλεζΰωθε I θλθ II λθφΰ. Ρχθςΰεςρ�, χςξ δλ� ΞοΛΟ οξδλεζΰωεε β III λθφε νευΰπΰκςεπνξ, οξρκξλόκσ ςσς σχΰρςβσώς μερςξθμενθ� �, ςϋ, μϋ, βϋ (11,28).

Οΰπεμθξλξγθχερκθι τξνδ οπεδρςΰβλ�ες ΞοΛΟ ρ «οξδλεζΰωθμ β III λθφε» αξλεε χΰρςξςνξ, ς.ε. κξνρςπσκφθι ρ ςΰκθμ οξδλεζΰωθμ β ξαωεμ χθρλε ΞοΛΟ ρπΰβνθςελόνξ αξλόψε: Ψσςθλθ, ψσςθλθ, δΰ ρ νξγ θ ραθλθ (Πϋανθκξβΰ; 132); Μθμξ πςΰ ρσεςρ�, ΰ νΰ �ηϋκ νε οξοΰδΰεςρ� (ςΰμ ζε; 133); Ρςξλόκξ ηνΰες, ρκξλόκξ � ηΰαϋλ (ςΰμ ζε; 134); Πϋωες κΰκ γξλξδνϋι βξλκ (ΐνθκθν-2; 274); Πϋακσ σδθς, ΰ οπθδες – σζθνΰ νε ασδες (ςΰμ ζε); Νΰδ δπσγξμ οξρμε�λρ�, νΰδ ρξαξώ οξολΰχες (Ρξαξλεβ; 84) θ ς.ο.

�ΰκθμ ξαπΰηξμ, ςξ, χςξ νευΰπΰκςεπνξ δλ� ΞοΛΟ θη ξαϋχνξγξ �ηϋκΰ, ξκΰηϋβΰεςρ� βοξλνε ρβξιρςβεννξ κξνρςπσκφθ�μ θη τξνδΰ οξρλξβθφ θ οξγξβξπξκ.

Θροξλόηξβΰννΰ� λθςεπΰςσπΰ:

1. Αΰαΰιφεβΰ Β.Β. Ξδνξρξρςΰβνϋε οπεδλξζενθ� β ρξβπεμεννξμ πσρρκξμ �ηϋκε. Μ., 1968

2. Γβξηδεβ Ν.ΐ. Ρξβπεμεννϋι πσρρκθι λθςεπΰςσπνϋι �ηϋκ. ς-2 (θηδ.2-ξε), Μ., 1961

3. Οεψκξβρκθι ΐ.Μ. Πσρρκθι ρθνςΰκρθρ β νΰσχνξμ ξρβεωενθθ. (θηδ.7-ξε), Μ., 1956

4. Πϋανθκξβΰ Μ.ΐ. Πσρρκθε οξρλξβθφϋ θ οξγξβξπκθ. Μ., 1961

5. ΐνθκθν Β.ΐ. Πσρρκθε νΰπξδνϋε οξρλξβθφϋ, οξγξβξπκθ, ηΰγΰδκθ θ δεςρκθι τξλόκλξπ. Μ., 1957

XÜLASƏ

Verilmiş məqalədə müəyyən şəxsli təktərkibli cümlələrin modeli əsasinda qurulmuş atalar sözləri və zərbi-məsəllər haqqında danışılır. Məqalədə V.V.Babayseva, N.A.Qvozdyev, A.M.Peşkovskinin dərsliklərindən götürülmüş misallar və materialardan istifadə olunmuşdur.

Elmi-tədqiqat işində həmçinin müəyyən şəxsli təktərkibli cümlələrin rus atalar sözləri və zərbi-məsəllərində işlədilməsi probleminə də baxılır.

Summary

The given article is dedicated to the problems the problems of sayings and proverbs on the models of definite-personal mono-unit sentences. In the article are given the examples and materials from the textbook by V.V.Babaytseva, N.A.Gvozdev, A.M.Peshkovsky.

Besides, in the research work is considered the problems of definite-personal sentences on the material of Russian sayings and proverbs.

Ρσΰλ �β�ηλθιθ ψ�υρ β� �ψιΰνϋ ρσΰλ ς�πηθνδ� φμσμθ ωΰλδΰ θτΰδ� εδθπ. Δθύ�π νώβλ�πδ�ν τ�πγλθ ξλΰπΰγ, ρσΰλ �β�ηλθιθνθν �β�η εςδθιθ ρώη ώηφνδ�ν ρξνπΰ θψλ�νμθψ ϊΰβΰα ϊφμλ�ρθνδ� ώη �κρθνθ ςΰοϋπ.

«Αφςφν δθύ�π ρώηλ�πδ�ν τ�πγλθ ξλΰπΰγ, ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ β� ρσΰλ η�πτλ�πθ ωεχ ν�ιθ ΰδλΰνδϋπμϋπ β� ωεχ ν�ιθ ύώρς�πμθπ. Ι�νθ ξνλΰπ ν� νξμθνΰςθβ, ν� δ� δεικςθκλ�π� ΰθδ εδθλ� αθλμ�η. Ξνλΰπϋν μ�νΰρϋνδΰ �ρΰρ ξλΰνϋ ρσΰλ, ρξπόσ ελεμενςθδθπ».

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ μφυς�λθτ τσνκρθιΰλΰπϋ ιεπθν� ιεςθπθπ. Αελ� �β�ηλθκλ�π ρσΰλ ϊφμλ�ρθ τξνδσνδΰ ώιπ�νθλμ�λθδθπ. Ε.Οΰδσχεβΰνϋν τθκπθνϊ�, «ρσΰλ �β�ηλθιθν� υΰρ ξλΰν μφπ�κκ�αλθκ β� κξνςεκρς ψ�πςλ�νμ�ρθνδ�ν ΰιδϋνδϋπ κθ, ρσΰλ �β�ηλθιθνθν μ�νΰρϋ αφςώβλφκδ� ρσΰλ ϊφμλ�ρθνθν μ�νΰρϋνϋν δΰυθλθνδ� ς�ρβθπ ξλσνμΰλϋδϋπ».

Ξ.Εροεπρεν ρσΰλ �β�ηλθιθνθν τσνκρθιΰλΰπϋνϋ μφ�ιι�νλ�ψδθπθπ: «Ρσΰλ ώηφν�μ�υρσρ θλςθμΰρ – ν�ιθ θρ� υ�α�π βεπμ�κ, η�πσπθ μ�λσμΰςλΰπϋ χΰςδϋπμΰγ αΰπ�δ� υΰωθψδθπ. Ρσΰλλΰπ μφυς�λθτ ξλΰ αθλ�π: τΰκςθκθ �μπδ�ν μ�δ�νθ υΰωθψ� γ�δ�π». [2, 354]

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ ϊφμλ� δΰυθλθνδ� ρσΰλ μ�γρ�δθ θλ� θψλ�δθλθπ. Ασ �β�ηλθκλ�π βΰρθς�ρθλ� �ψιΰ, ξνσν ιεπθ, �λΰμ�ςθ, κειτθιι�ςθ, μ�νρσαθιι�ςθ, ηΰμΰνϋ ρξπσψσλσπ. ΐλϋνΰν ϊΰβΰαδΰκϋ ρώη �β�ηλθιθν δΰψϋδϋόϋ β�ηθτ�νθ δΰψϋιϋπ. Ρσΰλ �β�ηλθιθ ψ�υρ β� �ψιΰνϋ ρσΰλ ς�πηθνδ� φμσμθ ωΰλδΰ �β�η εδθπ. ίβ�ηλθιθν δθύ�π νώβλ�πθνδ�ν (ψ�υρ β� θψΰπ� �β�ηλθκλ�πθ – Η.Ψ.) τ�πγλθ ξλΰπΰγ, ρσΰλ �β�ηλθιθνθν �β�η εςδθιθ ρώη ώηφνδ�ν ρξνπΰ θψλ�νμθψ δθΰλξγσν ϊΰβΰα ϊφμλ�ρθνδ� βεπθλθπ. Αφςφν νθςγ ωθρρ�λ�πθν� βεπθλ�ν ρσΰλλΰπϋν ωΰμϋρϋ ρσΰλ �β�ηλθιθν� δΰυθλδθπ. �φπκ δθλλ�πθνδ� ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ ω�μ ξυψΰπ, ω�μ δ� τ�πγλθ γσπσλσψλΰπδΰ μφψΰωθδ� ξλσνσπ. Μ�ρ�λ�ν, κθμ, ν� ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ ΐη�παΰιϊΰν, ςφπκμ�ν, ςφπκ β� γΰγΰση δθλλ�πθνδ� εινθ τξπμΰδΰδϋπ.

Κθμ? – ΐςΰ, Μϋπΰς, αθη, ρεν, ρςσδενς, οθξνεπ, θψχθ, ξγλΰν, γϋη, δΰιϋν; - Κθμ αθλεν γελδθν? –Υΰπ κθμ αθλεν (�φπκμ.); Κθμ απΰκςϋ αενθ ξλμää – ξλμΰρϋν αθπ οΰκ γώλμää. (γΰγ. Δ.Κΰπΰχξαΰν)

Τ�πγλθ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ:

Ν�με (ςφπκ.): Ασ ΰδΰμ ρενθν ν�μ�ν? – δΰιϋν, θνθμ, εγενθμ.

Ν�μ ΰλδϋν? Ν�μ εςδθν?

Ν�μ αξλδϋ – ν�μ μξλδϋ?

Τ.Γ. Θρυΰκξβσν τθκπθνϊ�, ν�μ� ρσΰλ �β�ηλθιθ μ�ν//μεν ρώηφνδ�ν ςώπ�μθψδθπ. Μφΰρθπ χσβΰψ δθλθνδ� μεν ρώηφ ν�μ� μ�νΰρϋνδΰ θψλ�δθλθπ.

Υΰχΰν? Ν�βΰγς (ν� βΰγς): Μϋπΰς Μξρκβΰδΰν υΰχΰν γελδθ? – Δφιν.

Τ.Γ. Θρυΰκξβσν τθκπθν� ύώπ�, υΰχΰν ρώηφ υΰ-χΰν ρώηφνδ�ν �μ�λ� ύ�λμθψδθπ. Υΰι (<κΰι) – χΰν (<χΰγϋν) ωθρρ�λ�πθνδ�ν θαΰπ�ςδθπ. �φπκμ�ν δθλθνδ� υΰιρϋ? ν�υθλθ? νθχθκ? νενεν? νθπε? ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ δ� τ�πγλ�νδθπθλθπ: ξλ επλεπθν κξλυξηλΰπϋ ν�υθλθ �κθν εκι�πλεπ? Δθιδθμ: Νενεν γφλμ�ιθν, δθλθμ αΰλλΰπ θχθνδε (Νσπϋ ΐννΰγϋλϋπ); Υΰλϋνϋη νθχθκ?; Νθπε? – ΐψγΰαΰς, Χελεκεν, – Μϋπΰς νθπ� γθςδθ? – Πΰιξνΰ γθςδθ. [5, 214]

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθν δΰυθλθ ρεμΰνςθκΰρϋνδΰν β� βεπθλ�ν ϊΰβΰαϋν μΰωθιι�ςθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ, ασ ςθολθ �β�ηλθκλ�πθ θκθ γπσοδΰ αθπλ�ψδθπμ�κ ξλσπ:

1. Ρσαρςΰνςθβ ρ�ϊθιι�ι� μΰλθκ ξλΰν ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ: κθμ? ν�? ωΰπΰ?

2. ΐςπθασςθβ ρ�ϊθιι�ι� μΰλθκ ξλΰν ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ ωΰνρϋ? νεϊ�? ν� ϊφπ?

ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθ, ω�μχθνθν ρσΰλ �β�ηλθιθνθν ςώπ�μ�λ�πθ ν�η�π� ΰλϋνμΰηρΰ, δθλθμθηδ� ρϋπτ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ ΰηδϋπ. Μ.Θ.Θρλΰμξβσν ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ ωΰγγϋνδΰ μΰπΰγλϋ τθκθπλ�πθ βΰπδϋπ. Ξνσν ιΰηδϋόϋνΰ ύώπ�, ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθνδ� ρσΰλ �βη�λθκλ�πθνθν ρΰιϋ �δ�αθ δθλθμθηδ�κθν� νθρα�ς�ν δΰωΰ χξυδσπ β� ξνλΰπϋν αθπ γθρμθ ς�λ�ττφηϊ� μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ�κθ μφβΰτθγ �β�ηλθκλ�πδ�ν τ�πγλ�νθπ ήηφνδ�ν ρξνπΰ ϊΰβΰα ς�λ�α εδ�ν �β�ηλθκλ�π �ρλ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθδθπ. [4, 47]

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθν ς�πκθαθν� ρώηλ�πθν δΰυθλ εδθλμ�ρθνδ� δ� μφ�λλθτλ�π ΰπΰρϋνδΰ τθκθπ ΰιπϋλϋόϋ βΰπδϋπ. Ν.Κ.Δμθςπθιεβ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθ φχ γπσοδΰ αθπλ�ψδθπθπ. [1, 101]

1. Αθπθνϊθ γπσοδΰ «κθμ?» ρσΰλ �β�ηλθιθ β� ξνδΰν ςώπ�ι�ν �β�ηλθκλ�πθ ύώρς�πθπ. κθμ? κθμ�? κθμδ�? κθμδ�ν? β� ρ.

2. Θκθνϊθ γπσοΰ θρ� «ν�?» ρσΰλ �β�ηλθιθ β� ξνδΰν ςώπ�ι�ν δθύ�π ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθ δΰυθλ εςμθψδθπ. Μφ�λλθτ ασ ςθολθ, ι�νθ ρξνπΰδΰν ςώπ�ι�ν �β�ηλθκλ�πθ δφη�λςμ� ΰδλΰνδϋπμϋψδϋπ. Ασνλΰπΰ: ν�ι� ύώπ�? ν�δ�ν? (ν� φχφν, ν� ρ�α�α�); νεχ�; - ν� γ�δ�π β� ρ. δΰυθλ εςμθψδθπ.

3. Μφ�λλθτ φχφνϊφ γπσοΰ θρ� ωΰπΰδΰ? ωΰπΰδΰν? ωΰχΰν, ωΰνρϋ? ρώηλ�πθνθ δΰυθλ εςμθψδθπ.

Τ.Ηεινΰλξβ θρ� αελ� αώλύφ ΰοΰπμΰρΰ δΰ, �ρΰρ ρσΰλ �β�ηλθιθνθ δθύ�π ρσΰλ ςώπ�μ�λ�πθνδ�ν ΰιϋπμΰόϋν βΰϊθα ξλδσόσνσ ύώρς�πθπ: [3, 170] «Ξρνξβνϋμ βξοπξρθςελόνϋμθ μερςξθμενθ�μθ �βλ�ώςρ�: κθμ (κςξ?), ν� (χςξ?), ωΰνρϋ (κΰκξι, κξςξπϋι), νεχ�, ν� γ�δ�π (ρκξλόκξ), κθμθν (χει) θ ς.δ. «Κθμδ� ΰόϋλ βΰπρΰ, αθλθν�π δ�πωΰλ» ϊφμλ�ρθνδ�κθ κθμ ρώηφ, αθη� αελ� ύ�λθπ κθ, ώη τσνκρθιΰρϋνϋ δ�ιθψ�π�κ ρσΰλ αθλδθπμ�κδ�ν κ�νΰπλΰνμϋψ, αΰόλΰιϋϊϋ ρώη τσνκρθιΰρϋνδΰ χϋυϋψ εςμθψδθπ. Ασπΰδΰ κθμδ� ρώηφ ρσΰλ ς�λ�α εςμθπ. Λΰκθν ξ δεμ�κ δειθλδθπ κθ, ασ ςθολθ ρώηλ�π μ�νΰ νώβφνφ δ�ιθψμθψδθπ.

ΐη�παΰιϊΰν δθλχθλθιθνδ� �β�ηλθκλ�πθν μφαΰω�ρθλθ μ�ρ�λ�λ�πθνδ�ν αθπθ δ� ασ νθςγ ωθρρ�ρθνθν γσπσλσψσνΰ ξλΰν μφνΰρθα�ςδθπ.

Μφ�λλθτλ�πθν �κρ�πθιι�ςθ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθν γσπσλσψσνΰ ύώπ� ρΰδ� ξλδσόσνσ δειθπ β� ύώρς�πθπ κθ, ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ δθύ�π ρώηλ�πλ� αθπλ�ψθα ν�ι� ύώπ�, ν� φχφν, ν� ρ�α�α� β� δθύ�π ρσΰλ αθλδθπ�ν ρώηλ�π �μ�λ� ύ�ςθπθπρ�, ασνλΰπ ρσΰλ �β�ηλθιθνθν ςώπ�μ�λ�πθδθπ.

Ασ ϊφπ �β�ηλθκλ�πθ μφπ�κκ�α �β�ηλθκ ΰδλΰνδϋπΰνλΰπ δΰ βΰπ (Ρ.Ϊ�τ�πξβ, Ρ.Γΰρϋμξβΰ β� αΰψγΰλΰπϋ). Μ.Ωφρεινηΰδ� γσπσλσψ μ�ρ�λ�ρθν� ύενθψ ςξυσνμΰμϋψ, ΰνϊΰγ αθπ ιεπδ� ώς�πθ γειδ εςμθψδθπ κθ, ν� γ�δ�π, ν� φχφν ςθολθ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ μφπ�κκ�α γσπσλσψΰ μΰλθκδθπ.

Ρ.Ϊ�τ�πξβ, φμσμθιι�ςλ�, �β�ηλθιθν μφπ�κκ�α γσπσλσψσνδΰν δΰ δΰνϋψμϋψ β� ρσΰλ �β�ηλθιθν� ΰθδ ΰιπϋϊΰ α�νδ ω�ρπ εςμθψδθπ. Μφ�λλθτ ιΰηϋπ: [12, ρ.172] «Αθπθνϊθ κξμοξνενςθ ν�, θκθνϊθ κξμοξνενςθ γ�δ�π, ϊφπ, φχφν, βΰυς, ηΰμΰν ρώηλ�πθνδ�ν θαΰπ�ς ξλΰν μφπ�κκ�α �β�ηλθκλ�π, μ�ρ�λ�ν, ν� γ�δ�π, ν� ϊφπ, ν� φχφν, ν� βΰυς, ν� ηΰμΰν. Ιώνλφκ ωΰλδΰ ξλΰν «ν�» ρώηφνφν «ύώπ�», χϋυϋψλϋγ ωΰλϋνδΰ «ν�» ρώηφνφν «ώςπφ» ρώηφ θλ� αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν δφη�λ�νλ�π, μ�ρ�λ�ν, ν�ι� ύώπ�, ν�δ�ν ώςπφ.

Αφςφν ασ μφπ�κκ�α �β�ηλθκλ�π ρσΰλ θτΰδ� εδθπ β� μφυς�λθτ μ�νΰλϋ κ�μθιι�ς, κειτθιι�ς, ηΰμΰν, ς�πη, ρ�α�α ρώηλ�πθνθν θτΰδ�ρθ κθμθ χϋυϋψ εδθπ».

«Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν μξπτξλξύθιΰρϋ» κθςΰαϋνδΰ �β�ηλθκ α�ωρθνθν μφ�λλθτθ ξλΰν Ρ.Γΰρϋμξβΰ δΰ �β�ηλθιθν γσπσλσψσνΰ ασ μώβγεδ�ν ιΰνΰψΰπΰγ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθ θκθ ιεπ� ΰιϋπϋπ:

1. Ρΰδ� ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ.

2. Μφπ�κκ�α ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ.

Μφ�λλθτ γξψμΰλΰπλΰ θψλ�ν�ν «ν�» ρσΰλ �β�ηλθιθνθ μφπ�κκ�α ρσΰλ �β�ηλθιθ ΰδϋ ΰλςϋνδΰ βεπθπ. Αθηϊ�, ασ ιΰνΰψμΰ δφηύφν δειθλδθπ. Χφνκθ αθη γξψμΰλΰπλΰ θψλ�ν�ν αφςφν �β�ηλθκλ�π� μφπ�κκ�α ρώη κθμθ ιΰνΰψρΰγ, ξνδΰ γξψμΰλϋ αφςφν ρώηλ�πθ μφπ�κκ�α ΰδλΰνδϋπμΰλϋιϋγ.

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθν θψλ�νδθιθ ϊφμλ�δ�ν ρξνπΰ μφςλ�γ ελ� ϊφμλ� θψλ�νμ�λθδθπ κθ, ϊΰβΰαδΰκϋ ρώη ρσΰλϋν δΰψϋδϋόϋ ρθνςΰκςθκ β�ηθτ�νθ ιεπθν� ιεςθπρθν, ξνσνλΰ ΰδεκβΰς ξλρσν. Ϊφμλ�δ�κθ ρσΰλϋν υΰπΰκςεπθνδ�ν ϊΰβΰα βεπθλμ�μθψδ�ν �ββ�λ ρξπσψσλΰνϋν ϊΰνλϋ β� ϊΰνρϋηλϋόϋ, ιεπθ, �λΰμ�ςθ ωθρρ εδθλθπ. Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ θρθμλ�π κθμθ ωΰλλΰνϋπ, κ�μθιι�ς β� μ�νρσαθιι�ς ψ�κθλχθλ�πθ γ�ασλ εδθπ, ϊφμλ�νθν θρς�νθλ�ν φηβφ ξλΰ αθλθπ. Λΰκθν ασ ωώκμφ αφςφν ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθν� ψΰμθλ εςμ�κ ξλμΰη. Ρσαρςΰνςθβ ρ�ϊθιι�ι� μΰλθκ �β�ηλθκλ�πδ� ισυΰπϋδΰ ύώρς�πδθιθμθη γπΰμμΰςθκ οπξρερλ�π αθπαΰψΰ ξλσπ, ΰςπθασςθβ ρ�ϊθιι�ι� μΰλθκ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ θρ� ρσαρςΰνςθβλ�ψδθκδ�ν ρξνπΰ ασ οπξρερλ�πθ κεχθπ� αθλ�π. Ιεν� δ� ω�π αθπ ρσΰλ �β�ηλθιθνθν ώηφν�μ�υρσρ, ροερθτθκ ϊ�ω�ςλ�πθνθ ν�η�π� ΰλμΰγ λΰηϋμδϋπ.

Θρμθν μφυς�λθτ ωΰλϋνδΰ θψλ�ν�ν ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθν (νεϊ�, ωΰχΰν, ν� ϊφπ? θρςθρνΰ ξλμΰγλΰ) λεκρθκ-ρεμΰνςθκ μ�νΰρϋνΰ υ�λ�λ ύ�λμθπ, ασνλΰπ ΰνϊΰγ τξπμΰϊΰ δ�ιθψθπ. Αελ� τξπμΰϊΰ δ�ιθψ�ν, ι�νθ μφυς�λθτ ωΰλ ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εδ�ν �β�ηλθκλ�πθ μφρς�γθλ �β�ηλθκ κθμθ γειδ εςμ�κ δφηύφν δειθλ. Ασ, ωΰλ ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εςμθψ ω�π αθπ ρώηφν ιενθ μ�νΰ νώβφν� ΰθδ εδθλμ�ρθ θλ� ν�ςθϊ�λ�ν� αθλ�π.

Μφβΰτθγ ωΰλ ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εςμθψ ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ ϊφμλ�νθν μφ�ιι�ν φηβφ β�ηθτ�ρθνδ� θψλ�νθπ:

Δφνιΰδΰ δ�πδ δ� αξλ, τ�π�ω δ� αξλδσπ,

Ωΰνρϋνϋ ύώςφπρ�ν ώη γθρμ�ςθνδθπ (Α.Βΰωΰαηΰδ�).

Δε ύώπφμ, θνδθ ωΰπΰνϋ ρφοφπμ�κ θρς�ιθπρ�ν? (ίαφλω�ρ�ν)

Θνγθλΰαθ κξμθς� κθμθν �λθνδ�δθπ? (ίαφλω�ρ�ν)

Αθπ αελ� γϋργΰνϊλϋγ ν�ι� ύ�π�κδθπ? (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Νεχ�δ�ν αεψ χϋυΰνδΰ ξν γΰλΰπ?

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ μ�νρσαθιι�ς ψ�κθλχθλ�πθ δ� γ�ασλ εδ� αθλθπ.

Ρσΰλ ��β�ηλθκλ�πθνδ�ν νεχ�, νεϊ�, ωΰχΰν, ν� ϊφπ, ωΰνρϋ μ�νρσαθιι�ς ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εςμθπ. Χφνκθ ασνλΰπ ΰςπθασςθβ ρ�ϊθιι�ι� μΰλθκδθπλ�π

Μ�νθμ ασπδΰ ρθηδ�ν αΰψγΰ κθμθμ βΰπ κθ? (Μ.Θαπΰωθμξβ). Α�ρ ασνλΰπϋν ΰπΰρϋνδΰ ρ�νθν ν�ιθν βΰπ? (Μ.Θαπΰωθμξβ). Κθμθμθη βΰπ κθ, ο�νΰω ΰοΰπΰγ. Ασπΰ ύ�λμ�ι�νδ� ωΰπΰνϋη βΰπ κθ, ύεδ�ρθνθη (Υ.Ωΰρθλξβΰ).

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ υ�α�πλθκ κΰςεγξπθιΰρϋνϋν ψ�κθλχθλ�πθνθ γ�ασλ εδ�π�κ ϊφμλ�νθν θρμθ υ�α�πθνθ �β�η εδ� αθλθπ. Αφςφν ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ υ�α�πλθκ κΰςεγξπθιΰρϋνϋν ψ�κθλχθλ�πθνθ γ�ασλ εδ� αθλθπ.

Α�υςθιΰπ, αθλδθνμθ ρ�ν κθμρ�ν, ν�ρ�ν? Ω�, θνδθ αθλδθνμθ, ξ κθμδθπ? (Τ.Κ�πθμηΰδ�). Αθπ δει�ν ξλμΰδϋ: - Ν� ξλσα ρθη�? Ν�δθπ ασ ς�ϊπφα�, ν�δθπ ασ ρϋνΰγ (Α.Βΰωΰαηΰδ�).

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνθ ρσαρςΰνςθβλ�ψ�π�κ κ�μθιι�ς ψ�κθλχθρθ δ� γ�ασλ εδ� αθλθπ.

Ν�λ�π ιΰπΰδϋπρΰν, ςΰπθυ, ρ�ν ν�λ�π? (Ρ.Βσπόσν)

Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ θχ�πθρθνδ� δΰωΰ χξυ θψλ�ν�ν β� ώηφν�μ�υρσρ φρλσαθ υφρσρθιι�ςλ�πθ ξλΰν «ν�» ρσΰλ �β�ηλθιθνθν –χθ ρώηδφη�λδθϊθ ψ�κθλχθρθνθ γ�ασλ εςμ�ρθ (ν�χθ), ω�μθν ρσΰλ �β�ηλθιθν� ψ�υρθν μ�νρσαθιι�ςθνθ, οεψ�ρθνθ, ρ�ν�ςθνθ αθλδθπμ�κ χΰλΰπϋ βεπθπ. Ασ θρ� –χϋ, -χθ, -χσ, -χφ ψ�κθλχθρθνθν οεψ�-ρ�ν�ς αθλδθπ�ν θρθμλ�π δφη�λςμ�ρθ θλ� �λΰγ�δΰπδϋπ.

έώπ�ρ�ν, ύώπ�ρ�ν ν�χθδθπ γΰδϋν? (ί.Κ�πθμ)

Ρ�νθν ξ ρώηλ�πθν δειθλμ�ι�ρδθ,

Ν�χθιδθμ θνδθ μ�ν,

Ωΰπδΰιδϋμ ύώπ�ν (ί.Κ�πθμ)

Ϋ. Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ. Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ �ν χξυ θψλ�ν�ν β� θνρΰνΰ ΰθδ ξλΰν ρώηδφπ. Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ ϊφηθ τξνεςθκ δ�ιθψθκλθκλ�πλ� β� α�ηθ ωΰλλΰπδΰ θρ� ωεχ αθπ τξνεςθκ τ�πγ ξλμΰδΰν μφΰρθπ ςφπκ δθλλ�πθνθν ωΰμϋρϋνδΰ θψλ�νθπ β� ιΰλνϋη θνρΰνΰ ΰθδ εδθλθπ. Ελ� δθλλ�π βΰπδϋπ κθ, κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ θνρΰνδΰν αΰψγΰ, δθύ�π ϊΰνλϋλΰπΰ δΰ ΰθδ εδθλθπ. Ασ ρσΰλ �β�ηλθιθνθν ςώπ�μ�ρθ ωΰγγϋνδΰ μφυς�λθτ τθκθπλ�π βΰπδϋπ.

1. Β.Κξςβθχ «κθμ»θν «κΰ» ρσΰλ αθλδθπ�ν ρώηδ�ν β� μ < μΰ ψ�κθλχθρθνθν αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν �μ�λ� ύ�λδθιθνθ ιΰηϋπ.

2. Γ.Θ.Πΰμρςεδς «κθμ»θν κε(κΰ) ρσΰλ αθλδθπ�ν ρώηδ�ν β� μ φνρφπφνδ�ν �μ�λ� ύ�λδθιθνθ ύώρς�πμθψδθπ.

3. Β.Ψξςς, Θ.Ρσιΰπξβ, Ν.ΐ.Κξνξνξβ, Ω.Μθπη�ηΰδ� κθμ ρώηφνφν κφμ-φμ (ΰδΰμ) ρώηφνδ�ν ςώπ�δθιθνθ γειδ εδθπ.

4. Π.Μ.Αθπισκξβθχ – κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθνθν θκθ ωθρρ�δ�ν θαΰπ�ς ξλδσόσνσ ύώρς�πθπ. Αθπθνϊθρθ κθ ρσΰλϋν �ρΰρϋ, μ θρ� ρσΰλ �δΰςϋδϋπ. Ασνλΰπϋν αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν κθμ ρώηφ �μ�λ� ύ�λθπ. Αθη� αελ� ύ�λθπ κθ, κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθνθ μξνγξλ δθλθνδ�κθ κφμ-φμ (ΰδΰμ) ρώηφ θλ� αΰόλΰιΰνλΰπ ωΰγλϋδϋπλΰπ. Χφνκθ ασ ρσΰλ �β�ηλθιθ ιΰλνϋη θνρΰν ΰνλΰιϋψϋ βεπ�ν ρώηλ� αΰόλϋ ξλσπ β� ξνσ �β�η εδ� αθλθπ.

ΰ) Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ θνρΰν β� ιΰ θνρΰν ς�ρ�ββφπφ βεπ�ν �ψιΰνϋ �β�η εδθπ.

Ξυσ ύώπ ασνσ κθμ ιΰηϋα? (ίαφλω�ρ�ν).

Ρξισγ γΰνσνλΰπϋν δΰψ ρ�πω�δθνθ

Μφγ�ρρθπ κθμ θδθ? (ίαφλω�ρ�ν)

Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθνθν μ�ωη ώηφν�μ�υρσρ ροερθτθκ φρλσαθ, ϊφμλ�νθν δΰυθλθ ρεμΰνςθκΰρϋνδΰν δξόΰν υφρσρθιι�ςλ�πθ βΰπδϋπ.

α) Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ υ�α�πθ ς�ρδθγ τελλ�πλ� θτΰδ� ξλσνμσψ ϊφμλ�πλ� θψλ�ν�πκ�ν χξυ βΰυς ωεχ κ�ρ, ωεχ κθμ μ�νΰρϋνϋ �μ�λ� ύ�ςθπ� αθλθπ.

Κθμ ώη �λθνθ κ�ρ�π? (ίαφλω�ρ�ν)

Κθμ δει� αθλ�π κθ, αθπ ιξλ κΰπϋυδϋν,

Μ�ύ�π δΰνϋψδϋν κθ, ρ�ν κΰπϋυΰρΰν (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Κθμ δειθπ, ύ�ςθπθπ υειθπ γξϊΰλϋγ? (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

ϊ) Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ θνκΰπ μ�νΰλϋ τελλ�πλ� θψλ�νθπ β� ωΰμϋ μ�νΰρϋ ιΰπΰδϋπ.

Υξψα�υς ξλμΰόϋ κθμ θρς�μ�η? Κθμ θψϋόϋνϋν ύσπ ιΰνμΰρϋνϋ θρς�μ�η?

χ) Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ ς�κπΰπ θψλ�νθπ. ΐ.Ν.Κξνξνξβ ύώρς�πθπ κθ, κθμ-κθμ τξπμΰρϋνδΰ θψλ�ν�ν ρσΰλ �β�ηλθιθ ςξολσλσγ, ϊ�μλθκ αθλδθπθπ. [6, 46] «Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθ» κθςΰαϋνδΰ δΰ κθμ-κθμ ψ�κλθνδ� θψλ�ν�ν �β�ηλθκδ�ν ρώωα�ς ΰχϋλϋπ β� ξνσν κθμλ�π �β�ηλθιθ θλ� ιΰυϋν μ�νΰλϋ ξλδσόσ ύώρς�πθλθπ. Αθη� αελ� ύ�λθπ κθ, ς�κπΰπλΰνΰν κθμ-κθμ �β�ηλθιθ ϊ�μλθκ β� ςξολσλσγδΰν δΰωΰ χξυ κξνκπεςλ�ψδθπμ�, τ�πδθλ�ψδθπμ�, υφρσρθ ν�η�π� χΰποδϋπμΰ μ�νΰλΰπϋνϋ αθλδθπθπ.

Θϊλΰρδΰ κθμ-κθμ χϋυϋψ εςδθ? Γξνΰγλϋόΰ κθμ-κθμ ύεςδθ?

Ασ ηΰμΰν ω�π αθπ ψ�υρθν ΰδϋ ΰιπϋλϋγδΰ χ�κθλμ�λθδθπ. Κθμλ�π ρσΰλϋνΰ θρ� φμσμθ ϊΰβΰα βεπμ�κ μφμκφνδφπ.

δ) Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ ϊ�μ ψ�κθλχθρθ θλ� θψλ�νθπ. Ασ ηΰμΰν φμσμθλ�ψμ� αθλδθπθπ.

Κθμλ�π ύ�λδθ, κθμλ�π ύεςδθ ασ δφνιΰδΰν, ασ δφνιΰδΰν.

δ) Κθμ ρσΰλ �β�ηλθιθ ωειπ�ς, ς��ϊϊφα αθλδθπθπ.

έώπ αθη� κθμ ύ�λθα? έώπ κθμθ ύώπφπ�μ? έώπ κθμ κθμθ φρς�λ�ιθπ?

ΫΫ. Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ. Ασ ρσΰλ �β�ηλθιθ ρσαρςΰνςθβ ρ�ϊθιι�ι� μΰλθκδθπ. Θνρΰνδΰν αΰψγΰ αφςφν ϊΰνλϋ β� ϊΰνρϋη �ψιΰλΰπΰ ρσΰλ ασ �β�ηλθκ βΰρθς�ρθ θλ� βεπθλθπ. Ασ �β�ηλθκ θψλ�νμ� ςεηλθιθν�, ξινΰγλϋόϋνΰ β� δθνΰμθκλθιθν� ύώπ� αφςφν ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθνδ�ν τ�πγλ�νθπ. Θψλ�νμ� ςεηλθιθν� ύώπ� δ� δΰωΰ χξυ φρλσαθ θμκΰνλΰπΰ μΰλθκδθπ. Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ φμσμθ γπΰμμΰςθκ κΰςεγξπθιΰλΰπϋν ωΰλ, κ�μθιι�ς, μ�νρσαθιι�ς, υ�α�πλθκ ψ�κθλχθλ�πθνθ γ�ασλ εδθπ. Αφςφν β�ηθιι�ςλ�πδ� εινθ θψλ�νμ� γΰαθλθιι�ςθν� μΰλθκ δειθλδθπ, ι�νθ μφυς�λθτ β�ηθτ� β� τσνκρθιΰλΰπϋ ιεπθν� ιεςθπθπ. Ασ ηΰμΰν ξνσν θψλ�κλθιθνδ�κθ μφυς�λθτλθκ ώηφνφ ύώρς�πθπ. Ι�νθ β�ηθτ�ρθνδ�ν σηΰγλΰψΰπΰγ ϊφμλ�δ� ιενθ τσνκρθιΰλΰπ γΰηΰνϋπ.

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν ωΰνρϋ ρώηδ�ν ςώπ�μ�ρθ, ξνσν εςθμξλξύθιΰρϋ ωΰγγϋνδΰ δΰ μφυς�λθτ τθκθπλ�π βΰπδϋπ.

Ν.Κ.Δμθςπθιεβ ν� ρώηφνφν ςΰπθυ�ν ν�μ� ξλδσόσνσ ρώιλ�ιθπ β� ύώρς�πθπ κθ, ασ «ψει» - �ψιΰ δεμ�κδθπ.

Ν.ΐ.Αΰρκΰκξβ ν� �β�ηλθιθνθν νεμε, νενϊε (ψει) ρώηφνδ�ν ςώπ�δθιθνθ γειδ εδθπ.

Ν�? ρσΰλ �β�ηλθιθνθν �μ�λ� ύ�λμ�ρθ ωΰγγϋνδΰ τ�πγλθ τθκπ� Γ.Θ.Πΰμρςεδςδ� πΰρς ύ�λθνθπ. Γ.Θ.Πΰμρςεδςδ ν� �β�ηλθιθνθν ι-νϋν ν-ιΰ κεχμ�ρθ θλ� �μ�λ� ύ�λδθιθνθ ρώιλ�μθψδθπ. Ασ ρώη ςΰπθυ�ν ι� ~ιε τξπμΰρϋνδΰ δΰ ρσΰλ αθλδθπμθψδθπ. [, 76-78] Ρξνπΰκϋ θνκθψΰτ μ�πω�λ�ρθνδ� ι > ν κεχμθψδθπ.

Ν.Ωΰϊϋιεβΰ «ν�» ρσΰλ �β�ηλθιθνθν πεκξνρςπσκρθιΰρϋνϋν χ�ςθν ξλδσόσνσ γειδ εδ�π�κ ιΰηϋπ: «Οπξςξςφπκ δθλθνδ� ωεχ αθπ ρώη «ν» θλ� αΰψλΰνΰ αθλμ�ηδθ. έώπφνφπ, ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ κθμθ ρώηλ�π φχφν θρςθρνΰλΰπ ξλΰ αθλ�πδθ».

Τ.Γ.Θρυΰκξβ νΰ//νε ρσΰλ �β�ηλθιθνδ�ν δθλδ� θψλ�ν�ν νε-μΰ< μεν-δ�ν ςώπ�δθιθνθ γειδ εδθπ. Τ.Γ.Θρυΰκξβ «μεν» ωθρρ�ρθνθν χσβΰψ δθλθνδ� ν� μ�νΰρϋ βεπδθιθνθ γειδ εδθπ.

ΐ.Ν.Κξνξνξβ β� Μ.Θ.Θρλΰμξβ δΰ Τ.Γ.Θρυΰκξβσν τθκπθ θλ� πΰηϋλΰψϋπλΰπ. [6, 46]

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν ςώπ�μ�λ�πθ αΰψγΰ ςφπκ δθλλ�πθνδ� νεμε, ν�μ�, νεμ�, νεμαε, νθμε τξπμΰρϋνδΰ θψλ�νθπ. ΐη�παΰιϊΰν �δ�αθ δθλθνδ� ξλμΰρΰ δΰ, δθΰλεκςλ�πθμθηδ� «ν�μ�ν�» τξπμΰρϋ χξυ θψλ�κλθι� μΰλθκδθπ. Μ.Θρλΰμξβ ασ ωΰγδΰ ιΰηϋπ: «ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθνδ� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν μφπ�κκ�αλ�ψδθπθλμθψ, λΰκθν ν�? ΰνλΰμϋνϋ βεπ�ν ν�μ�ν� τξπμΰρϋ δΰ θψλ�νθπ». [4, 47]

Ϊ�απΰιϋλ κεχθδ ψθβ�ρθνδ� «Ασ ν�μ�ν�δθπ», «Ν�μ�ν� ψειδθπ» ϊφμλ�λ�πθ ΰδθ δΰνϋψϋγδΰ ςεη-ςεη θψλ�νθπ.

Τ.Γ.Θρυΰκξβ νΰ//νε ρσΰλ �β�ηλθιθνθν νθν-δ�ν ςώπ�δθιθνθ γειδ εδ�π�κ ξνσν μφπ�κκ�αλ�ψμθψ τξπμΰλΰπΰ δΰ μΰλθκ ξλδσόσνσ γ�ασλ εςμθψδθπ. [5, 214]

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ ν�, νθ, νε τξπμΰρϋνδΰ ςφπκ δθλλ�πθνδ� ρσΰλϋν �ρΰρϋνϋ ς�ψκθλ εςδθιθνθ β� μφπ�κκ�αλ�ψ�ν ηΰμΰν ς�πκθαθνδ�κθ «ν�» φνρφπφνφν �ψιΰ αθλδθπδθιθνθ αθη δ� �κρ�π ςφπκξλξγλΰπ κθμθ γ�ασλ εδ� αθλ�πθκ.

Αθη� αελ� ύ�λθπ κθ, Τ.Γ.Θρυΰκξβσν τθκθπλ�πθ θλ� πΰηϋλΰψΰν ΰλθμλ�π ωΰγλϋδϋπλΰπ. Χφνκθ ν� �β�ηλθιθνδ� �ψιΰ ΰνλΰιϋψϋ ύενθψ μ�νΰδΰ ώηφνφ ύώρς�πθπ. Ν� �β�ηλθιθ ω�μ ϊΰνλϋ, ω�μ δ� ϊΰνρϋη �ψιΰλΰπϋ �β�η εδ� αθλθπ. έώπφνδφιφ κθμθ, ν� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν �β�η εδ�ϊ�ιθ �ψιΰλΰπ μφυς�λθτδθπ. Ασ μφυς�λθτλθκ θρ� ν� ρώηφνφν ξινΰγλϋόϋνΰ β� φρλσαθ η�νύθνλθιθν� ρ�α�α ξλσπ. [5, 214]

Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� «ν�» ρσΰλ �β�ηλθιθνθν ΰψΰόϋδΰκϋ υφρσρθι�ςλ�πθνθ δ� γειδ εςμ�κ ξλΰπ:

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ θνρΰνδΰν αΰψγΰ δθύ�π ϊΰνλϋλΰπϋ �β�η εδ� αθλ�π. Μ�ρ.:

Ν� ύώπδφμ?

Αεψθιθνδ�ν, α�λ�ιθνδ�ν δφνιΰνϋν (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Δεδθμ, ασ μ�γΰλ�δ� ν� γΰιδΰ, γΰνσν (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ μ�νρσαθιι�ς ψ�κθλχθρθνθν αφςφν ψ�υρλ�πδ� ω�μ ς�κθνθ, ω�μ δ� ϊ�μθνθ γ�ασλ εδθπ.

Μ�νθμ ν�ιθμ βΰπρΰ, γΰλδϋ δφν�νδ� (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Εω ν�ιθμ� ύ�π�κδθπ? (ί.Κ�πθμ)

Μ�νρ� ΰοΰπϋπΰμ ρθη� λΰηϋμ ξλμΰιΰν ν�ιθμ βΰπ (ί.Κ�πθμ)

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ υ�α�πλθκ ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εδθπ.

Αθπ-αθπθνδ�ν ΰπΰλϋ αθη ν�ιθκ κθ, ΰι Νθύΰπ (ί.Κ�πθμ)

Ν�δθπ κώνλφμδ�κθ ασ δσιόσλΰπ α�ρ? (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ ωΰλλΰνϋπ β� ασ �β�ηλθιθν ρσΰλ αθλδθπ�ν ςώπ�μ�λ�πθ �μ�λ� ύ�λθπ.

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ ϊ�μ ψ�κθλχθρθ θλ� αθπλθκδ� θψλ�νθπ β� ω�π ψει μ�νΰρϋνϋ �μ�λ� ύ�ςθπθπ.

�ΰνκλΰπϋν βΰπ, ςξολΰπϋν βΰπ,

Ν�λ�πθν βΰπ, ν�λ�πθν βΰπ (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Γειδ εςμ�κ λΰηϋμδϋπ κθ, «ν�» ρσΰλ �β�ηλθιθ ω�μ ρσΰλ, ω�μ δ� νθδΰ ϊφμλ�λ�πθνδ� θψλ�ν� αθλθπ. Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν δθλδ� μφωφμ πξλσνδΰν αθπθ δ� ξνσν μφ�ιι�ν ρθνςΰκςθκ μ�γΰμΰ δφψδφκδ� μφυς�λθτ ρώηλ�π� φρλσαθ ρθνξνθμ κθμθ χϋυϋψ εςμ�ρθδθπ.

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ ωΰνρϋ ρσΰλ �β�ηλθιθν� ρθνξνθμ κθμθ θψλ�νθπ.

Ιΰδ δθλδ� μ�κςσα ιΰηϋα γΰπδΰψ ώη γΰπδΰψϋνΰ,

Ασ μ�κςσασ ξυσιΰν ν� κφλ ςώκρφν αΰψϋνΰ (Α.Βΰωΰαηΰδ�).

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν α�ηθ ρθςσΰρθιΰλΰπδΰ �δΰς κθμθ νεϊ� ρώηφνφν �β�ηθν� θψλ�ν� αθλ�π.

Ν� ύώη�λδθπ, φπ�κ ύενθψ, ρώη ΰχϋγ

Ιΰψΰμΰδϋμ αθπ ρεβδΰμϋ ιΰπϋμχϋγ (Α.Βΰωΰαηΰδ�).

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ νθι� ρώηφν� ρθνξνθμ ξλσπ. Αελ� ρθνξνθμλθι� δθλδ� ΰη πΰρς ύ�λθνθπ.

Γΰιϋς, μ�νθμ ύφλφμ, γΰιϋς ασ ιεπ�,

Ει μ�νθμ θρς�ιθμ, ν� ύ�λμ�η ξλδσν (ί.Κ�πθμ).

Ω.Μθπη�ηΰδ� ν� �β�ηλθιθνθν νεϊ�, ν� ϊφπ �β�ηλθιθ θλ� ρθνξνθμ ξλδσόσνσ γειδ εδ�π�κ ύώρς�πμθψδθπ κθ, ασ μ�ημσν μφΰρθπ δώβπ� ψΰμθλ εδθλ� αθλμ�η. ΐνϊΰγ μφΰρθπ δθλδ� ν� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν μ�ςν δΰυθλθνδ� νεϊ�, ν� ϊφπ, ωΰνρϋ, νθι� ρώηλ�πθ θλ� ρθνξνθμλθιθν� πΰρς ύ�λθνθπ. Ασ ωΰδθρ� �δ�αθ δθλδ�, α�δθθ �ρ�πλ�πθν δθλθνδ� δ�, δθΰλεκςλ�πδ� δ� ώηφνφ ύώρς�πθπ. [8, 188]

Ρ�νρθη ν� χ�ςθν θμθψ

ύεϊ� θλ� αΰϊΰπμΰγ.

Ν� ψϋλςΰγμϋψ, ν� ς�πρ θμθψ

Θνςθηΰπϋν, ω�ρπ�ςθν (ί.Κ�πθμ).

Ασ �β�ηλθιθν νεχ� ρώηφν� ρθνξνθμλθιθν�, ΰη δΰ ξλρΰ, πΰρς ύ�λθπθκ. Ασνΰ δΰωΰ χξυ δθΰλεκςλ�πδ� πΰρς ύ�λθνθπ. Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ ασπΰδΰ ώη λΰκξνθκλθιθ θλ� ρεχθλθπ.

ΐιπϋλδϋόϋμ ν� μφδδ�ςδθ,

Αθπ �ρπδθ, ιξυρΰ ΰνδϋ? (ί.Κ�πθμ).

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ ΰθδ ξλδσόσ ϊφμλ�δ�κθ υ�α�πθν ρεμΰνςθκΰρϋνδΰν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ μφυς�λθτ υφρσρθιι�ςλ�π δΰψϋιΰ αθλθπ. Υ�α�πθ ς�ρδθγ μ�νΰλϋ τελλ�πλ� θψλ�ν�ν ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ ϊφμλ�δ� θνκΰπ μ�νΰρϋνϋ �μ�λ� ύ�ςθπθπ. Μ�ρ.:

Ρ�ν δΰό μειβ�ρθνθν δΰδϋνϋ ν� αθλθπρ�ν? (ίαφλω�ρ�ν).

Αελ� ϊφμλ�λ�πδ� τθκθπ δθνλ�ιθϊθι� υφρσρθ βΰρθς�, μ�νςθγθ βσπόσ β� εμξρθιΰ θλ� χΰςδϋπϋλϋπ.

ήμπφ δ� υ�πϊλ�δθκ αθη� ν� γΰλδϋ

Ρ�ν ν� δεδθιθνθ αθλθπρ�ν! (Α.Βΰωΰαηΰδ�)

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθ βΰπ, ιξυ ρώηλ�πθ θλ� θψλ�νθπ. Ασ ηΰμΰν �ββ�λκθνδ�ν τ�πγλθ υφρσρθιι�ς ν�η�π� χΰποϋπ. Ασ δΰ ξνλΰπΰ �κρ μ�νΰ γΰηΰνδϋπΰ αθλμ�ρθδθπ.

Δεδθμ: «Ιξυ, δΰόϋλμΰη δφνιΰιΰ ν� βΰπ?

Ν� ρσΰλ �β�ηλθιθνθν μΰπΰγλϋ υφρσρθιι�ςλ�πθνδ�ν αθπθ ξνσν χξυτσνκρθιΰλϋλϋόϋδϋπ. Ασ �β�ηλθκ μφ�ιι�ν ρθνςΰκςθκ μ�γΰμΰ δφψδφκδ� αΰόλΰιϋϊϋ, �δΰς κθμθ δ� χϋυϋψ εδ� αθλθπ. Λΰκθν ασπΰδΰκϋ κεχθδ ςΰμ δειθλδθπ. Ι�νθ �β�ηλθκ μφβ�γγ�ςθ ξλΰπΰγ ύώρς�πδθιθμθη τσνκρθιΰλΰπϋ ιεπθν� ιεςθπθπ. Ρθνςΰκςθκ ψ�πΰθς δ�ιθψδθκδ� θρ� ώηφνφν �ρλ β�ηθτ�ρθν� ρσΰλ αθλδθπμ�κ υΰρρ�ρθν� γΰιϋδϋπ. Ν� �β�ηλθιθνθν χξυτσνκρθιΰλϋλϋόϋνϋ, ι�νθ ρξνπΰδΰν γΰηΰνϋλμΰ υφρσρθιι�ςλ�πθνθ ϊ�δβ�λδ� αελ� ύώρς�πμ�κ ξλΰπ.

ρσΰλ �β�ηλθιθ

ν� αΰόλΰιϋϊϋ

ρώη �δΰς

αΰόλΰιϋϊϋ

Αθη ασνσνλΰ δεμ�κ θρς�ιθπθκ κθ, ρθνςΰκςθκ ρθςσΰρθιΰδΰν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ μφυς�λθτ β�ηθτ� β� τσνκρθιΰδΰ θψλ�ν�ν ω�π ωΰνρϋ αθπ ρώηφν μξπτξλξζθ αΰηθρθ δ�ιθψμθπ. Ι�νθ ω�π ωΰνρϋ αθπ ρώη ιΰλνϋη αθπ νθςγ ωθρρ�ρθ ξλΰ αθλ�π. Ρξνπΰδΰν γΰηΰνϋλΰν ρθςσΰρθιΰδΰκϋ τσνκρθιΰδϋπ. Ασ φρλσαθ, ρθνςΰκςθκ μ�γΰμλΰ αΰόλϋ ξλσπ.

ίΔίΑΘΙΙΐ�

1. Δμθςπθεβ Ν.Κ. Γπΰμμΰςθκΰ αΰψκθπρκξγξ �ηϋκΰ. Μ.-Λ., 1948, 276ρ.

2. Εροεπρεν Ξ. Τθλξρξτθ� γπΰμμΰςθκθ. Μ., 1958.

3. Ηεινΰλξβ Τ. Οπθνφθοϋ κλΰρρθτθκΰφθθ θμεννϋυ χΰρςει πεχθ. Αΰκσ, ΐΓΣ, ρ.170.

4. Θρλΰμξβ Μ.Θ. ΐη�παΰιϊΰν δθλθ δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθνδ� ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ. ΐη�πα. ΡΡΠ Εΐ υ�α�πλ�πθ, «ίδ�αθιιΰς, δθλ β� θνϊ�ρ�ν�ς ρεπθιΰρϋ», Ή1, 1973.

5. Θρυΰκξβ Τ.Π. Μερςξθμενθ�, θρρλεδξβΰνθ� οξ ρπΰβνθςελόνξι γπΰμμΰςθκε ςώπκρκθυ �ηϋκξβ, II. Μ.1956.

6. Κξνξνξβ ΐ.Ν. Γπΰμμΰςθκΰ ρξβπεμεννξγξ σηαεκρκξγξ λθςεπΰςσπνξγξ �ηϋκΰ. Μ-Λ., ΡΡΡΠ. 1960.

7. Μΰιςθνρκΰ� Κ.Ε. Μερςξθμενθ� β �ηϋκΰυ πΰηνϋυ ρθρςεμ. Θηδ.-βΰ «Νΰσκΰ», Μξρκβΰ, 1969.

8. Μθπη�ηΰδ� Ω. έώρς�πθλ�ν �ρ�π, ρ�ω.188.

9. Οΰδσχεβΰ Ε.Β. Βϋρκΰηϋβΰνθε θ εγξ ρξξςνερεννξρςό ρ δειρςβθςελόνξρςόώ. Μ., 1985.

10. Οεςπξβ Ξ.Β. Μερςξθμενθ� β ρθρςεμΰ τσνκφθξνΰλόνξ-ρεμΰνςθχερκθυ κλΰρρξβ ρλξβ. Βξπξνεζ, 1989.

11. Ωφρεινηΰδ� Μ. Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθ. ΫΫΫ ωθρρ�, Αΰκϋ, 1983.

12. Ϊ�τ�πξβ Ρ. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� ρώη ιΰπΰδϋϊϋλϋόϋ. ΐΔΣ ν�ψπθιιΰςϋ, Αΰκϋ, 1960.ρ.

Πεηώμε

Βξοπξρθςελόνϋε μερςξθμενθ� «Κςξ, Χςξ», οξμθμξ ρβξεγξ ρξαρςβεννξγξ ηνΰχενθ� μξγσς βϋρςσοΰςό β πΰηλθχνϋυ τσνκφθ�υ β δπσγθυ ρθνςΰκρθχερκθυ θ οξύςθχερκθυ ρθςσΰφθ�υ. έςθ μερςξθμενθ� θρρλεδσώςρ� β ρπΰβνενθθ ρ δπσγθμθ ςώπκρκθμθ �ηϋκΰμθ.

Summary

Interrogative pronouns “Who, What” besides their own meaning can perform in other functions in syntactic and genre situations. These pronouns are investigated in comparison with other Turkic languages.

Χϋυΰπϋψ: ��αθθ δθλθν θρςθτΰδ�ρθ θλ� μ�ςνλ�πθν θψλ�νμ�ρθ ςεπμθνθ ιΰηϋ, κξμοισςεπ-οξγπΰμλΰψδϋπμΰ δθλλ�πθ β� ιΰ π�ρμθ μ�νςθγθν, υφρσρθλ� δ� πθιΰηθ μ�νςθγθν ώιπ�νθλμ�ρθνδ� θρςθτΰδ� ξλσνΰν «δθλλ�π» κθμθ κξνρςπσκρθιΰλΰπδΰν φμσμθ φνρθιι�ς μ�γρ�δλ�πθ φχφν θνρΰνλΰπ ς�π�τθνδ�ν δΰνϋψϋλΰν β� θμηΰ εδθλ�ν δθλλ�πθν τ�πγλ�νδθπθλμ�ρθνδ� θρςθτΰδ� ξλσνσπ. Γειπθ-ρ�λθρ μ�nςθγ� �ρΰρλΰνμϋψ ιΰνΰψμΰνϋν ς�αθθ δθλθν θψλ�νμ�ρθνδ� β� ωερΰαλΰνμΰρϋνδΰ θρςθτΰδ�ρθ μφλΰωθη�λ�πθν θπ�λθ ρφπφλμ�ρθ β� ωερΰαλΰμΰλΰπ φχφν αθλθκλ�πθν ς�γδθμ εδθλμ�ρθνδ� δΰωΰ θτΰδ�λθ δθλθ ς�μθν εδθπ. Γειπθ-ρ�λθρ /çıxarılış qΰιδΰλΰπϋ β� ς�υμθνθ Μφhakim� ς�ωλθλ ξλσνσπ. Ασ θψδ� αθη ς�αθθ δθλθν θρςθτΰδ�ρθ θλ� μ�ςνλ�πθν θψλ�νμ�ρθνδ� γειπθ-δ�γθγ μ�ωδσδθιι�ςλ�πθν ς�αλθό εδθλμ�ρθ θλ� αΰόλϋ �ρΰρ οπξαλεμλ�πδ�ν αθπθνθ ν�η�πδ�ν κεχθπθπθκ.

ίρΰρ ρώηλ�π: γειπθ-ρ�λθρ μ�νςθγ, γειπθ-ρ�λθρ μ�ωδσδθιι�ς, ς�αθθ δθλ emalı, ς�xminθ μφhakim�.

Giriş

��αθθ δθλθν emalı (�ΔE) ρφνθ θνςελλεκς β� λθγβθρςθκΰνϋν ΰλς ρΰω�ρθδθπ. Ξ, ς�αθθ δθλλ�πθν ΰβςξμΰςλΰψδϋπϋλμϋψ χξυΰλμΰρϋ β� δ�πκ εδθλμ�ρθ οπξαλεμλ�πθνθ ΰπΰψδϋπϋπ. ��αθθ δθλθν χξυΰλμΰρϋ ρθρςεμλ�πθ κξμοισςεπ μ�λσμΰς αΰηΰλΰπϋνδΰκϋ μ�λσμΰςλΰπϋ θνρΰνλΰπϋν θρςθτΰδ� εςδθιθ δθλ� β� ς�αθθ δθλθν δ�πκ εδθλμ�ρθ ρθρςεμθ θνρΰνλΰπϋν θρςθτΰδ� εςδθιθ δθλθ ςξολΰμΰγ θμκΰνϋ βεπ�ν κξμοισςεπ οπξγπΰμλΰπϋ φχφν δΰωΰ τξπμΰλ ς�γδθμΰςλΰπΰ χεβθπθπ. ��αθθ δθλθν emalının (�ΔE) μ�γρ�δθ αθηθμ δθύ�π ψ�υρ� μφπΰϊθ�ς εςδθιθμθη κθμθ κξμοισςεπ� μφπΰϊθ�ς εςμ�κ θμκΰνϋ βεπ�ν, θνρΰνλΰπϋν ς�αθθ ξλΰπΰγ θρςθτΰδ� εςδθιθ δθλλ�πθ ς�ωλθλ εδ�ν, δ�πκ εδ�ν β� ιΰπΰδΰν οπξγπΰμ ς�μθνΰςϋνϋν ιΰπΰδϋλμΰρϋδϋπ. Ασ μ�γρ�δ� νΰθλ ξλσνμΰρϋ ωεχ δ� ΰρΰν δειθλ. «ΐνλΰψμΰ» δθλθ μ�νΰλϋ ψ�κθλδλ� ΰνλΰιϋψλΰπϋ �λΰγ�λ�νδθπ�ν ρώη β� θτΰδ�λ�πθν κξνρεορθιΰλΰπϋνϋν ώιπ�νθλμ�ρθδθπ.

Γειπθ-ρ�λθρ μ�ωδσδθιι�ςλ�πθν �ksin� yayılması οπξαλεμλ�πθ ��αθθ Δθλθν Emalında ιΰπΰδϋλϋα. Μ�ωδσδθιι�ςλ�π γειπθ-δ�γθγδθπ. Ελμθ ν�η�πθιι�λ�πδ�, μ�ωδσδθιι�ςλ�πθ ς�γδθμ εδθλμ�ρθ ω�δδ�ν ΰπςϋγ ρΰδ�λ�ψδθπθλθα.

π-ϋν �ρΰρ μ�ωδσδθιι�ςλ�π νώβλ�πθ β� �λΰγ�λθ δ�ι�πλ�πθ ΰψΰόϋδΰκϋλΰπδϋπ: μφμκφνλφκ (π=αξψ); βεπθρςθκ (π=β); ΰδθλθκ (π=σ); ς�ρΰδφτθ (π=σ); γειπθ-ρ�λθρ γπΰτθκ (π=τύ);

Αθη μ�ωδσδθιι�ςλ�πθν μφμκφνλφκ νώβλ�πθνθ θρςθτΰδ� εδ�ϊ�ιθκ. Ξ, ελ� αθπ τΰκςλΰπλΰ πεΰλθη� εδθλμθψδθπ κθ, δ�γθγλθκ ωθρρ�ρθνθν μφμκφνλφκ υφρσρθιι�ςθ ς�αθθ δθλδ� ς�γδθμ ξλσνσπ. Ασνσνλΰ δΰ, μφλΰωθη� ξαιεκςθ Σ-δΰ δ�ιθψ�ν υ δ�ι�πλ�π� μΰλθκδθπ, υ�α�π «υ κθχθκ δ�ι�π� μΰλθκδθπ» Π(υ)=Τ γειπθ-ρ�λθρ μ�ωδσδθιι�ςθ �κρ εςδθπθπ, ασπΰδΰ Τ Σ-νσν γειπθ-ρ�λθρ χξυΰλμΰρϋδϋπ, ωΰνρϋκϋ φηβλφκ τσνκρθιΰρϋ µ_F=κθχθκ, ασ δΰ θνςεπβΰλλΰπνδΰ δ�ι�πλ�π� μΰλθκδθπ β� ωΰνρϋκϋ ασ δ�ιθψ�νθν κθχθκ δ�ι�πλ�πθνθν μ�νΰρϋνϋ αθλδθπθπ. Μφμκφνλφκ ν�η�πθιι�ρθ ξνσ αθλδθπθπ κθ, �ύ�π ιεύΰν� μφμκφν ξλΰν μ�λσμΰςλΰπϋν δ�ι�πθ υ κθχθκδθπρ� β� ξνσν δ�γθγ δ�ι�πθ γειπθ-μφ�ιι�νδθπρ�, ασ ηΰμΰν µ_F=κθχθκ(σ) υ-θν δ�ι�πθνθν μφμκφνλφιφνφν ώλχφλμ�ρθνδ� θρςθτΰδ� ξλσνΰ αθλ�π, ωΰνρϋκϋ µ_F=κθχθκ(σ) θλ� ς�γδθμ ξλσνσπ.

2. Γειπθ-ρ�λθρ μ�ωδσδθιι�ςλ�πθν �κρθν� yayılma γΰιδΰλΰπϋ

Μ�ωδσδθιι�ςλ�πθν �κρθν� yayılması γΰιδΰρϋνϋν θρςθτΰδ� εδθλμ�ρθ θλ� �ρΰρ ηθδδθιι�ςλ�π ν�ςθϊ�λ�π� χεβπθλθπ. Γειδ ξλσνμΰλϋδϋπ κθ, κΰνξνθκ τξπμΰδΰ θτΰδ� ξλσνΰν μ�ωδσδθιι�ςλ�π ψ�πςθ ξλΰ αθλ�π

�ύ�π Υ =Π onda Ι =Ρ

Γειπθ-ρ�λθρ m�hdudiyy�tl�rin �κρθν� yayılması γΰιδΰλΰπϋ �ρΰρ εςθαΰπθλ� γειπθ-ρ�λθρ ν�ςθϊ� χϋυΰπμΰ γΰιδΰλΰπϋ θλ� εινθδθπ. Ασνσ ν�η�π� ΰλΰπΰγ, μ�ψωσπ ς�πκθα γΰιδΰρϋ, φμσμθλ�ψδθπθλμθψ μξδσρ οξνενρ θρςθτΰδ� ξλσνσπ.

Γειπθ-ρ�λθρ αθπλ�ψμ�λ�πθν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋνδΰ Γειπθ-Ρ�λθρ Ψ�πςθ çıxarılış γΰιδΰλΰπϋνϋν θνκθψΰτϋνΰ αώιφκ δθγγ�ς ιεςθπθλθπ. Ασνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, αελ� αθπ δφηύφν ν�ςθϊ� χϋυΰπμΰλΰπ κλΰρρθκ Αξξλεΰν Μ�νςθγθνθν θρςθτΰδ�ρθ θλ� π�ρμθλ�ψδθπθλ� αθλμ�η, ι�νθ αθη χξυ-δ�ι�πλθ μ�νςθγ ρθρςεμλ�πθνθ θρςθτΰδ� εςμ�λθιθκ. Ψ�πςθ μ�νςθγ γΰιδΰλΰπϋ �ρΰρ�ν ΰψΰόϋδΰκϋ γειπθ-ρ�λθρ ς�κλθτλ�πθνθ �ωΰς� εδθπ:

Ο=�ύ�π υ = ΐ ξνδΰ ι=Α

Γειπθ-δ�γθγ γΰιδΰλΰπϋν π�ρμθλ�ψδθπθλμ�ρθνδ� κξνρεοςσΰλ οπθνρθο ΰψΰόϋδΰκϋλΰπϋ �κρ εςδθπ�ν Μξδσρ Οξνενρ ν�ςθϊ� χϋυΰπμΰ γΰιδΰλΰπϋδϋπ:

ίύ�π (α-β) ω�γθγθ ξλΰπρΰ β� α ω�γθγθ ξλΰπρΰ, ξνδΰ β ω�γθγθδθπ.

Π�ρμθλ�ψδθπμ� φηπ� μεςξδξλξζθ αΰηΰ Λ.Ηΰδε ς�π�τθνδ�ν ς�κλθτ ξλσνσα. Ασ γΰιδΰνϋ θρςθτΰδ� εςμ�κλ�, ξ, α�ηθ ν�ςθϊ� χϋυΰπμΰ γΰιδΰλϋπϋνϋ π�ρμθλ�ψδθπθμθψδθπ β� θλκθν ψ�πςλ�π β� ν�ςθϊ�λ�π Τ-κξνρεορθιΰλΰπϋ ibar�t olan ψ�πςθ ς�κλθτλ�πθ δΰυθλ εδθπ. Ρξνπΰδΰν Ε.Μΰμδΰνθ ν�ςθϊ� χϋυΰπμΰ γΰιδΰλΰπϋνϋ ς�κλθτ εδθα, ωΰνρϋκϋ Ηΰδεωθν γΰιδΰλΰπϋ κθμθ Ο μ�νςθγθ ς�κλθτθ φηπ� μφ�ιι�ν εδθλμθψδθπ. Δθύ�π ρώηλ� Τ-ψ�πςθ çıxarılış νώβφ ν�η�πδ�ν κεχθπθλθπ:

T�klif 1: �ύ�π x A' onda y=B

��κλθτ 2: υ=ΐ'

N�tic�: y=B'

Ασπΰδΰ ΐ β� ΐ' Σ αθπλ�ψμ�ρθνδ� Τ-αθπλ�ψμ�λ�πθδθπ; Α θρ� Τ ν�η�πθιι�δθπ β� ιΰ Τ-αθπλ�ψμ�ρθ σνθβεπρΰλ Β-δθπ.

Γειπθ-ρ�λθρ Ψ�πςθ çıxarılış qaydalarına �ρasλΰνΰν μ�νςθγθ ν�ςθϊ�νθν �λδ� εδθλμ�ρθ φχφν 1 β� 2-ϊθ ς�κλθτλ�π θκθλθ Τ-�λΰγ�ρθ Π(ΐ₁(υ), ΐ₂(ι)) τξπμΰρϋνΰ σιόσν ξλΰπΰγ β� βΰωθδ Τ-�λΰγ�ρθ Π(ΐ₁(υ))-δθπ. Ασπΰδΰ ΐ₁(υ) β� ΐ₂(ι) υ β� ι ρθμβξλλΰπϋ θλ� μφ�ιι�ν ξλσνσπ, ωΰνρϋκϋ Σ β� Β σνθβερΰλ τξπμΰλΰπϋνδΰν θπ�λθ ύ�λθπ.

Μ�ρ�λ�ν. Σ=Β=0+1+2+3+4+5+6+7+8+9+10,

ΐ=κθχθκ = 1//0+0,8//1+0,6//2+0,4//3+0,2//4.

Α=ξπςΰ = 0.2//2+0.4//3+0.8//4+1//5+0.8//6+0.4//7+0.2//8

Ξνδΰ Τ-ψ�πςθ ς�κλθτ olarsa,

�ύ�π υ κθχθκδθπs� ξνδΰ ι ξπςΰ

Ασπΰδΰ

Π(ΐ₁(υ), ΐ₂(ι))=(κθχθκ) (ξπςΰ) =

	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
0	0	0	0,2	0,4	0,8	1	0,8	0,4	0,2	0	0
1	0	0	0,2	0,4	1	0,2	1	0,4	0,2	0	0
2	0	0	0,2	0,4	0,4	0,4	0,4	0,4	0,2	0	0
3	0	0	0,2	1	0,6	0,6	0,6	1	0,2	0	0
4	0	0	1	0,8	0,8	0,8	0,8	0,8	1	0	0
5	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
7	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
8	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
9	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
10	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1

İndis� R( A₁(x))= kiçik, onda R(A ₂(y) = (kiçik) R₁( A₁(x)), (A ₂(y)=

= 0.2/2+0.4/3 +0.8/4+1/5+0.8/6+0.4/7+0.2/8= orta qiym�t dösturuna baxaq.

R( A₁(x))=çox kiçik γθιμ�ς olduqda biz R(A ₂(y) = (çox kiçik) R₁( A₁(x)), (A ₂(y)= (kiçik)²R₁( A₁(x)), (A ₂(y)=0.04//2+0.16//3+0.64//4+1//5+0.64//6+0,16//7+0,04//8= ( orta γθιμ�ς)²= lap orta γθιμ�ς alırıq

ίύ�π R( A₂(ι))= kiçik deyils� onda R(A ₂(y) = (kiçik olmayan γθιμ�ς) ) R₁( A₁(x)), (A ₂(y)=0+1+2+3+4+5+6+7+8+9+10 = μ�λσμ olmayan γθιμ�ς=V

Sad� dild� bu ψ�πς aşağıdakı kimi t�svir edilir:

ίύ�π x kiçik deyils� ξnda y ortadır.

X= kiçik

Y = orta γθιμ�ς

ίύ�π X kiçikdirs� Onda y orta γθιμ�ςdir.

X= çox kiçik

Y= lap orta

ίύ�π x kiçikdirs� Onda y orta γθιμ�ςd� olur

X= böyük

Y= μ�λσμ olmayan γθιμ�ς

Θλκ ιεδδθ μ�νςθγθν ς�ωλθλθ ύώρς�πθπ κθ, ιΰλνϋη Ρ- β� έ-μ�νςθγλ�πθ Μξδσρ Οξνενρ κλΰρρθκ οπθνρθοθν� σιόσν ύ�λθπ β� γειπθ-ρ�λθρ ψ�πςθ χϋυΰπϋλϋψϋν ς�κμθλλ�ψδθπθλμθψ γΰιδΰρϋνϋν θνκθψΰτϋνΰ θμκΰν ιΰπΰδϋπ. Εινθ ηΰμΰνδΰ έ-μ�νςθγδ� θμολθκΰρθιΰ τ�ΰλθιι�ςθνθν ω�γθγθλθιθνθν δ�ι�πθ 0 β� ιΰ 1-� α�πΰα�πδθπ; ιΰλνϋη μ�νςθγθ ν�ςθϊ�νθν ω�γθγθλθιθνθν δ�ι�πθ Ρ μ�νςθγδ� θμολθκΰρθιΰ τ�ΰλθιι�ςθνθν μφ�ιι�ν εδθλμ�ρθνδ� θρςθτΰδ� ξλσνσπ. Ασνσνλΰ δΰ «γειπθ-ρ�λθρlik» δ�π�ϊ�ρθ ΰπςϋπ, ωΰνρϋκϋ ασ μ�νςθγλ�πθν t�xmini mühakim� θρςθτΰδ�ρθνθ μ�ωδσδλΰψδϋπϋπ.

Ισυΰπϋδΰ γειδ ξλσνΰν ιεδδθ μ�νςθγθ ν�η�πδ�ν κεχθπ�π�κ, αθη ΰψΰόϋδΰκϋ γειπθ-ρ�λθρ μ�νςθγλ�πθ ΐΛΘ1-ΐΛΘ3 θρςθτΰδ� εδθπθκ. Ασ μ�νςθγλ�πθν μώϊσδ μ�νςθγλ�πλ� μφγΰιθρ�ρθ ΰπΰψδϋπϋλμϋψδϋπ. ΐΛΘ1-δ� μ�νςθγθ αθπλ�ψμ�λ�π 1-ϊθ ϊ�δβ�λδ� ύώρς�πθλμθψδθπ.

Ϊ�δβ�λ 1. Μ�νςθγ ΐΛΘ1-δ� μ�νςθγθ �λΰγ�lər

ίlaq�nin ΐδϋ	ίλΰγ�nin ς�ιθνΰςϋ	ίλΰγ�nin δ�ι�πθ
�ΰσςξλξύθιΰ	ΐ	1
Ηθδδθιι�ς	Å	0
Αώλφνμ�	¹ ΐβΑ	ΰ,ΰ+α>1 1, a+b=1 b,a+b<1
Θνκΰπ	ΐ	(1-a)
Αθπλ�ψμ�	ΐ^Α ¹	ΰ,ΰ+α<1 0, a+b=1 b,a+b>1
Εκβθβΰλενς	ΐ↔Α ¹	1-ka, a<b 1,a=b
Şeffer �λΰγ�si	¹ ΐ‌\|Α	1-a,a+b<1 1,a+b=1 1-b,a+b>1
Piers �λΰγ�si	¹ ΐ‌$Α	1-a,a+b>1 0,a+b=1 1-b,a+b<1

Αθηθμ ς�δγθγΰςλΰπϋμϋη ξνσ ύώρς�πθπ κθ, γειπθ-ρ�λθρ μ�ωδσδλΰψδϋπμΰνϋν �κρθν� ιΰιϋλμΰρϋ μώβϊσδ γειπθ-ρ�λθρ μ�νςθγδ�ν δΰωΰ �ω�μθιι�ςλθδθπ.

Γειπθ-ρ�λθρ μφνΰρθα�ςλ�πθν (Π) ιΰπΰδϋλμΰρϋνδΰ ΰψΰόϋδΰκϋ θμολθκΰρθιΰλΰπδΰν θρςθτΰδ� ξλσνσπ:

min – μ�νςθγθ

�ύ�π

γΰλΰν ωΰλλΰπδΰ

Ρ^# – μ�νςθγθ

�ύ�π β� ιΰ

γΰλΰν ωΰλλΰπδΰ

Ρ – μ�νςθγθ (Ρςΰνδΰπς)

�ύ�π

γΰλΰν ωΰλλΰπδΰ

έ – μ�νςθγθ (έξδελθΰν)

�ύ�π

γΰλΰν ωΰλλΰπδΰ

έ43 – μ�νςθγθ

�ύ�π ΰ=0

γΰλΰν ωΰλλΰπδΰ

Λ – μ�νςθγθ (Λσκΰψεβθχ μ�νςθγθ)

ΚΔ – μ�νςθγθ

Εινθ ηΰμΰνδΰ ΐΛΫ 1 – ΐΛΘ – 3 μ�νςθγλ�πθ δ� ΰψΰόϋδΰκϋ θμολθκΰρθιΰ �μ�λθιιΰςλΰπϋ θλ� γειπθ ρ�λθρ μ�νςθγδ� θρςθτΰδ� ξλσνσπ:

ΐΛΘ1 – μ�νςθγθ

ΐΛΘ 2 – μ�νςθγθ

ΐΛΘ 3 – μ�νςθγθ

Ν�ςθϊ�

Αθη ασ μ�γΰλ�δ� ς�αθθ δθλ εμΰλϋνδΰ ς�ςαθγ ξλσνΰν γειπθ ρ�λθρ μ�ωδσδλΰψδϋπμΰνϋν �κρθν� ιΰιϋλμΰ γΰιδΰλΰπϋνϋ ΰπΰψδϋπδϋγ. Αφςφν ασνλΰπ μφ�ιι�ν γ�δ�π γειπθ-ρ�λθρ μ�νςθγ ΰνλΰιϋψλΰπϋνδΰν (Τ-ΰνλΰιϋψλΰπϋνδΰν) θαΰπ�ς ξλΰν ς�αθθ δθλ ύώρς�πθϊθλ�πθ θλ� αΰόλϋδϋπ β� ασνσνλΰ αθη θλκθν ψ�πς β� ν�ςθϊ�λ�πδ�ν θαΰπ�ς ξλΰν ΰνλΰιϋψ βΰρθς�ρθλ� μ�νςθγθ μ�νΰ χϋυΰπΰ αθλ�πθκ. ��ϊπφα� ξνσ ύώρς�πθπ κθ, μφ�ιι�ν γΰιδΰλΰπ τξπμΰλΰψδϋπμΰγλΰ ψ�πςθ β� ιΰ μ�νςθγθ μ�νΰλΰπ χϋυμΰόϋν μφυς�λθτ χ�ςθν ιξλλΰπϋ βΰπδϋπ.

Summary

The term natural language processing is used to distinguish languages spoken and signed by humans for general-purpose communication from constructs such as writing, computer-programming languages or the “languages” used in the study of formal logic, especially mathematical logic. Use of fuzzy logic based approach to natural languages processing and computation provides a much more expressive language for knowledge representation and much more versatile machinery for reasoning and computation. Fuzzy Inference Rules and Approximate Reasoning are analyzed. In this work we investigate one of the main problems of fuzzy information processing presented by fuzzy constraint propagation in natural language.

References

1. R.A.Aliyev, R.R.Aliyev. Soft Computing and its applications, Singapore, New Jersey, London, Hong Kong 96-116

2. ΐ.ή.Οΰπςώοκθν. Πεψενθε ηΰδΰχθ θδενςθτθκΰφθθ νεχεςκθυ ρθρςεμ. ρ. 40-46, Μξρκβΰ, 1996.

3. ΐ.ή.Οΰπςώοκθν. Ξφενθβΰνθε ςευνθχερκξγξ ρξρςξ�νθ� ξαϊεκςξβ κξνςπξλ�, ξοθρϋβΰεμϋυ β βθδε νεχεςκξγξ σπΰβνενθ� β ξςνξψενθ�υ, ρς.111-119, Μξρκβΰ, 1999.

4. A.Rosenfeld, R.A.Hummel, S.W.Zucker. Scence labeling by relaxtion operations, IEEE Transactions on Systems, Man and Cybernetics, 6, ρς. 420-433, 1976.

5. D.Dubois, H.Fargier, H.Prade. The calculus of fuzzy restrictions as a basis for flexible constraint satisfaction. IEEE International Conference on Fuzzy Systems, ππ. 1131-1136, 1993.

6. Z.Ruttkay, Fuzzy Constraint Satisfaction. Third IEEE International Conference on Fuzzy Systems, ππ. 1263-1268, 1994.

7. S.Barro, R.Martin J.Mira, A.Paton. A model and a language for the fuzzy representation and handling of time. Fuzzy Sets and Systems, 61, ππ.153-175, 1994.

8. S.Bistarelli, U.Montanari and F.Rossi, Semiring-based constraint satisfaction and optimization. Journalof the ACM, 44 (2) ππ.201-236, 1997.

9. L.A.Zadeh, Fuzzy sets as a basis for a theory of possibility. Fuzzy Sets and Systems,1, ππ.3-28, 1978.

10. D.Dubois, H.Prade, Possibility Theory an approach to computerized processing of uncertaihty, Plenum Press, 1988.

R.Dechter, Constrait Processing, Morgan Kaufmann, 2003.

Dθld� h�r ψεy fξnεml�rθn dθffεrεnsθΰl �lΰm�tl�rθnd�n bΰψlΰyΰrΰq, sθntΰκtθκ quruluψunΰ gώr� �n mφr�κκ�b m�tnl�r� q�d�r h�r vΰhθd, h�r bθr hΰdθs� sξn m�qs�d κθmθ κξmmunθκΰtθvlθy� υθdm�t εdθr. Sΰd� cφml� d� h�r hΰnsϋ bθr θnfξrmΰsθyΰnϋ ΰrdϋcϋl sεmΰntθκ υ�tt φzr� gώtφr�r�κ, mΰκsθmΰl nεytrΰl ψ�κθld� θfΰd� εdθr, θnfξrmΰsθyΰ t�qdθmΰtϋnϋ t�mθn εdθr.

Bθr χox t�dqθqatχϋlarϋn dθqq�tθnθ c�lb ed�n problem, y�nθ suprasθntaktθk yarusla sθntaktθk s�vθyy�nθn v�hd�tθ v� f�rqθ nθsb�t�n yaxϋn keχmθψθn t�dqθqat mώvzusuna χevrθlmθψdθr. ίg�r potensθal sθntaksθs cφml�y� konstruktθv yanaψmanϋ n�z�rd� tutursa, θkθncθ sah�y� aθd t�dqθqatlarda nθtq vahθdθ olan cφml�y� komμσνθκΰςθβ αΰυϋμδΰν ιΰνΰψϋπ.

Ρθνςΰκρθρ β� θντξπμΰρθιΰ οπξαλεμθν� μφυς�λθτ δθλλ�πδ� ς�ϊπφαθ β� ν�η�πθ θψλ�π ω�ρπ εδθλμθψδθπ. Ασ ρΰω�δ� ύώπκ�μλθ ΰλθμλ�πδ�ν Λ.Β.Ψεπαΰνϋν, Β.ΐ.ΐπςιξμξβσν, Ι.Ο.�ξπρσιεβθν, Ξ.Ρ.Δθκσψθνΰνϋν, Λ.Ο.Ηθνδεπθν, Ξ.Ν.Νθκξνξβΰnϋn, O.A.Norkun, O.Tsaxerθn, Ψ.Θ.Matusevθχθn t�dqθqatlarϋ xφsusθ �h�mθyy�t k�sb edθr. Az�rbaycan dθlχθlθyθnd� bu m�s�l� θl� A. A. Axundov, S. M. Babayev, M.Q.Qarayeva, F. Aόayeva, F. Yadθgar, D.Yunusov v� baψqalarϋ m�ψόul olmuψlar.

Bu mφnasθb�tl� S.M.Babayev yazϋr: «Mφasθr dώvrd� θntonasθyanϋn fθzθkθ (akustθk) t�bθ�tθnd�n daha χox onun semantθk funksθyasϋ, qrammatθkaya mφnasθb�tθ m�s�l�sθ dφnya dθlχθl�rθnθn dθqq�t m�rk�zθnd�dθr». [S.M.Babayev: 1976: 83]

Qrammatθk φzvl�nm� θl� baόlϋ hερΰα εδθλ�ν ρθνςΰκςθκ κξνρςπσκρθιΰ ρώιλ�μ� κεχδθκϊ�, ρθνςΰκςθκ ρ�βθιι�δ�ν ρσοπΰρθνςΰκςθκ ρ�βθιι�ι� κεχθπ. Δεμ�λθ, ρθνςΰκςθκ ρ�βθιι�δ� ΰιδϋνλΰψμΰιΰν μ�νΰ τ�πγλ�πθ μ�ωη ρσοπΰρθνςΰκςθκ ρ�βθιι�δ� ςΰμ ΰιδϋνλΰψϋπ.

ΐ.Μ.Οεψκξβρκθι� ύώπ�, θntonasθya ώzlφyφnd� θfad�nθn m�zmununun tam �ksθn� olaraq d�yθψ� bθl�r. Bel�lθkl� «θntonasθya vasθt�l�rθ ώz h�r�kθ, s�rb�st xarakterl�rθ θl� f�rql�nθr. Θntonasθya s�s vasθt�l�rθ φz�rθn� mφr�kk�b v� r�ngar�ng naxϋψ laylarϋ θl� yayϋlϋr, onlarla heχ bθr mφ�yy�n �laq�y� gθrmθr, b�lk� �ksθn�, addϋmbaψϋ onlardan f�rql�nθr, onlar bθr nώv dθlθn qrammatθk s�thθ φz�rθnd� mώvcud olurlar». [A. M. Peψkovskθ: 1959: 191] Bu m�nada θngθlθs dθlχθsθ C. R. Fθrd gώst�rθr kθ, φmumθyy�tl� dθlθn heχ bθr sθntaktθk t�rkθbθnθ onun mφvafθq θntonasθya formasϋndan ayrϋlϋqda t�s�vvφr etm�k olmaz.

Sΰd� cφml� m�s�l�sθ mφυt�lθf zθddθyy�tlθ fθκθrl�rθn ξlmΰsϋ bΰυϋmϋndΰn h�l� d� mφbΰhθs�lθ qΰlmΰqdΰdϋr. Bunlΰrdΰn �n χξυ mφbΰhθs� yΰrΰdΰnϋ dθlχθlθκd� mφr�κκ�b cφml�nθn sΰd� cφml�l�rθn ΰrdϋcϋllϋόϋndΰn �m�l� g�lm�sθ hΰqqϋndΰκϋ mφυt�lθf fθκθrl�rθn ξlmΰsϋdϋr. Bu m�nΰdΰ ί.Cΰvΰdξv yΰzϋr: «mφr�κκ�b cφml� sθntΰκsθsθ nεytrΰllΰψmϋψ sΰd� cφml� sθntΰκsθsθnd�n sξnrΰ g�lθr».[ί.Cΰvΰdξv: 1975: 3]

Ϋ.F.Vΰrdul dΰ ΰnΰlξjθ fθκrθ t�sdθql�yθr: «Tΰbεlθ mφr�κκ�b cφml�l�r �slθnd� cφml�l�r dεyθl, χφnκθ ξnlΰr θlκ nώvb�d� cφml�l�r� bώlφnφrl�r. Bu cφr ΰdlΰndϋrϋlΰn vΰhθdl�r �slθnd� tΰbεsθzlθκ n�tθc�sθnd� mεydΰnΰ χϋυΰn cφml� z�ncθrl�rθ, cφml� ΰrdϋcϋllϋόϋdϋr». [Ϋ.F.Vΰrdul: 1977: 222]

Bθzc� alθm burada cφml� z�ncθrl�rθ, cφml� ardϋcϋllϋόϋ dedθkd� sad� cφml�l�rθ n�z�rd� tutur.

Κ.ΐbdullΰyεv sΰd� cφml� θl� bΰόlϋ yΰzϋr: «Υφsusθ ξlΰrΰq dεm�κ mφmκφndφr κθ, cuml� quruluψunun mξnξprεdθκΰtθv t�κΰmφlφ fεlθn ψ�υssθz fξrmΰlΰrϋnϋn fξrmΰlΰψmΰsϋ v� θnκθψΰfϋ, εynθ zΰmΰndΰ ξnlΰrϋn mφ�yy�n pξzθsθyΰdΰ mώhκ�ml�nm�sθ v� sθtuΰsθyΰ t�r�fθnd�n ΰyrϋlΰcΰόϋ mφmκφn ξlΰn θntξnΰtθv prεdθκΰtlΰrϋn mφ�yy�nl�ψm�sθ θl� bΰόlϋdϋr». [Κ.ΐbdullΰyεv: 1999: 21] O, bu dώvrφ υφsusθ struκtur pΰrΰdθqmΰlara ayϋrϋr:

N�qlθ cφml�l�rθn quruluψu v� θntξnΰsθyΰsϋ ξnlΰrϋn m�zmun v� υΰπΰκςεπθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλσπ. Ασ νώβ ϊφμλ�λ�π, αθπ γΰιδΰ ξλΰπΰγ, δΰνϋψϋόϋν ξπςΰ ςξνσνδΰ β� ϊφμλ�λ�π ΰπΰρϋνδΰκϋ τΰρθλ�λ�πθν γϋρΰ ξλμΰρϋ θλ� δθγγ�ςθ χ�κθπ. Εκροπερρθβ νθςγδ� ασ τΰρθλ�λ�π γθρμ�ν σηΰδϋλΰ αθλ�π. Αελ� ϊφμλ�λ�πδ� μ�νςθγθ βσπόσλσ φηβ αΰψγΰλΰπϋνΰ νθρα�ς�ν yφκs�κ tξndΰ dεyθlθr. Cφml�nθn sξnundΰ tξn qθsm�n z�θfl�yθr. S.M.Bΰbΰyεv mφΰsθr Ϋngθlθs dθlθnd�κθ sΰd� n�qlθ cφml�l�r hΰqqϋndΰ yΰzϋr: «Sΰd� n�qlθ cφml�l�rd� t�sdθq v� θnκΰr hώκml�r θfΰd� ξlunur. Bεl� cφml�l�r φmumθlθκd� dφψ�n tξnlΰ t�l�ffφz ξlunur. Ξnlΰr ΰd�t�n bθr v� yΰ bθr nεχ� m�nΰ qrupundΰn θbΰr�t ξlur. M�nΰ qruplΰrϋnϋn cφml�d�κθ sΰyϋ ξnun sθntΰκtθκ m�nΰsϋndΰn, qrΰmmΰtθκ quruluψundΰn, θntξnΰsθyΰ tθpθnd�n ΰsϋlϋ ξlur» [S.M.Bΰbΰyεv: 1999: 137]

B�zθ dθlχθl�r sΰd� n�qlθ cφml�l�rθ mφυt�lθf tξnlΰrϋn θψl�nm�sθn� gώr� εtΰlξn κθmθ q�bul εdθrl�r. H.Mεhdθyεv bu hΰqdΰ yΰzϋr κθ, «n�qlθ θntξnΰsθyΰlϋ θfΰd�l�r nθsb�t�n sΰbθt fξrmΰ ξlduόunΰ gώr� ξnu bΰψqΰ cφml� θntξnΰsθyΰlΰrϋ φχφn �sΰs mεyΰr q�bul εtm�κ ξlΰr» [H.Mεhdθyεv: 1973: 5.] Bu bΰυϋmdΰn M.V.Dΰvϋdξv yΰzϋr κθ, «tξnlΰrϋn �sΰs tθpl�rθ [s�rb�st v� �lΰv� tξn bθrl�ψm�l�rθ θl�], sΰd� n�qlθ cφml�l�rθn θntξnΰsθyΰ quruluψundΰ θstθfΰd� ξlunΰ bθlθr. ΐmmΰ ξnlΰrdΰn bθr nεχ�sθ dθg�r cφml� tθpl�rθn� nθsb�t�n sΰd� n�qlθ cφml�l�r φχφn dΰhΰ υΰrΰκtεrθκdθr» [M.V.Dΰvϋdξv: 1975: 38]

Qεyd εtm�lθyθκ κθ, n�qlθ cφml�l�r bΰψqΰ cφml�l�r κθmθ qΰrψϋyΰ qξyulΰn m�qs�dl� �lΰq�dΰr �m�l� g�l�n cφml� nώvl�rθdθr v� ξnlΰr n�qlθ θntξnΰsθyΰ θl� hφdudlΰnϋrlΰr.

Dεm�lθ, h�r hΰnsϋ bθr θψ, �lΰm�t, �ψyΰ hΰqqϋndΰ m�lumΰtlΰr n�qlθ cφml�l�rd� ώz �κsθnθ tΰpϋr v� h�r bθr cφml� mφhφm t�ψκθlεdθcθ �lΰm�tl�rd�n ξlΰn mξdΰllϋq m�nΰsϋnϋ ώzφnd� �κs εtdθrθr. Y�nθ gεrχ�κlθy� mφnΰsθb�tθ bθldθrθr. H�r hΰnsϋ bθr fθκrθn, hθssθn, zώvqφn bφtώv ψ�κθld� θfΰd�sθ, gεrχ�κlθyθ bu cφr nθtqd�, m�lumΰtdΰ �κs εtdθrθb, mφ�yy�n dθl sθstεmθnd� mώvcud ξlΰn cφml� θntξnΰsθyΰsϋ sυεml�rθnd�n bθrθnθn cθldθn� gθrθr v� κφll hΰlϋndΰ mξdΰllϋq κΰtεqξrθyΰsϋnϋ �m�l� g�tθr�n sθntΰκtθκ m�nΰlΰrdΰn bθrθnθ θfΰd� εdθr. [V.V.Vθnΰqrΰdξv: 1950: 41]

D.Ε.Rξzεntΰl θs� fθκrθnθ bεl� θfΰd� εdθr: «N�qlθ nθtqθn θntξnΰsθyΰsϋ frΰzΰnϋn �vv�lθnd� qΰlυmΰ, ΰυϋrϋndΰ εnm� ψκΰlΰsϋ θl� υΰrΰκtεrθz� ξlunur. Bu m�nΰdΰ θntξnΰsθyΰ dΰhΰ vΰcθb bθr funκsθyΰnϋn κώm�yθl� cφml�nθn sεmΰntθκ-sθntΰκtθκ vΰhθdθ-sθntΰqmϋn κώm�yθl� cφml�nθn φzvl�nm�sθ bΰψ vεrθr» [D.Ε.Rξzεntΰl: 1979: 114]

Sad� n�qlθ cφml� modell�rθnθn θntonasθya-qrammatθk t�hlθlθ eksperθmentd�n alϋnmϋψ n�tθc�l�r� �saslandϋqda daha θnandϋrϋcϋ, d�qθq xarakter alϋr. Aψaόϋdakϋ qrafθkl�rθ n�z�rd�n keχθr�k:

Qrafθk 1. Ϋngθlθs v� ΐz�rbΰycΰn dθll�rθnd� /Thε trΰdεr sθghεd// v� /M�n gεtdθm// cφml�l�rθnθn zΰmΰn qθym�tl�rθ.

Qrafθk 2. Ϋngθlθs v� ΐz�rbΰycΰn dθll�rθnd� /Thε trΰdεr sθghεd// v� /M�n gεtdθm// cφml�l�rθnθn tξn tεzlθyθnθn qθym�tl�rθ.

Qrafθk 3. Ϋngθlθs v� ΐz�rbΰycΰn dθll�rθnd� /Thε trΰdεr sθghεd// v� /M�n gεtdθm // cφml�l�rθnθn θntεnsθvlθκ qθym�tl�rθ

Dεm�lθ, n�qlθ cφml�l�rd� h�m tonal s�vθyy�nθn, h�m d� θntεnsθvlθyθn ΰrtmΰsϋ t�drθc�n bΰψ vεrθr v� bu κ�sκθn kontrastlar yΰrΰtmϋr. N�qlθ cφml�l�rθ t�ψκθl εd�n sώzl�r ΰrΰsϋndΰ zΰmΰn θntεrvΰlϋ χξυ κθχθκ ξlur. Mφυt�lθf hθss�l�rd� s�s tξnu yφκs�l� bθlθr.

Bu hΰl cφml� konturunda bθr nεχ� yεrd� d� bΰψ vεr� bθl�r. Lΰκθn h�mθn cφml� φχφn bunlΰrdΰn bθrθ yεn� d� �n yφκs�κ tξn ξlmΰlϋdϋr. Fθκθr bθtκθnlθyθnθn θntξnΰsθyΰdΰ θfΰd�sθ cφml�nθn sξn hεcΰsϋndΰ s�cθyy�vθ εnm� ψ�κlθnd� �κs ξlunur. Cφml�nθn φmunθ mεlξdθκΰsϋ yφκs�lθb-ΰlχΰlΰn fξrmΰdΰ ώzφnφ gώst�rθr.

Qεyd εd�κ κθ, n�qlθ cφml�l�r h�m θsmθ, h�m d� fεlθ υ�b�rlθ ξlurlΰr. Fεlθ-υ�b�rlθ n�qlθ cφml�l�r �mr ψ�κlθnd� bΰψqΰ fεlθn qΰlΰn bφtφn ψ�κθll�rθ θl� θfΰd� ξlunur [Z.Budΰqξvΰ: 1963: 188] Bununlΰ yΰnΰψϋ ξnlΰr ώz θntξnΰtθv υφsusθyy�tl�rθnθ mφhΰfθz� εdθr. Bunΰ gώr� d� n�qlθ θrΰdθ θntξnΰsθyΰlϋ θfΰd�l�rd�, m�lumΰtlΰrdΰ θntξnΰsθyΰnϋn t�sθr dΰθr�sθ qΰbΰrϋq vεrθlθr. Ϋntξnΰsθyΰnϋn θmplθcθt t�sθrθnd�n ΰlϋnΰn n�tθc�nθ h�msώhb�t ώzφ χϋυΰrϋr. ΐncΰq suΰl θntξnΰsθyΰlϋ frΰzΰlΰrdΰ θs� cΰvΰb t�l�bθ θfΰd� ξlunur. [F.ΐόΰyεvΰ: 1978: 36]]

Bununlΰ �lΰq�dΰr ΐ.L.Trΰυtεrξv yΰzϋr: «Cφml�nθn κξmmunθκΰtθv nώvl�rθ ξnun funκsθξnΰl θstθqΰm�tl�rθn� gώr� f�rql�nθr y�nθ nθtq φnsθyy�tθ prξsεsθnd� �sΰs t�yθnΰtlΰrϋnΰ gώr� ayrϋlϋrlar». [ΐ.L.Trΰυtεrξv: 1962: 175]

Dεm�lθ, cΰnlϋ nθtq prξsεsθnd� mφυt�lθf κξmmunθκΰtθv tθplθ cφml� v� θbΰr�l�r θntξnΰsθyΰnϋn mφυt�lθf funκsθyΰlΰrϋnϋn κ�mθyy�tc� nθsbθ f�ΰlθyy�tθ n�tθc�sθnd� mεydΰnΰ g�lθr. Ϋntξnΰsθyΰ vΰsθt�sθl� nθtqθmθz m�nΰ t�rκθbθnd�n ΰsϋlϋ ξlΰrΰq cφml�l�r�, cφml�l�r d� ώz nώvb�sθnd� sθntΰqmlΰrΰ ΰyrϋlϋr. [S.Bΰbΰyεv: 1966: 87]

Mφυt�lθf tθpθκ quruluψΰ mΰlθκ cφml�l�r, ξnlΰrϋn mφυt�lθf nώvl�rθ fξrmΰlΰψϋr.

Qeyd edθlθdyθ kθmθ, m�na qruplarϋna ayrϋlma sad� n�qlθ cφml�nθn m�zmununun aydϋn θfad� olunmasϋnϋ, θnformasθyanϋn asan ώtφrφlm�sθnθ ψ�rtl�ndθrθr. Bu m�nada Q. P. Torsuyev yazϋr: «Fθkrθn aχϋq θfad�sθ qrammatθk v� θntonasθon quruluψuna gώr� mφ�yy�nl�ψ�n cφml�nθn hθss�l�r�, y�nθ m�na qruplarϋna bώlφnm�sθnθ dem�k olar kθ, χox ςεη-ςεη ς�λ�α εδθπ» (Γ.Ο.�ξπρσιεβ).

ΐ.Θ.Κΰλΰχεβ θρ� ιΰηϋπ: «Μφωφμ μ�νΰ υφρσρθιι�ςθ κ�ρα εδ�ν ύφμλ�νθ θρς�νθλ�ν φηβφ μ�νΰ γπσοσνσ ς�ψκθλ εδ� αθλ�π. Ασ βΰυς αθπ μ�νΰ γπσοσ ϊφμλ�νθν αθπ νεχ� φηβφνφ �ωΰς� εδθπ. Μ�νΰ γπσολΰπϋνΰ ασπΰδΰ ΰπΰ ρώηλ�π, ΰπΰ cφml�l�r v� s. daxθl edθl� bθl�r. [Kalaχev A. Θ. 1951]

Dem�lθ t�dqθqatχϋlar burada m�na qruplarϋnϋn sayϋ dedθkd� eynθ zamanda xθtab, felθ t�rkθbl�r v� s. daxθl edθlm�sθnθ d� n�z�rd� tutur.

Bel�lθkl�, mφasθr Θngθlθs v� Az�rbaycan dθll�rθnd� sad� n�qlθ cφml�l�rθn eksperθmental t�hlθlθ b�zθ maraqlϋ m�qamlarϋ φz� χϋxararaq bθz� mφ�yy�n fθkθrl�r bθldθrm�y� �sas verdθ. Bel� kθ, doόrudan da lazϋmsϋz heχ bθr sώz cφml�y� g�tθrθlmθr. G�tθrθl�n h�r bθr sώz ώzφ θl� mφxt�lθf m�na χalarlarϋ, s�s tembrl�rθ, meloδθκλθκλ�πλ� β� ρ. ψ�πςλ�νθπ. Αελ�λθκλ� δ�, π�νύΰπ�νύ ΰκσρςθκΰ, μ�νΰλϋ νθςγ, π�βΰν δΰνϋψϋγ τξπμΰλΰψϋπ.

Αθπ δΰωΰ ΰιδϋν ξλσπ κθ, μφγΰιθρ�λ�π, ςσςσψδσπμΰλΰπ, ιενθ-ιενθ τΰκςλΰπϋν ώιπ�νθλμ�ρθν� ιξλ ΰχϋπ. ήιπ�νθλ�ν δθλλ� ΰνΰ δθλθ ΰπΰρϋνδΰκϋ ξυψΰπ β� τ�πγλθ ϊ�ω�ςλ�rθn ώyr�nθlm�sθ daha d�rθn m�nθms�nθlm�y� meyar olur.

Θstθfad� edθlmθψ �d�bθyyat

1.Abdullayev K. Az�rbaycan dθlθnθn sθntaksθsθnθn n�z�rθ probleml�rθ. Bakϋ: Maarθf, 1999.

2.Budaqova Z . Mφasθr Az�rbaycan �d�bθ dθlθnd� sad� cφml�. Bakϋ: AEA, 1963.

3.Babayev S.M. Nθtq θntonasθyasϋnϋn fonetθk v� funksθonal t�bθ�tθ. Axundov adϋna APXDΫ-nθn elmθ �s�rl�rθ, 1996, Serθya 12, Dθl v� �d�bθyyat, Ή3.

4.Babayev S.M. Garayeva M.Q Englθsh Phonetθcs. Bakθ: Maarθf, 2005.

5. Veys�llθ F.Y.Struktur dθlχθlθyθn �saslarϋ. Bakϋ: 2005, Ϋ hθss�.

6. Οεψκξβρκθι ΐ.Μ. Θνςξνΰφθ� θ γπΰμμΰςθκΰ. Θηαπΰννϋε ςπσδϋ. Μ: Βϋρψΰ� ψκξλΰ, 1959, Ή209.

7. Κΰλΰχεβ ΐ. Θνςξνΰφθξννξε χλενενθε οπξρςξγξ οξβερςβξβΰςελόνξγξ

οπεδλξζενθ� β ρξβπεμεννξμ ΐνγλθιρκξμ �ηϋκε. Μ: 1951.

8. �ξπρσεβ Γ.Ο. Ξασχενθε ΐνγλθιρκξμσ οπξθηνΰψενθώ. Μ: Σγοεδθη, 1953.

9. �πξτθμξβΰ ΐ. Θνςξνΰφθ� οξβερςβξβΰςελόνξγξ οπεδλξζενθ� β ρξβπεμεννξμ

ΐνγλθιρκξμ �ηϋκε. Μ: Βϋρψΰ� Ψκξλΰ, 1955.

10. �πΰυςεπξβ ΐ.Λ. Οπΰκςθχερκθι κσπρ τξνεςθκθ ΰνγλθιρκξγξ �ηϋκΰ. Μ: Βϋρψΰ� Ψκξλΰ, 1976.

SUMMARY

The present artθcle consθders grammatθcal-θntonatθonal characterθstθcs of sθmple declaratθve sentences θn Modern Englθsh and Azerbaθjan.

Ϋn thθs artθcle we trace dθfferent approaches of lθnguθsts to the connectθon of grammar and θntonatθon θn sθmple declaratθve sentences θn modern Azerbaθjan and Englθsh.

ΠΕΗήΜΕ

Β δΰννξι ρςΰςόε πΰρρμΰςπθβΰώςρ� γπΰμμΰςθχερκθε θ θνςξνΰφθξννϋε ξρξαεννξρςθ οπξρςϋυ οξβερςβξβΰςελόνϋυ οπεδλξζενθ�υ β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ θ ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκΰυ. Β ύςξι ρςΰςόε μϋ θρρλεδσεμ πΰηνϋε θδεθ λθνγβθρςξβ ξ ρβ�ηθ γπΰμμΰςθκθ θ θνςξνΰφθθ β οπξρςϋυ οξβερςβξβΰςελόνϋυ οπεδλξζενθ�υ β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ ΰ ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκΰυ.

Son illər müxtəlıf dillərin morfonologiyasına həsr edilmiş əsərlər bu dilçilik bölməsinin gərəkliliyini, vacibliyini inkar edilməz bir şəkildə təsdiqləmişdir. Morfonologiya dilçiliyin bir şöbəsi kimi dilin morfoloji quruluşunun tədqiqi zamanı onun qədim dövrlərinə dönmək, sözlərin hal-hazırdakı şəkilləri ilə qədim dövrlərdəki variantları arasındakı əlaqəni tapmaq, morfoloji axında səslərin dəyişilməsi qanunauyğunluqlarını üzə çıxarmaq imkanına malikdir. Morfonoloji tədqiqat zamanı hər hansı bir dilin faktiki materialları əsasında müxtəlif nəzəri, elmi nəticələrə gəlmək mümkündür. Bununla bərabər morfonologiyanın praktiki əhəmiyyəti də böyükdür. Fonetika, orfoepiya, orfoqrafiyadan tutmuş leksika, söz yaradıcılığına qədər müxtəlif dilçilik bölmələrində morfonoloji tədqiqat üsulundan istifadə olunur.

Söz və morfem daxilində səslərin düzümü, söz və morfemlərin fonetik tərkibi, heca quruluşu, hecaların modelləri, vurğular, sözlərin və tərkiblərin uğradıqları fonetik hadısələr morfonoloji araşdırmada ön plana çəkilir.

Müasir dilin fonotik quruluşu dilin müəyyən inkişaf dövrlərindəki fonotik quruluşundan fərqlənir, çünki dil inkişaf etdikcə onun səslər sistemi də dəyişilir, səslər sistemində gedən cilalanma, tənzimlənmə prosesi məhz morfonologiyada qyrənilir. Ayrı-ayrı əsərlərdə hələ qədim zamanlardan bu və ya başqa mənada morfonologiya ara-sıra tədqiq olunsa da ilk dəfə dilçilik tarixində ondan bir sistem kimi bəhs edən N.S.Trubetskoy olmuşdur. (20,116) Bu alim öz tədqiqatında ilk əvvəl morfemlərin fonetik quruluşunu, sonra morfem qovuşmalarında ayrı-ayrı morfemlərdəki kombinator səs dəyişmələrini, daha sonra isə morfoloji vəzifə daşıyan səs əvəzlənmələrini fərqləndirərək morfoloji tədqiqatın üç bölmədən ibarət olduğunu göstərmiş və morfonologiyanı fonetika ilə morfologiya arasında yerləşdirmişdir.

Fars dilçiliyində morfonologiya çox zəif şəkildə dilçiliyin müxtəlif bölmələrində (fonetika, morfologiya, söz yaradıcılığı və sairədə) verildiyindən bu məsələlərin əsil mahiyyəti hələ lazımı səviyyədə açılmamışdır. Məsələn fonetik yolla yeni sözlərin yaranması, şəkilçilərin törəmə yollarının fonetik əsası, fonetik variantlı sözlər, heca və hecalanma prinsipləri, səslərin fonotaktikası (fonem distribusiyası), səs uyuşması, səs əvəzlənmələri ilə ortaya çıxan semantik çalarlar, söz və morfemlərin səs tərkibi, orfoqrafiyanın morfoloji prinsipləri, arxaik sözlərin bərpa yolları və s kimi morfonologiya məsələləri dediyimiz kimi dilçiliyin ayrı-ayrı bölmələrinə səpələnmişdir. Bu sadaladığımız dilçilik məsələlərini bir araya toplayıb, araşdırmalar aparmağın vaxtı çatmışdır. Bildiyimiz kimi fars dili öz inkişafı yolunda qədim bir tarixə malikdir. Qədim fars dilindən tutmuş orta və müasir fars dilinə qoğru inkişaf etmiş bu dil öz formalaşması və təkmilləşməsi yolunda bəzi səslərindən tamamilə əl çəkmiş, (bax: 22; 11; 2; 16 ), bəzilərinin tələffüzünü tanınmaz şəkildə dəyişdirmiş (22;17) bəzilərini assimilyasiya edərək əvvəlki səsin məxrəcinə yaxın olan bir səsə çevirmişdir. Bu cəhətdən fars dilinin inkişaf tarixini əks etdirən ən maraqlı əsər zənnimizcə Məhəmməd Təqi Bəharın سبک شناسی “Üslubiyyat” yaxud تاریخ تطور نثر فارسی “Fars nəsrinin dəyişilməsi tarixi” adlı üçcildli kitabıdır. (11) Müəllif bu kitabda fars dilinin keçdiyi inkişaf tarixini üç mərhələdə /qədim,orta və müasir/ araşdırmış, tədqiqat zamanı özünəqədərki mənbələrdən geniş şəkildə istifadə etmiş, nəticədə sanballı bir tədqiqat işi ərsəyə gətirmişdir. Ondan sonra bu sahədə öz sözünü demiş daha başqa bir tədqiqatçı doktor Pərviz Natel Xanləri və onun تاریخ زبان فارسی “Fars dilinin tarixi” adlı üçcildliyidir. (67,8) Müəllifin bu üçcildlikdə gəldiyi bir çox nəticələr, tezisl سبک شناسی–dən ciddi şəkildə fərqlənməsə də bu kitabın müəllifi araşdırmalarına bir qədər müasir baxımdan yanaşmış dilin inkişafı, çevrilmələri, dəyişmələri tarixini şərh etmişdir. Bu sahədə daha yığcam və konkret olan bir əsər də professor Mehri Bağerinin bir cildli تازیخ زبان فارسی “Fars dikinin tarixi” kitabıdır. ( 2)

Fars dilində cərəyan edən morfoloji dəyişikliklərin hər biri dildəki mövcud fonetik qanunlar çərçivəsində olur. Morfonologiyada da heca quruluşundan, hecalanma prinsiplərindən bəhs edilir. Çünki məhz nitq axınında morfemlərin heca quruluşu dəyişilə bilir və nitq axınında bunlar müəyyən bir sistemə, ardıcıllığa tabe olurlar. Məlum olduğu kimi nitq axını zamanı açıq heca qapalıya və əksinə, qapalı heca açığa, eləcə də örtülü heca örtüsüzə və əksinə örtüsüz heca örtülü hecaya keçə bilir. (19)

Hal-hazırda ərəb əlifbası əsasında formalaşmış fars qrafikasında qısa saitlər (hərəkələr) yazıda qeyd edilmədiyindən mətndən, kontekstdən kənarda sözlərin müxtəlif variantlı tələffüzü üçün zəmin yaranır. (17) Bir çox hallarda bu müxtəlif tələffüzlər (səhvlər) müxtəlif insanlar, dildaşıyıcıları tərəfindən dilə daxil olaraq, lüğət tərkibindəki bir leksemin bir neçə variantda səslənməsi ilə nəticələnir. Buna görə də fonetik əlifbalara malik hər hansı bir dıllə müqayisədə, ərəb qrafikasına əsaslanan fars dilində orfoepiya (düzgün tələffüz qaydalarının tənzimi), eləcə də orfoqrafiya (düzgün imla qaydalarının tənzimi) normalarına daha artıq dərəcədə diqqət yetirilməlidir.

Əsrlərin axınında çeşidlənə-çeşidlənə, dəyişilə-dəyişilə bu günümüzə gəlib çatan fars dilinin yazı sistemi bu gün də sabit bir qayda-qanuna malik deyildir. “Fars dilini uşaqlıqdan öyrənmiş adamlar üçün fars dilində danışmaq zahirən çox asan bir işdir. Biz heç bir çətinlik çəkmədən, çox asan bir şəkildə nəfəs alıb, verdiyimiz kimi başqaları ilə söhbət edə bilirik. Lakin fars dilində yazı yazmaq isə heç də belə asan deyildir. Əgər əlimizə qələm alıb nə isə, hətta kiçik bir məktub yazmaq istəsək belə adətən dayanır, düşünür və öz-özümüzə deyirik: görəsən آذوقه doğrudur, yoxsa آزوقه; چمدان doğrudur, yaxud جامه دان; حوله yoxsa هوله , توفان yoxsa طوفان , لشکر yaxud لشگر ” ( 4,4)

“Bu qrafikanın çeşid-çeşid çətinlikləri, çatışmazlıqları orfoqrafiya, orfoepiya, sözlərin mənalandırılması baxımından fars dili alimləri və mütəxəssisləri qarşısında həllini gözləyən vacib bir məsələ kimi daim gündəmdədir. XYIII-XIX əsrlərdən başlayaraq fars dilinin ölkə xaricində tədrisinə, öyrənilməsinə maraq artdıqca həm ölkə daxilində, həm də ölkə xaricində olan mütəxəssislər bu problemləri araşdırmaq, şərh etmək məqsədilə demək olar ki, məsələləri daha da qarışdırmış, bir-birinə zidd olan baxışlara gəlib çıxmışlar.”(18, 15)

Araşdırmalardan aydın olur ki, bir çox morfoloji hadisələrin əsasında fonetik hadisələr, fonetik dəyişmələr durur. Morfonologiyanın əsasını təşkil edən faktorlardan biri də fonetik hadisələrdir. Bildiyimiz kimi nitq axınında danışıq səsləri bir-birinin ardınca sürətlə tələffüz olunur. Bəzən onlar o qədər sürətlə, tələsik tələffüz olunur ki, bu tələsiklikdə bir çox sözün qəlibi tam qurula bilmir, nəticədə müxtəlif fonetik hadisələr və dil dəyişmələri baş verir. Fars dilinin səs quruluşu müxtəlif çeşidli fonetik hadisələrlə zəngindir. Həmin hadisələrin bəziləri: dodaqlanma, karlaşma, incələşmə keyfiyyət dəyişməsinə səbəb olursa, bəziləri də: səsdüşümü (eliziya), səsartımı (proteza), kəmiyyət dəyişmələri ilə nəticələnir. Fonetik hadisələrin yaranma səbəbləri də müxtəlifdir. Əgər təkcə qənaət prinsipini əsas götürsək, onun dilin fonetik quruluşunda əvəzlənmə, bərkimə, boşalma kimi qanunauygunluqlardan çıxış edərək, bir çox fonetik hadisələrin yaranmasına əsas olduğunu görərik. Danışıq prosesində, nitq axınında baş verən belə dəyişmələr pərakəndə şəkildə deyil, müəyyən ölçülər daxilində olur və həmin ölçülər orfoepik norma, qayda şəklində formalaşır. Düzgün tələffüz normalarını öyrənən orfoepiya bölməsi dilçilikdə daha çox praktik əhəmiyyət daşıyır “nitq mədəniyyətinin inkişafına xidmət etmək məqsədi güdür” (3,75). Bu baxımdan orfoepiya dilin ümumi inkişafının ön cərgəsində duraraq, dillə nitq arasındakı qarşılıqlı dialektik əlaqənin əsas yükünü daşıyır. Dildə yaranan, bu dilə başqa dillərdən daxil olmuş hər bir yeni söz, tərkib əvvəlcə nitqdə formalaşır və burada normaya çevriləndən sonra dilin sisteminə daxil olur.

Morfonologiya söz və morfemlərin fonetik tərkibini öyrənərkən, heca və hacalanma prinsiplərinə biganə qala bilmir, çünki nitq axınında morfemlərin heca quruluşu dəyişilir və bu dəyişmələr müəyyən sistem daxilində olur. Məsələn, fars dilində vurğunun morfonoloji funksiyası təkcə mənafərqləndirici və nitq axınında söz sərhədini müəyyənləşdirici xarakteri ilə bitmir, bir çox hallarda vurğunun sözün sonuna doğru hərəkəti vurğuəvvəli morfemlərin zəif mövqeyə düşməsinə səbəb olur. Bu da həmin morfemlərin həm semantik sıxılmasına, həm də səs tərkibinin reduksiyaya uğramasına şərait yaradır. Bu dediklərimizin hamısı nəticə etibarı ilə dilin fonetik quruluşunda fonetik hadisələrin əmələ gəlməsinə meydan açır. Məlumdur ki, fonetik dəyişmələr, çevrilmələr prosesində hansı səsdən hansı səsin törəyə bilməsi məsələsi və bununla bağlı səs yuvası problemi ortaya çıxır ki, bu da tarixi fonologiyanın mövzusu olduğu kimi, tarixi morfonologiyanın da araşdırma dairəsindədir. Bu məsələlərin izahında söz və morfem tərkiblərinin müxtəlif fonetik şəraitlərdə fonem birləşmələrini məhdudlaşdıran qaydalar dilçilikdə fonotaktika adlanır. Fars dilinin fonotaktikası ayrıca və samballı bir tədqiqatın obyekti olmasa da, fonem birləşmələri ümumi şəkildə təhlil olunmuş (12; 19; 9) və bu barədə məlumatlar verılmişdir.

Fars dilinin fonotaktikasında fonetik məhdudiyyət qanununun mühüm əhəmiyyəti vardır. Bu qanuna əsasən sözönü mövqe və heca əvvəlində 2 samit eləcə də 2 sait yanaşı işlənmir. Yunan, latın, ingilis, fransız, rus və s. dillərdən alınma və başlanğıcında iki samit yanaşı gələn sözlər fars dilində adaptasiya olunur. (13) Belə sözləri iki qrupa bölmək olar.

1) Fars dilinin fonetik qanunlarına uyğunlaşan sözlər a)سپرت- اسپرت sport (esport), استاژ- ستاژ staj (estaj), اسکلت- سکلت skelet (eskelet) və s. Burada iki samitdən əvvəl proteza hadisəsi baş verir.Yanaşı işlənən samitlərdən əvvəl /e/ səsi artırılır. b) پلنوم plenum (pelenum),گروپ qrup (qorup), تریبون tribun (teribun) və s. Burada isə iki samit arasına qısa /e/, /o/ saiti artırılır.

2) Alınma sözlər bəzən fakultativ tələffüz olunaraq öz əvvəlki tələffüzünü saxlayırlar. کلور (klor, kelor)-xlor, کرم krem (krem, kerem), گروپ qrup (qrup, qorup) - əgər belə sözlərin təkibindəki samitlərə diqqət yetirsək onlardan birinin sonor samit olduğunu görərik. Məlumdur ki, sonorlar sait və samitlər arasında orta mövqedə duran səslərdir. Ossiloqraf yazılarında onların tonu küydən çoxdur. Bəzi dillərdə onlar heca düzəldən səs kimi çıxış edirlər. Odur ki, samitlərin keyfiyyəti və növündan asılı olaraq onları tələffüz etmək çətinlik törətmir. Məhz buna görə də bəzən tərkibində bu samitlərdən biri olan sözlərə qısa saitin əlavə edilməsinə ehtiyac qalmır. Məs: پروژه( proje), پلنوم (plenum), کرم( krem), ترن (tren) və s.

Fars dilinin fonotaktikasına ən münasib olanı sözlərdə sait-samit ardıcıllığının gözlənilməsidir. Odur ki, bir çox hallarda dildaşıyıcıları söz əvvəlində olduğu kimi söz sonunda da 2 samiti yanaşı tələffüz etmirlər.

1) Ərəb dilindən alınmış, sonunda təşdid olan sözlər bir samitlə tələffüz olunur: رد ( rədd-rəd), فن( fənn-fən),ضد (zedd-zed) və s.

2) Fars danışıq dilində sonu 2 samitli sözlərin sonundakı samitlərdən biri düşür:شست - شس (şost-şos), مست – مس(məst-məs),هست- هس (həst-həs), نیست - نیس (nist-nis),

,دستمال – دسمال (dəstmal-dəsmal)

,درستکار درسکار( dorostkar-doroskar) və s.

İki samitdən birinin eliziyaya uğraması bəzən söz ortasında da baş verir: صفحه – صفه (səfhe-səfe), مشهدی - مشدی (məşhədi-məşədi), قند دان- قندان (qənddan-qəndan), خوشک کن – خوشکن (xoşkkon-xoşkon) və s.

Məxrəc cəhətdən yaxın olan samitlərdən biri tərkibdən düşür: شبپره – شپره (şəbpəre-şəpəre), بد تر – بتر( bədtər-bətər) və s.

Bildiyimiz kimi morfoloji quruluş heca modelləri və hecalanma prinsipləri ilə möhkəm şəkildə bağlıdır.Fars dilində ən çox təsadüf olunan 6 model işləkdir. Saitləri A, samitləri B ilə işarə etsək fars dilinin əsas lüğət tərkibində: A, AB, ABB, BA, BAB, BABB kimi 6 modelin olduğunu görürük. Bunlardan ən işlək olanı isə BA və BAB-dır.

A- او (u)-o (III şəxs tək), آ (a) (ağa)-nın qısaldılmış forması آ – مد ( a) (məd)-qəldi,ایران i-(ran)-İran və s.

AB-آب( ab)su,این (in) bu, آن (an) o, آش( aş) sup,غود (ud)ud və s.

ABB – آرد (ard) un,ابر (əbr) buluq,اخذ (əxz) alma ,ارض (ərz) torpaq, yer, عصر(əsr) əsr və s.

BA-با (ba) ilə,نا (na) önqoşma, به(be) -a,-ə,-ya,-yə,که (ke) bağlayıcı, را (ra)-ı,-i,-u,-ü, سو (su ) tərəf və s.

BAB-بام (bam) dam ,در (dər) qapı , دم(dəm ) nəfəs , بار (bar) bəhər,بز (boz) keçi,نان (nan) çörək,دور (dur) uzaq

BABB-بخت (bəxt) bəxt,سخت (səxt)çətin,دست (dəşt) əl, صدق (sedğ) sadiq, درس(dərs)dərs və s.

Müasir fars dilində çox az hallarda təsadüf olunan ABBB آستم (astm)-astma xəstəliyi; BAA بوئا(boa)-tropik ölkələrdə yaşayan böyük zəhərli ilan; rai(çoban); BABBB-فیلتر (filtr) -süzgəc, لوستر (lüstr) -çilçıraq) kimi alınma sözlərə də bəzən təsadüf edilir. Lakin bunlar həddən artıq azdır və çox hallarda da fakultativ tələffüzə malik olurlar. Bu modelləri fars dilinin ümumi modellərinə daxil etmək düzgün deyildir.

Fars dilində işlək heca modellərinin az olması, həm də sait samit ahənginin gözlənilməsi bu dilin fonotaktikasında hecalanmanın ritmik-melodik bölgülərini nizamlamışdır. Cümlə daxilindəki sözlər adətən BA-BAB, BAB-BAB modelləri üzrə bölünür. Ümumiyyətlə, fars dilində çox hecalılığın olmaması da, bu dili tonik, musiqili dillərə yaxınlaşdırır.

ما امروز هیچ استراحت نکردیم. ( Ma dırız hiç esterahət nəkərdim)- Dünən biz heç dincəlmədik. cümləsini hecalara bölsək, aşağıdakı mənzərəni alarıq:

BA-BA-BAB-BAB-AB-BA-BA-BAB-BA-BAB-BAB

a ı u i e e u ə ə ə ı

m d z h ç c tr h t n k rd m

Tədqiqatlar göstərir ki, fars dilinin qədim dövrlərində söz və heca başlanğıcında iki samitin yanaşı gəlməsi adi hal imiş:

Qədim fars dili: Orta fars dili: Müasir fars dili:

xşvaş şəş شش şeş

xşayasiya şah شاه şah

fşupan şupan شبان//چوبان şəban//çupan

xvap xvap خواب xab

xşapan şap شب şəb

stuna stun ستون sotun

framana framan فرمان fərman

drauga droğ دروغ doruğ

xşafuya şam شام şam

spah sepah سپاه sepah

spas sepas سپاس sepas və s. (2,144)

Hal-hazırda həmin samitlərdən yalnız biri ( xv; x^v) , o da yazı sistemində qalmışdır. (17)

BAB-A ruz+i-ru-zi-BAB-A-BA-BA

çub+in - çu-bin BAB+AB BA-BAB

an+an - a-nan AB+AB A-BAB

ard+i - ar-dı ABB+A AB-BA

əsb+an - əs-ban ABB+AB AB-BAB

mərd+an - mər-dan BABA+AB BAB-BAB

Məhz bu axıcılıq fars sözlərinin ritmik-melodik strukturunun yaranmasında əsas olur.

Fars dilində vurğu adətən sözün son hecasında olur. Belə ki, sondan artırılan şəkilçiləri əlavə etdikcə (sözdüzəldici şəkilçiləri) söz vurğusu yerini dəyişərək sona doğru hərəkət edir.

Bəzən fel formalarını, zamanlarını əmələ gətirən vurğulu hissəciklər sözlərin önünə əlavə olunur, bu zaman təbii ki, vurğunun hərəkəti sözün önünə tərəf olur. Bir çox hallarda dildə vurğu sözün mənası ilə əlaqədar olur. Hətta dildə vurğu sözün mənası ilə əlaqədar olmasa da, sözü söz kimi formalaşdıran mühüm prosadik əlamətlərdən biri kimi böyük əhəmiyyətə malikdir. Fars dilində vurğunun mənafərqləndirici funksiyası mövcuddur. Məs: مدار (mədár)-orbita, (mə́dar)-qaldırma,بشکن beşḱən-çırtma, béşkən-sındır, نمکnəḿək-dur, nə́mək-sorma, بکش beko΄ş-şiddətli, be΄koş-öldür, ولی vəl΄i-başçı, v΄əli-lakin və s.

Vurğunun belə mənafərqləndirici xüsusiyyəti çox vaxt biri vurğulu, o biri isə vurğusuz, yəni sözdüzəldici və sözdəyişdirici olan omonim morfemlərin leksemlərə əlavə olunmasından yaranan sözlərdə olur. Məs: مردی mərdi΄-(mərdlik,kişilik),مردی mə΄rdi-bir kişi, روزی ruzi΄-(ruzu),روزی ru΄zi-bir gün və s.

Qeyd edilməlidir ki, fars dilinin mövcud vurğusunun fonotaktikadakı əhəmiyyətinə görədir ki, vurğusu ilk və ya orta hecada olan hər hansı bir alınma söz bu dilə keçərək öz vurğusunu itirir və dilin fonotaktikasına uyğun olaraq sonda tələffüz edilir. Məsələn :اکسپرت éksport (ekespo΄rt), جنسون Co΄nson (Conso΄n) , مسکو Mo΄skva (Mosko΄) və s.

Alınma sözlər içərisində öz əvvəlki vurğularını qoruyub saxlayan bir neçə ərəb zərfləri və modal sözlər istisna təşkil edir. (Fars dili vurğusunun mənafərqləndirici funksiyasını daha ətraflı öyrənmək üçün (bax: 14 və 15-ci ədəbiyyat) Fikrimizcə, fars dili monosillabik dillərə yaxın olduğundan burada “heca aksentləri”nin böyük əhəmiyyəti vardır. Azərbaycan dilində 33 fonemli və 13 hecalı söz olduğu halda: mü-a-sir-ləş-dir-dik-lə-ri-miz-dən-dir-lər-mi? fars dilində 13-14 fonemli: keş-vər-qo-şa-i-ha və 6- 7 hecadan artıq hecası olan söz tapmaq qeyri mümkündür .

Dil və nitq arasında maraqlı, qəribə əlaqə və münasibətlərdən biri də özünü morfem birləşmələri və heca ayrımlarında göstərir. Dil morfemləri birləşdirir, nitq isə hecaları ayırır. Bu ayırma və birləşdirmələr nəticəsində “dialektik bir vəhdət əmələ gəlir, kommunikasiya mümkün olur.” (19, 3)

Dedik ki, dilin başqa sahələrində olduğu kimi fonetik quruluşunda da bir sıra hadisə və qanunlar mövcud olur. Bunlardan ədəbi dildə sabitləşənləri qanun, danışıq dilində işlənərək, ədəbi dildə hələlik qanuniləşməyənləri, bəzən də fakültativ xarekter daşıyanları isə hadisə adlanır. Hər bir dilin öz milli xüsusiyyətləri əsasında yaranan bu hadısə və qanunların dildə böyük rolu vardır. Xüsusən başqa dillərdən alınmış sözlərin ümumxalq dilinə uyğunlaşdırılmasında fonetik hadisə və qanunlar mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bir çox hallarda alınma söz dilin tələblərinə uyğun gəlmədikdə ona yeni səs artırılır, yaxud əksinə bu və ya başqa bir səs ixtisar edilir, dəyişdirilir, vurğularının yeri əvəzlənir, bəzən dilin fonotaktikasına uyğun olaraq tam bir heca ixtisara düşür: balet- باله (bale)-balet, konsert کونسر(konser)-konsert , بوفه bufet (bufe)- bufet və s.

Fars dilində diaxronik şəkildə, tarixin müxtəlif dövrlərində formalaşaraq tədricən əmələ gəlmiş bir çox qanun və hadisələr mövcuddur. Söz əvvəli və heca əvvəlində iki samitin və iki saitin yanaşı gələ bilməməsi qanunu, söz sonunda və kar samitdən əvvəl cingiltili samitin karlaşması, sait- samit ahəngi qanunları, assimilyasiya, dissimilyasiya, metateza, epenteza, eliziya və s. fonetik hadisələrin adını çəkmək olar. Hər bir dilin fonetik sistemində fəaliyyət göstərən qanun və hadisələr həmin dilin başqa sahələri ilə daxili vəhdədtə inkişaf edir. Belə ki, dilin fonem sistemində fəaliyyət göstərən, qanun, hadisə, qanunauyğunluqlar dilin morfologiya və sintaksisi ilə də əlaqədardır. Əgər belə olmazsa, dil öz mahiyyətini, yəni insanlar arasında əlaqə və münasibət yaratmaq mahiyyətini itirər. Dilin lüğət tərkibinə daxil olan sözlər danışıq, nitq əsnasında müxtəlif şəraitdə, vəziyyətdə və kateqoriyalarda çıxış edir, müəyyən məntiqi vurğuya, durğuya, intonasiyaya malik olur. Fonetikanın dilin leksikalogiya şöbəsi ilə əlaqəsini xarici dillərdən fars dilinə keçmiş sözlərin mütləq dilin öz fonataktikasına uyğun olaraq dəyişməsində görmək olar. Burada fars dilində söz başında iki samit səsin yanaşı gələ bilməməsi qanununa əsasən BBAB formalı sözlərin fars dilinə keçərkən iki hecalı sözə dəyişilməsini misal çəkmək olar: qrup=qorup; staj=estaj; stakan=estekan; sport= esport; proje= poroje və s .

Morfologiyada söz yaradıcılığı zamanı mütləq fonetik qanunlar nəzərə alınır. Bildiyimiz kimi fars dilində nə söz başında nə də söz sonunda iki saitin yanaşı gələ bilməməsi qanunu mövcuddur. Morfoloji dəyişiklik zamanı morfem sait səslə başlayırsa sait səslə bitən birinci söz ilə onun arasına müəyyən bir samit səs əlavə edilir: nomayənde+i=nomayendegi; dana+ an= danayan daneşcu + an = daneşcuyan; gənce + i = gəncevi, quyənde + an = quyəndeqau və s.

Fars dilində fəaliyyət göstərən fonetik hadisələrdən biri və geniş yayılmışı assimilyasiya hadisəsidir. Bir səsin digər səsə təsir edərək onu öz məxrəcinə və ya özünə yaxın məxrəcə çevirməsi hadisəsinə assimilyasiya hadisəsi deyilir. Assimilyasiya hadisəsini təsir qüvvəsinə görə tam və yarımçıq, təsir istiqamətinə görə irəli və geriyə hərəkət edən kimi növlərə bölmək mükündür. Assimilyasiyaya məruz qalan səs assimilyasiya edən səsin məxrəcinə çevrilərsə buna tam assimilyasiya, həmin səsi qismən öz məxrəcinə yaxınlaşdırarasa buna yarımçıq assimilyasiya deyilir. Səs özündən sonrakı səsə təsir edərək onu öz məxrəcinə çevirərsə belə assimilyasiyaya geri assimilyasiya, səs özündən əvvəlki, səsin məxrəcinə çevrilərsə belə assimilyasiyaya irəli assimilyasiya deyilir. Müasir fars dilində assimilyasiyanın bütün növləri mövcuddur. Türk dilləri sistemindən fərqli olaraq fars dilində ahəng qanunun olmaması (sait fonemlərin ahəng qanunu nəzərdə tutulur) bu dildə sait fonemlər assimilyasının o qədər də inkişaf etməməsinə səbəb olmuşdur. Lakin qeyd edilməlidir ki, fars dilində az da olsa sait-sait assimilyasiyası mövcuddur. Fonetik hadisə və qanunların hər hansı bir dildə cərəyan etməsi əsasən danışıq üzvlərinin müəyyən bir vəziyyətdən başqa bir vəziyyətə düşməsinin çətinliyini aradan qaldırarkən baş verir.

Saitlərdə assimilyasiya . Fars dilinin fonetik xüsusiyyətlərindən biri də bir sözdə olan saitlərin bir cərgədə deyil, müxtəlif cərgələrdə olmasıdır. Deməli, bir sözdə qalın saitlər incə saitlər sırasında və ya əksinə gələ bilir. (Bildiyimiz kimi Azərbaycan dilinin öz sözlərində ahəng qanununa görə bu mümkün deyildir.) Buna baxmayaraq, assimilyasiya hadisəsi nəticəsində bəzən saitlər eyni cərgəli olmağa meyl edir, artikulyasiya məxrəcinə görə bir-birinə yaxınlaşır və bəzən də eyniləşir.

a) Birinci heca düzəldən səs /ə/ və ikinci hecadakı səs isə /a/-dır (adətən حا، ها hecaları daxilində). Bu zaman /ə/ saiti ikinci hecadakı saitə assimilyasia olunur (uyuşur) və /a/ kimi tələffüz olunur. لحاف -(ləhaf)-(lahaf), بهار (bəhar)-(bahar), محال -(məhal)-(mahal), جهاز -(cəhaz)-(cahaz), نهار (nəhar)-(nahar), چهار-(çəhar)-(çahar) بها (bəha)- (baha) və s.

b) İki və ya çoxhecalı sözlərin birinci hecasının heca düzəldən səsi incə /e/ saiti olub, ikinci heca /y/ olarsa, birinci sait /e/ kimi deyil, /i/ kimi tələffüz olunur: دیار -(deyar)-(diyar), پیاده-(peyade)-(piyade),خیا ل -(xeyal)-(xiyal),نیاز-(neyaz)-(niyaz),میان (meyan)-(miyan),میانبر -(meyanbər)-(miyanbər),میانبالا (meyanbala)-(miyanbala),میانچیگری-(meyançıgəri)-(miyançigəri),میانقد-meyanqəd)-(miyanqəd) پیاز (peyaz)-(piyaz),پیاله (peyale)-(piyale) və s. Gördüyümüz kimi burada incələşmə, daralma qanunauyğunluğu özünü göstərir.

c( İkihecalı sözlərdə birinci hecanın heca düzəldən səsi /o/ olub, ikinci hecanın heca düzəldən səsi /u/ olarsa, birinci hecanın saiti ikincı hecanın saitinə assimilyasiya olunur və hər ikisi /u/ kimi tələffüz olunur: عبور (obur)–(ubur), مرور (morur)-(murur), خروس (xoruc)-(xurus), سرور (sorur)-(surur), غروب (ğorub)-(ğurub), ظهور (zohur)-(zuhur), حدود (hodud)-(hudud ), غرور (ğorur)–(ğurur) və s. Burada dodaqlanma və daralma qanunauyğunluğu hökm sürür.

صداش عینا مثل صدای خوروسه. (صادق هدایت)

(sedaş eynən mesl-e seda-ye xuruse)-Səsi eynən xoruzun səsi kimidir.

ازفوروش لباس فصل قبل هم لباس فصل بعد را خریدیم. (صادق هدایت)

(əz furuş-e lebas-e fəsl-e qəbl həm lebas-e fəsl-e bə”d da xəridim)-Əvvəlki fəslin paltarını satmaqla sonrakı fəslin paltarını alırdıq.

Samitlərdə assimilyasiya. Söz tərkibində yanaşı gələn iki samit fonemin biri cingiltili və digəri kar olarsa, bu zaman iki növ assimilyasiya müşahidə olunur. Birincisi cingiltili samitin kar samit fonemə çevrilməsi, ikincisi kar samit fonemin cingiltili samit fonemə çevrilməsi. Tədqiqat göstərir ki, fars dilində samit səslərin assimilyasiyası geniş yayılmışdır. Bu fonetik hadisə ən müxtəlif artikulyasiyalı samitlərə təsir edir.

a) Cingiltili ğ//q səsinin kar /x/ səsinə assimilyasiyası. Fars ədəbi dili və danışıq dilində غ؛” və “ق” hərflərinin verdiyi samit fonem eynidir (12) Onların tələffüzündə heç bir fərq yoxdur. Tələffüz məxrəcləri eyni olan bu samit fonemlər yalnız ətraflarında olan səslərin təsiri altında fərqli tələffüz oluna bilirlər. Bu zaman yenə də hər iki qrafika cəhətdən fərqlənən bu hərflərin verdikləri səs dəyişilməz qalır. Yəni deyilən bütün fonetik xüsusiyyətlər, assimilyativ çevrilmələr hər iki hərfin verdiyi səsə aiddir. غ//ق (/ğ/-/q/) kar samitlərdən əvvəl gəldikdə geri assimilyasiya nəticəsində “x” səsinə çevrilir. وقت (vəğt)–(vəxt)-vaxt,اقتصاد (eqtesad)-(extesad)-iqtisad, نقشه(nəqşe)-(nəxşe)-plan və s.

b) Cingiltili /b/ səsinin kar /p/ səsinə assimilyasiya olunması. Bu hadisə adətən /b/ samit fonemi kar /s/ samit fonemindən sonra gəldikdə baş verir. Qeyd edilən hadısə Hind-Avropa dilləri qrupuna aid olan bir çox dillər üçün xarakterikdir. اسب (əsb) –(əsp), کسب (kəsb)-(kəsp),چسب (çəsb)-(çəsp) və s. Gördüyümüz kimi bu maraqlı və tədqiqata ehtiyacı olan bir problemdir. Növbəti məqalədə mövzunu davam etdirəcəyik.

Ədəbiyyat:

1. ΐυμΰνξβΰ Β.Ρ. Ρλξβΰπό λθνγβθρςθχερκθυ ςεπμθνξβ. Θηδΰςελόρςβξ

«Ρξβεςρκΰ� ένφθκλξοεδθ�». Μξρκβΰ: 1960,605 ρςπ.

2. Bağeri Mehri. Tarix-e zəban-e farsi. (virayeş-e cədid) Tehran.1380, 211s . 3. Cəlilov F. Azərbaycan dilinin morfonologiyası.. Bakı: 1988, 285 s.

4. Əbülhəsən Nəcəfi. Qələt nənevisim. Əz ketabxane-ye Fərhəng-e doşvariha-ye

zəban-e farsi. Tehran. 1370 . 466 s.

5. Hatəmi N.Z. Müasir fars dilinin fonetikası haqqında bəzi qeydlər. ADU “Elmi

əsərlər”, Şərqşünaslıq seriyası, 11, səh. 37-42, Bakı 1955, 85 s.

6. Xanləri P. N. Tarix-e zəban-e farsi. Se celdi, celd-e əvvəl, Tehran: Ferdous,

1377, 414 s.

7. Xanləri P.N. Tarix-e zəban-e farsi. Celd-e dovvom, Tehran: Ferdous, 1382,

405 s.

8. Xanləri P.N. Tarix-e zəban-e farsi. Celd-e sevvom, Tehran: Ferdous, 1382,

490 s.

9. Γθσνΰψβθλθ Δζ.Ψ. Ρθρςεμΰ τξνεμ οεπρθδρκξγξ �ηϋκΰ, �αθλθρθ: 1965

60 ρςπ.

10. Μΰπςθνε ΐ. Οπθνφθο ύκξνξμθθ β τξνεςθχερκθυ θημενενθ�υ. Θηδΰςελόρςβξ

θνξρςπΰννξι λθςεπΰςσπϋ. Μξρκβΰ: 1960, 260 ρςπ.

11. Məhəmməd Təqi Bəhar .Səbkşenasi. Celd-e əvvəl, Moəssese-ye enteşarat-e

Əmir-e Kəbir, Tehran: 1382. 467 s. Celd-e dovvom. Tehran: 1382.432 s.

Celd-e sevvom. Tehran: 1382.448 s.

12. Məmmədova Ə.B. Fars dili fonetikasına dair bəzi tədqiqlər. Buraxılış işi,

1965. 230 s.

13. Məmmədova Ə.B. Fars dilinin bəzi alınma sözlərinin fonetik adaptasiyası.

BSU, Müasir dilçiliyin problemləri, (Dil əlaqələri), II Beynəlxalq elmi

konfransın materialları, Bakı 22-23 noyabr 2007: 314-319, ümumi 757 s.

14. Məmmədova Ə.B. Müasir fars dilinin fonetik quruluşunda sözü dil vahidi

kimi formalaşdıran vurğu haqqında bəzi mülahizələr. Dil və ədəbiyyat,

Beynəlxalq Elmi-nəzərı jurnal. 3 (57), 40-44. Bakı: 2007, 212 s.

15. Məmmədova Ə.B. Fars dilində vurğu. Bakı: 2007, 242 s.

16. Məmmədova Ə.B. Müasir fars dilinin səsləri (tarixi aspektdə). Az.MEA

Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu.Tədqiqlər,3, səh. 65-77, Bakı: 2007, 381 s.

17. Məmmədova Ə.B Fars dilinin fonetik quruluşunda “vav-e mə”dule” “Şərq

filologiyası məsələləri”. Az. MEA Şərqşünaslıq İnstitutu, səh.301-324, Bakı:

2007, 666 s.

18. Məmmədova Ə.B. Müasir fars dili orfoqrafiyasının öyrənilməsi tarixindən.

Dil və ədəbiyyat. Beynəlxalq Elmi-nəzəri jurnal. 3(63), s. 15-18, Bakı: 2008,

250 s.

19. Sultanov R.S. Fars və Azərbaycan dillərində morfem birləşmələri və heca

ayrılmaları haqqında. BDU “Elmi əsərlər”, 2, səh.3-11, Bakı: 1976, 80 s.

20. �πσαεφκξι Ν.Ρ. Ξρνξβϋ τξνξλξγθθ, Μξρκβΰ: 1960, 356 ρςπ.

21. Χσπγΰνξβΰ Β.Γ. Ξχεπκ πσρρκξι μξπτξνξλξγθθ. Θηδΰςελόρςβξ «Νΰσκΰ»,

Μξρκβΰ: 1973, 238 ρςπ.

22. έδελόμΰν Δ.Θ. K τξνεμνξμσ ρξρςΰβσ ξαωεθπΰνρκξγξ �ηϋκΰ (ξ

τξνξλξγθχερκξμ ρςΰςσρε υ^v), Βί, Μξρκβΰ: 4, 1973 ρςπ. 73-79

ΠΕΗήΜΕ.

Μξπτξνξλξγθώ μξζνξ ξοπεδελθςό κΰκ σχενθε ξα ξπγΰνθηΰφθθ τξνεμ, σρςΰνξβλεννϋυ μξπτξλξγθχερκθ, ς.ε. μξπτξτξνεμ, β μξπτεμε θ β ρλξβε.

Οπθ ύςξμ ερλθ τξνξλξγθ� θησχΰες ηβσκξβξι ρξρςΰβ �ηϋκΰ, ξςβλεκΰ�ρό ξς ξςνξψενθ� εγξ κ μξπτξλξγθχερκθμ γπΰνθφΰμ θ μξπτξλξγθχερκθμ ςξζδερςβΰμ, ςξ δλ� μξπτξνξλξγθθ ύςθ δβΰ μξμενςΰ �βλ�ώςρ� ρσωερςβεννϋμθ. Μξπτξνξλξγθ� θησχΰες ηβσκξβξι ρξρςΰβ �ηϋκΰ β εγξ θροξλόηξβΰνθθ δλ� οξρςπξενθ� ςΰκθυ ύλεμενςξβ �ηϋκΰ, κΰκ μξπτεμϋ θ ρλξβΰ, ς.ε. ροεφθτθχερκθε ηΰκξνξμεπνξρςθ τξνξλξγθχερκξγξ ξτξπμλενθ� ύςθυ ύλεμενςξβ.

S U M M A R Y.

The morphonology can be defined as the doctrine about the organization of the phonemes established morphological, i.e. morphoneme, in a morpheme and in a word.

Thus if the phonology studies sound structure of language, distracting from its attitude to morphological borders and morphological identities for morphonology these two moments are essential. The morphonology studies sound structure of language in its use for construction of such elements of language, as morphemes and words, i.e. specific laws of phonologic registration of these elements.

Şifahi xalq ədəbiyyatının ən qədim, zəngin janrlarından biri də atalar sözləri və zərbi-məsəllərdir. Atalar sözünü yaradan xalq olmuşdur. Məlumdur ki, dərin mənalı, tərbiyəvi xarakter daşıyan və həyat təcrübəsini, xalqın keçdiyi keşməkeşli tarix nəticəsində yaranmış bir ifadəni kimsə demiş, yaxud hər hansı bir işdən müəyyən bir nəticə çıxarılmış, sonralar həmin nəticə bədii şəkildə ifadə olunaraq dildən-dilə düşmüş, xalqın bədii irsinə, dəyərinə çevrilmişdir. Hər bir şəxs öz fikirlərini tam, doğru-düzgün ifadə etməyə çalışır. Bəziləri buna nail olur, bəziləri isə yox. Lakin sözün sehri deyilən bir məfhum vardır. Bəzən bütöv bir yazını mütaliə edirsən, lakin, bu nə sənin mənəvi dünyana təsir edir, nə də ki, səni təsirinə salıb sehirlədir.Atalar sözləri, hikmətli ifadələr, idiomatik tərkiblər, qanadlı sözlər isə bu cəhətdən tamamilə fərqlənir. Onlarda olan ifadə zənginliyi, məna tuitumu, az sözlə böyük mənalar ifadə etmək xüsusiyyəti bu deyimlrin hamı tərəfindən sevilməsinə, təkrar və qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur. Hər bir xalq özünün təkrarolunmaz söz sahibləri ilə başqa xalqların yanında öyünür.Sözün qüdrətindən istifadə edərək, kütləni dalınca apara bilən insanları peyğəmbər, övliya adlandırmışlar. Ərəb dünyasının cahiliyyə dövründə insanlar üz-üzə gələndə bir-birinni öldürürdülər ki, bəlkə üzbəüz gələn düşmən qəbilədəndir. Yenə insanlara sözün qüdrəti köməyə yetişdi. YII əsrdə Ərəbistan yarımadasında islam dininin meydana gəlməsi ilə artıq səhrada bir-biri ilə rastlaşan ərəblər -əssəlamu-əleykum – “sənə tərəf sülh olsun” – sehirli sözündən istifadə edir, bir-biri ilə dost kimi görüşür, nahaq və mənasız düşmənçiliklərin bir çoxuna son qoyurdular. Ümumiyyətlə səmavi kitab, müqəddəs Qur”ani Kərimin nazil olması ilə insanları sehirləyən və zəhərləyən, əsrlərcə yaşadıqları cahilliklə, günahlarla dolu vərdişlərdən əl çəkməyə sövq edən məhz sözün sehri, onun son dərəcə mükəmməl və yerində işlədilməsi idi. Eyni zamanda ərəb dünyasında yenə də böyük didaktik əhəmiyyətə, sanbala malik Əbu Əli ibn Talibin “Nəhcul Bəlağə” əsərını qeyd etməmək mümkün deyildir. Bu əsər oradakı xütbələr, müraciətlər, verilən sualların cavablandırılması, şərhlər başdan-başa aforizmlərin, zərbi-məsəllərin, hikmətli ifadələr və atalar sözlərinin toplusudur. Daha sonralar bu dilin atalar sözləri, hikmətli ifadələri, zərbi-məsəlləri , xalq deyimləri qədim dövrlərdən başlayaraq ərəb dilinə aid yazılmış lüğətlərdə, səfərnamələrdə, klassiklərin əsərlərində toplanmış, xalq arasında ağızdan-ağıza, nəsildən-nəslə ötürülərək, bugünkü günümüzə gəlib, çatmışdir. Klassik dövrlərdən başlayaraq, çağdaş günümüzə qədər şairlər, yazıçılar, söz ustadları gen-bol bu xalq incilərindən istifadə etməklə yanaşı, öz yaradıcılıqlarında yeni-yeni ifadələr, qanadlı sözlər, hikmətli ifadələr yaratmış, bəzən onların yaratdığı bu ifadələri insanlar sevə-sevə xalq deyimləri, ipə-sapa düzülməyən incilər kimi qəbul etmiş, sonsuz dərəcədə yüksək qiymətləndirmişlər Belə ki, dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sində, “Divanı”nda” işlənən aforizmlər, hikmətli ifadələr artıq xalqın yaddaşında atalar sözləri və zərbi-məsəllər kimi formalaşmışdır. Məsələn: (Paləngəri-i be-qayət-e xəd, behtər ze kolahduzi-i bəd) –Kamil bir palançı olsa da insan, yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan- hikmətli ifadəsində olduğu kimi.

Azərbaycan dilinin leksik-semantik sistemində antonim sözlər mühüm yer tutur. Mənaca bir-birinin əksi olan belə leksik vahidlər-antonimlər dilin leksik-semantik sistemində mikrosistem yaradır; böyük-kiçik, ağ-qara, dost-düşmən, köhnə-təzə, həyat-ölüm, qəşəng-çirkin, igid- qorxaq, az-çox, düz-əyri, giriş-çıxış, almaq-vermək, getmək-gəlmək və s

Antonimlər əsasən kəmiyyət, keyfiyyət, hərəkət, zaman və məkan məzmunlu əks cəhətlərini ifadə edən müxtəlif fonetik tərkibli sözlərdir.

Dildə antonimlərin yaranması inkişafı və formalaşması onların aid olduqları maddi aləmdəki əşya hadisə və hərəkətlərin ziddiyyətli olması ilə əlaqədardır. Bu ziddiyyətlər əks mənalı sözlərlə ifadə olunur və antonimlərin meydana gəlməsində əsas amil kimi çıxış edir. Burada insanların ictimai həyat təcrübəsi də rol oynayır. İnsanlar həyatlarında maddi aləmdəki əşya və hadisələrin əlamət və keyfiyyətlərini dərk edir, onları bir-birindən fərqləndirir. Antonim sözlərin ifadə etdiyi məfhumlar insanın iş fəaliyyəti, həyat tərzi, mənəvi aləmi və onu əhatə edən aləmə qarşı münasibəti ilə bağlıdır.

“Sözün dialektikası təfəkkürün gerçək varlıqla, insanların həyat təcrübəsi ilə əlaqədar olduğunu göstərir. Antonim sözlər üçün mənanın ümumi və mühüm əlamətlərinin leksik-semantik paradiqmaya uyğunluğu əsas götürülür”.(6,5)

Antonimlər şifahi xalq ədəbiyyatında da özünə əvəz olunmaz yer tutur. Bu məqalədə biz ərəb-azərbaycan dillərindəki atalar sözləri, zərbi-məsəllərində işlənən antonim sözlərə və onların məna zənginliyinə ümumi nəzər salacağıq.

Bütün dünya dilləri əsrlər boyu bir-birinə təsir etdiyi kimi, habelə bir dilin lüğət tərkibi başqa dillərdən alınmış sözlərlə zənginləşdiyi kimi, atalar sözləri də tarix boyu bir xalqın dilindən başqa xalqın dilinə keçmişdir.

Bildiyimiz kimi, müasir Azərbaycan dilində çoxlu fars, ərəb sözləri ilə birlikdə bu dillərdən dilimizə keçmiş atalar sözləri də vardır. Ümumiyyətlə xalqlarda din, dil, millət fərqli ola bilər, lakin bu xalqlarda atalar sözü fərqli səslənsə də oxşar məna daşıyır. Çünki xeyir və şər, əliaçıqlıq və xəsislik, pislik və yaxşılıq, cahillik və savad, bilik və s. anlayışlar bütün xalqları birləşdirir. Hər bir xalqın keçmişindən sızdırıb gətirdiyi dayağı, inam yeri, mənəviyyatının güzgüsüdür Atalar sözləri yazılmamış qanunlar, əxlaq normativləri və düz yol göstəricisidir. Lakin daha yaxşı mənimsənilsin deyə onlarda xeyir-şər, zülmət-nur, ümumiyyətlə əksliklər vəhdəti birlikdə müqayisəli edilir.

-İzə aradtə ən yəkunə “aduvvukə sadıqan fəlal məahu xəyran.

Hərfi tərc.: İstəsən ki, düşməni özünə dost edəsən ona yaxşılıq elə.

Azərbaycan dilində bu atalar sözünə bu kimi alternativlər, oxşar variantlar vermək olar:

//Yaxşılıq yerdə qalmaz; //Yaxşılıq istəyən qabaqcadan behini verməlidir; //Yaxşılıq düşməni də adama dost edər; //Yaxşılğa yaxşılıq hər kişinin işidir, yamanlığa yaxşılıq ər kişinin işidir. Sonuncu atalar sözündə xalqın əxlaq prinsipi açılmaqla bərabər “yaxşılıq” və “yamanlıq” kimi antonim sözlər müqayisəli şəkildə verilmişdir.

-Yə”kulini səb”un, və la yə”kuluni kəlb

Hərfi tərc.:Məni şir yeyər, it yeməz.

//Yatma tülkü kölgəsində qoy yesin aslan səni; //Keçmə namərd körpüsündən qoy aparsın sel səni;// Mərd ilə daş daşı, namərd ilə bal yemə. Burada da “aslan”-“tülkü”; “mərd” və “namərd” sözləri antonim kimi işlənərək qarşılaşdırılmışdır.

-Yiəhli-e-itibar tudrabu-e-əmsal.

Hərfi tərc.: Məsəli başa düşən adam üçün çəkərlər.

// Arifə işarət, cahilə daş at. Bu atalar sözünün hər hansı bir xalqın şifahi ədəbiyyatını bəzəməməsi imkansızdır. Arif və cahil adamlar bütün dövrlərdə, xalqlarda var və xalq müqayisəli olaraq “arif”, “cahil”insanlara layiq olduqları qiyməti verir, bu məfhumların ziddiyyətində onlar arasında olan fərqi bir daha qabarıq şəkildə vurğulayır.

-Labuddə min şiddətin və ləbuddə min raxəin .

Hərfi tərc.:Həyatda gah çətinlik olar, gah da asanlıq(rahatlıq).

// Yolun enişi də olar, yoxuşu da. Bu ərəb atalar sözlərində və onun dilimizdəki qarşılığında “rahatlıq” və “çətinlik”; “eniş” və “yoxuş” antonimləri qarşılaşdırılmışdır. İndi isə yalnız ərəbcə atalar sözünü və onun dilimizdəki variantını verərək, antonimlərin altından xətt çəkəcəyik.

-Yə təbi” salih biyaymin talih.

Hərfi tərc.: Yaxşı günü yaman günə satma.

// Yaxşı günün qədrini bilməyən, yaman günə tez düşər.

-Mən tarakə nəfsəhu bimənzi ləti-l-aqıl, tərəkəhu-n-nas bimənziləti-l-cahil.

Hərfi tərc.: Hər kəs özünü ağıllı hesab etsə xalq onu nadan sayar.

// Sən özünü bəyənmə, qoy səni bəyənsinlər.

-Cərəhətu-s-sənən ləhə iltiyəmun və lə yəltəmu mə cəreha-l-lisan.

Hərfi tərc.: Qılıncın yaraları sağalar, dil yarası sağalmaz.

// Qılınc yarası sağalar, dil yarası sağalmaz.

-Əl cahil la yarafu-l-xeyr va-ş-şərr.

Hərfi tərc.: Nadan adam xeyri ilə şərini anlamaz.

// Dəli öz xeyir-şərini bilsə niyə adına dəli deyilir?!

-Əl- cavad yəkulu maləhu va-l-ləxil yu”kəlu maluhu.

Hərfi tərc.: Cömərd adam öz malını özü yeyər, xəsisin malını özgələr yeyər.

// Verdiyin sənindir, vermədiyin özgənin.

-İhtarıs min “aduvvikə marratan va min sadıqıkə əlf marra, liənnə rubbəma qulibə-s-sadıqu və sara avlə bi-l-madaərra.

Hərfi tərc.: Düşməndən bir dəfə qorun, dostundan isə min dəfə, çünki bəzən dost dönər, düşmən olan və daha çox ziyan verə bilər.

// Vay o gündən ki, dost dönə, düşmən ola.

//Məni dostlarımdan qoru, düşmənlərimlə özüm bacararam.

-Mən ahabbəkə nəhakə və mən bağadəkə əbrakə.

Hərfi tərc.: Dostun səni pis əməldən çəkindirər, düşmən isə sövq edər.

// Dost eybi göstərər, düşmən isə gizlədər.

-Əl-ihsan qarizatu – l-əxyər,va-l-isə”ə qarızatu-l- əşrar.

Hərfi tərc.: Yaxşılıq yaxşı adamların, pislik pis adamların xislətindədir(adətidir).

// Yaxşı adamın yaxşılığıdır dar gündə, pis adamın pisliyidir hər gündə.

- Fəyaumin “əleyna va yaumin ləna va yaumin təsa”y va yaumin təsippu.

Hərfi tərc.: Bir gün bizim xeyrimizə olar, bir gün şərimizə, bir gün kədərləndirər, bir gün sevindirər.

// Ay var bir günə dəyməz, gün var, min aya dəyər.

-Ər-rucu ilə-l-haqq xayrun min-e-mutəmədd fi-l-batil.

Hərfi tərc.: Haqqı yemdən tapmaq, nahaqqa batıb qalmaqdan yaxşıdır.

// Zərərin yarısından qayıtmaq da mənfəətdir.

-Şiraru-n-nas mən yənsuru-z-zalim və yəxzilu-l-mazlum.

Hərfi tərc.: Pis o adamdır ki, zalıma kömək edir, məzlumu isə xəcalətdə qoyur.

// Namərd adam haqqı qoyub, nahaqqın dalınca gedər.

-Mən yəstəmilu-l-buxul yaqliqu ləbə beytihi va mən yaqmut əxəzə-l-hədəya, yahyə.

Hərfi tərc.: Paxıllıq edən adam öz evinin qapısını bağlar, təvazökar adam isə hədiyyələr alar və yaşar.

//Şirin dil min evi yeyər, acı dil bir evi də yeyə bilməz. və s.

Ərəb atalar sözləri və zərbi- məsəllərinin mövzu dairəsi çox genniş və hərtərəflidir. Sözsüz ki, bunlar ərəb xalqlarının hərtərəfli həyat tərzi, düşüncəsi , təfəkkürü ilə əlaqədar meydana gəlmişdir. Bu xüsusiyyətlər ziddiyyətlər prizmasında qarşılaşdırılır, düzgün nəticə əldə etmək isə subyektin dinləyənin öhdəsinə buraxılır. Ümumiyyətlə onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

1.Ağıl, düşüncə -cahillik, axmaqlıq

2.Dost , dostluq - düşmən, düşmənçilik

3.Hünər, məharət, bacarıq - tənbəllik, süstlük.

4.Comərdlik, mərdlik – xəyanət, xəsislik

5.Həqiqət, doğruçuluq , düzlük – yalan, yalançılıq

6.Hatəmlik, səxavət, əliaçıqlıq – dünya malına hərislik, simiclik

7. Təqva, axirətpərəstlik – dinsizlik, dünyapərəstlik

8.Valideyn sevgisi, vətənpərvərlik – bədvarislik, biganəlik

9. Cəsarət, qorxmazlıq – xəyanət, qorxaqlıq

10. Gözütoxluq- acgözlük və s.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ərəb xalqı dünya mədəniyyətinə elə şəxsiyyətlər bəxş etmişdir ki, onların söylədikləri, yazdıqları hər bir kəlam, hər bir ifadə atalar sözləri və zərbi-məsəllər timsalındadır. İslam dünyasının əvəzolunmaz şəxsiyyətlərindən “möminlərin əmiri Əbu Talib oğlu Həzrət Əlinin “Nəhcül-bəlağə” əsəri doğrudan da elə bir gülüstandır ki, dünya gülüstanları onun əbədi təravəti qarşısında çör-çöp yığını sayıla bilər”. (5,6 )

“Nəhcül-bəlağə”də oxuyuruq: “Ağıldan faydalı dövlət, özünü bəyənməkdən qorxunc yalnızlığ, tədbir kimi ağıl, təqva kimi kərəm, ğözəl xasiyyət kimi yaxın dost, ədəb kimi miras, qabiliyyət kimi başçı, yaxşı işlər görmək kimi alış-veriş, səvab kimi iş, şübhəli şeylərdən durub çəkinmək kimi saqınmaq, haramdan özünü gözləmək kimi zahidlik, düşünmək kimi bilgi, vacib olanı yerinə yetirmək kimi ibadət, utanmaq və səbr etmək kimi iman, könül mütiliyi kimi soy-kök, bilgi kimi ucalıq, helm kimi üstünlük, danişmaq kimi arxa yoxdur.”(5,370)

Gördüyümüz kimi atalar sözləri və zərbi-məsəlləri məişətdə, ümumiyyətlə həyatın bütün dövrlərində öz yerini tutmuş, insanlara doğru yol seçməkdə yardım etmiş, xalq üçün əvəzolunmaz əxlaq kodeksinə çevrilmişdir. Əsrlər keçəcək həyatda çox şeylər dəyişəcək, başqa təfəkkür tərzli insanlar yer kürəsinin əşrəfinə çevrilib bəzən xeyir, bəzən şər əməllər törədəcək. Lakin dəyişməyən, özünün aktuallığını saxlayan çox az dəyərlər içində atalar sözləri , hikmətli ifadələr, zərbi-məsəllər həmişə qalacaqdır.

Ə D Ə B İ Y Y A T.

1. ΐυμΰνξβΰ Ξ.Ρ., Ρλξβΰπό λθνγβθρςθχερκθυ ςεπμθνξβ, Μ. 1966.

2.Azərbaycan bədii dilinin üslubiyyatı.Oçerklər. “Elm” nəşriyyatı, Bakı: 1970

3. Cəfərov S., Müasir Azərbaycan dili, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı, 1970.

4.Fərhənğ-e novin-e ərəbi- farsi, təlif-e Elyas Elton Elyas, Seyyid Mostəfa Təbatəbainin tərcüməsiilə, Tehran, 1366

5.Əbu Əli Əbutalib.Nəhcul bəlağə. Mütərcim:Əbdülbaği Kölpinarlı, Sabah nəşriyyatı, Bakı 1994.

6. Həsənov H. Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti. Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı, Bakı: 1984

7.Xalqımızın deyimləri və duyumları.Toplayıb yazıya alanı və tərtib edəni: Həkimov M. “Maarif” nəşriyyatı, Baaaaakı: 1988

8. Məmmədli A. Ərəbcə-Azzərbaycanca qarşılıqlı atalar sözləri və zərbi-məsəllər.Bakə: 1978

9.Βξοπξρϋ ρεμΰνςθκθ . Θηδΰςελόρςβξ Λενθνγπΰδρκξγξ Σνθβεπρθςεςΰ. Λενθνγπΰδ 1974

ΠΕΗήΜΕ.

Οξρλξβθφϋ θ οξγξβξπκθ - ύςξ κλΰδεηό μσδπξρςθ θ δξρςξ�νθε κΰζδξγξ νΰπξδΰ. Ξνθ �βλ�ώςρ� βϋπΰηθςελ�μθ νΰφθξνΰλόνξγξ ρΰμξρξηνΰνθ�. Δΰννΰ� ρςΰςό� οξρβ�ωενΰ θησχενθώ ΰνςξνθμξβ β ΰπΰαρκθυ οξρλξβθφΰυ θ οξγξβξπκΰυ.

S U M M A R Y.

Proverbs-it a well of wisdom, and property of people. They persons of the nation. Here it is written about proverbs, and about antonyms to them. As is known all good is found out on the basis of comparison. And in proverbs it proves better on the basis of antonyms.

Fars dilinin atalar sözləri, hikmətli ifadələri və xalq deyimləri qədimdən bəri bu dilə aid yazılmış lüğətlərdə toplanmış və müasir dövrə gəlib çıxmışdır. Klassiklərdən Firdovsi, Fərruxi, Sənai, Dəqiqi, Mənuçehri, Nizami, Sədi, Ömər Xəyyam, Rumi, Hafiz, müasirlərdən Şəhriyar, Nader Naderpur, Əli Nəzmi, Pərvin Etesami, Simin Behbehanı və başqaları öz əsərlərində bu deyimlərdən geniş istifadə etməklə yanaşı fars dilinin zəngin xəzinəsinə öz misilsiz tövhələrini də vermişlər. Bu dühalarin əsərlərindən beytlər, ayrı-ayrı misralar xalq arasında o qədər geniş yayılmış və işlənməkdədir ki, artıq onların bəziləri atalar sözləri və zərbi-məsəl statusunu almışlar.

Əli Əkbər Dehxodanın 1310 (1931)-ci ildə çap etdirdiyi dördcildli امثال و حکم (əmsal o hekəm)ini “Atalar sözləri və zərbi-məsəllər”(7), daha sonra isə Seyid Məhəmməd Cəmalzadənin 1341 (1963)-cü ildə nəşr etdirdiyi فرهنگ لغات عامیانه(Fərhəng-e loğat-e amiyane) “Sadə danışıq istilahları lüğəti” (6) kitablarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu əsərlərin hər ikisində təkcə atalar sözləri, zərbi-məsəllər deyil, ümumiyyətlə fars fraziologiyasının bütün zəngin xəzinəsi toplanmışdır. Lakin qeyd edilməlidir ki, bu qiymətli əsərlər əsasən lüğətçilik baxımından, faktiki materialların zənginliyi baxımından diqqəti çəkir. Burada atalar sözləri və zərbi- məsəllər, hikmətli ifadələr dilçilik və ədəbiyyatşünaslıq baxımından araşdırılmamışdır. Böyük Mohəbbi 1948 (1970)-ci ildə Təbrizdə çap etdirdiyi “İngilis, fars və türk atalar sözləri” (Cənubi Azərbaycan türkcəsi nəzərdə tutulur-F.N.) adlı kiçik lüğətinin müqəddiməsində atalar sözləri və hikmətli ifadələr haqqında yazır: یک داستان است در یک جمله (yek dastan əst, dər yek comle) - Bir cümlə daxilində verilmiş bir dastandır ; یک تاریخ است در یک کلام (yek tarix əst, dər yek kəlam ) - Bir sözlə ifadə olunmuş tarixdir ; یک سر گزشت است در یک بیان(yek sərqozəşt əst, dər yek bəyan) - Bir ifadədə verilmiş bir hadisədir ; یک اشاره است در یک لحظه(yek eşare əst, dər yek ləhze ) -Bir anda bəyan edilən bir sirr, rəmzdir ; یک تجربه تلخ و شیرین است دریک عمر (yek təcrobe-ye təlx o şirin əst, dər yek omr)-Ömür boyu insanın başına gələn acılı-şirinli bir təcrübə, xatirədir. (5,5)

Daha sonra müəllif atalar sözü və hikmətli ifadələr üçün Azərbaycan dilində bu tərifi verərək onun ən kamil bir şərh olduğunu qeyd edir:

Atalar sözü əqlin gözü, analar sözü sözlərin gözü. (5,6)

Atalar sözü və məsəllər xalqın həyatı, məişəti, düşüncəsi, dini mənsubiyyəti, mənəvi dəyərləri, inancı əmək fəaliyyəti ilə sıx bağlı olan formaca kiçik mənaca geniş janrlardan biridir. Atalar sözü və məsəllərdə xalq hikməti, xalq zəkası əsrlərdən bəri əldə edilən sınaq və həyat təcrübələri ümumiləşdirilir. İstər yazılı, istərsə də danışıq dilində (nitqdə) ifadələrin, fikirlərin daha canlı, daha sərrast və təsirli olması üçün atalar sözü və məsəllərdən istifadə olunur. Qısa və konkret, lakin daxilində kitablar dolusu ağıl, hiss və düşüncə olan atalar sözləri həm də dilin fonetik vasitələrindən ritmi, musiqililiyi, səs uyuşmalarından, alliterasiyalardan gen-bol istifadə edir. Bu mənada atalar sözləri və məsəllər “ibrətamiz mənaya və özünəməxsus ritmik-fonetik tərtibata malik olan bitkin kəlamlardır.” (4,341)

Atalar sözləri və məsəllər “ibrətamiz məzmuna malik olan, xarici cəhətdən ritmik intonasiyaya malik, paralel quruluşlu sintaktik vahidlərdən təşkil olunan və müəyyən vəznə, qafiyəyə və ən müxtəlif səs təkrarına malik olan bir kəlam, hökmdür” (2,29)

Atalar sözləri və məsəllər danışıq aktında ahəngdar, ritmik səslənən ibrətamiz söyləmlərdir. Danışıq aktında atalar sözlərinin ritmi həm seqment, həm də superseqment vahidlər vasitəsilə həyata keçirilir. Nitq aktı həyata keçirilərkən, adi cümlələrdə olduğu kimi atalar sözləri və məsəllərdə də sözlər ayrılıqda deyil, müəyyən söz qruplarında birləşib tələffüz olunur. Tələffüzün, danışığın kiçik səs halqaları ilə ritmik qruplara ayrılması, onların fonetik birliyi ritmik vurğunun varlığı ilə baş verir. Belə ki, hər bir ritmik qrupun əsasında bir ritmik vurğu durur.

یار نیک را در روز بد باید شناخت

- (yar-e nikra/dər ruz-e bəd/bayəd şenaxt)

//Yaxşı dostu pis gündə sına(tanı);

با نیک نشینش نیک شوی ، با دیک نشینی سیاه

-(ba nik neşini/nik şəvi, ba dik nişini/seyah)

hərfi tərc.: Yaxşılarla otursan, yaxşı olarsan, qazanla otursan (yanaşı otursan ) qaralarsan.

//Yaxşı dostdan yaxşı adət, pis dostdan bəd xasiyyət;

کوزه گراز کوزه ی شکسته آب میخورد

-(kuzegər/əz kuze-ye şekəste/ab mixorəd)

hərfi tərc.: Kuzəçi sınıq kuzədən su içər.

// Aləmi bəzər, özü lüt gəzər.

Bu atalar sözlərində üç ritmik qrup vardır. Hər bir ritmik vurğu daşıyıcısı olan söz, ətrafındakı vurğusuz söz və hissəciklərlə birləşərək bir ritmik qrup yaradır. Ritmik qruplar tərkiblər daxilində birləşərək sintaqmları formalaşdırır. Yuxarıdakı atalar sözlərinin hər birinin daxilindəki üç ritmik qrup iki sintaqmada tələffüz olunur. Buradakı ritm həmin ritmik qruplar əsasında formalaşır.

Nitq axınında, danışıq zamanı ritmlər müxtəlif xarakterli ola bilir, bu da hər bir dilin məxsus olduğu öz prosodik intonasiya melodiya xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bu baxımdan onlar vurğulu ritm və hecalı ritm şəklində olurlar. Tədqiqatçılar vurğulu ritm tipinə rus, ingilis, ərəb dillərini aid edirlər. Burada heca deyil, hecadan daha böyük olan ritmik vahid əsas götürülür. “İngilis dilində ən kiçik ritmik vahid heca deyil, ritmik qrup hesab edilir. Ritmik qrup dedikdə bir əsas vurğulu heca və onun ətrafında gələn vurğusuz hecaların ona birləşərək vahid, bütöv bir parça əmələ gətirməsi nəzərdə tutulur.” (11,136)

Bəzi dillərdə, o cümlədən fars və Azərbaycan dillərində hecaların vurğulu və vurğusuz olmasından asılı olmayaraq hər bir hecanın tələffüzünə bərabər vaxt sərf olunur. Burada minimal ritmik vahid heca hesab olunur. Məsələn, fars dilində söz vurğusunun daşıyıcısı olan söz ətrafına başqa vurğusuz sözləri, hissəcikləri yığaraq bir fonetik toplum, qrup əmələ gətirir. Belə qrupların tələffüzü zamanı yavaş, sakit, bərabər ritmli tələffüz, ifadə təəssüratı yaranır.

از دل برود هر آنچه از دیده رود

) əz del berəvəd / hər ançe əz dide rəvəd( - Burada iki ritmik qrup vardır: 1.Əz del berəvəd; 2.Hər ançe əz dide rəvəd. Birinci ritmik bölümdə ) برود berəvəd (sözünə görəاز )əz(, دل )del (önqoşma və söz proklitik vəziyyətdədir. 2 - ci ritmik qrupdakıهر آنچه از دیده رود )hər ançe əz dide rəvəd( vurğusuz səs birləşmələri, hissəcikləri də) dide rəvəd (sözü üçün proklitik vəziyyətdə durur.رود (rəvəd) sözü isə دیده (dide) sözü üçün enklitik vəziyyət təşkil edir. Ümumiyyətlə از دل برود هر آنچه از دیده رود ( Əz del berəvəd, hər ançe əz dide rəvəd) - Gözdən uzaq olan könüldən də iraq olar// Gözdən uzaq, könüldən iraq - atalar sözü iki ritmik qrupdan ibarətdir. Burada bir çox hallarda söz vurğusu sintaqma vurğusunun üzərinə düşərək, onu daha da qüvvətləndirir. Ətrafdakı müstəqil sözlər (vurğulu sözlər) öz vurğularını nisbətən zəiflədərək vurğusuz hissəciklər kimi həmin baş aparıcı sintaqmanın əsas nüvəsini daşıyan söz ətrafında toplanır. Özündən əvvəl gələnlər proklitik, özündən sonra gələnlər isə enklitik münasibətdə olur. (9,161) Bir çox hallarda tələffüzdə fakultativ variant alınır. İki ritmik qrupda birincilər üçün enklitik mövqedə olan vurğusuz, yaxud zəif vurğulu sözlər ikinci ritmik qrup üçün proklitik, yəni güclü hesab olunurlar.

Qeyd etmək lazımdır ki, atalar sözləri özlərinin bitkin və ibrətamiz mənasına görə digər frazeoloji birləşmələrdən fərqləndiyi kimi intonasiya və xüsusilə temp baxımından da başqa frazioloji vahidlərdən xeyli dərəcədə fərqlənirlər. Belə ki, mətn daxilində atalar sözləri başqa söyləmlərdən seçilsin deyə onlar amiranə, ahəstə bir temp və tələffüz çaları ilə deyilir. Bu zaman burada semantik mənanı daşıyan sözə (ritmik qrupun əsas aparıcı sözünə) daha çox diqqət cəlb edilir. Bu ritmik qruplar quruluşlarına görə sadə və mürəkkəb olurlar. Sadə ritmik qrup bir vurğulu hecadan və ona birləşən bir və ya bir neçə vurğusuz hecalardan ibarət olur. Mürəkkəb ritmik qrup isə iki və daha artıq vurğulu hecadan və ona birləşən bir və ya bir neçə vurğusuz hecalardan ibarət olur. Təbii ki, burada əsas vurğulu sözün ətrafına birləşmiş vurğusuz hissəciklərlə yanaşı öz əsas vurğusunu zəiflədərək ikinci dərəcəli vurğu ilə əvəz etmiş əsas nitq hissələri də vardır. Araşdırmalar göstərir ki, ritmik qrupların tipinin müəyyən edilməsində onların tələffüzündəki melodiya və musiqililik böyük rol oynayır. Mürəkkəb ritmik qrupa mənaca bir-iri ilə əlaqədar olan sözlər daxil olur. “Bir vurğulu hecalı mürəkkəb qrup ikicərgəli ritmik qrup; vurğulu hecaların sayı ikidən çox olarsa belə ritmik qruplar çox cərgəli ritmik qrup adlanır.” (3,27)

Friendship cannot stand always on one side (çox cərgəli ritmik qrup) //Dost dosta tən gərək, tən olmasa gen gərək;

هرچه گندمند است ، مال من دردمند است

-) Hərçe gəndmənd əst / mal-e mən-e dərdmənd əst(

// Hər nə çürüyüb xarab olubsa mən yazığındır; (kinaye ilə)

وقتی نه نه هست، به به نیست، وقتی به به هست، نه نه نیست.

) Vəqti nəne həst, bəbe nist, vəqti bəbe həst, nəne nist(

- Nənə olanda nəvə yoxdur, nəvə olanda nənə.

Mürəkkəb ritmik qruplarda vurğulu hecalar və onların ətrafında birləşmiş əsas vurğusunu itirmiş sözlər, hissəciklər eyni tonal səviyyədə, yəni monoton olmağa meyillidirlər. Gördüyümüz kimi atalar sözlərində ritm yaradan ardıcıl tonlu (intotonik) vasitələrdən biri də sintaqmdır. Atalar sözləri və məsəllər iki və daha artıq sintaqmdan ibarət ola bilir. Sintaqmların müəyyən zaman intervalı daxilində təkrarı ritm yaranmasına xidmət edir:

همه حما ل عیب خویشتنیم ، طعنه بر عیب دگران چه زنیم؟

-(Həme həmmal-e / eyb-e xiştənim, tə”ne bər / eyb-e degəran çe zənim? )

//Hamımızın eybi olduğu halda, başqalarının eybinə niyə tənə vururuq?

// Öz gözündə tiri görmürsən, özgə gözündə çöp axtarırsan;

فلفل مبین چه ریزه (است) ، بشگن ببین چه تیزه (است)

)-Felfel məbin çe rize (əst) / beşkən bebin çe tize (əst)

hərfi tərcümə: İctiotun belə balaca olmasına baxma, dişlə gör nə acıdır.

// Bir balaca boyu var, dam dolusu toyu var.

Atalar sözləri və məsəllərdə sadə və mürəkkəb ritmik qruplarla yanaşı dugər ritmik vasitələr də özünü göstərir. “Burada eyni sözlərin təkrarını, antonim sözlərin müqayisə edilərək qarşılaşdırılmasını, qafiyə və rədiflərlə yaranan həmahəngliyi, alliterasiya və assonanslarla boyanmış ritmik vasitələri göstərmək olar. Bütün bunlar atalar sözləri və məsəllərdə bir axıcılıq, harmoniya, musiqililik yaradır.” (10, 267)

İngilis, rus, Azərbaycan və fars dillərinin atalar sözləri və hikmətli ifadələrində söz təkrarlarından da geniş istifadə olunur.

هر که میداند که نمیداند میداند

-( Hər ke midanəd ke nemidanəd, midanəd)

// Kim bilir ki, bilmir bilir. Burada “midanəd”, “nemidanəd” bilmək feli təsdiq və inkarda gələrək təkrir yaratmışdır.

هر که عیب دگران پیش تو آورد و شمرد

بیگمان عیب تو پیش دگران خواهد برد

-(Hər ke eyb-e degəran piş-e to avərd o şomord

Bi qoman eyb-e to piş-e degəran xahəd bord)

//Ayrılarından sənə deyən, şübhəsiz ki, səndən də başqalarına deyər.

صدای خا لق ندای خنق است .

-( Seda-ye xəlq, neda-ye xaleq əst)

//El səsi, haqq nəfəsi.

آن که دهد بی امید سودها

آن خدایست ، خدایست، خنا

-(Anke dəhəd bi omid sudha,

An xodayəst, xodayəst, xoda)

//Ehtiyaclının dadına, köməyinə çatan yalnız Allahdır, Allah!

اندک اندک بهم شود بسیار

دانه دانه است غله در انبار

-(Əndək, əndək be həm şəvəd besyar,

Dane-dane əst qəlle qər əmbar.)

//Dama-dama göl olar, dada-da heç.

اندک اندک خیلی شود ، قطره قطره سیلی

-(Əndək, əndək xeyli şəvəd, gətre, gətre seyli.)

//Az-az toplanıb çox olar, damla-damla sel.

Şeiriyyatda olduğu kimi atalar sözlərində də qafiyələr ritmik qruplar daxilində axıcılığın, melodiyanın, ritmin yaradılışında fəal iştirak edir:

مزن بی تامل به گفتار دم،نکو گوی دیر گویی چه غم؟

-( Məzən bi təəmmol be qoftar dəm, neku quy, dir quyi çe qəm?)

//Bişir sözünü, bişirmə özünü.

//Düşün, daşın, sonra danış.

Burada “Quy” sözləri sadə təkrar; “dəm” və “qəm” isə qafiyələrdir.

سگ تازی که آهو گیر گردد، بگیرد آهویش چون پیر گردد

-(Səg-e tazı ke ahu gir gərdəd,begirəd ahuyəş, çon pir qərdəd.)

Bu atalar sözündə آهو (ahu) sözünün omonimliyindən istifadə edərək, cinas kimi işlətmişlər. آهو sözünün fars dilində bir çox mənaları vardır. Burada isə onun: 1. “ahu”, “ceyran”; 2.”çatışmazlıq”, “nöqsan” mənalarından məharətlə istifadə edilmişdir. Hərfi tərc.: Ahu ovlayan ov iti (tazı) qocalanda güczüz və zəif olar(möhtac olar).

//Şir qocalanda, çaqqal- çuqqala möhtac qalar.

Fars dilinin atalar sözləri və hikmətli ifadələrini araşdırdıqda bir çox hecaların bir-birini alliterasiya qanununa əsasən izlədiyini görürük.

ندیده بدید، وقتیکه دید به حودش چید.

d-d( Nədide bedid, vəgtike did bexodeş çid. )

//Görməmiş gördü, gözünə təpdi.

علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد .

q-v( Əlac-e vageə qəbl - əz voqu” bayəd kərd.)

Aşağida verəcəyimiz “ Heç kəsin ardınca danışma, yerində qulağı var” atalar sözünü, hikmətli ifadəni Nizamı Gəncəvi “Məxzənül əsrar”da didaktik və bədii bir dillə belə ifadə etmişdir:

لب مگشای گرچه در او نوشهاست ،

کز پس دیوار بسی گوشهاست .

-(Ləb məqoşay, gərçe dər u nuşhast, kəz pəs divar bəsi guşhast.)

دیوار موش دارد، موش گوش دارد، پس دیوار گوش دارد

d-m-ş ( Divar muş darəd, muş guş darəd, pəs divar guş darəd.)

hərfi tərc.: Divarın içində siçan, var, siçanın qulağı var, deməli divarın da qulağı var.

Aşağıdakı atalar sözündə həm ingilis, həm fars, həm də Azərbaycan dilində alliterasiya uyğunluğu gözlənilmişdir.

w-r Where there is a will there is a way .

a-r- Niyyət hara mənzil ora.// İynə hara, sap da ora.

خواستن توانستن است .

s-t) Xastən təvanestən əst.(

Bir çox hallarda təkrar olunan eyni samit səs sözlərin əvvəlində gəlir.

کاشکی را کاشتند سبز نشد .

k-ş( Kaşki ra kaştənd, səbz nəşod )

// Nisyə girməz kisəyə

Təkrar olunan samit səs sözlərin həm əvvəli, həm də sonunda gələ bilir.

از دل برود هر آنکه از دیده رود .

d-b (Əz del berəvəd, hər anke əz dide rəvəd)

// Gözdən qıraq, könüldən iraq.

اگر خواهی شوی خوشنویس، بنویس و بنویس و بنویس

-(Əgər xahi şəvi xoşnevis , benevis o benevis o benevis.)

//Gözəl xəttat olmaq istəyirsənsə daim yaz.

کارنیکو کردن از پر کردن است .

k-r( Kar-e niku kərdən, əz por kərdən əst)

//Yaxşı iş görmək çox iş görməkdəndir.

Təkrar olunan samit səs sözlərin ortasında və sonunda gəlir. Dahi Firdövsinin artıq atalar sözünə çevrılmiş bü kəlamında olduğu kimi:

توانا بود هر که دانا بود،

ز دانش دل پیر برنا بود

v-d (Təvana bovəd, hər ke dana bovəd,

Ze daneş del-e pir borna bovəd)

//Bilikli insan bacarıqlı olar, bilik qocanı cavan edər.

Fars dili üçün nadir hal olsa da bəzən atalar sözləri daxilində assonanslara da rast gəlinir.

کی شود بستان و کشت برگ و بر

تا نگر دد نظم آن زیر و زبر

ə-ə( Key şəvəd bostan o kəşt o bərg o bər

ə- ə Ta nəgərdəd nəzm-e an zir-o zəbər)

//Su gələr lilləndirər, bağça- bağı gülləndirər.

به هر کاری که همت بسته گردد

اگر کاهی بود گلدسته گردد .

e-ə (Be hər kari ke hemmət bəste gərdəd

ə-ə Əgər kahi bovəd qoldəste gərdəd)

// Birlik harda. dirlik orda.// Tək əldən səs çıxmaz.

Burada qalın və incə saitlər bir-birini izləyir. Alliterasiya ilə yanaşı assonans ünsürləri də nəzərə çarpır. Baba Tahirin dübeytilərinin hər biri bir atalar sözü, hikmətli ifadələr kimi ağızdan-ağıza dolaşıb, insanlara zövq verməklə yanaşı həm də bu bədii nümunələrin hər biri bir musiqi lövhəsinə bənzəyir:

ز دست دیده و دل هر دو فریاد

هر آنچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش زفولاد

زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

d-d( Ze dəst-e dide vo del hər do fəryad,

d-d hər ançe dide binəd del konəd yad

besazəm xəncəri nişeş z fulad,

zənəm bər dide ta del gərdəd azad.)

//Gözüm və qəlbimin əlindən fəryad

Nəyi gözüm görür, qəlbim edir yad.

Düzəldim bir xəncər , tiyəsi polad,

vurum gözlərimə , qəlb olsun azad.

Həmin bu dübeytinin üç misrasında /d/ samiti 6 dəfə təkrar edilmişdir. Eyni zamanda misra daxili sözlərdə işlənən incə saitlər şeir parçasına bir axıcılıq, ahəngdarlıq bəxş etmişdir. Birinci ikinci, üçüncü misraların hər birində olan onbir saitdən səkkizi incə, üçü isə qalın səslərdir. Şairin çarəsiz vəziyyətini, hüzünlü, kədərli əhvali-ruhiyyəsini məhz incə saitlərlə, “sarı simdə” vermək daha düzgün tapıntı və bədii priyomdur. Eyni zamanda söz təkrarı , alliterasiya elementlərindən də məharətlə istifadə olunmuşdur.

Bütün bu deyilənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, fars atalar sözləri və məsəlləri ritm, ritmik qruplar, bədii, fonetik, melodik vasitələr, eləcə də sözlərin təkrarı, qafiyə, rədif, alliterasiya assonanslarla müşayiət olunan ritmlərlə zəngindir.

İstifadə olunmuş ədəbiyyat.

1. Axundov A. Azərbaycan dilinin fonetikası, Bakı, 1984

2. Adilov M., Verdiyeva Z., Ağayeva F. İzahlı dilçilik terminləri, Bakı, 1989

3. ΐνςθοξβΰ ΐ.Μ., Πθςμθχερκΰ� ρθρςεμΰ ΰνγλθιρκξι πεχθ, Μ., 1984

4. ΐυμΰνξβΰ Ξ.Ρ., Ρλξβΰπό λθνγβθρςθχερκθυ ςεπμθνξβ, Μ., 1966

5. Böyük Mohebbi, Əmsal o hekəm, Engelisi, farsi, torki, tərcome və tə”lif: Böyük Mohebbi, Təbriz, 1348 (1970)

6. Cəmalzade S.M., Fərhəng-e loğat-e amiyan-e, Tehran, 1341 (1963)

7. Dehxoda Əli Əkbər, Əmsal o hekəm, c.1-4, Tehran 1310-(1931)

8. Δζΰτΰπξβΰ Λ.Μ., Ξ οπξαλεμΰυ ΰλλθςεπΰφθθ θ ΰρρξνΰνρΰ β οξρλξβθφΰυ. “Dil və

ədəbiyyat” Beynəlxalq Elmi-nəzəri jurnal, 3 (57), Bakı, 2007

9. Ηΰβϊ�λξβΰ Β.Θ., Κ τξνεςθχερκξι υΰπΰκςεπθρςθκε ρθνςΰγμϋ β οεπρθδρκξμ �ηϋκε,

«Βερςνθκ ΛΓΣ» Ή14, 1960

10. Nəsirova F.Y., Fars şeirində ritm, musiqililik və alliterasiya haqqında, “Dil və ədəbiyyat” Beynəlxalq Elmi-nəzəri jurnal, 4 (64) Bakı, 2008

11. Roach Peter. English Phonetics Phonology, Cambridge, 2000

ΠΕΗήΜΕ

Πθςμξξαπΰησώωθυ ύλεμενςξβ β οξρλξβθφΰυ

Β ρςΰςόε πΰρρμΰςπθβΰώςρ� βξοπξρϋ πθςμξξαπΰησώωθυ ύλεμενςξβ β οξρλξβθφΰυ οεπρθδρκξγξ �ηϋκΰ. Οξοϋςκθ αϋλθ ρδελΰνϋ ξοπεδελθςό ύλεμενςϋ, κξςξπϋε ξαπΰησώς πθςμ β οξρλξβθφΰυ. ΐβςξπ ρςΰςόθ οπθυξδθς κ βϋβξδΰμ χςξ β οξρλξβθφΰυ πθςμ β ξρνξβνξμ ξαπΰησεςρ� ηΰ ρχες τξνεςθχερκθυ ύλεμενςξβ, β ςξμ χθρλε, ΰλλθςεπΰφθθ, ΰρρξνΰνρξβ, πθςμθχερκθυ γπσοο, ρθνςΰγμξι (θνςξνΰφθξννϋυ γπσοοΰ) , ΰ ςΰκζε οξβςξπ ρλξβ

SUMMARY

On rhythm forming elements in proverbs

The article deals with the rhythm forming elements in proverbs of the Persian language. In the article an attempt is made to determine phonetic elements which form rhythm in proverbs. The author of the article comes to the conclusion that rhythm in proverbs is mainly formed be the phonetic elements such as alliteration, assonance, syllable, rhyming words, rhythmic groups, intonation groups, as well as repetition of words.

Μεςΰτξπΰ β ςεκρςε Ασνθνΰ τσνκφθξνΰλόνξ β βϋρψει ρςεοενθ νΰρϋωενΰ, χςξ ξοπεδελ�εςρ� β οεπβσώ ξχεπεδό θντξπμΰφθξννϋμ ρξδεπζΰνθεμ κΰκ ρΰμξι μεςΰτξπϋ, ςΰκ θ ςεκρςΰ β φελξμ. Μεςΰτξπΰ ρλσζθς κλώχξμ κ ξχενό αξλόψξμσ ξαϊεμσ κσλόςσπξλξγθχερκξι θντξπμΰφθθ. Β κξνεχνξμ ρχεςε ρεμΰνςθχερκΰ� ξπγΰνθηΰφθ� ςεκρςΰ πΰρκπϋβΰεςρ� ςξλόκξ «ηνΰώωεμσ» χθςΰςελώ, ς.ε. μεςΰτξπΰ ρλσζθς ρθγνΰλξμ κ ξγπξμνξμσ ξαϊεμσ κσλόςσπξλξγθχερκξι θντξπμΰφθθ. Νΰρκξλόκξ ξνΰ ξκΰζεςρ� ύττεκςθβνξι ηΰβθρθς νε ρςξλόκξ ξς εε τσνκφθξνΰλόνξι ηνΰχθμξρςθ β ςεκρςε, ρκξλόκξ ξς κξμοεςενςνξρςθ χθςΰςελ�.

«Νξ ςεοεπό δΰζε χΰαΰνϋ ηΰαθλθρό β ρβξθ γξμεπξβρκθε υθζθνϋ βμερςε ρ κξηΰμθ θ ξβφΰμθ, – κςξ σρλϋψθς μεν�?»(1,1,168).

Μεςΰτξπξι β δΰννξμ οπεδλξζενθθ �βλ�εςρ� ξοπεδελενθε γξμεπξβρκθι. Βλθ�νθε ρεμΰνςθχερκξι ρςπσκςσπϋ μεςΰτξπϋ ξοπεδελ�ες ρεμΰνςθχερκσώ ξπγΰνθηΰφθώ ςεκρςΰ οξ νερκξλόκθμ νΰοπΰβλενθ�μ. Μεςΰτξπΰ ρβ�ηΰνΰ ρ ξχενό αξλόψθμ ξαϊεμξμ τξνξβξι θ οπξρςξ κσλόςσπξλξγθχερκξι θντξπμΰφθθ. Ξρνξβνξε νξμθνΰςθβνξε ηνΰχενθε ρλξβΰ γξμεπξβρκθι δξλζνξ ξοπεδελ�ςόρ� κΰκ «ξςνξρ�ωθιρ� κ Γξμεπσ, οπθνΰδλεζΰωθι Γξμεπσ». Ξδνΰκξ �ρνξ, χςξ β ςεκρςε πεΰλθησεςρ� νε ύςξ ηνΰχενθε. Βςξπϋμ θ δξοξλνθςελόνϋμ οξ ξςνξψενθώ κ ξρνξβνξμσ νξμθνΰςθβνξμσ ηνΰχενθώ �βλ�εςρ� ηνΰχενθε «ξοθρΰννϋι σ Γξμεπΰ, βρςπεχΰώωθιρ� σ Γξμεπΰ». Β δΰννξμ ρλσχΰε πεχό θδες ξ ζθλθωΰυ, ξοθρΰνθε κξςξπϋυ δΰνξ Γξμεπξμ, βρςπεχΰεςρ� β «Θλθΰδε» θ «Ξδθρρεε».

Ρλεδσες ξςμεςθςό, χςξ ύςξ ηνΰχενθε ςΰκζε �βλ�εςρ� νειςπΰλόνϋμ, ςΰκ κΰκ ρΰμξ οξ ρεαε ηνΰχενθε «ξοθρΰννϋι β οξύμΰυ Γξμεπΰ» νε �βλ�εςρ� νξρθςελεμ ξρξαξι ύκροπερρθθ θ νε βϋοξλν�ες τσνκφθώ εδθνθφϋ βςξπθχνξι νξμθνΰφθθ.

�πεςόε ηνΰχενθε β δΰννξι ρεμΰνςθχερκξι οΰπΰδθγμε μξζες αϋςό ξοπεδελενξ κΰκ «οΰςπθΰπυΰλόνϋι» θλθ «ΰπυΰθχερκθι», θλθ «ξχενό δπεβνθι». έςξ ηνΰχενθε σζε μξζες αϋςό οπεδρςΰβλενξ κΰκ ρθμβξλθχερκξε ξς θμενθ Γξμεπ, ς.ε. ρΰμξ θμ� Γξμεπΰ μξζες θνςεποπεςθπξβΰςόρ� κΰκ ρθμβξλ γλσαξκξι δπεβνξρςθ. Ρεμΰ «δπεβνξρςό» θλθ «ΰπυΰθχνξρςό» βνξρθς ύκροπερρθώ, οξρκξλόκσ ξζθβλ�ες πξμΰνςθχερκθε οπεδρςΰβλενθ� ξα θδθλλθχερκξμ ρσωερςβξβΰνθθ νΰ λξνε οπθπξδϋ.

Νΰκξνεφ, χεςβεπςξε ηνΰχενθε ξτξπμλ�εςρ� σζε ρξβεπψεννξ β ρξξςβεςρςβθθ ρ μευΰνθημξμ βςξπθχνξι νξμθνΰφθθ θ �βλ�εςρ� βρεφελξ ύκροπερρθβνϋμ. Δθττεπενφθΰλόνξι ρεμξι ύςξγξ ηνΰχενθ� μξζες βϋρςσοΰςό ρεμΰ «δθκξρςό». Β ςξ ζε βπεμ� νσζνξ ξςμεςθςό, χςξ ρλξβξ γξμεπξβρκθι β ύςξμ ηνΰχενθθ υΰπΰκςεπθησεςρ� δξρςΰςξχνξ ρλξζνϋμ δθΰοΰηξνξμ. Θμεννξ υΰπΰκςεπ ρλξζνξγξ δθΰοΰηξνΰ οξηβξλ�ες μεςΰτξπε βξηδειρςβξβΰςό νΰ βρώ ρεμΰνςθχερκσώ ρςπσκςσπσ ςεκρςΰ. �ΰκ, δξοξλνθςελόνΰ� δθρςπθασφθ� «ηΰαθλθρό βμερςε ρ κξηΰμθ θ ξβφΰμθ» βΰζνΰ νε ρΰμΰ οξ ρεαε, ΰ θμεννξ β ΰρρξφθΰςθβνξι ρβ�ηθ ρ οξν�ςθεμ «γξμεπξβρκθι». Δΰζε ρεγξδν� κπερςό�νε β πΰηνϋυ χΰρς�υ ρβεςΰ μξγσς ροπ�ςΰςόρ� ξς νεοξγξδϋ βμερςε ρ ζθβξςνϋμθ β ξδνξμ δξμε. Νξ χςενθε ξα ύςξμ βξβρε νε ΰρρξφθθπσεςρ� ρ Γξμεπξμ, μεςΰτξπΰ γξμεπξβρκθι, ςΰκθμ ξαπΰηξμ, ρξηδΰες ξρνξβνξε ρςπσκςσπνξ ξα�ηΰςελόνξε νΰοπΰβλενθε ρεμΰνςθχερκξγξ πΰηβθςθ� ςεκρςΰ θ ξοπεδελ�ες υΰπΰκςεπ εγξ ρεμΰνςθχερκξι ξπγΰνθηΰφθθ.

«Κξγδΰ � οϋςΰώρό πΰηγλ�δεςό ςξ, χςξ ξκπσζΰες μεν�, � βθζσ ςξλόκξ ρεδσώ αεγσωσώ μγλσ, κξςξπΰ� ρλεοθς ρνεγξμ»(1,1,168).

Β ύςξμ οπεδλξζενθθ ρεμΰνςθχερκσώ ξπγΰνθηΰφθώ ςεκρςΰ ξπθενςθπσώς ςπθ ρλξβΰ. έςξ ρλξβΰ ρεδξι, αεγσωθι, ρλεοθςό. Βρε ςπθ ρλξβΰ οπεζδε βρεγξ ρξηδΰώς ξρξασώ δθνΰμθκσ ςεκρςΰ. Δθνΰμθκΰ λεκρθχερκθυ ηνΰχενθι ύςθυ ρλξβ ξοπεδελ�ες ύκροπερρθβνξρςό ςεκρςΰ β φελξμ.

Ρλξβξ ρεδξι ξοπεδελ�εςρ� β Ρλξβΰπε Ξζεγξβΰ β ρλεδσώωθυ ηνΰχενθ�υ: «1. Αελϋι βρλεδρςβθε οξςεπθ ξκπΰρκθ (ξ βξλξρΰυ); ρ ςΰκθμθ βξλξρΰμθ. 2. οεπεν. Αελερϋι, ςσρκλξ-ρεπϋι. Ρ. ςσμΰν. Ρεδΰ� οενΰ μξπ�. 3. οεπεν. Ξχενό δΰλεκθι, δΰβνθι ( ξ βπεμενθ, ύοξυε). Ρεδΰ� ρςΰπθνΰ. Ρεδϋε βπεμενΰ. 4. Ρ οπθμερόώ αελερξι ψεπρςθ, αελερϋυ οεπόεβ»(2,707).

Οπεζδε βρεγξ νεξαυξδθμξ ξςμεςθςό, χςξ ρλξβξ ρεδξι β ρβξεμ ξρνξβνξμ νξμθνΰςθβνξμ ηνΰχενθθ υΰπΰκςεπθησεςρ� ηνΰχθςελόνξι δξλει θμολθφθςνξ ηΰλξζεννξι ύκροπερρθβνξι θντξπμΰφθθ. έςΰ ύκροπερρθ� ξοπεδελ�εςρ� οξ ρεμεμε «αελϋι βρλεδρςβθε οξςεπθ ξκπΰρκθ (ξ βξλξρΰυ); ρ ςΰκθμθ βξλξρΰμθ». Κΰκ βθδθμ, δΰννΰ� ρεμεμΰ νξρθς νειςπΰλόνϋι υΰπΰκςεπ, ξνΰ ρβ�ηΰνΰ θρκλώχθςελόνξ ρξ φβεςξξαξηνΰχενθεμ. Ξδνΰκξ, κΰκ ύςξ βρεγδΰ αϋβΰες ρ μεςΰτξπθχερκθμ οεπεξρμϋρλενθεμ ρλξβΰ, ρςθμσλ δλ� ύκροπερρθθ θ οεπεξρμϋρλενθ� ηΰλξζεν θμεννξ β ξρνξβνξμ νξμθνΰςθβνξμ ηνΰχενθθ, �βλ�ώωεμρ� ρξβεπψεννξ νειςπΰλόνϋμ. Οπθχεμ υΰπΰκςεπνξ ςξ, χςξ ρςθμσλ δλ� μεςΰτξπθηΰφθθ θ ύκροπερρθθ νΰυξδθςρ� νΰ οεπθτεπθθ ρεμΰνςθχερκξι ρςπσκςσπϋ ρλξβΰ. Β ρλξβε ρεδξι ύςξ ρεμϋ «ρςΰπξρςό», «ξοϋς», «σρςΰλξρςό», «βρεηνΰνθε» θ ς.δ. έςθ ρεμϋ νΰυξδ�ςρ� νΰ οεπθτεπθθ ρςπσκςσπϋ ρεμεμϋ «αελϋι βρλεδρςβθε οξςεπθ ξκπΰρκθ», ςεμ νε μενεε ξνθ ξοπεδελ�ώς βξημξζνξρςό μεςΰτξπθχερκξγξ οεπεξρμϋρλενθ� ρλξβΰ, κξγδΰ ξνθ οεπεμεωΰώςρ� β φενςπ. Β Ρλξβΰπε Ξζεγξβΰ νε ξςμεχΰεςρ� ηνΰχενθε «ξοϋςνϋι» σ ρλξβΰ ρεδξι, ςεμ νε μενεε ςΰκξε σοξςπεαλενθε β πσρρκξμ �ηϋκε νξρθς σρςξιχθβϋι υΰπΰκςεπ. Β ασνθνρκξμ ςεκρςε δΰζε β οεπενξρνξμ ηνΰχενθθ β κξντθγσπΰφθθ ρξ ρλξβξμ μγλΰ λεκρεμΰ ρεδξι πεΰλθησες τσνκφθώ φβεςξξαξηνΰχενθ�, ΰ θμεννξ «ςσρκλξ-ρεπϋι». Ξδνΰκξ βΰζνξ οξν�ςό, χςξ μεςΰτξπθχερκξε ηνΰχενθε δεςεπμθνθπξβΰνξ νε ςξλόκξ β πΰμκΰυ οπεδλξζενθ�, νξ θ β φελξμ ςεκρςΰ. έςΰ ξρξαεννξρςό ρεμΰνςθχερκξι ξπγΰνθηΰφθθ ςεκρςΰ δΰες βξημξζνξρςό οξν�ςό, χςξ πΰρρμξςπεννξε βϋψε ξοπεδελενθε γξμεπξβρκθι νεοξρπεδρςβεννξ ρβ�ηΰνξ νΰ ΰρρξφθΰςθβνξμ σπξβνε ρξ ρλξβξμ ρεδξι. έκροπερρθβνΰ� ρςπΰςεγθ� ςεκρςΰ ξπθενςθπξβΰνΰ νΰ θηξαπΰζενθε οεπβξαϋςνξι κΰπςθνϋ οπθπξδϋ, νεοξρπεδρςβεννξ ρξχεςΰώωειρ� ρ οεπβξαϋςνϋμ ρξρςξ�νθεμ λώδει.

έκροπερρθ� ρλξβΰ αεγσωθι β κξντθγσπΰφθθ ρξ ρλξβξμ μγλΰ ρξβεπψεννξ ξχεβθδνΰ, ηδερό οξδχεπκθβΰεςρ� ύττεκς νΰδβθγΰώωειρ� νεοξγξδϋ.

Δξοξλν�ες ρεμΰνςθχερκσώ ξπγΰνθηΰφθώ δΰννξγξ τπΰγμενςΰ λεκρεμΰ ρλεοθςό, κξςξπΰ� ύκροπερρθβνΰ σζε β ρξξςβεςρςβθθ ρξ ρβξθμ ξρνξβνϋμ νξμθνΰςθβνϋμ ηνΰχενθεμ.

�ΰκθμ ξαπΰηξμ, β πΰρρμξςπεννξμ τπΰγμενςε ασνθνρκξγξ ςεκρςΰ πΰαξςΰες μευΰνθημ ρεμΰνςθχερκξι κξντθγσπΰφθθ νερκξλόκθυ μεςΰτξπ, κΰζδΰ� θη κξςξπϋυ β ξςδελόνξρςθ, ΰ ςΰκζε κξντθγσπΰφθ� β φελξμ οξλνξρςόώ ξπθενςθπσώς ρςπΰςεγθώ ρεμΰνςθκθ ςεκρςΰ.

«Θ, ρκπεοθβψθ ρεπδφε, ξο�ςό απΰλ � β πσκθ ρβξι ρςπΰννθχερκθι οξρξυ»(1,1,169).

Β ύςξμ οπεδλξζενθθ μεςΰτξπϋ ςΰκζε νεοξρπεδρςβεννξ ρβ�ηΰνϋ ρ ρεμΰνςθκξι ςεκρςΰ β φελξμ. Τΰκςθχερκθ ηδερό μϋ θμεεμ μεςΰτξπθχερκσώ κξντθγσπΰφθώ ρςπΰννθχερκθι οξρξυ. Ξοπεδελενθε ρςπΰννθχερκθι νεοξρπεδρςβεννξ ΰρρξφθθπσεςρ� ρ αθαλειρκθμθ βπεμενΰμθ. Κΰηΰλξρό αϋ, ρλξβξ ρςπΰννθκ �βλ�εςρ� ρθνξνθμξμ ρλξβΰ οσςεψερςβεννθκ θ πεΰλθησες θδενςθχνϋε ρεμϋ, ξδνΰκξ νΰ ρΰμξμ δελε ρεμΰνςθχερκΰ� ρςπσκςσπΰ οπεδλξζενθ� ρξβεπψεννξ μεν�εςρ� ββεδενθεμ κξντθγσπΰφθθ ρςπΰννθχερκθι οξρξυ. Β Ρλξβΰπε Ξζεγξβΰ ξςμεχενϋ ςΰκθε ρλξβΰ, κΰκ ρςπΰννθκ, ρςπΰννθχΰςό, ρςπΰνρςβθε, ρςπΰνρςβξβΰςό. έςθ ρλξβΰ �βλ�ώςρ� σρςΰπεβψθμθ θ κνθζνϋμθ. �ΰκ, ηνΰχενθε ρλξβΰ ρςπΰννθκ ρλεδσώωθμ ξαπΰηξμ ξοπεδελ�εςρ� β Ρλξβΰπε: «Ρ�ΠΐΝΝΘΚ (σρςΰπ.) 1. Ρςπΰνρςβσώωθι χελξβεκ (ξαϋχνξ αεηδξμνϋι θλθ γξνθμϋι). 2. Χελξβεκ, θδσωθι οεψκξμ νΰ αξγξμξλόε, αξγξμξλεφ»(2,770).

Κΰκ βθδθμ, β ρεμΰνςθχερκξι ρςπσκςσπε ρλξβΰ ρςπΰννθκ οπθρσςρςβσώς ρεμϋ, ξαεροεχθβΰώωθε εγξ ρςθλθρςθχερκσώ βξηβϋψεννξρςό. Οξν�ςνξ, χςξ ΰβςξπ ςεκρςΰ οσςεψερςβσες, νξ ββεδενθεμ κξντθγσπΰφθθ ρςπΰννθχερκθι οξρξυ ξν ρξβεπψεννξ ρμεωΰες ΰκφενςϋ. Ξαωΰ� ξπθενςθπξβΰννξρςό νΰ αθαλειρκθε ΰρρξφθΰφθθ σρθλθβΰεςρ�. Πεΰλθησώςρ� ρεμϋ «αξγξμξλόε», «αεηδξμνϋι», «γξνθμϋι».

Νε ρλσχΰινξ θ ρλξβξ οξρξυ, κξςξπϋμ μεςΰτξπθχερκθ νΰηϋβΰεςρ� ξαϋκνξβεννΰ� οΰλκΰ. Ρλξβξ οξρξυ ξοπεδελ�εςρ� β Ρλξβΰπε Ξζεγξβΰ κΰκ «δλθννΰ� θ ςξλρςΰ� ςπξρςό»(2,567). Νΰ νΰψ βηγλ�δ, ύςξ νε ρξβρεμ ςξχνΰ� δετθνθφθ�, ςΰκ κΰκ β ρλξβε οξρξυ ςΰκζε ξωσωΰεςρ� ρςθλθρςθχερκΰ� βξηβϋψεννξρςό. έςξ ξρξαεννξ νΰγλ�δνξ οπξ�βλ�εςρ�, νΰοπθμεπ, β ξοοξηθφθθ ρξ ρλξβξμ ςπξρςό, χεπεη κξςξπξε θ ξοπεδελ�εςρ� εγξ ηνΰχενθε β Ρλξβΰπε Ξζεγξβΰ. Αξλεε ςξχνξι οπεδρςΰβλ�εςρ� ρςΰςό� θη Μΰλξγξ ΰκΰδεμθχερκξγξ ρλξβΰπ� (ΜΐΡ). Νΰοπθμεπ, «ΟΞΡΞΥ Δλθννΰ� οΰλκΰ, ςπξρςό δλ� ξοξπϋ οπθ υξδόαε. // Ζεηλ βϋρψθυ ρβ�ωεννξρλσζθςελει υπθρςθΰνρκξγξ θ νεκξςξπϋυ δπσγθυ κσλόςξβ»(3,320).

Β ρςΰςόε θη ΜΐΡ ςΰκζε νε ξςμεχΰεςρ� ρςθλθρςθχερκΰ� μΰπκθπξβΰννξρςό ρλξβΰ οξρξυ, ξανΰπσζθβΰώωΰ�ρ� β ξοοξηθφθθ ρξ ρλξβΰμθ οΰλκΰ θ ςπξρςό. Ξδνΰκξ οπθβεδενθε σρςξιχθβξγξ σοξςπεαλενθ� β ηνΰχενθθ «ζεηλ βϋρψθυ ρβ�ωεννξρλσζθςελει υπθρςθΰνρκξγξ θ νεκξςξπϋυ δπσγθυ κσλόςξβ» δΰες βεπνσώ ρςθλθρςθχερκσώ ξπθενςΰφθώ. έςΰ ρςθλθρςθχερκΰ� ξπθενςΰφθ� θμολθφθςνξ οπθρσςρςβσες β ςεκρςε θ ξοπεδελ�ες υΰπΰκςεπ σοξςπεαλενθ� μεςΰτξπθχερκξι κξντθγσπΰφθθ ρςπΰννθχερκθι οξρξυ.

Κπξμε ςξγξ, βΰζνξ ξςμεςθςό θ εωε ξδνσ ύςθμξλξγθχερκσώ ξρξαεννξρςό ρλξβξ οξρξυ, κξςξπΰ� ΰκςσΰλθηθπσεςρ� β ασνθνρκξμ ςεκρςε. Νΰ νΰψ βηγλ�δ, ηνΰχενθε «Ζεηλ βϋρψθυ ρβ�ωεννξρλσζθςελει υπθρςθΰνρκξγξ θ νεκξςξπϋυ δπσγθυ κσλόςξβ» ρξβεπψεννξ νε ρλσχΰινξ πΰηβθβΰεςρ� σ ρλξβΰ οξρξυ. �ξ ερςό ρξβεπψεννξ νε ρλσχΰινξ, χςξ ξαϋχνϋι οΰρςσψερκθι οξρξυ ρςΰνξβθςρ� ρθμβξλξμ βλΰρςθ βϋρψθυ ρβ�ωεννξρλσζθςελει. Δελξ β ςξμ, χςξ βρε οπξπξκθ ρςπΰνρςβξβΰλθ β οσρςϋν�υ, αϋλθ γξνθμϋμθ θ αεηδξμνϋμθ. �ΰκθμ ξαπΰηξμ, οξρξυ – ύςξ νε οπξρςξ οΰλκΰ θλθ ςπξρςό, οξρξυ – ύςξ βϋρξκθι ρθμβξλ γξνθμξρςθ θ ρςπΰνρςβξβΰνθ� οξ μθπσ. Θμεννξ ύςθμ ξαρςξ�ςελόρςβξμ θ ξοπεδελ�εςρ� ρςθλθρςθκΰ σοξςπεαλενθ� ύςξγξ ρλξβΰ β ασνθνρκξμ ςεκρςε.

«Ρθπξςκΰ! Κξπξβσ-ςξ οπξγσρΰπθλθ?»(1,1,170).

Μεςΰτξπΰ οπξγσρΰπθςό β πσρρκξμ �ηϋκε XIX ρςξλεςθ� αϋλΰ δξρςΰςξχνξ σρςξιχθβξι. Βοξρλεδρςβθθ ξνΰ ςεπ�ες σοξςπεαθςελόνξρςό. Οπθχθνΰ ύςξγξ �βλενθ� νξρθς

ρξζΰλενθε οξ οξβξδσ σςπΰςϋ κξπξβϋ, ρχθςΰώωειρ� σ κπερςό�ν κξπμθλθφει, ρ δπσγξι ρςξπξνϋ, γξβξπ�ωθι οξηβξλ�ες ρεαε λεγκθι ώμξπ, ρχθςΰ�, χςξ δΰζε β ρΰμϋυ ς�ζελϋυ σρλξβθ�υ μξζνξ ρμε�ςόρ�. Β Ρλξβΰπε Ξζεγξβΰ θ β ΜΐΡ ρλξβξ οπξγσρΰπθςό νε ξςμεχΰεςρ�.

«�σς-ςξ θ οπθψελ �ΰλδϋκθν, ηδξπξβϋι ςξλρςϋι μεωΰνθν ρ τθηθξνξμθει μξορΰ: αλερς�ωθε, ηλϋε χεπνϋε γλΰηΰ, τξπμΰ νξρΰ, ρκσλϋ, – βρε νΰοξμθνΰλξ β νεμ ύςσ ρξαΰχόώ οξπξδσ»(1,1,171).

Β ύςξμ οπεδλξζενθθ ύκροπερρθβνϋι ύττεκς ξς σοξςπεαλενθ� μεςΰτξπϋ ρνθζΰεςρ� οξ ςξι οπθχθνε, χςξ ββξδθςρ� θνςεποπεςθπσώωθι μΰςεπθΰλ: «αλερς�ωθε, ηλϋε χεπνϋε γλΰηΰ, τξπμΰ νξρΰ, ρκσλϋ, – βρε νΰοξμθνΰλξ β νεμ ύςσ ρξαΰχόώ οξπξδσ». Ερλθ αϋ νε αϋλξ ύςξγξ ξοθρΰνθ�, οπθηβΰννξγξ σαεδθςό β ςξμ, χςξ �ΰλδϋκθν βξ βρεμ αϋλ οξυξζ νΰ ύςσ ρξαΰχόώ οξπξδσ, ςξ οπΰγμΰςθχερκθι ύττεκς ξς σοξςπεαλενθ� μεςΰτξπϋ αϋλ αϋ ηνΰχθςελόνξ ρθλόνεε. Β πεησλόςΰςε ηνΰχθςελόνξ ρθλόνεε αϋλ αϋ κξμμσνθκΰςθβνϋι ύττεκς μεςΰτξπϋ.

ΛΘ�ΕΠΐ�ΣΠΐ

1. Ασνθν Θ.ΐ. Ρξαπΰνθε ρξχθνενθι β 4-υ ςξμΰυ. Μ.: Οπΰβδΰ, 1988.

2. Ξζεγξβ Ρ.Θ. Ρλξβΰπό πσρρκξγξ �ηϋκΰ. Μ.: Πσρρκθι �ηϋκ, 1990.

3. Ρλξβΰπό πσρρκξγξ �ηϋκΰ β 4-υ ςξμΰυ. �ξμ 3. Μ.: Πσρρκθι �ηϋκ, 1984.

XÜLASƏ

Məqalə rus yazıçısı İ.A.Buninin dilinə həsr olunub. Mətnin quruluşunda məcazın vəzifəsi araşdırılır. Göstərilir ki, mətn məcazların ətrafında formalaşır. Məcaz cümlənin kommunikativ effektini artırır.

SUMMARY

The article deals with the Russian writer I.A.Bunin’s language. The task of metaphor is examined in the structure of a text. The text is shown to form around a metaphor. Metaphor increases the communicative effect of a sentence.

B�dii �δ�αθιιΰςδΰ ξαπΰηλϋλϋόϋν ιΰπΰνμΰρϋνΰ υθδμ�ς εδ�ν ω�π αθπ ρ�ν�ςκΰπϋν, ιΰηϋχϋνϋν, ψΰθπθν f�rdθ dθl φslubunu m�cazlarsϋz t�s�vvφr etm�k χ�tθndθr. Υφρσρθλ� δ� υalq dθlθnθn z�ngθn sώz x�zθn�sθnθ d�rθnd�n bθl�n v� buradan d�qθq, s�lθs, qφvv�tlθ θfad�l�rθ seχθb dθl� g�tθr�n ρώη σρςΰλΰπϋ �ρ�πλ�πθνθν, β�ρτ ρεμΰνςθκΰλϋ ψεθrl�rθn m�zmununu dolόun v� z�ngθn etmθψl�r. M�cazϋn b�dθθ dθld� yaranmasϋ θlk nώvb�d� �s�rθn φslub t�l�bl�rθ θl� baόlϋdϋr. O, t�kc� t�mt�raqlϋlϋq φχφn deyθl, h�m d� θdeya v� m�zmunun obrazlϋ ψ�kθld� θfad� edθlm�sθ φχφn dθl� g�tθrθlθr. H�l� antθk dώvrd� m�cazϋn t�bθ�tθ alθml�r φχφn maraqlϋ olmuψdur v� onlar m�cazϋ sώzφn m�’nasϋ θl� baόlϋ olan hadθs� kθmθ qθym�tl�ndθrmθψl�r. «M�caz sώz v� ya sώz bθrl�ψm�sθnθn el� m�’na d�yθψk�nlθyθdθr kθ, onun n�tθc�sθnd� m�tnθn semantθkasϋ z�ngθnl�ψθr» (6,s.215). Α�δθθ δθλ νφμσν�λ�πθνθν bφnώvr�sθnd� m�cazθ dφψφnc� t�rzθ durur. H�l� γ�δθμ δώβπ ρώη σρςΰδλΰπϋνΰ q�d�r d� bφtφn Ψ�rq poezθyasϋnda b�dθθ θfad� vasθt�l�rθ ψe’rl�rθn ώz�yθnθ t�ψkθl edθrdθ. Yazϋlϋ �d�bθyyat b�dθθ θfad� vasθt�l�rθnθn kώkφnφ xalqdan alϋrdϋ. Xφsusθl�, t�r�nnφmχφlφk, v�sf semantθkasϋ gφclφ olan ψe’rl�rd� m�cazθlθyθn yaratdϋόϋ θmkanlar �v�zsθz θdθ. Ψθτΰωθ υΰλγ �δ�αθιιΰςϋ νφμΰι�νδ�λ�πθ δ� m�cazθlθyθn θmkanlarϋndan bacarϋqla θstθfad� ed�r�k, b�dθθ c�h�td�n dolόun, b�dθθ t�svθr v� θfad� vasθt�l�rθ θl� z�ngθn olan ψe’r nφmun�l�rθ yaratmϋψlar.

Α�δθθ �ρ�πλ�πθν dθlθn� poetθk vφs’�t ver�n, onu gώz�ll�ψdθr�n b�dθθ t�svθr vasθt�l�rθnd�n �n χox maraq doόuranϋ epθtetl�rdθr. Epθtetl�r t�svθr edθl�n hadθs�nθn bu v� ya dθg�r xarakterθk �lam�tθnθn meydana χϋxarϋlmasϋnda, onun qθym�tl�ndθrθlm�sθnd� mφhφm rol oynayϋr, haqqϋnda b�hs olunan �ψyaya aydϋnlϋq, obrazlϋlϋq verθr, onun haqqϋnda canlϋ t�s�vvφr yaradϋr. «Epθtet sώzφn bθrt�r�flθ t�’rθfθdθr, ya sώzφn m�cazθ m�’nasϋnϋ t�z�l�yθr, ya da �ψyanϋn h�r hansϋ xarakterθk gώrφn�n c�h�tθnθ n�z�r� χarpdϋrϋr».(7,s.59)

Dθlχθlθkd� b�dθθ t�’yθn (poetθk t�’yθn) adlanan epθtetl�r yφks�k obrazlϋόa malθkdθr. Onlar t�svθrθn, t�r�nnφmφn daha da θfad�lθ alϋnmasϋna, dθqq�t c�lb etm�y� xθdm�t edθr. M.Tomaψevskθ b�dθθ t�’yθnl�rθn �sas funksθyasϋnϋ aψaόϋdakϋ kθmθ s�cθyy�l�ndθrθr: «B�dθθ t�’yθn �lam�tθ bθldθrm�k φχφn danϋψanϋn �ψyaya dθqq�tθ c�lb ed�n emosθonal mφnasθb�tθnθ θfad� etm�k φχφndφr».(8,s.34) El� emosθonallϋόa xθdm�t etm�sθ b�dθθ t�’yθnl�rθ dθg�r t�’yθnl�rd�n (qrammatθk t�’yθnl�rd�n) f�rql�ndθrθr. Epθtet adθ t�’yθn deyθl. O, yφks�k obrazlϋlϋόa malθk olan t�’yθndθr.

Qeyd etm�lθyθk kθ, b�dθθ dθld� θψl�nmθψ bφtφn t�’yθnl�r emosθonallϋόa xθdm�t edθr v� m�tnd� qrammatθk t�’yθn rolunu daψϋsalar da, m�ntθqθ c�h�td�n b�dθθ t�’yθn s�vθyy�sθnd� olurlar.

Bu c�h�tθ n�z�r� alaraq epθtetd�n b�hs ed�n b�zθ t�dqθqatχϋlar b�dθθ �s�rl�rθn dθlθnd�kθ t�’yθnl�rθn hamϋsϋnϋ epθtet kθmθ q�bul etm�yθn t�r�fθnd�dθrl�r. Bu haqda M.V�lθyev yazϋr: «Bθr χox alθml�rθmθz epθtetd�n b�hs ed�rk�n onlarϋ qruplaψdϋrϋb θkθ yer�: qrammatθk v� b�dθθ t�’yθnl�r� bώlφrl�r. Bθzc�, b�dθθ t�yθnl�rd� bu cφr bώlgφ aparmaq m�nasϋzdϋr. Χφnkθ epθtetl�rd�n θstθfad� etm�k ψaθrθn s�n�tkarlϋόϋndan, dφnyagώrφψφnd�n asϋlϋdϋr.»(1,s.133). Bθz bu fθkθrl� mφ�yy�n m�nada razϋlaψmϋrϋq. B�dθθ dθld� θψl�nmθψ t�’yθnl�r hamϋsϋ t�svθr� xθdm�t ets� d�, obyektθn obrazlϋ θfad�sθn� eynθ cφr naθl ola bθlmθr. ίιΰνθλθκ φχφν θkθ α�δθθ δθλ νφμσν�ρθνθ mφqayθs� ed�k:

Aό φzφnd� qoψa xallar b�n�klθ,

Ay φzφ bθrχ�klθ, xallϋ S�n�m, g�l! (2, s.14)

«Φz» sώzφnφ h�m «aό», h�m d� «ay» sώzl�rθ t�’yθn edθr. H�r θkθsθ ψeθrθn dθlθn� ah�ngdarlϋq ver�r�k, t�svθr m�qs�dθ daψϋyϋr. Lakθn «ay», t�’yθnθ kontekstual m�cazθlθk k�sb etdθyθnd�n, o, fθkrθn obrazlϋ θfad�sθn� xθdm�t edθr. «Ay» sώzφnφn t�’yθnlθlθyθ θkθ funksθya daψϋyϋr: h�m qrammatθk, h�m d� b�dθθlθk funksθyalarϋ.

Β�ρτ β� ς�π�ννφμ μ�ημσνλσ ψεθπλ�πδ� tez-tez rast g�ldθyθmθz «nazlϋ dθlb�r», «alagώz P�rθ», «gώz�l s�n�m» v� baψqa kθmθ θfad�l�rd�kθ t�`yθnl�r m�tnθn t�`sθr qφvv�sθnθ artϋrsa da, m�cazθlθk k�sb etm�dθyθn� gώr� epθtet s�vθyy�sθn� qalxa bθlmθr. Onlar, sad�c� xφsusθ θntonasθya θl�, xθtab�n deyθlθψ formasϋna malθk θfad� t�rzl�rθ s�vθyy�sθnd� t�svθrχθlθk xarakterθ daψϋyϋr. T.Hacϋyev t�’yθnθn b�dθθlθk k�sb etm�sθnθ φslubθ ψ�raθtl� baόlϋ sayϋr: «Mφ�yy�n φslubθ ψ�raθt� uyόun qrammatθk t�’yθn b�dθθ t�’yθn� χevrθlθr v� b�dθθ obyektθn estetθk xarakterθstθkasϋnda mφhφm rol oynayϋr. H�mθn χevrθlθψ sώzφn semantθkasϋ θl� baόlϋ ώzφnφ gώst�rθr, burada yalnϋz semantθk konstruksθya - qrammatθk q�lθb yox, h�m d� bu konstruksθyanϋ t�ψkθl ed�n leksθk t�rkθbθn semantθk mφnd�rθc�sθ, qrammatθk q�lθbθn θχ�rθsθnd�kθ m�zmun, anlayϋψϋn b�dθθ fθqurunu - t�’yθnθ t�qdθm edθr... B�dθθ t�’yθnl�rd� b�dθθlθk anlayϋψϋ bθrθncθ, ώn planda durur, qrammatθklθk θs� ondan asϋlϋ olaraq mφvafθq ψ�kθld� formalaψϋr.»(3,s.32)

T.ίf�ndθyeva da dθld� mφ�yy�n φslubθ ψ�raθtd�n asϋlϋ olaraq qrammatθk t�’yθnθn b�dθθ t�’yθn� keχm�sθnθn mφmkφnlφyφnd�n danϋψaraq, t�’yθnl�rθ φmumθψl�k t�’yθnl�r v� b�dθθ t�’yθnl�r adϋ altϋnda θkθ nώv� ayϋrmϋψ v� onlarϋn f�rqlθ c�h�tl�rθnθ aψaόϋdakϋ kθmθ gώst�rmθψdθr:

«1.Φmumθψl�k t�’yθn φmumθyy�tl�, θnsan t�f�kkφrφnφn m�hsuludur, epθtet θs� obrazlϋ t�f�kkφrφn b�hr�sθ kθmθ meydana χϋxϋr;

2.Φmumθψl�k t�’yθn bθr �ψya v� ya hadθs�nθn �lam�tl�rθnθ o bθrθ �ψyalarϋn �lam�tl�rθnd�n f�rql�ndθrm�k φχφndφrs�, epθtet obyekt haqqϋnda obrazlϋ t�s�vvφr yaratmaq φχφndφr.

3.Φmumθψl�k t�’yθn �ψyaya m�xsus olan obyektθv �lam�tl�rθ mφ�yy�nl�ψdθrm�k φχφndφrs�, epθtet h�mθψ� subyektθv xarakter daψϋyan qφvv�tlθ emosθonal χalarlϋόa malθk bθr vasθt�dθr. Epθtet varlϋqdakϋ �ψyalara s�n�tkarϋn subyektθv qθym�t verm�sθnd�n asϋlϋ olaraq yaranϋr»(4,s.63)

Epθtet haqqϋnda yazϋlan v� �vv�ld� qeyd etdθyθmθz fθkθrl�r� �saslanaraq dem�k olar kθ, poetθk nθtqθn �n gφclφ vasθt�l�rθnd�n olan b�dθθ t�’yθn d�, qrammatθk t�’yθn d� aθd olduqlarϋ �ψyanϋ t�’yθn edθr, onun mφsb�t v� m�nfθ keyfθyy�tl�rθnθ, �lam�tl�rθnθ aydϋnlaψdϋrϋr. Dθld� θψl�n�n bφtφn t�’yθnl�r qrammatθk funksθya daψϋdϋόϋna gώr� qrammatθk t�’yθn ola bθl�r. Onlarϋn b�dθθlθk s�cθyy�sθ k�sb etm�sθ θs� θfad� formasϋndan asϋlϋ olur.

B�dθθ t�’yθn obyektθn �lam�tθnθ f�rql�ndθrm�kl� yanaψϋ, onun haqqϋnda obrazlϋ t�s�vvφr yaradϋr. Poetθk t�’yθn qrammatθk t�’yθnd�n onu θfad� ed�n sώzφn m�cazθ m�’nada olmasϋ θl� f�rql�nθr.

T�svθr vasθt�sθ kθmθ b�dθθ t�’yθn dθlθmθzd� q�dθm dώvrl�rd�n b�rθ θψl�nθb. Bunu �srl�rl� dθlθmθzd� �zb�r olan naόϋllar, dastan, aψϋq ψe’rl�rθ sφbut edθr. B�dθθ t�svθr vasθt�sθ kθmθ epθtetl�rθn aψϋq poezθyasϋnda θψl�nm�sθn� �n gώz�l nφmun� Qurbanθ, Tufarqanlϋ Abbas, X�st� Qasϋm, ΐψϋγ ίλ�ρύ�π, Μξλλΰ Ο�νΰω Βΰγθτϋn β� ασ ρ�λ�τλ�πθνδ�ν θλωΰμ ΰλΰν Ρ�μ�δ Βσπόσν, Α�υςθιΰπ Βΰωΰαηΰδ�, Ν�αθ Υ�ηπθ ψeθrl�rθnθ gώst�rm�k olar. Qeyd etm�lθyθk kθ, γ�dθmθ olmaqla yanaψϋ epθtet h�m d� tarθxθ kateqorθyadϋr. Bunu �ks�r dθlχθl�r q�bul edθbl�r. «H�r bθr dθlθn qayda-qanunlarϋ, h�mθn dθld� danϋψan xalqϋn h�yat t�rzθ, m�θψ�tθ, ad�t-�n’�n�sθ, dφψφnc� t�rzθ θl� baόlϋ olan epθtetl�r sθstemθ vardϋr. Zaman keχdθkc� bu epθtetl�r d�yθψθr, z�ngθnl�ψθr, θnkθψaf edθr.»(5.s.84)

«Epθtet d� tarθxθ bθr kateqorθya kθmθ zaman keχdθkc� θnkθψaf etmθψ, t�drθc�n xarakterθnθ d�yθψmθψdθr.»(4.s.67)

A.N.Veselovskθ gώst�rθr kθ, «epθtetθn tarθxθ qϋsa ψ�kθld� poetθk φslub tarθxθdθr».(7,s.60)

Klassθk ψεθπδ�,aψϋq poezθyasϋnda β� μφΰρθπ ψεθπλ�πδ� θψl�nmθψ b�dθθ t�’yθnl�r� n�z�r saldϋqda da epθtetl�rθn tarθxθ kateqorθya olduόunun ψahθdθ oluruq. Bu ψe’rl�rd� el� epθtetl�r var kθ, aθd olduόu sώzl� bθrg� αθπ χξυ aψϋόϋn, ψΰθπλ�πθν ψe’rl�rθnd�, νΰόϋλ β� δΰρςΰνλΰπϋν δθλθνδ� θψl�nθb:

ψθrθn dθll�r (2, s.9; 73, s.35; 37)

�lθf q�ddθm (2,s.26; 28. 73, s.35. ,s.140)

mθna q�dd, g�rd�n (2,s.61. 73,s.53)

gφl camal, φz (2,s.34; 35; 37. 73,s.17)

t�r buxaq (2,s.10. 73,s.33)

m�h camal (2,s.23. 73,s.14; 53)

kaman q�dd (2, s.291. ,s.25)

ψeyda bφlbφl (2, s.306. 73, s.12)

aόϋz sφddφ (2,s.306. 73,s.43.)

Gώst�rθl�n epθtetl�r� v� onlarϋn b�nz�rl�rθn� h�mθn dώvrl�rd�, onlardan az f�rqlθ dώvrl�rd� yaψamϋψ aψϋq v� ψaθrl�rθn dθlθnd� d� rast g�lθnθr. (N�sθmθ -q�m�r φzlφ, gφn�ψ φzlφ, qam�tθ �lθf, yφzθn gφlθ-t�r; Kθψv�rθ - yφzθ-gφlgφl, m�hθ-ruy; X�taθ - ay yφzlφ, gφlgφn yφzlφ, gφl yφzφn, �lθf q�dd, ψθrθn dθl; Fφzulθ - ay φzlφ, �lθf q�ddθm, gφlgφn χώhr�; Qaracaoόlan - ψθrθn dθl, gφl φzlφ; Vaqθf - ay φzlφ, gφl φzlφ, t�r buxaq, ψθrθn dθl)

Mθsallardan gώrφndφyφ kθmθ, h�r dώvrφn ώzφn�m�xsus epθtet sθstemθ

vardϋr. Μ�ρ�λ�ν, «μθπβΰπθ» ς�ιθνθ κλΰρρθκ οξεηθιΰδΰ β�ρτ εδθλ�ν ύώη�λθν ω�π ωΰνρϋ αθπ �ηΰρϋνϋ ς�ιθν εδθπρ� (μθπβΰπθ δθψλ�π, μθπβΰπθ δϋπνΰγ β� ρ.), μφΰρθπ οξεηθιΰδΰ ξ, ςΰμΰμθλ� τ�πγλθ αθπ μ�τωσμσ ς�ιθν εδθπ:

ήλφμ δεμ�ιθν κθ,

δ�ωψ�ςλ� ύ�λθπ,

Μ�ν ξνσ μεωπθαΰν-μεωπθαΰν ύώπδφμ.

\Δεμ�ιθν, ρξισγδσπ ώλφμφν �λθ,

Ιΰνΰπΰγ φηφμ�

ςξυσνΰν ύώπδφμ.

έ�λδθ ΰλνϋμδΰκϋ

μθπβΰπθ ς�πλ�,

Ρΰνκθ ρφκσςσιλΰ

φπ�κ βεπδθ ξ (Ν.Υ�ηπθ).

Bu bθr d� hansϋ sώzφn t�’yθnl� θψl�nθb-θψl�nm�m�sθ θl� θzah edθl� bθl�r. Ψφbh�sθz kθ, b�dθθ t�’yθnl�r sθstemθnθn dώvr, mφhθt, mώvzu v� ψaθrθn leksθkasϋ θl� �laq�dar olmasϋ daha m�qs�d�uyόun sayϋla bθl�r. Μ�ρ�λ�ν, altϋn barmaq, gφmφψ bθl�k, tφl�k t�rlan, t�r buxaq, μθνΰ ύ�πδ�ν, ρ�δ�τ δ�ωΰν, ΰλμΰ ιΰνΰγ, αΰλ δξδΰγ, ύφλ φηλφ, γώνχ� δ�ωΰν κθμθ θτΰδ�λ�π ξπςΰ �ρπλ�π οξεηθιΰρϋνδΰ β� μ�λσμ ω�γθγ�ςδθπ κθ, β�ρτ ρεμΰνςθκΰλϋ ψεθπλ�πδ�, α�δθθ δθλ νφμσν�λ�πθνδ�ν θψλ�δθλθα. ίλα�ςς� κθ, ύώη�λθν ς�ρβθπθν� ιών�λμθψ μφΰρθπ ψεθπδ� δ� αελ� δΰψλΰψμϋψ εοθςεςλ�π� ιεπ βεπθλμ�ρθ θρςθρνΰ εδθλμθπ β� ασνσ δώβπδ�ν χξυ μώβησ θλ� αΰόλΰμΰγ λΰηϋμδϋπ. Αθπ ω�γθγ�ςδθπ κθ, μφΰρθπ οξεηθιΰ β�ρτδ�ν δΰωΰ χξυ δθύ�π θϊςςψμΰθ-ρθιΰρθ μώβησλΰπΰ ύενθψ ιεπ βεπθπ β� ω�μθν οξεηθιΰνϋν δθλθνδ�κθ ξαπΰηλϋλϋγ βΰρθς�λ�πθ δ� αθπ νώβ θϊςθμΰθλ�ψμθψ μ�τωσμλΰπ ξλΰ αθλθπ:

Ρ�ςςΰπ υΰν, ξ αώιφκ ρ�πδΰπθ-μθλλθ,

Ξ ΰς�ψ φπ�κλθ, ξ ΰς�ψ δθλλθ

Εςδθ ΰηΰδλϋόϋ ελλ�π� α�λλθ.

έ�λ ξνσν ιξλσνδΰν δώνμ�, ��απθηθμ,

Δΰλόΰλΰν, ΰλξβλΰν, ρώνμ�, ��απθηθμ (Ρ. Πφρς�μ).

Βεπθλ�ν νφμσν�δ� Ρ�ςςΰπ υΰνϋν φπ�ιθ, δθλθ ΰς�ψ� α�νη�δθλμθψδθπ.

B�dθθ φslubda epθtetl�rθn θkθ nώvφn� t�sadφf edθlθr: daθmθ epθtetl�r v� f�rdθ epθtetl�r. Daθmθ epθtetl�r bθr ψaθrθn dθlθnd�n o bθrθ ψaθrθn dθlθn� keχ�r�k sabθtl�ψθr. Β�ρτ ρεμΰνςθκΰλϋ ψeθrl�rd� θψl�nmθψ epθtetl�rθn �ks�rθyy�tθ xalq dθlθnd� genθψ θstθfad� edθl�n sώzl�rθn m�cazθ m�’nalarϋndan tώr�nmθψdθr. Bel� epθtetl�r assosθasθyanϋn n�tθc�sθdθr. Χφnkθ m�cazθ epθtetl�r �ψya v� hadθs�l�r� m�xsus xφsusθyy�tl�rθn, mφqayθs� v� b�nz�yθψ kθmθ �laq�l�rθn mώvcudluόu �sasϋnda meydana χϋxϋr. Bθr �lam�tθn adϋ oxψarlϋqla �laq�dar olaraq tamamθl� baψqa predmetθn �lam�tθ kθmθ θstθfad� edθlθr. Konkret predmet m�fhumunu bθldθr�n sώzl�rl� dθg�r konkret predmetl�rθn obrazϋ yaradϋlϋr. Bel� kθ, cansϋz �ψyaya m�xsus keyfθyy�tl�r θnsanϋn φz�rθn� keχθrθlθr, �ksθn� canlϋlara m�xsus xφsusθyy�tl�r cansϋzlarϋn s�cθyy�sθ kθmθ θψl�n� bθlθr.

Μ�ω�αα�ς, ς�π�ννφμ, ύώη�λλ�μ� μ�ημσνλσ ψεθπλδ�πδ� β� δθύ�π α�δθθ δθλ νφμσν�λ�πθνδ� ρώη σρςΰδλΰπϋ canlϋ t�bθ�t� aθd olan adlardan epθtetl�r yaradϋb gώz�lθn s�cθyy�vθ xφsusθyy�tl�rθnθ qθym�tl�ndθrm�y� χalϋψmϋψlar. Αελ� μ�ημσνλσ α�δθθ δθλ νφμσν�λ�πθνδ� t�svθr olunan dθlb�rl�rθn saχlarϋ, hώrφkl�rθ θlan, �brθψθn, k�m�nd; φzφ, yanaόϋ ay, gφl, alma, gφn, reyhan; qaψlarϋ hθlal, q�l�m, kaman; gώzl�rθ ψ�hla, t�rlan, n�rgθz; kθrpθkl�rθ ox, x�nc�r; l�bl�rθ qaymaq, bal, ψ�k�r, q�nd, qώnχ�; dθψl�rθ s�d�f, dφrr, θncθ; b�d�nθ sφrahθ, m�rm�r; sθn�sθ mθna, bφllur v� s. epθtetl�rθnθn kώm�yθ θl� t�svθr edθlθr. Bu cφr t�svθrl�rl� z�ngθn olan dθl sad�lθyθ, r�vanlϋόϋ θl� seχθlθr. Φηφ Γΰηθ Αφπωΰν�δδθν, Ν�ρθμθ, Ψΰω Θρμΰιϋλ Υ�ςΰθ, Μ�ω�μμ�δ Τφησλθ, Μ�ω�μμ�δ ίμΰνθ, Qurbanθ, Tufarqanlϋ Abbas, X�st� Qasϋmδΰν α�πθ ρώη σρςΰλΰπϋνϋν ψe’rl�rθnd�kθ bu aydϋnlϋq onlardan sonra yaψayϋb-yaratmϋψ aψϋq v� ψaθrl�rθn Μξλλΰ Ο�νΰω Vaqθf, Aψϋq ίl�sg�r, Μθκΰιϋλ Μφψτθγ, Ρ�μ�δ Vurόun, Α�υςθιΰπ Βΰωΰαηΰδ�, Π�ρσλ Πηΰ,Μ�μμ�δ ΐπΰη, Ν�πθμΰν Ω�ρ�νηΰδ�, Ϊΰαθπ Νξβπση, Ν�αθ Υ�ηπθ, Νφρπ�ς Κ�ρ�μ�νλθ κθμθ ρώη σρςΰλΰπϋνϋν ξαπΰηλϋ θτΰδ�λ�πλ� η�νύθν ξλΰν dθlθn� d� θψϋq salϋb..

ίd�biyyat

1. Β�λθιεβ Μ.�. Γΰηθ Bφπωΰν�δδθν λθπθκΰρϋ. (νΰμθη�δλθκ δθρρεπςΰρθιΰρϋ). Αΰκϋ, 1990, 171 ρ.

2. Σρςΰδ ΰψϋγλΰπ. Γσπαΰνθ. 55 ψεθπ. Αΰκϋ, έ�νϊλθκ, 1972, 64 ρ.

3. Ωΰϊϋιεβ �.Θ. ��ιθν, α�δθθ ς�ιθν β� ξκρθμξπξν ωΰγγϋνδΰ. «Μξλλΰ Ν�ρπ�δδθνχθλ�πθν φρλσασ ωΰγγϋνδΰ». Μ.Τ.ΐυσνδξβ ΰδϋνΰ ΐΟΘ-νθν ελμθ κξντπΰνρϋνϋν μΰςεπθΰλλΰπϋ. Αΰκϋ, 1968, ρ.31-33.

4. ίτ�νδθιεβΰ �. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν α�δθθ θτΰδ� βΰρθς�λ�πθ. Αΰκϋ, Ελμ, 1973, 76 ρ.

5. Β�λθιεβ Κ.Ν. Δΰρςΰν οξεςθκΰρϋ. Αΰκϋ, Μΰΰπθτ, 1984, 221 ρ.

6. Rus dilind�

7. ΐνςθχνξε ςεξπθ� �ηϋκΰ θ ρςθλό. Μξρκβΰ-Λενθνγπΰδ, 1936, 341 ρ

8. Βερeλξβρκθι A.Ν. Θρςoπθχeρκa� οξύςθκΰ. Λενθνγπΰδ, Υσδξζερςβεννΰ� λθςεπΰςσπΰ, 1940. ρ.646.

9. �ξμΰψεβρκθι Μ. �εξπθ� λθςεπΰςσπϋ. Οξύςθκΰ. Μξρκβΰ-Λενθνγπΰδ, έΘΗ.1930, 239 ρ.

Πεηώμε

Υσδξζερςβεννξε ξοπεδελενθε θ ξαπΰηνξρςό

Οπθχθνΰμθ οξ�βλενθ� ύοθςεςξβ κΰκ ξδνξγξ θη βΰζνϋυ ρπεδρςβ πεχθ θ υσδξζερςβεννξμ �ηϋκε �βθλθρόυβΰλΰ θ βξροεβΰνθε οπεκπΰρνξγξ, οπεδρςΰβλενθε ρξαϋςθι. Β ρςθυξςβξπενθ�υ ΰβςξπξβ, θη οπξθηβεδενθι κξςξπϋυ μϋ οπθβελθ οπθμεπϋ, ύοθςεςϋ, ρξρςΰβλ�ώς φελσώ ρθρςεμσ θ βϋπΰζΰώς οπξρςξςσ, κπΰρξχνξρςό υσδξζερςβεννξγξ ςεκρςΰ, β ρβξώ ξχεπεδό, ΰνΰλθη υσδξζερςβεννξγξ ξοπεδελενθ� οξμξγΰες ρξρςΰβλενθώ οπεδρςΰβλενθ� ξα ξαωεμ υΰπΰκςεπε υσδξζερςβεννξγξ �ηϋκΰ, βϋ�βλενθώ εγξ αξγΰςϋυ βξημξζνξρςει.

Summary

Art attribute and figurativeness

A causes of the forming of the epithets as one of necessary speech in fiction language have been praise of the beatuful, description of the events.Examples serve epithets organizing unbroken system in the poems of the craftsman’s we gave notify the simplicity, motley of the art text, in one’s turn analysis of the art attributes helps to imagine the general character of the fiction language, to strike its rich opportunities.

Ελ� ςΰπθυθ-�δ�αθ �ρ�πλ�π βΰπ κθ, ξνλΰπ υΰλγϋν �δ�αθιιΰς, μ�δ�νθιι�ς ςΰπθυθνδ� υφρσρθ ιεπ ςσςσπ, ς�δγθγΰςχϋλΰπ δών�-δών� ασ �ρ�πλ� αΰόλϋ ΰπΰψδϋπμΰλΰπ ΰοΰπρΰλΰπ δΰ, ξνσν φη� χϋυΰπΰ αθλ�ζ�ιθ ιενθ-ιενθ τΰκςλΰπ, ελμθ ν�ςθζ�λ�π ςφκ�νμθπ. «Πξλΰνδ ωΰγγϋνδΰ ν�όμ�» τπΰνρϋηλΰπ φχφν, «Νθαελσνγ ν�όμ�λ�πθ» ύεπμΰν υΰλγλΰπϋ φχφν, «Μΰωΰαωΰπΰςΰ», «Πΰμΰιΰνΰ» ωθνδ υΰλγϋ φχφν, «Θγξπ οξλκσ δΰρςΰνϋ» ρλΰβιΰν υΰλγλΰπϋ φχφν ελ� αθπ ιΰδδΰψ ΰαθδ�ρθδθπ. ΐη�παΰιζΰν υΰλγϋ, ελ�ζ� δ� αφςφν ςφπκ υΰλγλΰπϋ, υφρσρθλ� ξόση ςφπκλ�πθ φχφν αελ� αθπ ΰαθδ� «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» δΰρςΰνλΰπϋδϋπ.»(1, 127).

«Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» δΰρςΰνλΰπϋ μ�ςν δθλχθλθιθνθν ς�δγθγΰς φρσλλΰπϋ θλ� ώιπ�νθλμ�μθψδθπ. Ασ δΰρςΰνλΰπδΰ ρώηδ�ν, ρώη αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν ςσςσα κξνςεκρς� γ�δ�π ω�π αθπ μ�ςν βΰωθδθ ΰπΰρϋνδΰ �λΰγλ�πθν ΰιδϋνλΰψδϋπϋλμΰρϋνΰ ζθδδθ εωςθιΰζ βΰπδϋπ. ΚΔΓ ρώηδ�ν αΰψλΰιΰπΰγ ΰιπϋ-ΰιπϋ αξιλΰπΰ β� ασ αξιλΰπϋν αθπλ�ψμ�ρθ ν�ςθζ�ρθνδ� τξπμΰλΰψΰν αθπ ςΰμ, αθπ μ�ςνδθπ. Ξνσν μ�ςν βΰωθδλ�πθνθ ρώη, ρώη αθπλ�ψμ�ρθ, ζφμλ�, ζφμλ�δ�ν αώιφκ βΰωθδ, ΰαηΰρ, κξνςεκρς, αξι β� ςΰμ μ�ςν κθμθ δφημ�κ ξλΰπ. ΚΔΓ αφςώβ οξεςθκ ρθρςεμδθπ. Εοξρ ρφϊεςθν, μξςθβλ�πθν, ρώηλ�πθν, ζφμλ� β� ΰαηΰρλΰπϋν ΰψκΰπ β� ύθηλθ γξβσψμΰρϋ, γΰινΰιϋα γΰπϋψμΰρϋ ν�ςθζ�ρθνδ� ιΰπΰνμϋψδϋπ. Ρξν ξνθλλθκδ� ΐη�παΰιζΰνδΰ μ�ςν δθλχθλθιθ β� οξεςθκ λθνγβθρςθκΰνϋν μφυς�λθτ οπξαλεμλ�πθν ς�δγθγθν� δθγγ�ς ύεςδθκζ� ΰπςϋπ. Ασ ρΰω�νθν μφπ�κκ�α μ�ρ�λ�λ�πθνδ�ν αθπθ δ� μ�ςν δΰυθλθνδ� ξνσν βΰωθδλ�πθ ΰπΰρϋννδΰ τξπμΰλ-γπΰμμΰςθκ αΰόλϋλϋόϋ, μ�ημσν-ρεμΰνςθκ �λΰγ�νθ β� μ�νςθγθ ΰπδϋζϋλλϋόϋ ώηφνδ� αθπλ�ψδθπ�ν κξύεηθιΰδϋπ.

Ρξν δώβπλ�πδ� ΐη�παΰιζΰνδΰ μ�ςν δθλχθλθιν� ΰθδ θπθλθ-υϋπδΰλϋ μφυς�λθτ ς�δγθγΰς θψλ�πθ ΰοΰπϋλμϋψ, ρθνςΰκρθρ� ΰθδ ελμθ �ρ�πλ�πδ� μ�ςν δθλχθλθιθνθν οπξαλεμλ�πθ φμσμθ ολΰνδΰ ν�η�πδ�ν κεχθπθλμθψδθπ.

ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν ρθνςΰκρθρθ νξπμΰςθβ γπΰμμΰςθκΰ χ�πχθβ�ρθνδ� ύενθψ ΰπΰψδϋπϋλμϋψδϋπ. Ασνσνλΰ ιΰνΰψϋ, ΐη�παΰιζΰν δθλχθλ�πθνθν οξεςθκ ρθνςΰκρθρ ρΰω�ρθνδ� ς�δγθγΰςλΰπϋ ώς�ν �ρπθν 70-ζθ θλλ�πθνδ� ξπςΰιΰ χϋυμϋψδϋπ (2; 3;4; 5).

Λθνγβθρςθκ οξεςθκΰδΰ ρθνςΰκρθρθν βΰωθδθ ξλΰν ρώη αθπλ�ψμ�ρθ β� ζφμλ�δ�ν αώιφκ αθπλ�ψμ�λ�π �ρΰρ ύώςφπφλφπ. Λθνγβθρς οξεςθκΰδΰ ς�δγθγΰς οπεδμεςθ κθμθ μ�ςν χϋυϋψ εδθπ. Δθλχθλθιθμθηδ� ασ ρ�οκθδ� ς�δγθγΰς θψλ�πθ ΰηδϋπ

«Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» ςφπκ-ξόση δΰρςΰν οξεςθκΰρϋνϋν �ν μΰπΰγλϋ υφρσρθιι�ςλ�πθνθ ώηφνδ� ζ�μλ�ψδθπμθψ γθιμ�ςλθ μ�να�λ�πδ�ν αθπθδθπ. Ασ δΰρςΰνϋν αθπ χξυ ΰχϋλμΰμϋψ ρθπλ�πθ δ� βΰπδϋπ. Δΰρςΰνϋν α�ηθ αξιλΰπϋνϋν ρξνπΰδΰν ιΰηϋλμΰρϋ, α�ηθ τπΰγμενςλ�πθν αξιλΰπΰ ρξνπΰδΰν �λΰβ� εδθλμ�ρθ ωΰγγϋνδΰ τθκθπλ�π βΰπδϋπ. Ασ αΰυϋμδΰν δθγγ�ς μ�πκ�ηθν� ςεη-ςεη χ�κθλ�ν αξι - «Δσυΰ Γξζΰ ξόλσ Δ�λθ Δξμπσλ» αξισδσπ.

«Δσυΰ Γξζΰ ξόλσ Δ�λθ Δξμπσλ» αξισνσν γϋρΰ μ�ημσνσ αελ�δθπ: Ξόση ελθνδ� Δσυΰ Γξζΰνϋν ξόλσ Δ�λθ Δξμπσλ γσπσ χΰιϋν φρςφνδ� κώποφ ρΰλδϋπϋπ, κώποφδ�ν κεχ�νλ�πδ�ν 33, κεχμ�ι�νλ�πδ�ν 40 ΰυχΰ ΰλϋπ. Ξ, ξόση ελθνδ� ώηφνδ�ν ύφζλφ ςΰνϋμϋπ. Αθπ δ�τ� κώποφνφν ιΰνϋνδΰ κώχ�πθλ�π δΰιΰνϋπλΰπ. Ξνλΰπϋν ΰπΰρϋνδΰ ςεηλθκλ� δφνιΰρϋνϋ δ�ιθψ�ν υ�ρς� θύθδ ξλσπ. Δ�λθ Δξμπσλ αθλ�νδ� κθ, ζΰβΰνϋν ω�ιΰςϋνϋ «γϋπμϋηϋ γΰνΰδλϋ ίηπΰιϋλ» ΰλϋα, ξνσν κθμλθιθ θλ� μΰπΰγλΰνϋπ β� ίηπΰιϋλϋ ελ� ζ�ηΰλΰνδϋπμΰγ θρς�ιθπ κθ, ξ, αθπ δΰωΰ ζΰβΰνλΰπϋν ω�ιΰςϋνϋ ΰλμΰόΰ ζφπ�ς εςμ�ρθν. Δ�λθ Δξμπσλσν γΰαΰλϋόϋ ΐλλΰωϋν υξψσνΰ ύ�λμθπ β� ίηπΰιϋλΰ ξνσν ζΰνϋνϋ ΰλμΰόϋ ςΰοψϋπϋπ. Αελ�λθκλ�, Δ�λθ Δξμπσλλΰ ίηπΰιϋλ ΰπΰρϋνδΰ μφαΰπθη� αΰψλΰνϋπ. Ω�μθν μφαΰπθη� οπξρερθνδ� Δ�λθ Δξμπσλ ίηπΰιϋλΰ ύφζ ύ�λ� αθλμ�ι�ζ�ιθν� θνΰνϋπ. ΐλλΰωϋν αώιφκλφιφν� ψφαω� θλ� ιΰνΰψδϋόϋνΰ οεψθμΰν ξλσπ. ΐλλΰωΰ ιΰλβΰπϋπ κθ, ξνσ ώλδφπμ�ρθν. Δ�λθ Δξμπσλΰ ςΰνπϋ ς�π�τθνδ�ν θνΰι�ς εδθλθπ. ίύ�π ξ, ζΰνϋ �β�ηθν� ζΰν ςΰομϋψ ξλΰπρΰ, ίηπΰιϋλ ξνΰ πΰωΰς ασπΰυΰζΰγ, ζΰνϋνϋ ΰλμΰιΰζΰγ.

Δ�λθ Δξμπσλ �ββ�λζ� ΰςΰρϋνΰ β� ΰνΰρϋνΰ μφπΰζθ�ς εδθπ. Ξνλΰπ ζΰνλΰπϋνϋ Δ�λθ Δξμπσλΰ γϋιμϋπλΰπ. Δ�λθ Δξμπσλσν ΰπβΰδϋ ξνσν θμδΰδϋνΰ ιεςθψθπ. Ζΰνϋνϋ �πθνθν �β�ηθν� τ�δΰ εςμ�ι� ωΰηϋπ ξλδσόσνσ αθλδθπθπ. Δ�λθ Δξμπσλσν ΰπβΰδϋνϋν ρ�δΰγ�ςθ ςΰνπϋ ς�π�τθνδ�ν μφκΰτΰςλΰνδϋπϋλϋπ. Ξνλΰπϋν ω�π θκθρθν� ώμφπ βεπθλθπ, �β�ηθνδ� Δ�λθ Δξμπσλσν ΰςΰ-ΰνΰρϋνϋν ζΰνϋ ΰλϋνϋπ.

Μώβησ β� ρφζεςθν θνκθψΰτϋ ύώρς�πθπ κθ, �ρ�π ξόσηλΰπϋν θρλΰμϋ ιενθζ� γ�ασλ εςδθκλ�πθ δώβπ� ΰθδλθιθ θλ� ρεχθλθπ. Αελ� ν�ςθζ�νθν χϋυΰπϋλμΰρϋνΰ θμκΰν βεπ�ν ζ�ω�ς ξδσπ κθ, ξόσησν �ν ύφζλφ θύθδλ�πθνδ�ν αθπθ ίηπΰιϋλ ωΰγγϋνδΰ ωεχ αθπ μ�λσμΰςΰ μΰλθκ δειθλδθπ. Δεμ�λθ, ξ, θρλΰμ δθνθ θλ� ιΰυϋνδΰν ςΰνϋψ δειθλδθπ. Ασ τΰκς Δ�λθ Δξμπσλσν θύθδθ ώλδφπμφψ ψ�υρλ� αΰόλϋ βεπδθιθ ρσΰλλΰπδΰ δΰ ς�ρδθγθνθ ςΰοϋπ. «Δ�λθ Δξμπσλ ΰιδϋπ: «Μ�π�, ίηπΰιθλ δεδφύφνθη ν� κθψθδθπ κθμ, ΰδΰμϋν ϊΰνϋν ΰλσπ? …ίηπΰιθλθ μ�νθμ ύώηφμ� ύώρς�πύθλ, ρΰβΰψΰιϋμ, χ�κθψ�ιθμ, δφπθψ�ιθμ, - ιΰυψϋ ιθύθδθν ϊΰνϋν γσπςΰπΰιϋμ. Αθπ δ�υθ ιΰυψϋ ιθύθδθν ϊΰνϋν ΰλμϋιΰ», - δεδθ. Γΰιϋςδϋ-δώνδθ Δ�λθ Δξμπσλ, εβθν� ύ�λδθ».

ΚΔΓ-νθν θρλΰμδΰν �ββ�λ ιΰπΰδϋλμΰρϋ ς�δγθγΰςχϋλΰπ ς�π�τθνδ�ν ρφασςΰ ιεςθπθλμθψ, ασ εοξρΰ θρλΰμ δθνθ θλ� αΰόλϋ οΰπχΰλΰπϋν ρξνπΰδΰν ΰπςϋπϋλμΰρϋ ωΰγγϋνδΰ κθτΰι�ς γ�δ�π χξυ ιΰηϋλμϋψδϋπ. «Δΰρςΰν θνδθ ς�ρ�ββφπ εδθλ�νδ�ν χξυ-χξυ γ�δθμ αθπ δώβπφν μ�ωρσλσδσπ β� ψφαω�ρθη κθ, ιΰπΰδϋλΰν Δΰρςΰνλΰ ιΰηϋλΰν Δΰρςΰν αθπ-αθπθνθν εινθ δειθλ. Ιΰηϋλΰν Δΰρςΰνδΰ ιΰπϋδϋλΰν Δΰρςΰνϋν ΰνζΰγ α�ηθ �λΰμ�ςλ�πθ γΰλΰ αθλ�πδθ β� ξνλΰπ βΰπ» (6, 4). Δΰρςΰν ω�μ δθλ ςΰπθυθμθηθν, ω�μ δ� τξλκλξπσμσησν γ�δθμ ώη�λλθκλ�πθνθ ζΰνλΰνδϋπμΰόΰ γΰδθπδθπ. «ίδ�αθιιΰςψφνΰρλϋγ β� δθλχθλθκ οξεςθκΰρϋ ΚΔΓ-νθν δΰυθλθ μΰωθιι�ςθνθ, ρώη ρθλγ�ςθνθ, α�δθθ-ερςεςθκ υφρσρθιι�ςλ�πθνθ ΰχμΰγδΰ αθπ-αθπθνθ ςΰμΰμλΰιϋπ. Ασ β�ωδ�ς δθλθν αφςφν ρ�βθιι�λ�πθ φηπ� αφςώβ οξεςθκ ς�ωλθλ ΰοΰπμΰόΰ θμκΰν ιΰπΰδϋπ» (7, 90). ΚΔΓ-νθν «Δσυΰ Γξζΰ ξόλσ Δ�λθ Δξμπσλ» αξισ γειδ ξλσνΰν θρςθγΰμ�ςλ�πδ�ν ω�π αθπθ φηπ� ς�ωλθλ� ζ�λα ξλσνΰ αθλ�π. Ασ θρςθγΰμ�ςλ�πδ�ν υφρσρθ μΰπΰγ κ�ρα εδ�νλ�πθνδ�ν β� βΰζθα ξλΰνλΰπϋνδΰν αθπθ μ�ςν βΰωθδλ�πθ ΰπΰρϋνδΰκϋ �λΰγλ�πθν ς�δγθγΰςϋδϋπ. Αξισν μ�ςν βΰωθδλ�πθν� ύώπ� ω�μ αξιδΰυθλθ �λΰγλ�πθνθ, ω�μ δ� αΰψγΰ αξιλΰπλΰ �λΰγλ�πθνθ ώιπ�νμ�κ υφρσρθλ� βΰζθαδθπ. Λΰκθν ασνδΰν �ββ�λ αξι ωΰγγϋνδΰ α�ηθ τθκθπλ�πθ δθγγ�ς μ�πκ�ηθν� χ�κμ�κ λΰηϋμ ύ�λθπ. «Αξισν αθπ χξυ μξςθβθνθν ξόση εοξρσ φχφν ρ�ζθιι�βθ ξλμΰρϋνΰ αΰυμΰιΰπΰγ ω�π ωΰλδΰ, αεψθνζθ ξόσηνΰμ� ν� ςθοθν�, ν� δ� μώβησρσνΰ ύώπ� «Γξπγσδ Κθςΰαϋ»νϋν φμσμθ κξμοξηθρθιΰρϋνΰ σισψμσπ β� αΰψγΰ ξόσηνΰμ�λ�π ΰπΰρϋνδΰ ιΰδ ύώπφνφπ. Αξισ ξόσηλΰπλΰ ν� εςνθκ, ν� ςΰπθυθ ελεμενςλ�π, ν� δ� γ�ωπ�μΰνλΰπϋν ς�πκθαθ (ασπΰδΰ «Γξπγσδ Κθςΰαϋ»νδΰκϋ χξυρΰιλϋ ξόση α�ιλ�πθνδ�ν ωεχ αθπθ ιξυδσπ) αΰόλΰιϋπ. … Ψφαω�ρθη, αξισν θλκ μ�νψ�ιθνθν ξόσηλΰπϋν ιενθ β�ς�νθνδ�-Κθχθκ ΐρθιΰδΰ ΰυςΰπμΰγ λΰηϋμ ύ�λδθιθνθ ωερΰα εδ�ν ΰκΰδεμθκ Β.Μ.Ϊθπμσνρκθ ωΰγλϋ θδθ» (8, 126).

ίλα�ςς�, αξισν ρξνπΰδΰν ιΰπΰνμΰρϋ θλ� ξνσν θλκ μ�νψ�ιθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ ΰπΰρϋνδΰ ς�δγθγΰς αΰόλϋλϋόϋ βΰπδϋπ. Ι�νθ ασ τΰκςλΰπϋν ρϋπΰρϋ δΰ μφ�ιι�ν μ�γΰμλΰπΰ ΰιδϋνλϋγ ύ�ςθπ� αθλ�π. Λΰκθν αθηθ δΰωΰ χξυ κξμοξηθρθιΰ β� ρφϊεςδ� γ�δθμλθιθν ΰψκΰπΰ χϋυΰπϋλμΰρϋ δΰ �ω�μθιι�ςλθδθπ. Γ�δθμ ελεμενςλ�π ασ αξισν γ�δθμλθιθνθ ς�ρδθγ εδ�ν τΰκςλΰπ κθμθ χϋυϋψ εδ� αθλθπ. Ξνΰ ύώπ� δ� ω�μθν τΰκςλΰπϋ ΰιδϋνλΰψδϋπμΰγ, �ν ΰηϋ γειδ� ΰλμΰγ λΰηϋμ ύ�λθπ. Φμσμθιι�ςλ�, αξι ςΰπθυ�ν γ�δθμδθπ. ίν ΰηϋ ασ γ�δθμλθκ Δ�λθ Δξμπσλσν ίηπΰιϋλϋ ςΰνϋμΰρϋ, ΐλλΰωϋν αώιφκλφιφν� ψφαω� θλ� ιΰνΰψμΰρϋνϋν ΰπΰδΰν γΰλυμΰρϋ δώβπφ θλ� ρ�ζθιι�λ�νμ�κδ� ώηφνφ ύώρς�πθπ. Δ�λθ Δξμπσλσν ζΰν φχφν ΰςΰ-ΰνΰρϋνΰ μφπΰζθ�ς εςμ�ρθ, ιΰλνϋη ρεβύθλθρθνθν ξνσν φχφν ζΰνϋνδΰν κεχμ�ι� ωΰηϋπ ξλμΰρϋ ισνΰν μθτξλξύθιΰρϋνδΰ δΰ βΰπδϋπ. Ωεπΰκλλΰ Ισνΰν ωώκμδΰπλΰπϋνδΰν ΐδμες ΰπΰρϋνδΰ αΰψ βεπ�ν μφνΰρθα�ςθ υΰςϋπλΰμΰγ ιες�πλθδθπ. Κ.ΐαδσλλΰ ασ μ�ρ�λ�νθ δθγγ�ς μ�πκ�ηθν� χ�κδθκδ�ν ρξνπΰ αξιδΰ κεχμθψλ� θνδθνθν γΰπψϋλΰψδϋπϋλμΰρϋνϋν ς�ρβθπ ξλσνμΰρϋ ωΰγγϋνδΰ ν�ςθζ� χϋυΰπϋπ. Ξ ύώρς�πθπ κθ, ««κεχμθψ-θνδθ» γΰπψϋλΰψδϋπμΰρϋνϋν ΰνΰβΰπθΰνςϋ «ρ�δΰγ�ς-μφκΰτΰς» κθμθ ΰιπϋλΰ αθλ�π. Ασ ΰνΰβΰπθΰνς Δ�λθ Δξμπσλ ξαπΰηϋ �ςπΰτϋνδΰ τξπμΰλΰψϋπ. Δΰωΰ δξόπσρσ, Δ�λθ Δξμπσλ βΰθρς�ρθλ� ώηφνφ αφπση� βεπθπ, πεΰλλΰψϋπ, Δ�λθ Δξμπσλ δΰ αθπ νώβ Ρΰλσπ Γΰηΰν κθμθ ξπςΰ μώβγε ςσςΰν ξαπΰηδϋπ. Ξνσν αθπ ς�π�τθνδ� κεχμθψθνθ ς�ζ�ρρφμ εδ�ν ΰςΰ β� ΰνΰρϋ, δθύ�π ς�π�τθνδ� θνδθρθνθν θτΰδ�χθρθ –ΰπβΰδϋ δσπσπ» (6, 20).

ίλα�ςς�, «κεχμθψ-θνδθ» γΰπψϋλΰψδϋπϋλμΰρϋ τΰκςϋ ώηλφιφνδ� ΰψκΰπδϋπ. Λΰκθν ξνσ δΰ ν�η�π� ΰλμΰγ λΰηϋμδϋπ κθ, ξόσηλΰπδΰ ΰςΰ-ΰνΰ μφγ�δδ�ρ βΰπλϋγδϋπ. Ξόσλ ΰςΰ-ΰνΰ ιξλσνδΰ ώηφνφ γσπαΰν βεπμ�ι� ω�μθψ� ωΰηϋπδϋπ. Εινθ τ�δΰκΰπλϋγ βΰλθδεινλ�π� δ� ΰθδδθπ. Ξόσηδΰ ΰςΰ-ΰνΰ, υφρσρ�ν ΰνΰ ώβλΰδϋνϋ αώιφκ ρεβύθ θλ� ρεβθπ β� ξνσν ιξλσνδΰ ζΰνϋνϋ βεπμ�ι� ωΰηϋπδϋπ. Ασ �ν�ν� δΰρςΰνϋν ώηφ γ�δ�π γ�δθμδθπ β� δΰρςΰνδΰ ξνσ ς�ρδθγ εδ�ν τΰκςλΰπ κθτΰι�ς γ�δ�πδθπ. Ασ τΰκςλΰπ μ�ςν βΰωθδλ�πθνθν δΰρςΰνϋν αξιλΰπϋ ΰπΰρϋνδΰ ρεμΰνςθκ ρ�βθιι�δ� �λΰγ�λ�π ιΰπΰδϋπ β� ασ �λΰγ�λ�πλ� αξιλΰπϋ αθπ-αθπθ θλ� αΰόλΰιϋπ. Μ�ρ�λ�ν, Σπσησν δσρςΰγ ξλδσόσ αξιδΰ Γΰηΰν εβθν� ξόσλρση γΰιϋδϋπ. Σπσησν ΰνΰρϋ ασνσ ύώπ�νδ� ΰη γΰλϋπ ΰόλϋ αΰψϋνδΰν χϋυρϋν. Ξνσν Γΰηΰνΰ βεπδθιθ ρσΰλλΰπ ΰνζΰγ ξόλσ ωΰγγϋνδΰδϋπ. Ασ ΰνΰ ξόλσ φχφν ώλφμ� ωΰηϋπδϋπ. Ασ ΰνΰ ξόλσνΰ ύώπ� ω�ςςΰ �πθνθν φηφν� ΰό ξλΰ αθλ�π. Αξιδΰ ΰνΰ Σπσηρση γΰιϋςμϋψ Γΰηΰνΰ αελ� δειθπ:

Γΰπψσ ιΰςΰν γΰπΰ ςΰόδΰν

Αθπ ξόσλ σχσπδϋνρΰ, δεύθλ μΰνΰ,

κφλφνύλ� ιϋγδϋπΰιϋμ!

Γΰμϋν ΰγΰν ιφύπ�κ ρσδΰν

Αθπ ξόσλ σχσπδϋνρΰ, δεύθλ μΰνΰ,

�ΰμΰπλΰπϋν ςξόσλδΰιϋμ!

ΐηόσν δθνλφ κΰτ�πλ�π�

Αθπ ξόσλ ςσςδϋπδϋνρΰ, δεύθλ μΰνΰ,

….

Οΰπΰλΰνσα Γΰηλϋγ ΰςϋμδΰν ενμ�ιθνζ�,

Ιενφμλ� ΰλζΰ γΰνϋμ ρθλμ�ιθνζ�,

Γξλ-οσς ξλσα ιεπ ιφηθν� δφψμ�ιθνζ�,

Ιΰλνση ξόσλ υ�α�πθν ΰλμΰιϋνζΰ

Κΰτ�π ιξλλΰπϋνδΰν δώνμ�ι�ιθν! –δεδθ (ΚΔΓ 73).

ΐνΰ όλσνσν ιξλσνδΰ γϋλϋνζλΰ οΰπΰλΰνϋα ΰςδΰν δφψ�ν� γ�δ�π βσπσψμΰόΰ ωΰηϋπδϋπ. Ι�νθ ΰνΰ ξόλσνσν ιξλσνδΰ γσπαΰν ύεςμ�ι� ωΰηϋπδϋπ. Εινθ εμξρθξνΰλ β�ηθιι�ςθ Δθπρ� υΰνϋν ΰπβΰδϋ δΰ ιΰψΰιϋπ. Ξ δΰ Δθπρ�νθν ξβδΰν ξόσλρση γΰιϋςδϋόϋνϋ ύώπφα χξυ ρξπόσλΰπ ρξπσπ β� ρξνδΰ δειθπ: - «Γΰπψσ ιΰςΰν ΰλΰ ςΰόδΰν αθπ ξόσλ σχσπδϋζρΰ, δεύθλ μΰνΰ!

Γΰμϋν ΰγΰν ιφύπ�κ ρσδΰν αθπ ξόσλ ΰγϋςδϋνρΰ, δεύθλ μΰνΰ!

ΐρλΰνλΰ γΰολΰνΰ αθπ ξόσλ ιεδθπδθζρ�, δεύθλ μΰνΰ!

Γΰπΰ ςξνλσ ΰηόσν δθνλφ κΰτθπλ�π� αθπ ξόσλ ΰλδϋπδϋνρΰ, δεύθλ μΰνΰ!

Υΰν αΰαΰμϋζ γΰςϋνΰ α�ν βΰπΰιϋμ,

ΐόϋπ υ�ηθν�, αξλ λ�ψκ�π ΰλΰιϋν.

ΐηόσν δθνλφ κΰτ�π� α�ν βΰπΰιϋμ,

Ιΰπΰλΰνσα Γΰηλϋγ ΰςϋμδΰν ενμ�ιθνϊ�,

Ιενφμλ� ΰλϊΰ γΰνϋμ ρθλμ�ιθνϊ�,

Γξλ-ασδ ξλσο ιεπ φρςθν� δφψμ�ιθνϊ�,

Ιΰλνση ξόσλ ιξλλΰπϋνδΰν δώνμθι�ιθμ.»

έώπφνδφιφ κθμθ, ΰνΰ ξόλσ φχφν γξλ-ασδ ξλμΰόΰ ωΰηϋπδϋπ. Δ�λθ Δξμπσλσν αξισνδΰ θρ� Δξμπσλσν ΰνΰρϋ ξνδΰν ζΰν θρς�ι�ν ξόλσνΰ δειθπ:

«Ρΰρϋ δθνλφ κΰτ�π �λθνδ� ςσςρΰγ ξλΰιδϋζ, ξόσλ!

ΐλςσν-ΰγχΰ ύφϊθν� ρΰλσαΰνϋ ρ�νθ γσπςΰπΰιδϋμ, ξόσλ

Ιΰμΰν ιεπ� βΰπμϋψρΰν, βΰπΰ αθλμ�ν.

Δφνιΰ ψθπθν, ϊΰν �ηθη!

Ϊΰνϋμϋ γϋιΰ αθλμ�ν, α�λλφ αθλύθλ!».

Ξόλσνΰ ύώπ� δΰόϋ κφλφνύλ� ιϋυμΰγ, χΰιϋ γσπσςμΰγ, δφψμ�νλ� γξλ-ασδ ξλσα ιεπ� δφψφνζ� βσπσψμΰγ θρς�ι�ν ξόση ώβλΰδϋνϋν ΰνΰρϋνϋν ξόλσνΰ ζΰν γϋιμΰμΰρϋ ψφαω� δξόσπσπ. «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» δΰρςΰνλΰπϋνϋν δθύ�π αξιλΰπϋ θλ� μφγΰιθρ�δ� Δ�λθ Δξμπσλδΰ ΰνΰνϋν ζΰβΰαϋ ξόσηλΰπδΰ γ�ασλ ξλσνμσψ ΰδ�ς-�ν�ν�ι� ηθδδ ψ�κθλδ� ς�ρβθπλ� ιΰδδΰ γΰλϋπ. Ασ θρ� δΰρςΰνϋν Δ�λθ Δξμπσλ αξισνσν ιΰπΰδϋλμΰρϋ ηΰμΰνϋ α�ηθ μ�γΰμλΰπΰ μφνΰρθα�ςδ� δ�ιθψμ�νθν αΰψ βεπμ�ρθνθ ς�ρδθγ εδθπ.

Ωΰδθρ�λ�π� μφνΰρθα�ςδ� ξόλσλσν μώβγειθ δ� ξόση ελθνθν �ν�ν�λ�πθν� σιόσν ύ�λμθπ. Δθπρ� υΰνϋν ξόλσ ΰςΰρϋνΰ ύώπ� δφψμ�νλ�πλ� ώλφμ-δθπθμ ρΰβΰψϋνΰ χϋυϋπ. Ξ, ΰςΰρϋνϋ ΰηΰδ εςμ�κ φχφν ώλφμ� ωΰηϋπδϋπ. Γΰηΰνϋν ξόλσ ΰνΰρϋνϋν νΰμσρσνσν γξπσνμΰρϋ φχφν ςθκ�-ςθκ� δξόπΰνμΰόΰ, �ςθνδ�ν γΰπΰ-γξβσπμΰ αθψθπθλμ�ρθν� πΰηϋ ξλσπ. Ξ δΰ ΰςΰρϋνϋν, ΰνΰρϋνϋν ιξλσνδΰ ώλφμ� ωΰηϋπδϋπ. Λΰκθν Δ�λθ Δξμπσλ αξισνδΰ θύθδλθιθν� ύώπ� Ξόσησν �ν ςΰνϋνμϋψλΰπϋνδΰν αθπθ ξλΰν Δξμπσλσν ώλφμδ�ν γξπυμΰρϋ β� ώλμ�ρθν δει� ΰςΰρϋνϋν ιΰ δΰ ΰνΰρϋνϋν ώη ζΰνϋνϋ βεπμ�ρθ θρς�μ�ρθ δΰρςΰν μ�ςνθν δθύ�π αξιλΰπϋνδΰκϋ ωΰδθρ�λ�πλ� μ�νςθγθ-ρεμΰνςθκ �λΰγ�δ�ν κ�νΰπΰ χϋυϋπ. Ασ ξόση θύθδθ φχφν ιξλβεπθλμ�η ωΰλδϋπ.

Μ�ςν βΰωθδλ�πθνθν αξιλΰπΰπΰρϋ ρεμΰνςθκ �λΰγ�ρθνθ ς�ρδθγ εδ�ν τΰκς θρ� Δ�λθ Δξμπσλσν ΰπβΰδϋνϋν �πθν� ύώπ� ζΰνϋνδΰν κεχμ�ι� ωΰηϋπ ξλμΰρϋδϋπ. Ασ ωΰδθρ�νθν ξυψΰπϋ Γΰνςσπΰλϋνϋν αξισνδΰ γ�λ�μ� ΰλϋνϋπ. Γΰνςσπΰλϋνϋν νθψΰνλϋρϋ ξνΰ ύώπ� δφψμ�νλ� βσπσψσπ, ώλφμδ�ν χ�κθνμθπ.

Δ�λθ Δξμπσλ αξισνδΰ μ�ςν βΰωθδλ�πθνθν ω�μ αξιδΰυθλθ, ω�μ δ� αξιλΰπΰπΰρϋ �λΰγλ�πθνθν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋ ΰψΰόϋ ρ�βθιι�δ�ν αΰψλΰιΰπΰγ ΰοΰπϋλϋπ. Θλκθν ρ�βθιι� λεκρθκ ρ�βθιι�δθπ. Λΰκθν ασνδΰν δΰ �ββ�λ αξισν ύθπθψ β� ρξνλσόσνσ αΰψγΰ αξιλΰπλΰ μφγΰιθρ� εςμ�κ λΰηϋμ ύ�λθπ.

ΚΔΓ-νθν αξιλΰπϋνϋν �κρ�πθιι�ςθνδ� ύθπθψ «Αθπ ύφν Γΰμ άΰν ξόλϋ υΰν Αΰιϋνδϋπ ιεπθνδ�ν ςσπμϋψδϋ. Ψΰμθ ύφνλθύθ ιεπ ιφηθν� δθκδθπμθψδθ. ΐλΰ ρΰιβΰνϋ ύώύ ιφηθν� ΰψΰνμϋψδϋ. Αθζ ιεπδ� θο�ύ υΰλθϊ�ρθ δώψ�νμθψδθ» μφ�λλθτ νθςγθ θλ� αΰψλΰνϋπ. Μφ�λλθτ νθςγθ ξηΰνϋν νθςγθδθπ β� ξνσ α�η�ν Δ�δ� Γξπγσδΰ δΰ ψΰμθλ εδθπλ�π. Ωΰλασκθ δΰρςΰνϋ ξηΰν ν�γλ εδθπ. Ξηΰνϋν ύθπθψ νθςγθ �ρΰρ�ν γειδ ξλσνΰν τξπμΰδΰ θτΰδ�ρθνθ ςΰοϋπ. Μ�ρ�λ�ν, «Αθπ ύφν Σλΰψ ξόλϋ �φλφ γσψσζ ιΰβπϋρϋ, αθη� μθρκθν σμσδϋ, ΐμθς ρξιϋνϋν, ΰρλΰνϋ, Γΰπΰϊσόϋζ γΰολΰνϋ, Γξζσπ ΰςϋζ θι�ρθ, υΰν Σπσηϋζ ΰόΰρϋ, Αΰιϋνδϋπ υΰνϋζ ύώιύφρθ, Γΰλϋν Ξόσηϋν, δώβλ�ςθ, γΰλμϋψ ιθύθς ΰπυΰρϋ Ρΰλσπ Γΰηΰν ιεπθνδ�ν ςσπμσψδϋ». ίύ�π αθπ ωΰλδΰ Αΰιΰνδσπ υΰνϋν ιεπθνδ�ν δσπμΰρϋ γειδ ξλσνμσψδσπρΰ, θκθνζθ ωΰλδΰ ύθπθψ Γΰηΰν υΰνϋν ιεπθνδ�ν δσπμΰρϋ θλ� αΰψλΰνϋπ.

έθπθψ νθςγθνθν τ�πγλθ βΰπθΰνςλΰπϋ Δ�λθ Δξμπσλ β� Γΰνςσπΰλϋ αξιλΰπϋνδΰ ώηφνφ ύώρς�πθπ. Δσυΰ Γξϊΰ ξόλϋ Δ�λθ Δξμπσλσν αξισ αελ� αΰψλΰνϋπ: «Μ�ύ�π υΰνϋμ, ξόσηδΰ Δσυΰ γξϊΰ ξόλϋ Δ�λθ Δξμπσλ δει�πλ�πδθ, αθπ �π βΰπ θδθ. Αθπ γσπσ χΰιϋν φη�πθν� αθπ κώοπθ ιΰοδϋπμϋψδϋ. Κεχ�νθνδ�ν ξςση φχ ΰγχΰ ΰλσπδϋ., κεχμθι�νθνδ�ν δώύ�-δώύ� γϋπγ ΰγχΰ ΰλσπδϋ. Ασνϋ νεχφν αώιλ� εδ�πδθ? ΐνσνχσν κθ, «Μ�νδ�ν δ�λθ, μ�νδ�ν ύφϊλθ �π βΰπμϋδϋπ κθ, χϋγΰ μ�νφμλ� ρΰβΰψΰ,- δειθπδθ; μ�νθμ �πλθύθμ, α�ωΰδθπλθύθμ, ϊϋλΰρσνλθύθμ, ιθύθςλθύθμ Πσμΰ, Ψΰμΰ ύεδ� χΰβλΰνΰ»,- δειθπδθ» (ΚΔΓ 74).

«Γΰνλϋ Γξζΰ ξόλσ Γΰνςσπΰλϋ» αξισνσν ύθπθψθ τξπμΰζΰ αθπ γ�δ�π τ�πγλθδθπ «Ξόση η�μΰνϋνδΰ Γΰνλϋ γξϊΰ, δεπλ�πδθ, αθπ ύφπαθη �π βΰπδϋ. Ιεςθψμθψ αθπ ζϋλΰρσν ξόλϋ βΰπδϋ. ΐδϋνΰ Γΰνςσπΰλϋ δεθπλ�πδθ» (ΚΔΓ 85).

ίρλθνδ� ω�π θκθ ύθπθψθν αθπθνζθ ζφμλ�ρθ ξυψΰπδϋπ.

Μ�ύ�π υΰνϋμ, ξόσηδΰ Δσυΰ γξϊΰ ξόλϋ Δ�λθ Δξμπσλ δει�πλ�πδθ, αθπ �π βΰπ θδθ.

Ξόση η�μΰνϋνδΰ Γΰνλϋ γξϊΰ, δεπλ�πδθ, αθπ ύφπαθη �π βΰπδϋ.

Αθπθνζθδ�, ι�νθ Δ�λθ Δξμπσλ αξισνδΰ ωΰδθρ�νθν δώβπφ δειθλ, ξνσν αΰψβεπμ� ιεπθ ωΰγγϋνδΰ μ�λσμΰς βεπθλθπρ� (ξόηδΰ ), θκθνζθδ�, ι�νθ Γΰνςσπΰλϋνϋν αξισνδΰ ηΰμΰν ωΰγγϋνδΰ δΰ μ�λσμΰς βΰπδϋπ (Ξόση η�μΰνϋνδΰ). Ηΰμΰν ωΰγγϋνδΰ μ�λσμΰς ελ� βεπθλθπ κθ, ωΰδθρ�νθν ξηΰνϋν ν�γλεςμ� δώβπφνδ�ν χξυ-χξυ �ββ�λ αΰψ βεπμ�ρθ τθκπθ ιΰπΰνϋπ. Ασπΰδΰ ν�γλεδ�ν ωΰδθρ�λ�πθν θχθνδ� ξλμΰδϋόϋ κθμθ, ξνσν θψςθπΰκχϋρϋ δΰ δειθλδθπ. Ηΰμΰν δ�ιθψμ�ρθ ζφμλ�δ�ν ύφμλ�ι� ώη ιεθνθ ΰλϋπ β� ς�δπθζ�ν ν�γλεδ�νθ ωΰδθρ�λ�πθν θψςθπΰκχϋρϋ ξλμΰρΰ δΰ, μφψΰωθδ�χθρθν� χεβθπθπ.

Αξιλΰπϋν αθπ χξυσνδΰ ρξνλσγ «Δ�δ�μ Γξπγσς ύ�λφα�ν αξι αξιλΰδϋ, ρξι ρξιλΰδϋ. Ασ ξόσηνΰμ�ιθ δφηδθ-γξψδϋ, αώιλ� δεδθ» -ζφμλ�ρθ θλ� αΰψλΰνϋπ. Ασνδΰν ρξνπΰ Δ�δ� Γξπγσδσν ΰλυϋψλΰπϋ ώηφν� ιεπ ΰλϋπ. Αελ� ρξνλσγ δΰρςΰνλΰπ φχφν μ�γασλδσπ. Λΰκθν Δ�δ� Γξπγσδδΰκϋ τξπμΰ, μ�ημσν β� δειθμ ξυψΰπλϋόϋ ρξν δ�π�ζ� χξυδσπ. Ασ θρ� εινθ αθπ ξηΰνϋν δ�ρς-υ�ςςθ ξλΰ αθλ�π.

Δ�λθ Δξμπσλ αξισνδΰ δΰ ξυψΰπ ρξνλσγ γειδ� ΰλϋνϋπ.

«Δ�δ�μ Γξπγσς ύ�λφα�ν αξι αξιλΰδ, ρξι ρξιλΰδϋ.. « Ασ αξι Δ�λθ Δξμπσλσν ξλρσν. Μ�νδ�ν ρξνπΰ ΰλα ξηΰνλΰπ ρώιλ�ρφν! ΐλζϋ ΰχσγ ϊξμ�πδ �π�νλ�π δθνλ�ρφν!»- δεδθ.

Ισμ βεπ�ιθμ, υΰνϋμ!

Ιεπλφ γΰπΰ ςΰόλΰπϋν ιϋγϋλμΰρσν!

Κώλύ�λθϊ� γΰαΰ ΰόΰϊϋν κ�ρθλμ�ρφν!

Γΰμϋν ΰγΰν ύώπκλφ ρσισζ γσπϋμΰρσν!

Γΰδθπ-ς�νπθ ρ�νθ νΰμ�πδ� μώωςΰϊ εςμ�ρφν!

ΐό ΰλνσνδΰ αεψ κ�λμ� δσΰ γϋλδϋγ

γ�ασλ ξλρσν!

Ιϋόϋψδϋπρσν, δσπσψδσπρσν,

έφνΰωϋνϋηϋ ΰδϋ ύώπκλφ Μ�ω�μμ�δ�

αΰόϋψλΰρσν! Υΰνϋμ, ωει!!!

Δ�λθ Δξμπσλ αξισνσν ύθπθψ β� ρξνλσόσ �ρΰρϋνδΰ ασ αξισν ρξνπΰδΰν γ�λ�μ� ΰλϋνμΰρϋ ωΰγγϋνδΰ ν�ςθζ� χϋυΰπμΰγ ξλμσπ. Ξνΰ ύώπ� δ� αξισν μ�ςνθνδ� μ�ςν βΰωθδλ�πθ ΰπΰρϋνδΰκϋ �λΰγ� η�μθνθνδ� ς�δγθγΰςϋνϋ δΰβΰμ εςδθπμ�κ λΰηϋμ ύ�λθπ. Ω�π ψειδ�ν �ββ�λ λεκρθκ βΰωθδλ�π φηπ� �λΰγ�λ�πθ ν�η�πδ�ν κεχθπμ�κ βΰζθαδθπ.

ίΔίΑΘΙΙΐ�

1. ΐνΰπ. Δ�δ� Γξπγσδ δφνιΰρϋ//ΐνΰπ. Δφνιΰ αθπ ο�νζ�π�δθπ.-Αΰκϋ: έ�νζλθκ, 1986

2. ΐδθλξβ Μ. ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� ρθνςΰκςθκ ς�κπΰπλΰπ-Αΰκϋ: Ελμ, 1974

3. Ωΰζϋιεβ �.Θ. ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν ςΰπθυθ.- Αΰκϋ:ΐΔΣ ν�ψπθ, 1976

4. ΐυσνδξβ ΐ. Οξεηθιΰ β� δθλ-Αΰκϋ: Ιΰηϋχϋ, 1984;

5. ΐαδσλλΰιεβ Κ.Μ. Μφ�λλθτ, �ρ�π, ξυσζσ-Αΰκϋ: Ιΰηϋχϋ, 1985 β� ρ.

6. ΐαδσλλΰιεβ Κ.Μ. έθηλθ Δ�δ� Γξπγσδ. Αΰκϋ, Ιΰηϋχϋ, 1991.

7. Ν�πθμΰνξόλσ Κ.Β. «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ»σν οξεςθκ ρθρςεμθ(Εςφδλ�π)// Δ�δ� Γξπγσδ ΰλθλθιθ. -Αΰκϋ: Ρσλςΰν έπΰοωθϊρ, 1999. – Ρ.89--106

8. Κξπξόλσ Υ. Ξόση γ�ωπ�μΰνλϋγ εοξρσ. Αΰκϋ, Ισπδ, 1999

SUMMARY

The article covers investigation of later addition of some poems into eposes of “Kitabi-Dede Gorgud” from the point of view of text linguistics. Here some thoughts and opinions in “Deli Domrul” story form a fact of contradiction in similar situation in other stories of the epos. Reveal of such contradiction only in this story is considered as a fact proving the writing of this story later. Investigation of elements of the text within the poem and relation with corresponding units of other poems give opportunity to forward certain opinion on history of writing of this poem.

ΠΕΗήΜΕ

Ρςΰςό� ξυβΰςϋβΰες θρρλεδξβΰνθε δξοθρθ νεκξςξπϋυ ρςθυξβ β ύοξρε «Κθςΰαθ-Δεδε Γξπγσδ» ρ οπθημϋ ςεκρςξβξι λθνγβθρςθκθ. Β ςεκρςε ρςθυΰ «Δελθ Δξμπσλ» νεκξςξπϋε μϋρλθ θ ςξχκθ ηπενθ� βϋ�βλ�ώς τΰκς νερξβοΰδενθι ρ οξυξζθμθ ρθςσΰφθ�μθ β δπσγθυ ρςθυΰυ. Βϋ�βλενθε νερξβοΰδενθ� β ύςξμ ρςθυε οπθνθμΰεςρ� κΰκ τΰκς οξδςβεπζδΰώωθι, χςξ ύςξς ρςθυ αϋλ νΰοθρΰν οξηζε. Θρρλεδξβΰνθε ύλεμενςξβ ςεκρςΰ βνσςπθ ρςθυΰ, ΰ ςΰκζε ρβ�ηό ρξξςβεςρςβσώωθυ εδθνθφ β δπσγθυ ρςθυΰυ δΰες βξημξζνξρςό βϋρκΰηΰςό ξοπεδελεννϋε ρσζδενθ� ξα θρςξπθθ νΰοθρΰνθ� ύςξγξ ρςθυΰ.

Ρ.Βσπόσνσν οξεμΰλΰπϋνδΰ ω�ιΰς β� ώλφμ ΰνλΰιϋψλΰπϋ αθλδθπ�ν αθπ χξυ τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�π θψλ�δθλμθψδθπ κθ, ασνλΰπϋν μφυς�λθτ μ�νΰ θνϊ�λθκλ�πθ β� αθπ-αθπθνδ�ν τ�πγλθ φρλσαθ υφρσρθιι�ςλ�πθ δ� βΰπδϋπ. Ω�μθν τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�π ρθνξνθμλ�πδ�ν θρςθτΰδ� εδθλμθψδθπ κθ, ασ δΰ ω�μθν οξεμΰλΰπϋν φρλσα η�νύθνλθιθνθ ΰπςϋπΰν αΰψλϋϊΰ ϊ�ω�ςλ�πδ�νδθπ.

Γειδ εδ�κ κθ, θνρΰν ω�ιΰςϋ θλ� αΰόλϋ ιΰυψϋ ύφνλ�π δ� ξλσπ, οθρ ύφνλ�π δ�. Ρ.Βσπόσν ω�μθν ύφνλ�πθ, ι�νθ ιΰυψϋ, υξψα�υς ύφνλ�πθ – ΰό ύφν, ιΰυψϋ ω�ιΰςϋ – γΰινΰπ ω�ιΰς, οθρ, α�δα�υς ύφνλ�πθ θρ� γΰπΰ ύφν, γΰνλϋ ύφν, δΰπ ύφν κθμθ θτΰδ�λ�πλ� �β�η εδθα θψλ�ςμθψδθπ:

Ασ γΰινΰπ ω�ιΰςλΰ αΰόλϋδϋπ ιΰυΰμ, Ξνσνλΰ χϋποϋνϋπ μ�νθμ λθπθκΰμ. [1,127]; Α�λκ� δ� θλκ ΰπησμ, ρξν �μ�λθμρ�ν, Μ�νθμ δΰπ ύφνφμδ� κώμ�κ �λθμρ�ν [1,84]; Ασ γΰνλϋ ύφνλ�πθν, γΰπΰ ύφνλ�πθν Ρσΰλϋ-ρξπόσρσ σησν χ�κ�ϊ�κ…[1,142].

Ψΰθπ «Φριΰν» οξεμΰρϋνδΰ μ�ν�βθ θψύ�νϊ� βεπμ�κ μ�νΰρϋνϋ αθλδθπμ�κ φχφν «ύφνφνφ γΰπΰ ελ�μ�κ» θτΰδ�ρθ �β�ηθν�, Δΰψδ�μθπθν δθλθ θλ� �ν χξυ υΰλγ δΰνϋψϋγ δθλθνδ� θψλ�ν�ν «ύφν βεπμ�μ�κ» θτΰδ�ρθνδ�ν θρςθτΰδ� εςμθψδθπ:

Μ�ν� ύφν βεπμ�ιθπ αξλψεβθκ Κ�π�μ, Κ�νδ� χΰυνΰψμΰνϋ ξ ρΰλϋπ δερ�μ, Αθλθν κθ, δφη δειθπ ΰόΰνϋη Ελυΰν… [1,225].

Ρ.Βσπόσν «δξόσλμΰγ» ρώηφνφν �β�ηθν�, ξνσν ρθνξνθμθ ξλΰν «δφνιΰιΰ ύ�λμ�κ», «ω�ιΰςΰ ύ�λμ�κ» εβτεμθρςθκ τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�πθνδ�ν θρςθτΰδ� εςμθψδθπ. Ασ θρ� ψεθπδ� β�ην β� ωεϊΰνϋν οξησλμΰρϋνΰ ψ�πΰθς ιΰπΰςμϋψδϋπ:

Ω�ιΰςΰ ύ�λδθιθ ξ ύφνδ�ν α�πθ

Ξ κφρκφν αΰυϋψλϋ γΰπΰ ύώηλ�πθ

Ν�λ�π δφψφνδφπφπ…

Ελ� αθλ δφνιΰιΰ ιενθδ�ν ύ�λμθψ

Ιξυρσλλσγ κεχθπ�ν ωεχ ασ δειθλμθψ [1,27].

Ρ.Βσπόσν δφνιΰιΰ ύ�λμ�κ θτΰδ�ρθνθ αθπ νεχ� δ�τ� θψλ�ςμθψδθπ [1,337]. «Αώιφμ�κ, αξιΰ-αΰψΰ χΰςμΰγ» ΰνλΰιϋψϋ αξι ΰςμΰγ θτΰδ�ρθνδ�, «ιενθιεςμ� ιΰψϋνδΰ ξλμΰγ» ΰνλΰιϋψϋ θρ� αΰωΰπΰ χΰςμΰγ θτΰδ�λ�πθνδ� ώη �κρθνθ ςΰομϋψδϋπ:

έφνλ�π αξι ΰςδϋγϊΰ, μ�ν δ� αξι ΰςδϋμ,

έ�λθα ιεςθψμθψ�μ ξν φχ ιΰψϋμΰ

Ξν φχ ιΰψ κεχθπθα, αΰωΰπΰ χΰςδϋμ [1,147].

Ασπΰδΰ, ύώπφνδφιφ κθμθ, « αξι ΰςμΰγ» θτΰδ�ρθ ω�μ δ� ύφνλ�πθν κεχδθιθνθ αθλδθπθπ. «Αΰωΰπΰ χΰςμΰγ» θρ� ψΰθπΰν� θτΰδ�δθπ.

Ϊΰβΰνλϋγ, ύ�νϊλθκ ς�πΰβ�ςθνθ ρΰυλΰμΰγ, ω�μθψ� ϊΰβΰν γΰλμΰγ μ�νΰρϋνϋ ψΰθπΰν� αθπ ς�πηδ� αελ� ς�ρβθπ εδθλθπ:

Γ�λαθνδ� δΰθμΰ ύφλ�π αθπ αΰωΰπ,

Δ�πδθ δ� αθπ ύφλ�π φηλ� γΰπψϋλΰπ [1,452].

Ρ.Βσπόσν γξϊΰλϋγ �λΰμ�ςθνθ, ώμπφν ιΰπϋδΰν κεχδθιθνθ «ρΰχλΰπϋ ΰόΰπμΰγ» τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�ρθ θλ� θτΰδ� εςμθψδθπ (ρΰχλΰπϋν ΰόΰπμΰρϋ ω�μθψ� γξϊΰλϋγ �λΰμ�ςθνθ αθλδθπθπ):

ΐόΰπδϋ ρΰχλΰπϋν, ώμπφν δ� ιΰπϋ;

Κΰρΰδλϋγ κεχθπθπ ψεθπθν αΰηΰπϋ [1,17].

«Ρΰχλΰπϋνϋ ΰόΰπςμΰγ» θτΰδ�ρθ « Κξμρξμξλ οξεμΰρϋ» νϋν «Γΰνλϋ χΰδϋπ» τ�ρλθνδ� ς�ϊπφα�λθ, ρ�πθψς�λθ μ�νΰρϋνδΰ θψλ�δθλθπ:

Ξςση θλδθπ ασ ιξλδΰ ρΰχλΰπϋνϋ ΰόΰπςμϋψ,

Ασ ςφκ�νμ�η δ�πδ θλ� ν� ιΰη αθλθπ, ν� δ� γϋψ [1,61].

ΐδθ θνρΰν ω�ιΰςϋνϋν ω�μ οθρ, ω�μ δ� ιΰυψϋ ύφνλ�πθ ψΰθπθ ω�μθψ� νΰπΰωΰς εςμθψδθπ. Ξ, ω�ςςΰ ώη ΰπβΰδ-σψΰγλΰπϋνϋ Θπΰνδΰ γξισα αθπ χώπ�κ οσλσ φχφν Αΰκϋιΰ ύ�λ�ν, ω�δδθνδ�ν ΰπςϋγ κΰρϋα αθπ ωΰμαΰλϋν ΰϊϋ ςΰλειθνθ, δφψφνϊ�λ�πθνθ φπ�κ ΰόπϋρϋ θλ� α�δθθ αξιΰλΰπλΰ γ�λ�μ� ΰλμϋψδϋπ.

…Ξςσπμσψ οΰλΰνϋν φρςφνδ� ωΰμαΰλ

Δ�πθν τθκθπλ�π� γ�πγ ξλμσψ ιΰηϋγ

Δθνϊ�λμ�κ θρς�ιθπ ξ δΰ ΰηΰϊϋγ [1,153].

Ψΰθπ ωΰμαΰλϋν ΰϊϋνΰϊΰγλϋ β�ηθιι�ςθνθ φηφνδ�ν, ύώηφνδ�ν ξυσισπ:

Αθπ χώπ�κ οσλσδσπ ξνσν ΰπησρσ; Ασλΰνμϋψ ωΰμαΰλϋν ύώηλ�πθνδ� ρσ, ΐλνϋνϋν γΰςλΰπϋ γϋπϋψ-γϋπϋψδϋπ Ξνσν ύώηλ�πθνδ� αΰωΰπ δΰ γϋψδϋπ [1,153].

Ψΰθπθν οξεμΰλΰπϋνδΰ ω�ιΰς ΰνλΰιϋψϋ θλ� αΰόλϋ θτΰδ�λ�πδ�ν αΰψγΰ, ώλφμ ΰνλΰιϋψϋ θλ� �λΰγ�δΰπ τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�π δ� χξυδσπ. Αελ� τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�πθν ρΰιϋ 30-δΰν ΰπςϋγδϋπ.

Μ�λσμδσπ κθ, «ώλφμ» ρώηφνφν δθλδ� θψλ�δθλμ�ρθ ηΰμΰνϋ θνρΰνδΰ αθπδ�ν- αθπ� θρς�π- θρς�μ�η γξπυσνϊ αθπ β�ηθιι�ς ιΰπΰνϋπ, ΰδΰμ ω�ι�ϊΰν, ς�λΰψ θχ�πθρθνδ� οθρ ωΰλΰ δφψφπ. Ξδσπ κθ, ασ ΰνλΰιϋψϋ αθλδθπμ�κ, ισμψΰλδϋϊϋ αθπ ς�πηδ� αΰψγΰρϋνΰ χΰςδϋπμΰγ φχφν εβτεμθρςθκ θτΰδ�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� εδθλθπ. Μ�ρ�λ�ν, Ρ.Βσπόσνδΰ « ώλφμ» ρώηφ γΰπΰ υ�α�π θτΰδ�ρθ θλ� βεπθλμθψδθπ:

Ξνΰ ςεη ιεςθψδθ ασ γΰπΰ υ�α�π,

Ιεν� ρθλΰωλΰνδϋ χΰλϋψΰν �λλ�π [1,160].

Ω�ιΰςϋν ς�ωλφκ�λθ ΰνϋνϋ ύώρς�πμ�κ φχφν Ρ.Βσπόσν « αΰψϋνδΰ υ�ςΰ βΰπ, αΰψϋνδΰ θψ βΰπ, αΰψϋνδΰ τ�λΰκ�ς βΰπ κθμθ τπΰηεξλξζθ βΰπθΰνςλΰπδΰν θρςθτΰδ� εςμθψδθπ:

Ϊ�λΰλϋν αΰψϋνδΰ υ�ςΰ βΰπ, δει� Ρθν�ρθ ςώιψφμφψ γΰοϋιΰ χϋυϋπ. ίλθνθ γΰλδϋπϋα ιΰλβΰπϋπ ύώι�, Γ�λαθνθ ιεπλ�π δ�, ύώιλ�π δ� ρϋυϋπ [1,55]; Α�λκ� δ� Ϊ�λΰλϋν αΰψϋνδΰ θψ βΰπ?... Ξνσν ρσΰλϋνΰ δθνμ�ιθπ δΰόλΰπ…[1,66]; …Ιξυρΰ αΰψϋνδΰ αθπ τ�λΰκ�ςμθ βΰπ?! [1,69].

ήλφμ ΰιΰόϋνδΰ, ώλφμφν� ιΰυϋνλΰψμΰγ ΰνλΰιϋψϋ ύώηφν� ώλφμ ύ�λμ�κ θτΰδ�ρθ θλ� βεπθλμθψδθπ:

Ωξμθνδΰνϋν ξπδσρσ δΰ γΰςϋπ κθμθ δϋπνΰγ ςώκφπ,

Χΰν Κΰιψθνθν ύώηλ�πθν� ώλφμ ύ�λθπ, ηφλμ�ς ύ�λθπ. [1,367].

Γειδ εδ�κ κθ, Ρ.Βσπόσν ασ ΰνλΰιϋψλΰ αΰόλϋ ξαπΰηλΰπϋν νθςγθνθ τ�πδθλ�ψδθπμ�κ φχφν ξνλΰπϋν υΰπΰκςεπθν� σιόσν τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� εςμθψδθπ. Ψΰθπ δ� ω�μθν θτΰδ�λ�πθ θϊςθμΰθ μφωθςθν μφυς�λθτ ς�α�γ�λ�πθνθν ω�ιΰς ς�πηθν�, δφψφνϊ� β� δΰβπΰνϋψϋνΰ σιόσν ξλΰπΰγ θψλ�ςμθψδθπ. Ξ, οξεμΰλΰπϋνδΰ, ΰδ�ς�ν, ξαπΰηλΰπϋ ω�π αθπ ς�α�γ�νθν νφμΰι�νδ�λ�πθνθ ώη υΰπΰκςεπθν� σιόσν θτΰδ�λ�π ρεχθα θψλ�ςμθψδθπ. Ψΰθπ μ�ωη ώλφμ ΰνλΰιϋψϋ αθλδθπ�ν τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�πθ θψλ�δ�πκ�ν ασ ϊφπ οπθιξμλΰπδΰν θρςθτΰδ� εςμθψδθπ. Μ�ρ�λ�ν, « Κξμρξμξλ οξεμΰρϋ» νδΰ δφψμ�νδ�ν γθρΰρ ΰλμΰγ φχφν ψΰθπ νθτπ�ς ωθρρθ θλ� Κ�π�μθν δθλθ θλ� «ώλφμ ΰιΰόϋνϋ» ΰυϋπϋ χΰςμΰγ β� «ώλδφπμ�κ» ΰνλΰιϋψϋνϋ αθλδθπμ�κ φχφν Ϊ�λΰλϋν δθλθ θλ� γΰνϋνϋ ΰλμΰγ θτΰδ�λ�πθνθ θψλ�ςμθψδθπ:

ΐλδϋ έ�πΰια�ιθ μφωΰρθπ�ι� -ΐυϋπϋ χΰςμϋψλΰπ! ��ρλθμ ξλ! – δει� Κξπξόλσ ν�π�ρθ χ�κθπ δΰόλΰπΰ…[1,82].

ήλφμ ΰιΰόϋνδΰ ξλΰν Κ�π�μ, ω�ςςΰ Ϊ�λΰλϋ ύώπ�νδ� δθλθ ΰχϋλϋπ, δΰνϋψμΰόΰ αΰψλΰιϋπ, γ�η�α ωθρρθ θλ� έ�πΰι Α�ιθ ώλδφπμ�ιθ ξνδΰν υΰωθψ εδθπ:

έώηφν� ύώπφνφπ κξμρξμξλ Ϊ�λΰλ,

Δθλ ΰχϋπ: «Γΰνϋνϋ έ�πΰι α�ιδ�ν ΰλ! [1,82].

Ρ.Βσπόσν ξαπΰηλΰπϋν τ�πδθ υφρσρθιι�ςλ�πθ θλ� �λΰγ�δΰπ οξεμΰλΰπϋνδΰ μ�νΰ θνϊ�λθκλ�πθν� μΰλθκ ξλΰν τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�πθ θψλ�ςμθψ β� ξνλΰπϋ οξεςθκλ�ψδθπμθψδθπ. Ψΰθπ «ώλμ�κ» ρώηφ θλ� αΰόλϋ ω�ιΰςϋ ρώνμ�κ, π�ωμ�ς� ύεςμ�κ, ώμπφνφ αΰψΰ βσπμΰγ, ώμπφ ςΰμΰμ ξλμΰγ, ύώηλ�πθνθ ισμμΰγ, δφνιΰδΰν κώχμ�κ (ύεςμ�κ), ϊΰν βεπμ�κ κθμθ εβτεμθρςθκ τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� εςμθψδθπ.

Ει ύφν�ψ! Ει ασλσδ! Ψΰωθδ ξλσν ρθη,

έώιλ�πθν ΰλςϋνδΰ αθπ ω�ιΰς ρώνφπ [1,75].

Ξλσπ ρ�ν�ςθμθν ξ θλκ ύώη�λθ,

Αξόσπ κΰθνΰςϋ ύεϊ�νθν �λθ [1,75].

Ρ.Βσπόσν «Κξμρξμξλ οξεμΰρϋ» νδΰ « Ωσμΰιϋν ώλφμφ» τ�ρλθνδ� αθπ νεχ� ιεπδ� « ώλφμ» ΰνλΰιϋψϋ θλ� αΰόλϋ αθπ νεχ� τπΰηεξλξζθ θτΰδ� θψλ�ςμθψδθπ. Ψΰθπ ασ ωθρρ�δ� Ωσμΰιϋν ώλφμφνφ ς�ρβθπ εδ�πκ�ν ρΰνκθ αθπ λώβω� ιΰπΰςμϋψδϋπ.

Ν� χΰδϋπ ύώπφνφπ, ν� ιΰψϋλ αθπ δφη.

Δειθα δΰνϋψμΰιϋπ υϋνΰλϋ κ�κλθκ.

…Αφλαφλ ΰόλΰρϋν κθ, ρξλσπ χθχ�κλθκ.

Δειθα δΰνϋψμΰιϋπ υϋνΰλϋ κ�κλθκ [1,74].

Ψΰθπ ΰπςϋγ ρεβθμλθ γ�ωπ�μΰνϋνϋν ώλφμ ΰιΰόϋνδΰ ξλμΰρϋνϋ «ϊΰν φρς� ξλμΰγ», β�τΰς εςδθιθνθ θρ� «ω�ιΰςϋ ρώνμ�κ», «ύώηλ�πθνθ ισμμΰγ» θτΰδ�λ�πθ θλ� αθλδθπμθψδθπ:

…��αθαρθη, δΰβΰρϋη ϊΰν φρςφνδ�δθπ…[1,75].

…Τ�γ�ς ύώηλ�πθνθ ισμμσψδσπ Ωσμΰι,

Ρξλσπ ψ�τ�γλ�πδ� υ�ρς� φηλφ ΰι…[1,77].

Ψΰθπ «ώλμ�κ» �β�ηθν� «σλδσησ ρώνμ�κ» τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ�ρθνδ�ν δ� θρςθτΰδ� εςμθψδθπ:

Μ�νθμρ� μ�ϊλθρθμ ΰπςϋγ, β�π�μλθ αθπ ιΰρΰ δώνμφψ,

Ν�λ�π δειθπ γΰπΰ α�υςθμ? ίη�λδ�ν σλδσησ ρώνμφψ!.. [1,277].

Ασπΰδΰ «σλδσησ ρώνμ�κ» αθπλ�ψμ�ρθ ψΰθπΰν� θτΰδ�δθπ.

Ρ.Βσπόσν «ξδλσ ρθλΰωλΰ, β�ωψθϊ�ρθν� ώλδφπμ�κ, γ�ςλ� ιεςθπμ�κ ΰνλΰιϋψϋνϋ αθλδθπμ�κ φχφν «γΰνϋνϋ ΰυϋςμΰγ», «γΰνϋνϋ ΰλμΰγ» θτΰδ�λ�πθνθ θψλ�ςμθψδθπ:

Ξ, ύ�νϊ θκ�ν ΰυϋδϋα αθπ θύθδθν γΰνϋνϋ

Δφψμ�νθνδ�ν ςεη ΰλδϋ ΰςΰρϋνϋν γΰνϋνϋ [1,61].

Ψΰθπ «Κξμρξμξλ οξεμΰρϋ»νδΰ θψλ�ςμθψ ασ αειςδ� Ϊΰμΰλϋν δφψμ�νδ�ν ΰςΰρϋνϋν γθρΰρϋνϋ ΰλμΰγλΰ ξνσ ώλδφπμ�ρθνθ γΰνϋνϋ ΰυϋςμΰγ, γΰνϋνϋ ΰλμΰγ τπΰηεξλξζθ βΰωθδλ�πλ� θτΰδ� εςμθψδθπ. Ρ.Βσπόσν «γΰνϋνϋ ΰυϋςμΰγ» θτΰδ�ρθνθ ς�κπΰπ ξλμΰρϋν δει� ώη οξεμΰλΰπϋνδΰ εινθ μ�νΰνϋ αθλδθπ�ν γΰνϋνϋ ςώκμ�κ, Υσμΰπ νθψΰνλΰιϋα, «ςώκδφ γΰνϋνϋ» [1,111] γΰνΰ αξιΰμΰγ, Ψ�ω�π βΰλθρθνθ αξιΰμϋψ γΰνΰ [1,127] αΰψϋνΰ ύφλλ� χΰυμΰγ, Αθπ ύφλλ� χΰυΰπΰγ ξνσν αΰψϋνΰ, έώρς�πθπ ύφϊφνφ ιΰπ-ιξλδΰψϋνΰ [1,58] αΰψϋνϋ α�δ�νθνδ�ν ΰιϋπμΰγ κθμθ ΐιϋπϋπ αΰψϋνϋ δ�πωΰλ α�δ�νδ�ν [1,32-33] ρθνξνθμ θτΰδ�λ�πθνδ�ν δ� θρςθτΰδ� εςμθψδθπ.

Ψΰθπ έ�πΰι α�ιθν ορθυξλξύθιΰρϋνδΰ ξλΰν γ�δδΰπλϋόϋ, ΰνΰλΰπϋ ώλδφπμ�κλ� ξνλΰπϋ ω�μθψ� ύώηφ ιΰψλϋ γξιδσόσνσ «Κξμρξμξλ οξεμΰρϋ» νδΰ «Ωσμΰιϋν ώλφμφ» τ�ρλθνδ� χξαΰνλΰπϋν δθλθ θλ� ΰψΰόϋδΰκϋ θτΰδ�λ�πλ� αελ� ς�ρβθπ εςμθψδθπ:

Θκθνϊθ χξαΰν:- έ�πΰι α�ι ασ ύφνφ ύώπρ�ιδθ θνΰν,

Ιΰνΰν ύώηλ�πθνδ�ν ξδλΰπ ιΰόΰπδϋ.

Αθπ ελθ, αθπ ύφνφ δθπθ αξόΰπδϋ,

Δΰψϋ δΰψ φρςφνδ� γξιμΰηδϋ αθπ ΰν.

Φχφνϊφ χξαΰν:έ�πΰι α�ι χξυσνσ δθπθ ρξισαδσπ,

Γξι ξνσν ξδσνΰ αΰλΰρϋ ιΰνρϋν

Οθρ ύφνφ δΰλδΰδϋπ, ω�λ� δΰιΰνρϋν!

Ξ χξυ ΰνΰλΰπϋ ΰόλΰπ γξισαδσπ…[1,73]

έώπφνδφιφ κθμθ, έ�πΰι α�ιθν γ�δδΰπλϋόϋ, β�ωψθλθιθ «ιΰνΰν ύώηλ�πθνδ�ν ξδλΰπ ιΰόϋπδϋ», θνρΰνλΰπϋ β�ωψθϊ�ρθν� ώλδφπμ�ρθ θρ� «δθπθ αξόμΰγ», « δθπθ ρξιμΰγ» β� « ΰνΰλΰπϋ ΰόλΰπ γξιμΰγ» θτΰδ�λ�πθνδ� ώη �κρθνθ ςΰομϋψδϋπ.

Ψΰθπ ασ ϊφπ γ�δδΰπλϋγλΰ ώλφμφ « �λλ�πθ γΰνΰ αΰςμΰγ», «αξινσνσ βσπμΰγ» θτΰδ�λ�πθνδ� δ� �κρ εςμθψδθπ:

Κνιΰηϋν �λλ�πθ χξυ αΰςμϋψ γΰνΰ,

Ρξλδΰςϋ ςσςδσπσπ ύφλλ�αΰπΰνΰ. [1,179].

ίδ�αθιιΰς ρθιΰωϋρϋ

1. Ρ�μ�δ Βσπόσν. ίρ�πλ�πθ, ΫΫΫ ϊθλδ. Αΰκϋ, 1961.

Π ε η ώ μ ε

Β οσαλθκΰφθθ γξβξπθςρ� ξ τπΰηεξλξγθχερκθυ βϋπΰζενθ�υ, θροξλόηξβΰννϋε β ρβ�ηθ ρ οξν�ςθ�μθ ζθηνθ θ ρμεπςθ β οξύμΰυ Ρ.Βσπγσνΰ. Ηδερό νΰψλθ ρβξε ξςπΰζενθε οξν�ςθ�, ρβ�ηΰννϋε θ ρξ ρβεςλϋμθ δν�μθ, θ ρ ς�ζελϋμθ δν�μθ ζθηνθ χελξβεκΰ. Σκΰηΰνϋ θ ξαπΰηφϋ ρ οξύμ, κξςξπϋε ξςνξρ�ςρ� κ ςεμ οξν�ςθ�μθ.

S u m m a r y

The article defls with the phraselogical units used with the connection of concepts of life and death in the poems by S.Vurgun. In the article the phrases connected with the bad and good days of human’s life have been reflected. Some examples of poems about these phrases are given as well.

Κ οπξθηβξδνϋμ ρ βεπψθνξι ΐ₃ ξςνξρ�ςρ� εδθνθφϋ, θρυξδνϋμθ ύλεμενςΰμθ κξςξπϋυ �βλ�ώςρ� γλΰγξλϋ, ροξρξανϋε ρξχεςΰςόρ� ρ τξπμΰνςΰμθ II (β ΰαρξλώςνξ-οΰρρθβνΰ� βΰλενςνξρςό), ςΰκ θ ρ τξπμΰνςΰμθ III κλΰρρΰ (ΰκςθβνξ-οΰρρθβνΰ� βΰλενςνξρςό) (Ρμ. ξα ύςξμ: 1,2,3,4).

Β ρξβπεμεννξμ πσρρκξμ �ηϋκε νΰρχθςϋβΰεςρ� ξκξλξ 610 αΰηξβϋυ εδθνθφ ςθοΰ: αΰλξβΰςό, απΰνθςό, γπϋηςό, δελΰςό, δεπγΰςό, θρκΰςό, λεςεςό, λεχθςό, λώαθςό, μεν�ςό, πεβεςό, πεηΰςό, ρε�ςό, ρθγΰςό, ρκξαλθςό, ςεχό, ςεποεςό θ δπ., ξαλΰδΰώωθε οξδξανϋμ ρβξιρςβξμ.

Β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε κ ςΰκξβϋμ ξςνξρ�ςρ� 143 θρυξδνϋυ γλΰγξλΰ ςθοΰ: ΰχ(μΰγ), αΰυ(μΰγ), γΰηΰν(μΰγ), δφψφν(μ�κ), ρΰι(μΰγ), ςθκ(μ�κ), σνσς(μΰγ), αθλ(μ�κ), γϋπ(μΰγ), εψθς(μ�κ), ύφλ(μ�κ), δΰνλΰ(μΰγ), ΰόλΰ(μΰγ) θ δπ.

Σκΰηΰννϋε γλΰγξλϋ ρξχεςΰώςρ� ρ δβσμ� οξδκλΰρρΰμθ II κλΰρρΰ (Β₁ θ Β₃) θ ρ δβσμ� οξδκλΰρρΰμθ III κλΰρρΰ (Ρ₁ θ Ρ₂) β πσρρκξμ �ηϋκε; ρ δβσμ� οξδκλΰρρΰμθ II κλΰρρΰ (Β₁ θ Β₃) θ ρ ςπεμ� οξδκλΰρρΰμθ III κλΰρρΰ (Ρ₁, Ρ₂ θ Ρ₅) β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε. �εμ ρΰμϋμ β πσρρκξμ �ηϋκε ξαπΰησώςρ� 4 τξπμΰλόνϋυ ςθοΰ, β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε 5 τξπμΰλόνϋυ ςθοξβ οπξθηβξδνϋυ ξαϊεκςΰ θρρλεδξβΰνθ� ρ βεπψθνξι ΐ₃.

Οπξθηβξδνϋε ρ τξπμΰλόνξι ξπγΰνθηΰφθει ΐ₃ + Β₁ – ύςξ δβσυμερςνϋε εδθνθφϋ ρ τξπμΰνςΰμθ οΰρρθβνξι βΰλενςνξρςθ, θρκλώχΰώωθε βξημξζνξρςό δΰλόνειψεγξ θυ πΰηβεπςϋβΰνθ�, ςθοΰ ρςπεκ–ΰνσ–ςό, δΰβ–ΰνσ–ςό, νΰ–απΰνθςό–ρ�, οεπε–απξδθςό–ρ�, οξδ–βθηγ–θβΰ–ςό, ηΰ–γξβΰπ–θβΰ–ςό–ρ�, νΰ–ηβΰν–θβΰ–ςό, κξχεβΰςό–ρ�, οεπε–κσρΰςό–ρ�, πΰρ–κσδΰυςΰςό–ρ�, μξλχΰςό–ρ�, ξς–οΰυΰςό–ρ�, δξ–οεςό–ρ�, οπξ–πεβεςό–ρ�, οξδ–ςΰρξβ–ϋβΰ–ςό, οπθ–ςξο–ϋβΰ–ςό θ δπ. β πσρρκξμ �ηϋκε; ιΰμρϋλΰ–ν(μΰγ), δΰνλΰ–ν(μΰγ), γΰλΰ–ν(μΰγ), ισμαΰλΰ–ν(μΰγ), ιξυλΰ–ν(μΰγ), γΰλυ–ϋη(μΰγ), γξπυ–ση(μΰγ), �μ–θη(μ�κ), βσπ–νσυ(μΰγ), δΰπς–ϋν(μΰγ), ασπ–ϊσυ(μΰγ), γΰλυ–ϋν(μΰγ), ιξν–ςΰλΰ(μΰγ), ςϋυ–νΰψ(μΰγ), ρΰλ–ϋν(μΰγ), ςξολΰ–ν(μΰγ), ιΰι–υΰν(μΰγ) θ δπ. β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε.

Θρυξδνϋε γλΰγξλϋ (ρλξβξξαπΰησώωθε ξρνξβϋ) δΰννξγξ ςθοΰ οπξθηβξδνϋυ β πσρρκξμ �ηϋκε (απΰνθςό, απξδθςό, βθηζΰςό, γξβξπθςό, ηβξνθςό, κπθχΰςό, ρςπεκΰςό, κξχεβΰςό, κσδΰυςΰςό, ςξοΰςό, ψΰγΰςό, πεβεςό, ςΰρξβΰςό θ ς.ο.) ξαϋχνξ θμεώς νενΰοπΰβλεννξε (νΰ ξαϊεκς) θ νεοπεδελόνξε ηνΰχενθε. Θ ύςξ ρξηδΰες αλΰγξοπθ�ςνξε σρλξβθε δλ� ρξχεςΰεμξρςθ ρ νθμθ τξπμΰνςξβ κξλθχερςβεννξ-βπεμεννξι ρεμΰνςθκθ (-ΰνσ-, οξδ-…-θβΰ-, νΰ-…-θβΰ-, οπθ-…-θβΰ-, ηΰ-…-θβΰ-…-ρ�, οεπε-…-θβΰ-…-ρ� θ δπ.), ροεφθΰλόνξ-πεησλόςΰςθβνϋυ ηνΰχενθι (δξ-…-ρ�, νΰ-…-ρ�, οπξ-…-ρ�, ξς-…-ρ�, βϋ-…-ρ� θ ς.ο.), ΰ ςΰκζε εδθνρςβεννξγξ τξπμΰνςΰ ρξ ηνΰχενθεμ νεοπξθηβξλόνξρςθ (αεηλθχνξρςθ) –ρ�₃.

Ξρνξβνσώ χΰρςό οπξθηβξδνϋυ ςθοΰ ΐ₃ + Β₁ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκΰ ρξρςΰβλ�ώς εδθνθφϋ ρξ ηνΰχενθεμ ρςπΰδΰςελόνξρςθ (μ�ϊωσλ νώβ): δΰνλΰ–ν(μΰγ), θρς�–ν(μ�κ), ρσβΰ–ν(μΰγ), ιΰυΰλΰ–ν(μΰγ), ιξυλΰ–ν(μΰγ), ιΰλΰ–ν(μΰγ), θρμΰπλΰ–ν(μΰγ), ιΰμρϋλΰ–ν(μΰγ) θ ς.ο. Ρλξβξξαπΰησώωθε ξρνξβϋ (θρυξδνϋε ύλεμενςϋ) δΰννϋυ εδθνθφ θμεώς νΰοπΰβλεννξε (νΰ ξαϊεκς) ηνΰχενθε, χςξ θ ξαεροεχθβΰες θυ ερςερςβεννσώ ρξχεςΰεμξρςό ρ τξπμΰνςξμ –ν₂- ρξ ηνΰχενθεμ ρςπΰδΰςελόνξρςθ.

Κ δΰννξμσ ςθοσ ξςνξρ�ςρ� θ νεκξςξπϋε οπξθηβξδνϋε ρξ ηνΰχενθεμ ςπΰνηθςθβνξρςθ, ξαπΰηξβΰννϋε ξς νενΰοπΰβλεννϋυ (νεοεπευξδνϋυ) γλΰγξλξβ ςθοΰ γΰλυ(μΰγ), γξπυ(μΰγ), δσπ(μΰγ), �μ(μ�κ), ΰυ(μΰγ) θ δπ. οπθ οξμξωθ τξπμΰνςΰ –ϋη⁴-: γΰλυ–ϋη(μΰγ), ΰυ–ϋη(μΰγ), γξπυ–ση(μΰγ), δσπό–ση(μΰγ), �μ–θη(μ�κ) θ ς.ο. Β δΰννξμ τξπμΰνςΰλόνξμ ςθοε οπξθηβξδνϋυ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκΰ θμεώςρ� νερκξλόκξ νεοπξδσκςθβνϋυ εδθνθφ ρ κΰχερςβεννξ-κξλθχερςβεννξι υΰπΰκςεπθρςθκξι δειρςβθ�, νΰηβΰννξγξ μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ ςθοΰ: ιξν–ςΰλΰ(μΰγ), βσπ–νσυ(μΰγ), ασπ–ϊσς(μΰγ), ώλ–�ηθ(μ�κ), ΰυ–νΰψ(μΰγ), ρϋυ–ϊΰλΰ(μΰγ), ιΰι–υΰν(μΰγ) θ ς.ο.

Θρυξδνϋε γλΰγξλϋ σκΰηΰννϋυ δβσυμερςνϋυ οπξθηβξδνϋυ οξ ηνΰχενθώ δελ�ςρ� νΰ νΰοπΰβλεννϋε θ νενΰοπΰβλεννϋε (νΰ ξαϊεκς). Ξς νΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ ξαπΰησώςρ� οπξθηβξδνϋε ρξ ηνΰχενθεμ «θνςενρθβνξγξ θ νεξπγΰνθηξβΰννξγξ ρξβεπψενθ� δειρςβθ�, νΰηβΰννξγξ μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ» οπθ οξμξωθ ΰττθκρξβ –ςΰλΰ-, -ϊσυ-, -υΰν- θ δπ. Ρπΰβνθ: ιξν(μΰγ) «ρςπξγΰςό, ςερΰςό» θ ιξν–ςΰλΰ(μΰγ) «γπσαξ ξαςερϋβΰςό»; ιΰι(μΰγ) «πΰροπξρςπΰν�ςό, πΰηβεπςϋβΰςό» θ ιΰι–υΰν(μΰγ) «πΰηλεχόρ� νΰ χεμ, γδε, πΰηβΰλθςόρ� (ρθδεςό, λεζΰςό β νεαπεζνξι οξηε)».

Ξς νενΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ ξαπΰησώςρ� εδθνθφϋ ρξ ηνΰχενθεμ «οξρςεοεννξγξ ξρλΰαλενθ� θλθ σρθλενθ� δειρςβθ�, νΰηβΰννξγξ μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ» οπθ οξμξωθ νεοπξδσκςθβνϋυ τξπμΰνςξβ –�ηθ-, -νΰψ-. Ρπΰβνθ: ώλ(μ�κ) – ώλ–�ηθ(μ�κ), ΰυ(μΰγ) – ΰυ–νΰψ(μΰγ).

Κ εδθνθφΰμ ρ τξπμΰλόνξι ξπγΰνθηΰφθει ΐ₃+ Β₃ β πσρρκξμ �ηϋκε ξςνξρ�ςρ� οπξθηβξδνϋε πΰηνξγξ ρεμΰνςθχερκξγξ ρξδεπζΰνθ�. Ρπΰβνθ: ηΰοθλθκΰςό, οξκΰπΰςό, οπξθλλώρςπθπξβΰςό, οπξδεμξνρςπθπξβΰςό, οπξρκλξν�ςό, ροπξβξφθπξβΰςό, ρκξμαθνθπξβΰςό, οξαΰλξβΰςό, οξαεζΰςό, ξςβθλ�ςό, οεπεβθδεςό, πΰηβξεβΰςό, νΰβξπξψθςό, ξςγπξυΰςό, ηΰδσψθςό θ δπ.

Βρε σκΰηΰννϋε οπξθηβξδνϋε μξζνξ δελθςό νΰ 3 ρλξβξξαπΰηξβΰςελόνϋε γπσοοϋ:

ΰ) ρξχεςΰνθε θρυξδνϋυ νΰοπΰβλεννϋυ θ νενΰοπΰβλεννϋυ, οπεδελόνϋυ θ νεοπεδελόνϋυ γλΰγξλξβ (αεζΰςό, οθλθκΰςό, ρκπθοεςό, ς�νσςό, μξλχΰςό, δεμξνρςπθπξβΰςό, κπθχΰςό, βξπξψθςό, ρκλξν�ςό, βθδεςό θ δπ.) ρ κξλθχερςβεννξ-βπεμεννϋμθ τξπμΰνςΰμθ οξ₁-, οξ₂-, οπξ₂-, ηΰ₂-, βη₂-, νΰ₂-, οεπε₂-, οξ-…-θβΰ-, -θβΰ₂- θ δπ. έςθ εδθνθφϋ βϋπΰζΰώς πΰηλθχνσώ κξλθχερςβεννξ-βπεμεννσώ μξδθτθκΰφθώ δειρςβθ�, νΰηβΰννξγξ μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ. Νΰοπθμεπ: οξαεζΰςό, οξςξπξοθςόρ�, οξνερςθ θ δπ. βϋπΰζΰώς ηνΰχενθε «θνγπερρθβνξγξ» νΰχΰλΰ δειρςβθ�; ξςγπξυΰςό, ξςβθλ�ςό, ξςοΰυΰςό, ξςοεςό θ δπ. ξαξηνΰχΰώς «θνςενρθβνξ, οξλνξρςόώ, ξκξνχΰςελόνξ ρξβεπψθςό δειρςβθε, νΰηβΰννξε μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ»; οξψΰςϋβΰςό, οξμΰλχθβΰςό, οξδσμϋβΰςό, οξχθςϋβΰςό θ δπ. θμεώς ηνΰχενθε «βπεμ� ξς βπεμενθ θ ρ νεαξλόψξι θνςενρθβνξρςόώ ρξβεπψθςό δειρςβθε, νΰηβΰννξε μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ»; δελϋβΰςό, κπθκθβΰςό, απθβΰςό, ββ�ηϋβΰςό, πεηϋβΰςό θ δπ. ξαξηνΰχΰώς «μνξγξκπΰςνξ ρξβεπψΰςό δειρςβθε, νΰηβΰννξε μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ»;

α) ρξχεςΰνθ� οπεδελόνϋυ θ νΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ ρ τξπμΰνςξμ –ρ�₂ ρξ ηνΰχενθεμ ρςπΰδΰςελόνξρςθ (σβΰζΰςό–ρ�, χθςΰςό–ρ�, πξν�ςό–ρ�, ςξλκξβΰςό–ρ�, δελΰςό–ρ� θ δπ.). Ξνθ ξαξηνΰχΰώς οΰρρθβνξε δειρςβθε, θροϋςϋβΰεμξε ρξ ρςξπξνϋ. Ρπΰβνθ: Πξμΰν χθςΰεςρ� βρεμθ ρ θνςεπερξμ;

β) ρξχεςΰνθ� οπεδελόνϋυ θ νΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ ρ εδθνθχνϋμθ ροεφθΰλόνξ-πεησλόςΰςθβνϋμθ τξπμΰνςΰμθ δε-/δεη- θ δθρ- (δενΰςσπΰλθηξβΰςό, δεηξπγΰνθηξβΰςό, δθρκβΰλθτθφθπξβΰςό, δεηθντξπμθπξβΰςό θ δπ.). Ξνθ θμεώς ηνΰχενθε «ρξβεπψθςό (θλθ ρξβεπψΰςό) δειρςβθε, οπξςθβξοξλξζνξε δειρςβθώ μξςθβθπσώωεγξ γλΰγξλΰ».

Β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε δΰννϋι τξπμΰλόνϋι ςθο (ΐ₃ + Β₃) ξαϊεδθν�ες οπξθηβξδνϋε δβσυ ρεμΰνςθχερκθυ ξπγΰνθηΰφθι: 1) ρξχεςΰνθε νΰοπΰβλεννϋυ θρυξδνϋυ γλΰγξλξβ ρ τξπμΰνςξμ –ϋλ₂-, ξαπΰησώωθμ οπξθηβξδνϋε ρςπΰδΰςελόνξγξ ηΰλξγΰ (μ�ϊωσλ νώβ): γΰηΰν–ϋλ(μΰγ), γξι–σλ(μΰγ), δφψφν–φλ(μ�κ), ύει–θλ(μ�κ), ρΰι–ϋλ(μΰγ), ρΰς–ϋλ(μΰγ), ςθκ–θλ(μ�κ), σνσδ–σλ(μΰγ), ρφπ–φλ(μ�κ), ιϋπς–ϋλ(μΰγ), ύώνδ�π–θλ(μ�κ) θ δπ. Ρπΰβνθ: οΰλςΰπ ύειθλδθ, μ�κςσα ύώνδ�πθλδθ, εβ ρΰςϋλδϋ; 2) ρξχεςΰνθ� νενΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ ρ ΰττθκρξμ –ψ₂-, οπθβξδ�ωθυ κ ξαπΰηξβΰνθώ οπξθηβξδνϋυ ρξ ηνΰχενθεμ ρξβμερςνξγξ, κξλλεκςθβνξγξ ρξβεπψενθ� δειρςβθ�, νΰηβΰννξγξ μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ (ΰόλΰ–ψ(μΰγ), ΰόνΰ–ψ(μΰγ), α�ιθπ–θψ(μ�κ), δθνύθλδ�–ψ(μ�κ), ιΰλβΰπ–ϋψ(μΰγ), ώρκφπ–φψ(μ�κ), ςθςπ�–ψ(μ�κ), θ δπ.). Ρπΰβνθ: Ρ�ω�πδθπ, ςθςπ�ψθπ ξςλΰπ, ς�π ξςλΰπ (Ν.Ω�ηπθ). Ωΰμϋ σηΰνϋψϋα ιΰςδϋ. έ�λθν αθπ ΰη ύ�ηθψ�κ.

Βρε οπξθηβξδνϋε δΰννξγξ τξπμΰλόνξγξ ςθοΰ θ πσρρκξγξ, θ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκξβ βρεγδΰ δβσυμερςνϋ, ξνθ νε πΰηβεπςϋβΰώςρ� β ρλεδσώωθε ρςεοενθ οπξθηβξδνξρςθ κΰκ οξ τξπμε, ςΰκ θ οξ ρξδεπζΰνθώ.

Κΰκ αϋλξ ξςμεχενξ, αΰηξβϋε γλΰγξλϋ οξδκλΰρρΰ ΐ₃ βνσςπθγλΰγξλόνξγξ ρλξβξξαπΰηξβΰνθ� πσρρκξγξ �ηϋκΰ ξαπΰησώς εωε δβΰ τξπμΰλόνϋυ ςθοΰ ρ ύλεμενςΰμθ οξδκλΰρρξβ Ρ₁ θ Ρ₂ κλΰρρΰ Ρ. Κ οπξθηβξδνϋμ ςθοΰ ΐ₃ + Ρ₁ ξςνξρθςρ� μνξζερςβξ ρλξβΰπνϋυ εδθνθφ οπξρςπΰνρςβεννξγξ, ροεφθΰλόνξ-πεησλόςΰςθβνξγξ ηνΰχενθ� ρ τξπμΰνςΰμθ βϋ₁-, βϋ₃-, ηΰ₁-, ηΰ₃-, νΰ₁-, νΰ₃-, ξα₁-, ξα₃-, ξς₁-, ξς₃-, οεπε₁-, οεπε₃-, πΰη₁-, πΰη₃-, ρ₁-, ρ₃-, νΰ-…-ρ�₃, πΰη-…-ρ�₁,-θβΰ₁-, -ΰ₁-, βϋπΰζΰώωθμθ ύςθ ηνΰχενθ�, ΰ ςΰκζε οπξθηβξδνϋε γλΰγξλϋ ρξ ηνΰχενθεμ βξηβπΰςνξρςθ ρ τξπμΰνςξμ –ρ�₁. Ρ τξπμΰνςΰμθ οπξρςπΰνρςβεννξγξ ηνΰχενθ� βϋ₁-, ηΰ₁-, νΰ₁-, ξα₁-, ξς₁-, οεπε₁-, ρ₁-, πΰη₁-, πΰη-…-ρ�₁ ρξχεςΰώςρ� θρυξδνϋε γλΰγξλϋ λξκΰλόνξ-νΰοπΰβλεννξγξ θ οπεδελόνξγξ δειρςβθ� (δβθζενθ�) ςθοΰ αεζΰςό, κΰςθςό, βεηςθ, θδςθ, ευΰςό, ασκρθπξβΰςό, βξλξχό, κΰπΰακΰςόρ�, μχΰςό, ρξβΰςό, ςεχό, ςθρκΰςό, ς�νσςό, ρκΰχΰςό θ δπ. θ ξαπΰησώς οπξθηβξδνϋε ρ πΰηνϋμθ νΰοπΰβλενθ�μθ δειρςβθ�, νΰηβΰννξγξ μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ. Ρπΰβνθ: βϋαεζΰςό, βϋκΰπΰακΰςόρ�, ηΰνερςθ, ηΰευΰςό, νΰκΰςθςό, νΰβξλξχό, ξαρκξχθςό, ξαξιςθ, ξςβερςθ, ξςβξλξχό, οεπες�νσςό, οεπεευΰςό, ρςεχό, ρξιςθ, πΰηξγνΰςό, πΰηαπερςθ, πΰηαεζΰςόρ�, πΰρολϋςόρ� θ ς.ο.

Οπεδελόνξρςό ρεμΰνςθκθ βρευ νΰηβΰννϋυ οπξθηβξδνϋυ, ΰ ςΰκζε νΰλθχθε β θυ ρξρςΰβε οπξρςπΰνρςβεννϋυ θ ροεφθΰλόνξ-πεησλόςΰςθβνϋυ τξπμΰνςξβ ρξηδΰες αλΰγξοπθ�ςνξε σρλξβθε δλ� θυ πΰηβεπςϋβΰνθ� β ςπευμερςνσώ εδθνθφσ ΐ₃ + Ρ₁ + Ρ₁ ηΰ ρχες ρσττθκρξβ θμοεπτεκςθβνξρςθ (οπξδξλζθςελόνξρςθ) –θβΰ₁-, -ΰ₁- (βϋαεγ–ΰ–ςό, ηΰεηζ–ΰ–ςό, νΰκΰς–ϋβΰ–ςό, ξαρκΰκ–θβΰ–ςό, ρςεκ–ΰ–ςό, ηΰοξμθν–ΰ–ςό, οεπερκΰη–ϋβΰ–ςό, νΰγπε–βΰ–ςό, ξςγξβΰπ–θβΰ–ςό, πΰηγΰδ–ϋβΰ–ςό θ ς.ο.). ΐ οξ�βλενθε τξπμΰνςΰ οπξδξλζθςελόνξρςθ σ νΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ ξαεροεχθβΰες θυ πΰηβεπςϋβΰνθε β ρλεδσώωσώ ρςεοενό οπξθηβξδνξρςθ ηΰ ρχες οξρςτθκρΰ –ρ�₂, βυξδ�ωεγξ β οξδκλΰρρ Β₃ (ΐ₃ + Ρ₁ + Ρ₁+ Β₃): νΰκΰςϋβΰςό–ρ�, ηΰοξμθνΰςό–ρ�, οεπερκΰηϋβΰςό–ρ�, νΰγπεβΰςό–ρ�, πΰηγΰδϋβΰςό–ρ� θ ς.ο.

Ηνΰχθςελόνσώ χΰρςό οπξθηβξδνϋυ ρςπσκςσπνξγξ ςθοΰ ΐ₃ + Ρ₁ ρξρςΰβλ�ώς βξηβπΰςνϋε γλΰγξλϋ, ξαπΰηξβΰννϋε ξς νΰοπΰβλεννϋυ (νΰ ξαϊεκς) γλΰγξλξβ οπθ οξμξωθ οξρςτθκρΰλόνξγξ τξπμΰνςΰ –ρ�₁ (απΰνθςόρ�, απθςόρ�, βθςόρ�, βξλξχθςόρ�, μσχθςόρ�, ρςπξθςόρ�, ςερΰςόρ�, β�ηΰςόρ�, γνσςόρ� θ δπ.).

Ξς δΰννϋυ γλΰγξλξβ ξαπΰησώςρ� οπξθηβξδνϋε βςξπξι ρςεοενθ μξςθβθπξβΰννξρςθ οσςεμ οπετθκρΰλόνϋυ, ροεφθΰλόνξ-πεησλόςΰςθβνϋυ θ οπξρςπΰνρςβεννϋυ τξπμΰνςξβ β₁-, β₃-, βϋ₁-, βϋ₃-, ηΰ₁-, ηΰ₃-, θη₁-, θη₃-, νΰ₁-, νΰ₃-, δξ₁-, δξ₃-, ξα₁-, ξα₃-, ξς₁-, ξς₃-, οεπε₁-, οεπε₃-, οξδ₁-, οξδξ₃-, οπθ₁-, οπθ₃-, πΰη₁-, πΰη₃-, σ₁-, σ₃-, ρ₁-, ρ₃-, βυξδ�ωθυ β οξδκλΰρρ Ρ₁ θ Ρ₂ (ΐ₃ + Ρ₁ + Ρ₁, ΐ₂ + Ρ₁ + Ρ₂): βϋ–απΰνθςόρ�, ξς–απθςόρ�, ηΰ–βθςόρ�, οεπε–βξλξχθςόρ�, πΰη–β�ηΰςόρ�, βϋ–δεπζΰςόρ�, πΰρ–κξβΰςόρ�, οεπε–λξμΰςόρ�, ηΰ–μξςΰςόρ�, ξα–πσψθςόρ�, ρ–μϋςόρ�, ξα–σχθςόρ�, πΰρ–ρϋοΰςόρ�, βϋ–κσοθςόρ�, ξς–λξβθςόρ�, ξα–ρςπθχόρ�, οεπε–φελξβΰςόρ�, θη–πεηΰςόρ�, δξ–κξοΰςόρ�, σ–μϋςόρ�, οπξ–οεχόρ�, νΰδ–οξπξςόρ�, β–οσςΰςόρ�, βξ–πβΰςόρ�, οπξ–πβΰςόρ�, οξδ–ρελθςόρ� θ δπ.

Νΰλθχθε σκΰηΰννϋυ οπετθκρξβ θ οπεδελόνΰ� ρεμΰνςθκΰ ΰνΰλθηθπσεμϋυ οπξθηβξδνϋυ ροξρξαρςβσες θυ πΰηβεπςϋβΰνθώ β χεςϋπευμερςνϋε εδθνθφϋ ΐ₃ + Ρ₁ + Ρ₁ + Ρ₁ θ ΐ₃ + Ρ₁ + Ρ₂ + Ρ₁ ηΰ ρχες τξπμΰνςξβ ρξ ηνΰχενθεμ οπξδξλζθςελόνξρςθ, δλθςελόνξρςθ (θμοεπτεκςθβνξρςθ) –θβΰ₁-, -ΰ-. Ρπΰβνθ: οεπερςπΰ–θβΰ–ςόρ�, ρμϋ–βΰ–ςόρ�, πΰρρϋο–ΰ–ςόρ�, ηΰμΰς–ϋβΰ–ςόρ�, θρςπΰχ–θβΰ–ςόρ�, βϋπϋβ–ΰ–ςόρ�, ξασχ–ΰ–ςόρ�, ηΰπϋ–βΰ–ςόρ� θ δπ.

Β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε κ οπξθηβξδνϋμ ρ τξπμΰλόνξι ξπγΰνθηΰφθει ΐ₃ + Ρ₁ ξςνξρ�ςρ� ρλξβΰ ςθοΰ: ιΰι–δϋπ(μΰγ), ώιπ�–ς(μ�κ), θψλ�–ς(μ�κ), �κ–δθπ(μ�κ), δ�α�π–ς(μ�κ), ς�πο�–ς(μ�κ), ξςΰπ–ς(μΰγ), ΰς–δϋπ(μΰγ), γΰχ–ϋπ(μΰγ), κεχ–θπ(μ�κ), σχ–σπ(μΰγ) θ δπ.

Θρυξδνϋε γλΰγξλϋ δΰννξγξ ςθοΰ οξ ηνΰχενθώ �βλ�ώςρ� κΰκ νΰοπΰβλεννϋμθ (ιΰημΰγ, �κμ�κ, ξςΰπμΰγ, ΰςμΰγ, ςΰομΰγ, βσπμΰγ, δεμ�κ, ιΰλΰμΰγ θ δπ.), ςΰκ θ νενΰοπΰβλεννϋμθ (θψλ�μ�κ, δ�α�πμ�κ, ς�πο�νμ�κ, γΰχμΰγ, κεχμ�κ, σχμΰγ, ΰυμΰγ, γΰλυμΰγ θ δπ.).

Ρ νΰοπΰβλεννϋμθ γλΰγξλΰμθ ρξβμεωΰώςρ� οξ ηνΰχενθώ β ξδνξι πεχεβξι φεοθ τξπμΰνςϋ –δϋπ₁⁴-, -ς₂- ρξ ηνΰχενθεμ οξνσδθςελόνξρςθ (�κ–δθπ(μ�κ), ξςΰπ–ς(μΰγ) θ δπ.). Ρ νενΰοπΰβλεννϋμθ γλΰγξλΰμθ ρξχεςΰώςρ� ΰττθκρϋ –δϋπ₁⁴-, -ς₁-, -ϋπ⁴- ρξ ηνΰχενθεμ ςπΰνηθςθβνξρςθ (θψλ�–ς–μ�κ, ς�πο�–ς–μ�κ, γΰχ–ϋπ–μΰγ, κεχ–θπ–μ�κ θ δπ.).

Νΰλθχθε σκΰηΰννϋυ τξπμΰνςξβ β ρξρςΰβε νΰοπΰβλεννϋυ οπξθηβξδνϋυ οπεδρκΰηϋβΰες θυ πΰηβεπςϋβΰνθε β ςπευμερςνσώ εδθνθφσ ηΰ ρχες ΰττθκρΰ –ϋλ₂⁴ ρξ ηνΰχενθεμ ρςπΰδΰςελόνξρςθ (ΐ₃ + Ρ₁ + Β₃): ιΰηδϋπ–ϋλ(μΰγ), ΰηδϋπ–ϋλ(μΰγ), γξπυσδ–σλ(μΰγ), δ�α�πδ–θλ(μ�κ), �κδθπ–θλ(μ�κ), μθνδθπ–θλ(μ�κ), γΰχϋπ–ϋλ(μΰγ), κεχθπ–θλ(μ�κ) θ δπ.

Οπξθηβξδνϋε ρ τξπμΰλόνξι ξπγΰνθηΰφθει ΐ₃ + Ρ₂ ρξρςΰβλ�ώς VIII ρςπσκςσπνϋι ςθο εδθνθφ ξαϊεκςΰ θρρλεδξβΰνθ� β πσρρκξμ �ηϋκε. έςξ ξαϋχνξ ρξχεςΰνθ� οπεδελόνϋυ θ νΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ ρ οπξρςπΰνρςβεννϋμθ θ ροεφθΰλόνξ-πεησλόςΰςθβνϋμθ τξπμΰνςΰμθ, βϋπΰζΰώωθμθ πΰηλθχνϋε νΰοπΰβλενθ� δβθζενθ� θλθ υΰπΰκςεπθησώωθμθ δειρςβθε, νΰηβΰννξε μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ, ρ ςξχκθ ηπενθ� θυ ξοπεδελεννξι πεησλόςΰςθβνξρςθ. Κ νθμ ξςνξρ�ςρ�, νΰοπθμεπ: β–αεζΰςό, οπξ–αθςό, βξη–απΰνθςό, ξ–βε�ςό, βηξ–γνΰςό, οξδ–δεπζΰςό, οπθ–ζΰςό, ξ–κξοΰςό, βρ–κξπμθςό, δξ–ευΰςό θ ς.ο. Νΰλθχθε σκΰηΰννϋυ τξπμΰνςξβ θ οπεδελόνΰ� ρεμΰνςθκΰ οξηβξλ�ες ύςθμ οπξθηβξδνϋμ ξαπΰηξβΰςό θμοεπτεκςθβνϋε οΰπϋ οπθ οξμξωθ ρσττθκρξβ –θβΰ₁, -ΰ-, -θ- πΰηβεπνσςόρ� β ςπευμερςνσώ εδθνθφσ ΐ₃ + Ρ₂ + Ρ₁ (βαεγ–ΰ–ςό, οπξαθ–βΰ–ςό, ξβε–βΰ–ςό, βηλεν–�–ςό, οπθζθμ–ΰ–ςό, βρκΰπμλ–θβΰ–ςό, ρϊεηζ–ΰ–ςό, βλώαλ–�–ςόρ�, ρπΰαΰς–ϋβΰ–ςόρ�, θημεν–�–ςό, οπξπξν–�–ςό θ ς.ο.) θ ΐ₃ + Ρ₁ + Ρ₃ (σνξρ–θ–ςό, οπθβξη–θ–ςό, βξηβξδ–θ–ςό θ δπ.).

Νΰοπΰβλεννϋε οξ ρεμΰνςθκε ςπευμερςνϋε οπξθηβξδνϋε λεγκξ πΰηβεπςϋβΰώςρ� β χεςϋπευμερςνσώ εδθνθφσ (ΐ₃ + Ρ₂ + Ρ₁ + Β₃ θ ΐ₃ + Ρ₂ + Ρ₃ + Β₃) ηΰ ρχες ρξχεςΰεμξρςθ ρ νθμθ τξπμΰνςΰ ρςπΰδΰςελόνξρςθ –ρ�₂ (οπξαθβΰςό–ρ�, οπθζθμΰςό–ρ�, βρκΰπμλθβΰςό–ρ�, οξδδεπζθβΰςό–ρ�, ξκΰηϋβΰςό–ρ�, θημεν�ςό–ρ�, οπξπξν�ςό–ρ�, σνξρθςό–ρ�, οπθβξηθςό–ρ�, βξηβξδθςό–ρ� θ ς.ο.).

Οξ�βλενθε οπξρςπΰνρςβεννϋυ θ ροεφθΰλόνξ-πεησλόςΰςθβνϋυ ΰττθκρξβ σ δΰννϋυ γλΰγξλξβ ξασρλξβλθβΰες θυ πΰηβεπςϋβΰνθε β χεςϋπευμερςνσώ κξνρςπσκφθώ ΐ₃ + Ρ₂ + Ρ₁ + Ρ₁ θ ΐ₃ + Ρ₂ + Ρ₂+ Ρ₁ ρ τξπμΰνςΰμθ οπξδξλζθςελόνξρςθ –θβΰ₁-, -ΰ₁- (ηΰγλΰς–ϋβΰ–ςό, βηδεπγ–θβΰ–ςό, πΰηδβθγ–ΰ–ςό, βϋρξβ–ϋβΰ–ςό, βοπϋγ–θβΰ–ςό, βϋχεπκ–θβΰ–ςό, οεπεμΰπγ–θβΰ–ςόρ�, ξςψΰγ–θβΰ–ςό, ηΰγλ�δ–ϋβΰ–ςό, βξρκλθφ–ΰ–ςό, οπθοσγ–θβΰ–ςό, πΰημΰυ–θβΰ–ςόρ� θ δπ.).

Τξπμΰνςϋ ρξ ηνΰχενθεμ θμοεπτεκςθβνξρςθ (οπξδξλζθςελόνξρςθ) ξαεροεχθβΰώς πΰηβεπςϋβΰνθε νΰοπΰβλεννϋυ οπξθηβξδνϋυ σζε β ο�ςθμερςνσώ κξνρςπσκφθώ ηΰ ρχες –ρ�₂ (ΐ₂ + Ρ₂ + Ρ₁ + Ρ₁+ Β₃, ΐ₃ + Ρ₂ + Ρ₂+ Ρ₁ + Β₂): ηΰγλΰςϋβΰςό–ρ�, οπθοσγθβΰςό–ρ�, οξδμΰυθβΰςό–ρ�, βρΰρϋβΰςό–ρ�, σοθυθβΰςό–ρ�, ξςξδβθγΰςό–ρ�, οπθοθυθβΰςό–ρ�, βϋχεπκθβΰςό–ρ� θ δπ., ΰ ςΰκζε ηΰ ρχες οπετθκρΰλόνξγξ τξπμΰνςΰ οξ₃- ρξ ηνΰχενθεμ οξξχεπεδνξρςθ ρξβεπψενθ� δειρςβθ� (ΐ₂ + Ρ₂ + Ρ₁ + Ρ₁+ Β₂): οξ–βϋρξβϋβΰςό, οξ–ηΰοσγθβΰςό, οξ–βϋχεπκθβΰςό, οξ–νΰοθυθβΰςό θ δπ.

Β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε κ δΰννξμσ τξπμΰλόνξμσ ςθοσ οπξθηβξδνϋυ (ΐ₃ + Ρ₂) ξςνξρθςρ� λθψό ξδνΰ ρεμΰνςθχερκΰ� γπσοοΰ οπξθηβξδνϋυ ςθοΰ ςΰο–ϋψ(μΰγ), ΰς–ϋψ(μΰγ), αώλ–φψ(μ�κ), αξό–σψ(μΰγ), βσπ–σψ(μΰγ), γΰο–ϋψ(μγ), δει–θψ(μ�κ), δθδ–θψ(μ�κ), ρϋυ–ϋψ(μΰγ) θ δπ. έςξ γλΰγξλϋ βηΰθμνξγξ ηΰλξγΰ (γΰπψϋλϋγλϋ νώβ), ξαπΰηξβΰννϋε ξς νΰοπΰβλεννϋυ (νΰ ξαϊεκς) γλΰγξλξβ ςθοΰ (ςΰομΰγ, ΰςμΰγ, αώλμ�κ, αξόμΰγ, βσπμΰγ, δεμ�κ, δθδμ�κ, ύώπμ�κ θ δπ.) οπθ οξμξωθ τξπμΰνςΰ –ψ₁⁵-. Ξρξαεννξρςό δΰννξγξ ΰττθκρΰ ηΰκλώχΰεςρ� β ςξμ, χςξ ξν ρξηδΰες αλΰγξοπθ�ςνξε σρλξβθε δλ� πΰηβεπςϋβΰνθ� οπξθηβξδνϋυ β ςπευμερςνσώ κξνρςπσκφώ ΐ₃ + Ρ₂+ Ρ₁ ηΰ ρχες τξπμΰνςΰ –δϋπ₁⁴- ρξ ηνΰχενθεμ ςπΰνηθςθβΰφθθ δειρςβθ� (οεπευξδνξρςθ): ύώπφψ–δφπ(μ�κ), ώοφψ–δφπ(μ�κ), αξόσψ–δσπ(μΰγ), δθδθψ–δθπ(μ�κ), δειθψ–δθπ(μ�κ), ρϋυϋψ–δϋπ(μΰγ), βσπσψ–δσπ(μΰγ), αώλφψ–δφπ(μ�κ) θ δπ. ΐ νΰλθχθε τξπμνςΰ –δϋπ₁⁴- ξαεροεχθβΰες πΰηβεπςϋβΰνθε δΰννϋυ εδθνθφ β χεςϋπευμερςνσώ ξνρςπσκφθώ ΐ₃ + Ρ₂+ Ρ₁+ Β₃ ηΰ ρχες ρξχεςΰεμξρςθ ρ νθμθ τξπμΰνςΰ –ϋλ₄- ρξ ηνΰχενθεμ ρςπΰδΰςελόνξρςθ (αώλφψδφπ–φλ(μ�κ), ρϋυϋψδϋπ–ϋλ(μΰγ), δώιφψδφπ–φλ(μ�κ), �μθψδθπ–θλ(μ�κ), δΰπςϋψδϋπ–ϋλ(μΰγ) θ δπ.).

Βξ βνσςπθγλΰγξλόνξμ ρλξβξξαπΰηξβΰνθθ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκΰ βϋδελ�ώςρ� εωε νερκξλόκξ οπξθηβξδνϋυ, ρξρςΰβλ�ώωθυ τξπμΰλόνϋι ςθο ΐ₃+ Ρ₅. Κ νθμ ξςνξρ�ςρ� ρλξβΰ ςθοΰ αφκ�λ�(μ�κ), αφημ�λ�(μ�κ), αΰρμΰπλΰ(μΰγ), αξόμΰλΰ(μΰγ), δθδ�λ�(μ�κ), εψ�λ�(μ�κ) θ δπ. Κΰκ βθδνξ, ξνθ ξαπΰηξβΰνϋ ξς νΰοπΰβλεννϋυ γλΰγξλξβ αφκ(μ�κ), αφη(μ�κ), αΰρ(μΰγ), δθδ(μ�κ), εψ(μ�κ) οπθ οξμξωθ ΰττθκρξβ –ΰλΰ-/-�λ�-, -μΰλΰ-/-μ�λ�-, -μΰπλΰ-, υΰπΰκςεπθησώωθυ δειρςβθε, νΰηβΰννξε μξςθβθπσώωθμ γλΰγξλξμ, ρ κΰχερςβεννξ-κξλθχερςβεννξι ςξχκθ ηπενθ�.

Δΰννϋε τξπμΰνςϋ λεγκξ ρξχεςΰώςρ� ρ ΰττθκρξμ –ν₂- ρξ ηνΰχενθεμ ρςπΰδΰςελόνξρςθ, βυξδ�ωθμ β κλΰρρ Β, θ πΰηβεπςϋβΰώς δβσυμερςνϋε οπξθηβξδνϋε β ςπευμερςνϋε ΐ₃ + Ρ₅ + Β₃ αΰρμΰπλΰ–ν(μΰγ), αφημ�λ�–ν(μ�κ), αξόμΰλΰ–ν(μΰγ), δθδ�λ�–ν(μ�κ), αφκ�λ�–ν(μ�κ) θ δπ.

�ΰκθμ ξαπΰηξμ, οξδπξανϋι ΰνΰλθη ξρξαεννξρςει ρεμΰνςθχερκξγξ βηΰθμξξςνξψενθ� θ σρςΰνξβλενθε ξοπεδελεννϋυ ηΰκξνξμεπνξρςει ρξχεςΰεμξρςθ ρλξβξξαπΰηξβΰςελόνϋυ ύλεμενςξβ ξαϊεκςΰ θρρλεδξβΰνθ�, ρξξςνξψενθε τξπμΰλόνξι θ ρεμΰνςθχερκξι ξπγΰνθηΰφθθ οπξθηβξδνϋυ κΰκ πσρρκξγξ, ςΰκ θ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ �ηϋκξβ, οξηβξλ�ες θμεςό οξλνξε οπεδρςΰβλενθε ξ ςξμ, κΰκ ξρσωερςβλ�εςρ� βνσςπθγλΰγξλόνξε (νεςπΰνροξηθφθξννξε) ρλξβξξαπΰηξβΰνθε βξξαωε, ΰ ςΰκζε βϋδελθςό νεκξςξπϋε ξαωθε θ ξςλθχθςελόνϋε ρλσχΰθ β ρεμΰνςθχερκξι ξπγΰνθηΰφθθ βνσςπθγλΰγξλόνϋυ οπξθηβξδνϋυ β δβσυ νεπξδρςβεννϋυ �ηϋκΰυ.

Λθςεπΰςσπΰ

1. Μΰμεδξβΰ έ.Ρ. Βΰλενςνξρςνξ-ρθνςΰγμΰςθερκΰ� υΰπΰκςεπθρςθκΰ ύλεμενςξβ ρθρςεμϋ ξςϋμεννξγξ ρσττθκρΰλόνξγξ ρλξβξξαπΰηξβΰνθ�: Δθρ…. κΰνδ. τθλ.νΰσκ. Αΰκσ, 1991.

2. Μθπηξεβ Π.Ρ. Πσρρκξε ρλξβξξαπΰηξβΰνθε. Αΰκσ: Μΰΰπθτ, 1986.

3. Μσυθν ΐ.Μ. Βΰλενςνξρςό θ ρξχεςΰεμξρςό γλΰγξλξβ//Βξοπξρϋ �ηϋκξηνΰνθ�. 1988, Ή6, ρ.52-57.

4. Νΰρθαξβ Β.Α. Ρλξβξξαπΰηξβΰςελόνϋι οξςενφθΰλ γλΰγξλξβ δβθζενθ� β ρξβπεμεννξμ πσρρκξμ �ηϋκε. Δθρ…. κΰνδ. τθλξλ.νΰσκ. Αΰκσ, 1991.

Υφλΰρ�

Ασ μ�γΰλ�δ� ω�μ οΰρρθβ, ω�μ δ� ΰκςθβ β� οΰρρθβ βΰλενςλθ ρώηδφη�λδθϊθ τξπμΰνςλΰπλΰ αθπλ�ψ�ν τελλ�πδ�ν (ΐ₃), ασ αθπλ�ψμ� ν�ςθϊ�ρθνδ� �μ�λ� ύ�λ�ν ςώπ�μ� τελλ�πθν ρεμΰνςθκ ς�ψκθλθ οπθνρθολ�πθνδ�ν ρώωα�ς ύεδθπ. Ασ τελλ�πθν αΰψχϋλϋόϋ θλ� γσπσλμσψ ω�π αθπ τξπμΰλ ςθο ώη ρεμΰνςθκ θηΰωϋνϋ ςΰοϋπ.

SUMMARY

This article is devoted to active, passive valent – for miry formants, verbs in connection with the very word for miry formants and semantic peculiarities of connected verbs. Every formal type on the basis of these verbs final its semantic uncanny.

Νειςπΰλθηΰφθ� β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε ξοπεδελ�εςρ� κΰκ χΰρςνϋι ρλσχΰι ξοοξηθφθξννξγξ ηΰμεωενθ�, οπθ κξςξπξμ ηΰμεωΰώωθι χλεν βϋοξλν�ες τσνκφθθ ρβξεγξ οπξςθβξχλενΰ, νΰ νεκξςξπξε βπεμ� ςεπ�� ρβξθ ρξαρςβεννϋε κΰχερςβΰ.

Β ρθλσ ςξγξ, χςξ β ξδνσ θη ηΰδΰχ νΰρςξ�ωει πΰαξςϋ βυξδθς ρξοξρςΰβλενθε φελξγξ π�δΰ ροξρξαξβ ξαπΰηξβΰνθ� ρξξςνξρθςελόνϋυ βθδξβϋυ οΰπ β ΰνγλθιρκξμ θ πσρρκξμ �ηϋκΰυ, νεξαυξδθμξ σκΰηΰςό θ νΰ οπξςεκΰνθε ΰνΰλξγθχνξγξ οπξφερρΰ νειςπΰλθηΰφθθ β ρξβπεμεννξμ πσρρκξμ �ηϋκε. �ΰκ, ξςλθχθςελόνξι ξρξαεννξρςόώ κΰςεγξπθθ βθδΰ β ρξβπεμεννξμ πσρρκξμ �ηϋκε ρλεδσες ρχθςΰςό υξςό θ νεοπξδσκςθβνϋι, νξ βρε ζε θμεώωθι ξοπεδελεννξε λεκρθχερκξε ηνΰχενθε οπξφερρ νειςπΰλθηΰφθθ. Δΰννϋι οπξφερρ ξηνΰχΰες, χςξ γλΰγξλϋ οπΰκςθχερκθ βρεγδΰ βϋπΰζΰώς δειρςβθε κΰκ φελξρςνξε ρξαϋςθε. Οξύςξμσ ηΰμενΰ γλΰγξλΰ ξδνξγξ βθδΰ γλΰγξλξμ δπσγξγξ βθδΰ, κΰκ οπΰβθλξ, νεβξημξζνΰ αεη θημενενθ� ρεμΰνςθκθ ρλξβΰ (Ρπΰβνθμ: Πβΰλ �γξδϋ – ρξπβΰλ �γξδϋ). Νξ β ξςδελόνϋυ ρλσχΰ�υ μϋ μξζεμ νΰαλώδΰςό βϋψεσκΰηΰννϋι οπξφερρ χΰρςθχνξγξ νθβελθπξβΰνθ� ρμϋρλξβϋυ ξςςενκξβ, κξγδΰ οπξςθβξοξλξζνξρςό οξ βθδσ νειςπΰλθησεςρ� (ξν οθρΰλ ξα ύςξμ β ζΰλξανξι κνθγε – ξν νΰοθρΰλ ξα ύςξμ β ζΰλξανξι κνθγε; νεδΰβνξ ηΰψελ κ δπσγσ – νεδΰβνξ ηΰυξδθλ κ δπσγσ).

Β ςΰκθυ ρλσχΰ�υ γλΰγξλϋ ξαξηνΰχΰώς δειρςβθε, ξαϊεκςθβνΰ� φεννξρςό κξςξπξγξ νε μεν�εςρ� β ηΰβθρθμξρςθ ξς εγξ φελξρςνξρςθ θλθ, νΰοπξςθβ, νεφελξρςνξρςθ. ΐ βεδό θμεννξ ςΰκξε οπξςθβξοξρςΰβλενθε λεζθς β ξρνξβε γπΰμμΰςθχερκξι κΰςεγξπθθ βθδΰ.

Ροεφθτθκξι χΰρςνϋυ βθδξβϋυ ηνΰχενθι β πσρρκξμ �ηϋκε ρχθςΰεςρ� ςΰκζε ροεκςπ «σρεχενθ�» ρμϋρλξβϋυ ξςςενκξβ σ νεκξςξπϋυ μνξγξηνΰχνϋυ γλΰγξλξβ. Θνξγδΰ νΰαλώδΰεςρ� ςΰκθε ρξξςνξψενθ�, κξγδΰ βθδξβσώ οΰπσ ρ δΰννϋμ γλΰγξλξμ ρξβεπψεννξγξ βθδΰ ξαπΰησες ςξλόκξ ξδνξ θη ηνΰχενθι γλΰγξλΰ νερξβεπψεννξγξ βθδΰ. Νΰοπθμεπ: πεηΰςό (λθρςό� κσρςΰπνθκΰ) – ρπεηΰςό (λθρςό� κσρςΰπνθκΰ) πεηΰςό (κξλαΰρσ) - νΰπεηΰςό (κξλαΰρσ) πεηΰςό (οΰλεφ) – οξπεηΰςό (οΰλεφ) θ ς.δ. Ρ δπσγξι ρςξπξνϋ, νξμθνΰςθβνϋε πΰηλθχθ�, ρβ�ηΰννϋε ρ οπξςθβξοξρςΰβλενθεμ βθδξβ, ςΰκζε ξςλθχΰώςρ� πΰηνξξαπΰηθεμ, ξδνΰκξ, οπθνφθοθΰλόνξ θνξγξ υΰπΰκςεπΰ, νεζελθ β πσρρκξμ �ηϋκε.

Θνξγδΰ ρξξςνξψενθε βθδξβϋυ οΰπ ξαξγΰωΰεςρ� νξβϋμθ ρμϋρλξβϋμθ ξςςενκΰμθ. Κ οπθμεπσ, θνγπερρθβνξε θλθ θνυξΰςθβνξε ηνΰχενθε γλΰγξλξβ ρξβεπψεννξγξ βθδΰ ςερνξ ρβ�ηϋβΰεςρ� ρ δξοξλνθςελόνϋμθ ηνΰχενθ�μθ, οπθβνξρθμϋμθ, κ οπθμεπσ, ξοθρΰςελόνϋμθ ξαξπξςΰμθ. Λώαξοϋςνϋι οπθμεπ β πΰηπΰαξςκε ύςξγξ λθνγβθρςθχερκξγξ ΰροεκςΰ οπθβξδθς θηβερςνϋι λθνγβθρς ΐ. Βξρςξκξβ. Νΰ ξρνξβΰνθθ μΰςεπθΰλΰ οξ βϋδελενθώ ρεμΰνςθχερκθυ ξςςενκξβ οπθ ρξηδΰνθθ ρξξςνξρθςελόνϋυ βθδξβϋυ οΰπ ξν ρξοξρςΰβθλ θνγπερρθβνξε θ θνυξΰςθβνξε ηνΰχενθε γλΰγξλξβ πΰηνϋυ βθδξβ. ΐ θμεννξ, β πΰαξςε «Πσρρκΰ� γπΰμμΰςθκΰ» δΰννϋε ηνΰχενθ� γλΰγξλξβ ρξβεπψεννξγξ βθδΰ αϋλθ ρξοξρςΰβλενϋ ρξ ηνΰχενθ�μθ ξοθρΰςελόνϋυ ξαξπξςξβ, ρξρςξ�ωθυ θη ρβ�ηξχνξγξ ύλεμενςΰ «ρςΰςό» θ θντθνθςθβΰ. ΐ.Βξρςξκξβ οξλΰγΰλ, χςξ πΰηλθχθε μεζδσ νθμθ οπξ�βλ�εςρ� β ρλεδσώωεμ: «Οπθρςΰβξχνϋε γλΰγξλϋ (ρ ηΰ) οπεθμσωερςβεννξ ξηνΰχΰώς δειρςβθε νεοπξθηβξλόνξε, ΰ ξοθρΰςελόνϋε ξαξπξςϋ ρξ «ρςΰςό» βϋπΰζΰώς δειρςβθε οπξθηβξλόνξε, οπξθρυξδ�ωεε οξ ρξαρςβεννξι βξλε λθφΰ θ σοξςπεαλ�ώςρ� οξχςθ θρκλώχθςελόνξ β ρβ�ηθ ρ ξδσψεβλεννϋμθ ρσαϊεκςΰμθ (Πεαενξκ ρςΰλ θγπΰςό νξ: Πσμ�νεφ ηΰθγπΰλ νΰ ωεκΰυ)» (1, 105-106).

Β πσρρκξμ �ηϋκε ρ γπΰμμΰςθχερκξι κΰςεγξπθει βθδΰ ςερνξ ρβ�ηΰνΰ λεκρθκξ-γπΰμμΰςθχερκΰ� κλΰρρθτθκΰφθ�, ρξγλΰρνξ κξςξπξι βϋδελ�ώςρ� γπσοοϋ ρ ςΰκθμθ ηνΰχενθ�μθ, κΰκ νΰχθνΰςελόνξρςό, ξγπΰνθχθςελόνξρςό, πεησλόςΰςθβνξρςό, ξδνξκπΰςνξρςό, μνξγξκπΰςνξρςό θ ς.δ. Ξδνΰκξ ροξρξαϋ γλΰγξλόνξγξ δειρςβθ� νελόη� ρχθςΰςό γπΰμμΰςθχερκξι κΰςεγξπθει. Αξλόψθνρςβξ σκΰηΰννϋυ ηνΰχενθι οπεδρςΰβλ�ώς ρξαξι ηνΰχενθ� ρλξβξξαπΰηξβΰςελόνϋε, νεζελθ γπΰμμΰςθχερκθε. Β ΰνγλθιρκξμ ζε �ηϋκε, σκΰηΰννϋε ροξρξαϋ γλΰγξλόνξγξ δειρςβθ�, ξαπΰηξβΰννϋε οξ ροεφθΰλόνξι ρςπσκςσπε (βροξμξγΰςελόνϋι γλΰγξλ + δεεοπθχΰρςθε), �βλ�ώςρ� κξρς�κξμ βθδξβϋυ ρξξςνξψενθι θ ξςλθχΰώςρ� αξλόψθμ ρςθλθρςθχερκθμ πΰηνξξαπΰηθεμ.

Ρ οπξφερρξμ νειςπΰλθηΰφθθ β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε χΰρςθχνξ ρςϋκσεςρ� οπξφερρ ςπΰνροξηθφθθ. �πΰνροξηθφθ� οπεδρςΰβλ�ες ρξαξι χΰρςνϋι ρλσχΰι ξοοξηθφθξννξι πεδσκφθθ, οπθ κξςξπξμ ηΰμεωΰώωθι χλεν οεπενθμΰες τσνκφθώ ρβξεγξ οπξςθβξχλενΰ (ξνΰ ρςΰνξβθςρ� ξρνξβνξι), νε ρξυπΰν�ες χΰρςθχνξ θ ρβξώ ρξαρςβεννσώ τσνκφθώ, κξςξπΰ� ρςΰνξβθςρ� τξνξτξι θλθ οεπενξρνξι.

Νΰοπΰβλενθε πεδσκφθθ μξζες οπξθρυξδθςό κΰκ β ρςξπξνσ ρλΰαξγξ χλενΰ οπθβΰςθβνξι ξοοξηθφθθ (θλθ αξλεε ρλΰαξγξ χλενΰ ύκβθοξλενςνξι ξοοξηθφθθ), ςΰκ θ β ρςξπξνσ ρθλόνξγξ χλενΰ οπθβΰςθβνξι ξοοξηθφθθ (θλθ αξλεε ρθλόνξγξ χλενΰ ύκβθοξλενςνξι ξοοξηθφθθ). Οξλόησ�ρό ςεπμθνξλξγθει, οπεδλξζεννξι Μ.Αλξυξμ θ Ν.Δΰνχεεβξι, ηΰμεωενθε ρθλόνξγξ (αξλεε ρθλόνξγξ) χλενΰ ρλΰαϋμ (αξλεε ρλΰαϋμ) μϋ ασδεμ νΰηϋβΰςό «βξρυξδ�ωεμ», ΰ ηΰμεωενθε ρλΰαξγξ χλενΰ ρθλόνϋμ – «νθρυξδ�ωθμ» ηΰμεωενθεμ (2, 55).

Β οπθβΰςθβνϋυ ξοοξηθφθ�υ οξ κΰςεγξπθθ βθδΰ οπξρλεζθβΰεςρ� χεςκΰ� ηΰβθρθμξρςό ροξρξαΰ ξοοξηθφθξννξι πεδσκφθθ (νειςπΰλθηΰφθθ θλθ ςπΰνροξηθφθθ) ξς ςθοΰ ξοοξηθφθξννξγξ ηΰμεωενθ�: βξρυξδ�ωεε ηΰμεωενθε ξρσωερςβλ�εςρ� χεπεη νειςπΰλθηΰφθώ, νθρυξδ�ωεε – χεπεη ςπΰνροξηθφθώ. Β ύκβθοξλενςνϋυ ξοοξηθφθ�υ οξ κΰςεγξπθθ βπεμενθ ςΰκξι χεςκξι ηΰβθρθμξρςθ νε ρσωερςβσες: βξρυξδ�ωεε θ νθρυξδ�ωεε ηΰμεωενθ� β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε μξγσς πεΰλθηξβϋβΰςόρ� κΰκ χεπεη νειςπΰλθηΰφθώ, ςΰκ θ χεπεη ςπΰνροξηθφθώ.

Δελξ νε ςξλόκξ β ροεφθτθκε δβσυ ρςϋκσώωθυρ� οπξφερρξβ. Οπθνφθοθΰλόνξε πΰηλθχθε μεζδσ δβσμ� ςθοΰμθ ηΰμεωενθ� οξηβξλ�ες σρςΰνξβθςό πΰηνθφσ μεζδσ πεδσφθπξβΰννϋμθ βΰπθΰνςΰμθ γπΰμμΰςθχερκθυ τξπμ β ρςθλθρςθχερκξμ ολΰνε, ςξ ερςό δΰννϋι βξοπξρ β ρξβπεμεννξμ �ηϋκξηνΰνθθ �βλ�εςρ� ξδνθμ θη βΰζνϋυ θνβΰπθΰνςξβ αξλεε γλξαΰλόνξι οπξαλεμϋ – βηΰθμξδειρςβθ� ρεμΰνςθκθ γπΰμμΰςθχερκξι τξπμϋ θ κξνςεκρςΰ. Ρλσχΰθ νειςπΰλθηΰφθθ β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε, κΰκ οπΰβθλξ, νε ξαλΰδΰώς ρςθλθρςθχερκξι μΰπκθπξβΰννξρςόώ, νε θμεώς κΰκξγξ-λθαξ χεςκξ βϋπΰζεννξγξ ύκροπερρθβνξγξ οπεδνΰηνΰχενθ�. Ξδνΰκξ γπΰμμΰςθχερκθε τξπμϋ β οξηθφθθ νειςπΰλθηΰφθθ νεπεδκξ ξαλΰδΰώς κξμμσνθκΰςθβνξ-οπΰγμΰςθχερκξι ηνΰχθμξρςόώ, ρβ�ηΰννξι ρ πΰηλθχνϋμθ βΰπθΰφθ�μθ β βϋπΰζενθθ χΰρςνϋυ ηνΰχενθι κΰςεγξπθι. �πΰνροξνθπξβΰννϋε τξπμϋ, νΰοπξςθβ, ξαλΰδΰώς �πκξι ρςθλθρςθχερκξι ξκπΰρκξι, β νθυ οπΰκςθχερκθ βρεγδΰ οπθρσςρςβσώς ύλεμενςϋ ύκροπερρθβνξρςθ θ ύμξφθξνΰλόνξρςθ. έςξ ξαϊ�ρν�εςρ� ρΰμξι οπθπξδξι ςπΰνροξνθπξβΰννϋυ τξπμ, ηΰκλώχΰώωειρ� β ξδνξβπεμεννξι πεΰλθηΰφθθ δβσυ γπσοο τσνκφθι. �πΰνροξνθπξβΰννϋε μξπτξλξγθχερκθε τξπμϋ οπθηνΰώςρ� γπΰμμΰςθχερκξι μεςΰτξπξι, κξςξπΰ� θγπΰες ξοπεδελεννσώ πξλό β ρξηδΰνθθ ξαπΰηνξρςθ υσδξζερςβεννξγξ ςεκρςΰ.

Κπξμε σοξμ�νσςϋυ βϋψε δβσυ βθδξβ τσνκφθξνΰλόνξ-ρεμΰνςθχερκξγξ βΰπόθπξβΰνθ� νεκξςξπϋε ρξβπεμεννϋε πξρρθιρκθε θρρλεδξβΰςελθ βϋδελ�ώς ςΰκζε θ ςπεςθι βθδ – κξνκσπενφθώ (5, 57-58). Κ ρλσχΰ�μ κξνκσπενφθθ, οξ νΰψεμσ μνενθώ, μξζνξ ξςνερςθ ρθνξνθμθώ γπΰμμΰςθχερκθυ τξπμ, κξςξπϋε οπ�μξ νε οπξςθβξοξρςΰβλενϋ δπσγ δπσγσ θ νε ξαπΰησώς ξοοξηθφθι, νΰοπθμεπ, τξπμϋ οεπτεκςΰ νΰρςξ�ωεγξ βπεμενθ θ οπξρςξγξ οπξψεδψεγξ. Δζ.Λθχ οξ ύςξμσ οξβξδσ οθρΰλ, χςξ ρ νΰπεχθεμ always, ever ύςθ τξπμϋ βηΰθμξηΰμενθμϋ (7, 41): (1) I have always taken it rather personally. (2) I always took it rather personally.

Οπεδλξζενθε ρ γλΰγξλξμ β οπξψεδψεμ (2) �βλ�εςρ�, οξ μνενθώ Δζ.Λθχΰ, πΰηγξβξπνϋμ ύκβθβΰλενςξμ οπεδλξζενθ�, β κξςξπξμ ρκΰησεμξε ρςξθς β τξπμε οεπτεκςΰ νΰρςξ�ωεγξ βπεμενθ (1). Ξαΰ βϋρκΰηϋβΰνθ� ηΰμεςνξ ξςλθχΰώςρ� δπσγ ξς δπσγΰ κξνςπΰρςνϋμθ οπθηνΰκΰμθ οξ οπθνφθοσ «κξνςΰκςνξρςθ / δθρςΰνςνξρςθ». Οεπβξε βϋρκΰηϋβΰνθε ροπΰβεδλθβξ β μξμενς πεχθ, ΰ βςξπξε ξςδΰλ�ες «δειρςβθε» ξς μξμενςΰ πεχθ. Εωε ξδνθμ νΰθαξλεε δξκΰηΰςελόνϋμ οπθμεπξμ κξνκσπενφθθ �βλ�εςρ� σοξςπεαλενθε τξπμϋ ασδσωεγξ βπεμενθ ξαωεγξ βθδΰ θ νΰρςξ�ωεγξ δλθςελόνξγξ δλ� ξαξηνΰχενθ� ρξαϋςθι β ασδσωεμ: (3) He will leave for London tomorrow. (4) He is leaving for London tomorrow.

Ρ γλΰγξλΰμθ δβθζενθ� αξλόψξι πΰηνθφϋ μεζδσ βϋρκΰηϋβΰνθ�μθ νε νΰαλώδΰεςρ�, ςΰκ κΰκ β ρεμΰνςθκε γλΰγξλξβ δβθζενθ� β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε νΰαλώδΰεςρ� ρεμΰ ςΰκ νΰηϋβΰεμξι σρςπεμλεννξρςθ β ασδσωεε. Κ ρκΰηΰννξμσ νεξαυξδθμξ ςΰκζε δξαΰβθςό, χςξ τσςσπΰλόνξρςό δειρςβθ� ύκρολθφθπσεςρ� ρ βπεμεννϋμ θδενςθτθκΰςξπξμ tomorrow. έςξς ρλσχΰι κξνκσπενφθθ οπεδρςΰβλ�εςρ� βξημξζνϋμ πΰρρμξςπεςό κΰκ πεησλόςΰς δβξινξι (ρςσοενχΰςξι) πεδσκφθθ οξ κΰςεγξπθθ βθδΰ θ οξ κΰςεγξπθθ βπεμενθ PrC (←PrL(← FI)):

He is leaving for London tomorrow. (← He leaves for London tomorrow. (←He will leave for London tomorrow.))

«Κξνκσπθπξβΰςό» μξγσς ςΰκζε θ βθδξβπεμεννϋε τξπμϋ γλΰγξλΰ, νΰυξδ�ωθερ� β ξοοξηθφθθ. Β ύςξμ ρλσχΰε ρθνξνθμθ� τξπμ �βλ�εςρ� ρλεδρςβθε νειςπΰλθηΰφθθ. Οπθμεπξμ ςΰκξι κξνκσπενφθθ μξγσς ρλσζθςό τξπμϋ οπξρςξγξ οπξψεδψεγξ θ οεπτεκςΰ οπξψεδψεγξ βπεμενθ β οπθδΰςξχνϋυ οπεδλξζενθ�υ, ββξδθμϋυ ρξώηξμ after:

(5) I ate my lunch after my wife had come back from her shopping.

(6) I ate my lunch after my wife came back from her shopping.

�ΰκθμ ξαπΰηξμ, κ οξν�ςθώ «κξνκσπθπσώωθε» βθδξβπεμεννϋε τξπμϋ ρξβπεμεννξγξ ΰνγλθιρκξγξ �ηϋκΰ μξζνξ ξςνερςθ ρλσχΰθ ξρξαξγξ τσνκφθξνΰλόνξγξ βΰπόθπξβΰνθ� τξπμ, νε ξαπΰησώωθυ χεςκσώ βθδξβσώ ξοοξηθφθώ (νΰοπθμεπ, οπεςεπθς θ οεπτεκς νΰρςξ�ωεγξ βπεμενθ) θ ρςσοενχΰςξι πεδσκφθθ (νΰοπθμεπ, τξπμϋ ασδσωεγξ βπεμενθ ξαωεγξ βθδΰ θ νΰρςξ�ωεε δλθςελόνξε).

Νΰμ οπεδρςΰβλ�εςρ�, χςξ τσνκφθξνΰλόνξ-ρεμΰνςθχερκξε βΰπόθπξβΰνθε ρβ�ηΰνξ ρ γπΰμμΰςθχερκξι ρθνξνθμθει, πΰρρμΰςπθβΰεμξι κΰκ ρλεδρςβθε ρξβοΰδενθ� βΰπθΰνςξβ ηνΰχενθι ξδνθυ εδθνθφ ρ βΰπθΰνςΰμθ (θλθ θνβΰπθΰνςΰμθ) δπσγθυ. έςξμσ βξοπξρσ β χΰρςνξρςθ οξρβ�ωενξ θρρλεδξβΰνθε ΐ.Δξπξδνϋυ (4, 107). Ε.Ψενδελόρ β ρβξώ ξχεπεδό δΰες ρλεδσώωεε ξοπεδελενθε μξπτξλξγθχερκθμ ρθνξνθμΰμ: «Ρθνξνθμϋ – ύςξ ρλξβξτξπμϋ ρ ξδθνΰκξβϋμ (θλθ αλθηκθμ) δενξςΰςθβνϋμ θ ρ πΰηλθχνϋμ κξννξςΰςθβνϋμ ηνΰχενθεμ» (6, 46). Βθδξβπεμεννϋε τξπμϋ γλΰγξλΰ, «κβΰηθρθνξνθμθχνϋ» (3, 75), ς.κ. νερμξςπ� νΰ ρβξώ ρμϋρλξβσώ αλθηξρςό, ξνθ ρξυπΰν�ώς ξοπεδελεννξε πΰηλθχθε β ηνΰχενθθ. Γπΰμμΰςθχερκθε τξπμϋ �βλ�ώςρ� κξνςεκρςσΰλόνϋμθ ρθνξνθμΰμθ: τσνκφθξνΰλόνξ – ρεμΰνςθχερκξε βΰπόθπξβΰνθε ξασρλξβλενξ βλθ�νθεμ βνσςπεννεγξ θ βνεψνεγξ βεπαΰλόνξγξ κξνςεκρςξβ.

Λθςεπΰςσπΰ:

1. ΐ.Υ. Βξρςξκξβ. Πσρρκΰ� γπΰμμΰςθκΰ, ΡΟα, 1851.

2. Μ.ί. Αλξυ, Ν.Β. Δΰνχεεβΰ. Ρςθλθρςθχερκθι ΰροεκς γπΰμμΰςθχερκξι τξπμϋ (κ οπξαλεμε ξοοξηθφθξννξγξ ηΰμεωενθ�), «Τθλξλξγθχερκθε νΰσκθ», 1983, Ή 3.

3. Μ.ί. Γλξβθνρκΰ�. Ρεμΰνςθκΰ, οπΰγμΰςθκΰ θ ρςθλθρςθκΰ βθδξ-βπεμεννϋυ τξπμ, «Γπΰμμΰςθχερκθε θρρλεδξβΰνθ�. Τσνκφθξνΰλόνξ-ρςθλθχερκθι ΰροεκς», Μ., 1989.

4. ΐ.Θ. Δξπξδνϋυ. Βΰπόθπξβΰνθε γλΰγξλόνϋυ τξπμ β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε. Υΰπόκξβ, 1988.

5. Ξ.ΐ. Κπϋλξβΰ, Ε.Ν. Πεμχσκξβΰ. Βΰπθΰςθβνξρςό γπΰμμΰςθχερκθυ τξπμ κΰκ θρςξχνθκ ςεκρςξβξι εκροπερρθθ. «Τθλξλξγθχερκθε νΰσκθ», 2001, Ή 2.

6. Ε.Θ. Ψενδελόρ. Μνξγξηνΰχνξρςό θ ρθνξνθμθ� β γπΰμμΰςθκε, Μ.., 1970.

7. J.Leech. Meaning and the English verb, London, N.-Y. 1974.

Xülasə

Məqalədə ingilis dilində müxalif reduksiyanın üç tipi – neytrallaşma, transpozisiya və konkurensiya tipləri nəzərdən keçirilir. Hər üç tip reduksiya iki dilin – rus və ingilis dillərinin materialları əsasında qarşılaşdırılır. Məqalədə, habelə, reduksiyanın “kontaktlıq / distantlıq” məsələləri də araşdırılır.

Summary

The three types of oppositional reduction – neutralization, transposition, competition types are considered in this article. These three types of reduction are opposed, investigated in the basis of two language – russian and English languages materials. Contactness/ distantness problems of reduction are also investigated in the article.

Μερξοξςΰμρκΰ� φθβθλθηΰφθ� - ξδνΰ θη δπεβνειψθυ, ερλθ νε ρΰμΰ� δπεβν�� β μθπε. Θμεννξ β Ψσμεπε β κξνφε 4 ςϋρ.δξ ν.ύ. χελξβεχερκξε ξαωερςβξ εδβΰ λθ νε βοεπβϋε βϋψλξ θη ρςΰδθθ οεπβξαϋςνξρςθ θ βρςσοθλξ β ύοξυσ δπεβνξρςθ, ξςρώδΰ νΰχθνΰεςρ� οξδλθννΰ� θρςξπθ� χελξβεχερςβΰ. Ψσμεπθιφϋ - ολεμενΰ νεθηβερςνξγξ οπξθρυξζδενθ�, β κξνφε 4 ςϋρ.δξ ν.ύ. ξρβξθλθ δξλθνσ �θγπΰ θ Εβτπΰςΰ. έςΰ μερςνξρςό (Μερξοξςΰμθ�)-κξλϋαελό χελξβεχερςβΰ, θμεννξ ηδερό, μεζδσ �θγπξμ θ Εβτπΰςξμ, οξ δπεβνθμ οπεδΰνθ�μ, νΰυξδθλρ� πΰιρκθι ρΰδ, ηδερό ζε βξηνθκ μθτ ξ οξςξοε. Θμεννξ β δπεβνθυ γξρσδΰπρςβΰυ Μεζδσπεχό� αϋλΰ θηξαπεςενΰ οθρόμεννξρςό, ββεδενΰ οεπβΰ� ηΰκξνξδΰςελόνΰ� ρθρςεμΰ. Οεπευξδ ξς οεπβξαϋςνξρςθ κ δπεβνξρςθ, «ξς βΰπβΰπρςβΰ κ φθβθλθηΰφθθ» ξηνΰχΰες ρλξζενθε κσλόςσπϋ οπθνφθοθΰλόνξ νξβξγξ ςθοΰ θ πξζδενθε νξβξγξ ςθοΰ ρξηνΰνθ�. Μϋψλενθε χελξβεκΰ οεπβξαϋςνξι κσλόςσπϋ μξζνξ ξοπεδελθςό κΰκ «κξμολεκρνξε», ρ οπεξαλΰδΰνθεμ οπεδμεςνξι λξγθκθ. Σπξβενό πΰηβθςθ� οεπβξαϋςνξι λθχνξρςθ μξζνξ νΰηβΰςό δξπετλεκρθβνϋμ. Ρ πξζδενθεμ φθβθλθηΰφθθ βξηνθκΰες «ςεξπεςθχερκΰ�» ςεκρςξβΰ� δε�ςελόνξρςό. Οξ ρσωερςβσ β ρβξθυ ξρνξβΰυ κσλόςσπΰ δπεβνξρςθ θ ρξοσςρςβσώωθι ει ςθο ρξηνΰνθ� θ μϋψλενθ� νε ξςλθχΰεςρ� οπθνφθοθΰλόνϋμ ξαπΰηξμ ξς ρξβπεμεννξι κσλόςσπϋ θ ρξηνΰνθ�. Κ ύςξι νξβξι κσλόςσπε αϋλΰ οπθχΰρςνΰ λθψό χΰρςό δπεβνεγξ ξαωερςβΰ, οεπβξνΰχΰλόνξ, βεπξ�ςνξ, βερόμΰ νεαξλόψΰ�; β Μερξοξςΰμθθ νξβϋι ςθο λώδει-νξρθςελει ςΰκξι κσλόςσπϋ λσχψε βρεγξ οπεδρςΰβλ�λθ τθγσπϋ ψσμεπρκξγξ χθνξβνθκΰ-αώπξκπΰςΰ θ σχενξγξ οθρφΰ.

Νΰ οπξς�ζενθθ βρεγξ οεπθξδΰ δπεβνξρςθ οεπβξαϋςνΰ� κσλόςσπΰ ρξυπΰν�λΰρό θ ρξρσωερςβξβΰλΰ αξκ ξ αξκ ρ δπεβνει. Νεμΰλξβΰζνσώ πξλό β ρςΰνξβλενθθ θ ηΰκπεολενθθ νξβξι κσλόςσπϋ δπεβνεγξ ξαωερςβΰ ρϋγπΰλΰ οθρόμεννξρςό, ρ οξ�βλενθεμ κξςξπξι ρςΰλθ βξημξζνϋ νξβϋε τξπμϋ υπΰνενθ�, οεπεδΰχθ θντξπμΰφθθ. Οθρόμεννξρςό, θλθ οθρόμεννΰ� ρλξβερνξρςό οπεδρςΰβλ�ες ρξαξι ρθρςεμσ νξπμ οξρςπξενθ�, χςενθ�, υπΰνενθ� θ βξροπξθηβεδενθ� οθρόμεννϋυ ςεκρςξβ θ ρξβξκσονξρςό οθρόμεννϋυ οπξθηβεδενθι, οπθνΰδλεζΰωθυ κξνκπεςνξι κσλόςσπνξι ςπΰδθφθθ. Β κσλόςσπε δπεβνει Μερξοξςΰμθθ οθρόμεννξρςθ οπθνΰδλεζθς ξρξαξε μερςξ; θηξαπεςεννΰ� ψσμεπΰμθ κλθνξοθρό - ρΰμξε υΰπΰκςεπνξε θ βΰζνξε θη ςξγξ, χςξ αϋλξ ρξηδΰνξ δπεβνε μερξοξςΰμρκξι φθβθλθηΰφθει. Γξβξπ� ξ Εγθοςε οεπεδ γλΰηΰμθ βρςΰώς οθπΰμθδϋ, ρτθνκρϋ, πΰηβΰλθνϋ υπΰμξβ. Β Μερξοξςΰμθθ νθχεγξ οξδξανξγξ νε ρξυπΰνθλξρό, πΰηβε χςξ οθρόμεννϋε οΰμ�ςνθκθ, μνξζερςβξ κλθνξξαπΰηνϋυ νΰδοθρει νΰ ςΰαλθχκΰυ θη γλθν θ αΰπελόετΰυ.

Μερξοξςΰμρκΰ� οθρόμεννξρςό β ρβξει δπεβνειψει, οθκςξγπΰτθχερκξι τξπμε οξ�βλ�εςρ� νΰ πσαεζε 4-3 ςϋρ.δξ ν.ύ.Β πΰννει οθκςξγπΰτθχερκξι οθρόμεννξρςθ αϋλξ ρβϋψε οξλσςξπΰ ςϋρ�χ ηνΰκξβ-πθρσνκξβ. Ρΰμϋε δπεβνθε οθρόμεννϋε ρξξαωενθ� οπεδρςΰβλ�λθ ρξαξι ρβξεξαπΰηνϋε πεασρϋ, οξν�ςνϋε ςξλόκξ ρξρςΰβθςελ�μ θ λθφΰμ, οπθρσςρςβσώωθμ οπθ ηΰοθρθ. Δπεβνειψθε ςεκρςϋ - ύςξ ξοθρθ οξλσχεννϋυ θλθ βϋδΰννϋυ οπξδσκςξβ θ θμσωερςβΰ, δξκσμενςϋ, πεγθρςπθπσώωθε ξαμεν μΰςεπθΰλόνϋμθ φεννξρς�μθ. Ρτεπΰ οπθμενενθ� κλθνξοθρθ πΰρψθπ�εςρ�, οξ�βλ�ώςρ� οπξρςπΰννϋε ρςπξθςελόνϋε θλθ ηΰκλΰδνϋε νΰδοθρθ, κσλόςξβϋε ςεκρςϋ-ροθρκθ οπξτερρθι, ρςπΰν, πϋα, μθνεπΰλξβ, πΰρςενθι. Ψσμεπρκΰ� κλθνξοθρό οξλσχΰες ψθπξκξε πΰροπξρςπΰνενθε. Ρ ρεπ.3 ςϋρ.δξ ν.ύ. εε θροξλόησώς ΰκκΰδφϋ, ρεμθςξ�ηϋχνϋε ζθςελθ Φενςπΰλόνξι θ Ρεβεπνξι Μερξοξςΰμθθ. Βοξρλεδρςβθθ ΰκκΰδφϋ σςβεπδθλθρό θ νΰ ώγε Δβσπεχό�, χςξ οπθβελξ κ εγξ ξαϊεδθνενθώ β φΰπρςβξ Ψσμεπΰ θ ΐκκΰδΰ. Οξηδνεε ύςΰ ςεππθςξπθ� ρςΰλΰ νΰηϋβΰςόρ� Βΰβθλξνθει. Βΰβθλξνρκΰ� λθςεπΰςσπΰ β ρώζεςνξμ ξςνξψενθθ κΰκ ασδςξ φελθκξμ βϋψλΰ θη λθςεπΰςσπϋ ψσμεπρκξι. Θ βρε ζε κξε-κΰκθε θημενενθ� νΰαλώδΰώςρ�. Βρ� ψσμεπρκΰ� λθςεπΰςσπΰ θηξαθλσες οξβςξπΰμθ, β νει νΰαλώδΰεςρ� κξμοξηθφθξννΰ� πΰρολϋβχΰςξρςό. Νερμξςπ� νΰ ςξ χςξ πΰημεπϋ κλθνξοθρνϋυ ςΰαλθχεκ νε θημενθλθρό, νΰ νθυ σμεωΰεςρ� αξλόψε ςεκρςΰ.

Β νΰχΰλε 2 ςϋρ. δξ ν.ύ. κλθνξοθρό ηΰθμρςβσώς υεςςϋ, ΰ ξκξλξ 1500 γ.δξ ν. ύ. ζθςελθ Σγΰπθςΰ νΰ εε ξρνξβε ρξηδΰώς σοπξωεννσώ ρλξγξβσώ κλθνξοθρό. Θ βξημξζνξ ξνΰ οξβλθ�λΰ νΰ τξπμθπξβΰνθε τθνθκθιρκξγξ οθρόμΰ, ξς κξςξπξγξ αεπσς νΰχΰλξ γπεχερκθι θ ρξξςβεςρςβεννξ αξλεε οξηδνθε ΰλτΰβθςϋ. Β 1 ςϋρ.δξ ν.ύ. κλθνξοθρό ηΰθμρςβσώς σγΰπθςϋ, οεπρϋ ρξηδΰώς ρβξε κλθνξοθρνξε οθρόμξ. �ΰκθμ ξαπΰηξμ κλθνξοθρό ξοπεδελθλΰ βξ μνξγξμ κσλόςσπνϋι ξαλθκ οεπεδνεΰηθΰςρκξγξ πεγθξνΰ β δπεβνξρςθ. Οπερςθζ μερξοξςΰμρκξι κσλόςσπϋ θ οθρόμεννξρςθ αϋλ ρςξλό βελθκ, χςξ βξ βςξπξι οξλξβθνε 2 ςϋρ. δξ ν.ύ., ΰκκΰδρκθι �ηϋκ θ κλθνξοθρό ρςΰνξβ�ςρ� ρπεδρςβξμ μεζδσνΰπξδνξγξ ξαωενθ� νΰ βρεμ Αλθζνεμ Βξρςξκε.

Δπεβνε μερξοξςΰμρκΰ� ρλξβερνξρςό βκλώχΰες κΰκ οΰμ�ςνθκθ τξλόκλξπνξγξ οπξθρυξζδενθ� - «λθςεπΰςσπνϋε» ξαπΰαξςκθ ύοθχερκθυ οξύμ, ρκΰηξκ, ρξαπΰνθ� οξρλξβθφ, ςΰκ θ οπξθηβεδενθ� ΰβςξπρκθε, οπεδρςΰβλ�ώωθε οθρόμεννσώ ςπΰδθφθώ.

Ψσμεπρκΰ� μθτξλξγθ� - ξδνΰ θη δπεβνειψθυ. Κΰκ αϋλξ ξςμεχενξ, μθτϋ ξ ρξςβξπενθθ μθπΰ, ξ βρεμθπνξμ οξςξοε αϋλθ πξζδενϋ ψσμεπΰμθ. Ρξηδΰνϋ αϋλθ οπξθηβεδενθ� γεπξθχερκξγξ υΰπΰκςεπΰ, βξαπΰβψθε β ρεα� ηνΰνθ� ξα θρςξπθθ νΰπξδΰ, ξκπσζΰώωεμ μθπε θ οξδβθγΰυ βελθκθυ οπεδκξβ.

Ψσμεπξ-βΰβθλξνρκσώ κσλόςσπσ μξζνξ νΰηβΰςό φθβθλθηΰφθει οθρόμεννξρςθ, οξρκξλόκσ κξλθχερςβξ οθρόμεννϋυ οΰμ�ςνθκξβ οπεβξρυξδθς οΰμ�ςνθκθ βεωερςβεννϋε. Γπξμξηδκθι θ νεσδξανϋι δλ� οθρόμΰ μΰςεπθΰλ-γλθνΰ, ξκΰηΰλρ� εδβΰ λθ νε ρΰμϋμ νΰδεζνϋμ υπΰνθλθωεμ δπεβνεγξ ρλξβΰ. Οξ χθρλσ ρξυπΰνθβψθυρ� οπξθηβεδενθι λθςεπΰςσπΰ κλθνξοθρνΰ� οπεβξρυξδθς μνξγθε λθςεπΰςσπϋ δπεβνξρςθ. Νΰ οεπβϋυ οξπΰυ οθρόμεννξρςό νε θμελΰ κ ρλξβερνξρςθ, κ λθςεπΰςσπε νθκΰκξγξ ξςνξψενθ� θ, ασδσχθ θηξαπεςενΰ ρ οπΰκςθχερκξι φελόώ, ξαρλσζθβΰλΰ υξη�ιρςβξ. Κΰκ θηβερςνξ, οεπβϋμθ ρθρςεμσ ηΰοθρθ ρξηδΰλθ ψσμεπϋ. Δλ� σχεςΰ θμσωερςβΰ β Ψσμεπε θροξλόηξβΰλθ ρθρςεμσ γλθν�νϋυ ψΰπθκξβ. Ρνΰχΰλΰ κΰζδϋι ψΰπθκ ξαξηνΰχΰλ ξδθν ξαϊεκς, νΰοπθμεπ, κξπξβσ, αΰπΰνΰ. Ηΰςεμ πΰημεπϋ ψΰπθκΰ ρςΰλθ μεν�ςόρ� νΰ νθυ ρςΰλθ οξ�βλ�ςόρ� οξμεςκθ, γξβξπ�ωθε ξ βερε. Ψΰπθκθ ρκλΰδϋβΰλθρό β γλθν�νϋι κξνςεινεπ, νΰ κξςξπξμ αϋλΰ οεχΰςό βλΰδελόφΰ. Κξγδΰ νσζνξ αϋλξ σηνΰςό ξ κξλθχερςβε θμσωερςβΰ κΰκξγξ-λθαξ χελξβεκΰ, κξνςεινεπ νσζνξ αϋλξ πΰηαθςό. Ηΰςεμ νΰ κξνςεινεπε βμερςε ρ οεχΰςόώ ρςΰλΰ οξ�βλ�ςόρ� κπΰςκΰ� θντξπμΰφθ� ξ εγξ ρξδεπζθμξμ. Β ρλεδρςβθθ ύςξγξ σζε νε νΰδξ αϋλξ πΰηαθβΰςό κξνςεινεπ. �ΰκθμ ξαπΰηξμ, οξ�βθλθρό οεπβϋε γλθν�νϋε ςΰαλθχκθ ρ οεπβξι οθρόμεννξι θντξπμΰφθει. Οξνΰχΰλσ αϋλθ οθκςξγπΰμμϋ-«ρθμβξλ-κΰπςθνκΰ».Ηΰςεμ οξ�βθλθρό θδεξγπΰμμϋ «ρθμβξλ-θδε�». Νΰοπθμεπ, ηνΰκ οςθφϋ ρ �ιφξμ ξαξηνΰχΰλ ολξδξβθςξρςό. Ηΰςεμ οξρςεοεννξ ρςΰλ μεν�ςόρ� ρςθλό οθρόμΰ. Βρε ρθμβξλϋ πΰρκλΰδϋβΰλθρό νΰ κξπξςκθε ξςπεηκθ-κλθνό�, ξςρώδΰ θ νΰηβΰνθε οθρόμεννξρςθ. έςθ κλθνό� ρξηδΰβΰλθρό ρ οξμξωόώ οΰλξχκθ ρ ςπεσγξλόνϋμ κξνφξμ. Ρλξβΰπό οξρςξ�ννξ οξοξλν�εςρ�. Οθρόμεννξρςό ρξηδΰες σζε νε ςξλόκξ ΰδμθνθρςπΰςθβνϋε θ ώπθδθχερκθε μΰςεπθΰλϋ, νξ θ λθςεπΰςσπνϋε οπξθηβεδενθ�. Δπεβνεβξρςξχνΰ� λθςεπΰςσπΰ, β χΰρςνξρςθ κλθνξοθρνΰ� οπξνθηΰνΰ μθτξλξγθει, πελθγθει, τξλόκλξπ ζε ρξρςΰβλ�ες εε κξρς�κ.

Πξδξρλξβνσώ βρει ρςθυξςβξπνξι ύοθχερκξι οθρόμεννξι λθςεπΰςσπϋ Ρςΰπξγξ Ρβεςΰ ρλεδσες νΰχθνΰςό ρ οξύμϋ ξ Γθλόγΰμεψε. έςξ ρΰμϋι βϋδΰώωθιρ� οΰμ�ςνθκ ψσμεπξ-βΰβθλξνρκξι ρλξβερνξρςθ. Ηδερό οξβερςβσεςρ� ξ οξθρκΰυ αερρμεπςθ� θ ρςΰνξβθςρ� βξοπξρ ξ ρμϋρλε χελξβεχερκξγξ ρσωερςβξβΰνθ�. Αϋλ νΰιδεν φελϋι φθκλ ψσμεπρκθυ οξύμ ξ Γθλόγΰμεψε θ νερκξλόκξ αξλεε οξηδνθυ ΰκκΰδρκθυ βεπρθι ύοξρΰ.

ΐκκΰδρκθι ύοξρ ξ Γθλόγΰμεψε - νε οπξρςξε οξβςξπενθε ψσμεπρκθυ ρκΰηΰνθι ξ γεπξε, ΰ οπξθηβεδενθε, ξςπΰηθβψεε ρλξζνσώ μθπξβξηηπενχερκσώ ύβξλώφθώ, κξςξπσώ βμερςε ρ βΰβθλξνρκθμ ξαωερςβξμ οπξδελΰλθ γεπξθ ψσμεπρκθυ ρκΰηΰνθι.

Ψσμεπρκθε οερεννϋε ρκΰηΰνθ� ξ Γθλόγΰμεψε ύςξ ρκξπεε βξλψεανϋε ρκΰηκθ, θλθ οξδξαθε αϋλθν, ΰ βΰβθλξνρκξε ρκΰηΰνθε νΰηϋβΰεςρ� ύοξοεει. Ηδερό θμεες μερςξ ρκξμοξνξβΰννξρςό μΰςεπθΰλΰ. Κξνεχνξ ζε μΰςεπθΰλ - ψσμεπρκθι, ξδνΰκξ ηδερό γλσαθνΰ μϋρλθ, χσβρςβ, ξαπΰηξβ. Θ γεπξθ ηδερό πΰηνϋε. Γθλόγΰμεψ ψσμεπρκθι ρκξπεε ρκΰηξχνϋι οεπρξνΰζ, β ςξ βπεμ� κΰκ βΰβθλξνρκθι γεπξι οπεδρςΰες οεπεδ νΰμθ β πΰηβθςθθ.

Οθρόμεννξρςό - γπΰτθχερκΰ� ρθρςεμΰ ηΰοθρθ ρβεδενθι, ξδνΰ θη τξπμ ρσωερςβξβΰνθ� χελξβεχερκξγξ �ηϋκΰ. Ρξβπεμεννΰ� οθρόμεννξρςό οπξψλΰ δξρςΰςξχνξ δλθςελόνϋι οεπθξδ ρςΰνξβλενθ�. Θηνΰχΰλόνξ λώδθ νε ξαλΰδΰλθ νθκΰκξι οθρόμεννξρςόώ. Οξύςξμσ αϋλξ ςπσδνξ οεπεδΰβΰςό θντξπμΰφθώ νΰ αξλόψθε πΰρρςξ�νθ�. Θηβερςνΰ� λεγενδΰ, πΰρρκΰηΰννΰ� Γεπξδξςξμ, ξ οεπρθδρκξμ φΰπε Δΰπθθ 1 γλΰρθς, χςξ κΰκ ςξ πΰη ξν οξλσχθλ οξρλΰνθε ξς κξχεβνθκξβ ρκθτξβ. Οξρλΰνθε βκλώχΰες β ρεα� χεςϋπε οπεδμεςΰ: οςθφσ, μϋψό, λ�γσψκσ θ ρςπελϋ. Γξνεφ ρξξαωθλ, χςξ εμσ αξλόψε νεχεγξ ρκΰηΰςό θ σευΰλ. Φΰπό Δΰπθι οξρχθςΰλ, χςξ ρκθτϋ ξςδΰώς ρεα� β εγξ βλΰρςό θ β ηνΰκ οξκξπνξρςθ οπθνερλθ εμσ ηεμλώ, βξδσ θ νεαξ, θαξ μϋψό ξηνΰχΰες ηεμλώ, λ�γσψκΰ – βξδσ, οςθφΰ – νεαξ, ΰ ρςπελϋ ξηνΰχΰώς, χςξ ρκθτϋ ξςκΰηϋβΰώςρ� ξς ρξοπξςθβλενθ�. Ξδνΰκξ ξδθν θη μσδπεφξβ βξηπΰηθλ Δΰπθώ. Ξν θρςξλκξβΰλ οξρλΰνθε ρκθτξβ ρξβεπψεννξ θνΰχε: «ερλθ βϋ, οεπρϋ, κΰκ οςθφϋ νε σλεςθςε β νεαξ, θλθ, κΰκ μϋψθ νε ηΰπξεςερό β ηεμλώ, θλθ, κΰκ λ�γσψκθ, νε οξρκΰχεςε β αξλξςξ, ςξ νε βεπνεςερό νΰηΰδ, οξπΰζεννϋε ύςθμθ ρςπελΰμθ». Κΰκ ξκΰηΰλξρό οξςξμ, ύςξς μσδπεφ ξκΰηΰλρ� οπΰβ.

έςΰ λεγενδΰ γξβξπθς ξ ςξμ, χςξ οεπβξνΰχΰλόνξ λώδθ οϋςΰλθρό οεπεδΰβΰςό θντξπμΰφθώ οπθ οξμξωθ πΰηλθχνϋυ οπεδμεςξβ. Κξνεχνξ ζε, οπεδμεςνξε οθρόμξ νε αϋλξ ρΰμϋμ σδξανϋμ ρπεδρςβξμ οεπεδΰχθ θντξπμΰφθθ θ ρξ βπεμενεμ λώδθ οπθδσμΰλθ αξλεε σνθβεπρΰλόνϋε θνρςπσμενςϋ.

Δπεβνε μερξοξςΰμρκΰ� ρλξβερνξρςό, εε ςεμΰςθκΰ, οξύςθκΰ, ρΰμξ βθδενθεμθπΰ θ χελξβεκΰ ξκΰηΰλθ ηνΰχθςελόνξε βξηδειρςβθε νΰ λθςεπΰςσπϋ ρξρεδνθυ νΰπξδξβ, νΰ λθςεπΰςσπσ Εβπξοϋ, Βΰβθλξν ξρςΰβΰλρ� β οΰμ�ςθ μνξγθυ οξκξλενθι οεπβϋμ «μθπξβϋμ φΰπρςβξμ», νΰρλεδνθκξμ κξςξπξγξ βϋρςσοΰλθ οξρλεδσώωθε βελθκθε θμοεπθθ.

Λθςεπΰςσπΰ:

1.Τπθδπθυ Θ. Θρςξπθ� οθρόμΰ, Μ. 2004

2.Κπΰμεπ Ρ. «Μθτξλξγθ� Ψσμεπΰ θ ΐκκΰδΰ», Μ.: Οπξρβεωενθε, 1977

3.Υπερςξμΰςθ� οξ θρςξπθθ Δπεβνεγξ Βξρςξκΰ, χ.1-2, Μ.; 1980

4.Τθνγΰπες Ρ. «Μθτϋ θ λεγενδϋ Δπεβνεγξ Βξρςξκΰ»; Μ.:Νξπθνς, 2002

5.Μθτξλξγθ�, ένφθκλξοεδθ�, -Μ.: Αελτΰκρ,2002

6.Δπεβνθε φθβθλθηΰφθθ; οξδ πεδ. Γ.Μ.Αξνγΰπδ -Λεβθνΰ, Μ.;1989

7.Θρςπθν Β.ΐ. Βξηνθκνξβενθε θ πΰηβθςθε οθρόμΰ. Μ.;1965

8.Δθπθνγεπ Δ. ΐλτΰβθς. Μ.;1963

9.Δξαλόυξτεπ έ. Ηνΰκθ θ χσδερΰ. Μ.; 1963.

Μφπ�κκ�α ςΰπθυθ ιξλ κεχμθψ υΰλγϋμϋηϋν δθλθνθν λφό�ς ς�πκθαθνθν η�νύθνλ�ψμ�ρθνδ� αθπ νεχ� ρώη βΰπδϋπ κθ, ξνλΰπϋν υφρσρθ χ�κθρθ, πξλσ βΰπδϋπ. Αελ� ρώηλ�πδ�ν αθπθ δ� «ΰιΰγ» ρώηφδφπ.

�ΰ γ�δθμ ηΰμΰνλΰπδΰν ασ ύφν�δ�κ «ΰιΰγ» θρμθ ώη τξνξ-μξπτξλξζθ ύώπκ�μθνθ ρΰυλΰμΰγλΰ α�πΰα�π, �λΰβ� μ�ϊΰηθ μ�νΰλΰπδΰ, ω�μχθνθν ρώη αθπλ�ψμ�λ�πθνθν ς�πκθαθνδ� θρς�π θρμθ, θρς�πρ� δ� τελθ αθπλ�ψμ�λ�π ξλρσν – ιΰ αθπθνϊθ, ιΰ δΰ θκθνϊθ ς�π�τ κθμθ θψλ�νμ�κδ�δθπ.

«ΐιΰγ» - 1) ΐψΰόϋ �ςπΰτϋν οεπθτεπθκ ρεγμενςθ, α�δ�νθν θρςθνΰδ νώγς�ρθ. (1-191).

2) Αθπ ρϋπΰ ψειλ�πθν ΰιΰόΰ ξυψΰιΰν, ιεπ� δθπ�ν�ν ωθρρ�ρθ, δΰιΰόϋ. Μΰρΰνϋν ΰιΰόϋ, ν�πδθβΰνϋν ΰιΰόϋ β� ρ. (2-67).

3) Ρξν, ΰυϋπ ΰνλΰμϋνδΰ, μ�ρ�λ�ν: Κ�νδθν ΰιΰόϋνδΰν αθπ ασλΰγ ΰυϋπ. Ξνσν ρώηλ�πθνθν ν� αΰψϋ βΰπ, ν� δ� ΰιΰόϋ.

«ΐιΰγ» ρώηφ ω�μ μξπτξλξζθ, ω�μ δ� ρθνςΰκςθκ ιξλλΰ ρώη ιΰπΰνμΰρϋνδΰ τ�ΰλ θψςθπΰκ εδθπ.

ΐιΰγλϋ (ρθτ�ς) – ΰιΰόϋ ξλΰν ΰνλΰμϋνδΰ, μ�ρ�λ�ν, ΰιΰγλϋ ψκΰτ, ΰιΰγλϋ οΰλςΰπΰρΰν β� ρ.

ΐιΰγρϋη (ρθτ�ς) – γϋχϋ ξλμΰιΰν: ΐιΰγρϋη ΰδΰμ γΰνΰδρϋη γσψ κθμθδθπ. Ξπΰγ γσψϊσόΰηϋν ω�π θκθ ΰιΰόϋνϋ αθχμθψ, ξ κθχθκ ωειβΰν ΰιΰγρϋη γΰλμϋψδϋ. (ΐ. Ψΰθγ)

ΐιΰγρϋη – κθχθλςμ� μ�νΰλϋ θρθμ κθμθ θψλ�νθπ.

ΐιΰγλΰμΰγ (τελ) – ςΰοδΰλΰμΰγ, �ημ�κ, ΰιΰόϋ θλ� μ�ωβ εςμ�κ.

ΐιΰγλΰψμΰγ (τελ) – αθπθ θλ� α�πΰα�π, αθπύ� ιεπθμ�κ, αθπθ θλ� ΰιΰγλΰψμΰγ.

ΐςΰμ ελ� ςεη-ςεη ιεπθιθπδθ κθ, ωεχ αθπθμθη ξνσνλΰ ΰιΰγλΰψΰ αθλμθπδθκ.

ΐιΰγλΰνμΰγ – μ�ϊΰηθ μ�νΰδΰ ρϋυϋλμΰγ, �ηθψδθπθλμ�κ μ�νΰρϋνδΰ.

Μφπ�κκ�α ρώηφν ς�πκθα ωθρρ�ρθ κθμθ:

ΐιΰγφρςφ – 1) θρθμ κθμθ μ�ϊλθρλ�πδ� – ςξιδΰ β� ιΰυσδ ιΰρδΰ ΰιγφρςφλφκ εδ�ν (γσλλσγ εδ�ν) ΰδΰμΰ δειθπλ�π.

2) η�πτ κθμθ ς�λ�ρθκ, ξςσπμΰδΰν, ώς�πθ μ�νΰλΰπϋνδΰ, μ�ρ�λ�ν: ΐιΰγφρςφ π�τθγ�μ� αΰψ χ�κδθμ.

ΐιΰόϋιφνύφλ β� ΰιΰόϋΰόϋπ μφπ�κκ�α ρώηλ�πθ «ιφνύφλΰιΰγ» ψ�κλθνδ� δθλθμθηδ� θψλ�νθπ.

«ΐόϋπΰιΰγ» - μ�ϊΰηθ μ�νΰδΰ ωΰμθλ� γΰδϋνΰ δΰ δειθπλ�π.

ΐιΰγγΰαϋ – ασ ρώηφν θψςθπΰκϋ θλ� ξνλΰπλΰ Ϋ, ΫΫ β� ΫΫΫ νώβ ς�ιθνθ ρώη θπλ�ψμ�ρθ δφη�λςμ�κ ξλΰπ κθ, ω�μθν θρμθ ρώη αθπλ�ψμ�λ�πθνδ� ΰιΰγγΰαϋ ρώηφ ω�μ αθπθνϊθ, ω�μ δ� θκθνϊθ ς�π�τ κθμθ χϋυϋψ εδ� αθλ�π.

ΐιΰγΰλςϋ, ΰιΰγδΰψϋ, ΰιΰγιεπθ, ΰιΰγιξλσ μφπ�κκ�α θρθμλ�π μ�θψ�ςδ�, εβδ� δΰωΰ χξυ θρςθτΰδ� ξλσνΰν ρώηλπδθπ.

ΐιΰγιΰλϋν (ιΰλϋνΰιΰγ) ρθτ�ς β� η�πτ κθμθ θψλ�νθπ. Μ�ρ�λ�ν: Αΰωΰπ γϋψϋν ρξισόσνδΰ ΰιΰγιΰλϋν, αΰψϋΰχϋγ εβλ�πθν� ρσ δΰψϋιϋπδϋ (Μ. Ϊ�λΰλ).

ΐιΰγΰχδϋ – Μθλλθ ΰδ�ς-�ν�ν�λ�πθμθηδ�ν αθπθ αελ� ΰδλΰνϋπ. �ξιδΰν ρξνπΰ γϋηϋν θλκ δ�τ� ΰςΰ-ΰνΰ εβθν� ύ�λμ�ρθ μφνΰρθα�ςθλ� κεχθπθλ�ν ς�δαθπ.

ΐιΰόϋρφπφψκ�ν (ρθτ�ς) – �υλΰγϋ οξηόσν γΰδϋνΰ δειθλθπ.

ΐιΰγδΰψϋ (θρμ) ρώηφ δΰαΰνδΰψϋ βΰπθΰνςϋνδΰ θψλ�νθπ.

ΐιΰγΰλςϋ, ΰιΰγιξλσ μφπ�κκ�α θρθμλ�π μ�θψ�ςδ�, εβδ� θψλ�ν�ν ρώηλ�πδθπ.

ΐιΰγρειπθ «αΰψμΰγρειπθ» βΰπθΰνςϋνδΰ χϋυμΰγ τελθ θλ� αθπλθκδ� – αΰψμΰγρειπθν� χϋυμΰγ αθπλ�ψμ�ρθ ψ�κλθνδ� ω�μ θρθμ, ω�μ δ� τελθ αθπλ�ψμ� κθμθ θψλ�νθπ.

«ΐιΰγ» ρώηφνφν ΰςΰλΰπ ρώηφ β� μ�ρ�λλ�πδ� ώη ω�γθγθ β� μ�ϊΰηθ μ�νΰλΰπδΰ θψλ�νμ�ρθν� ν�η�π ρΰλΰγ:

1. Ιΰλΰν ΰιΰγ ςσςΰπ, ιεπθμ�η.

2. έ�η�ν ΰιΰόΰ δΰψ δ�ι�π.

3. Ιξπόΰνϋνΰ αΰυ, ΰιΰόϋνϋ σηΰς.

4. Ιΰυψϋ ξβχσνσν ςξπσνΰ ξβ ώη ΰιΰόϋ θλ� ύ�λ�π.

5. Χξυ α�πκ γΰχμΰ, ΰιΰόϋν δΰψΰ δ�ι�π.

6. ΐδΰμϋν ΰιΰόϋνδΰν χ�κ�ν χξυ ξλΰπ.

7. Δξρς αΰψΰ αΰυΰπ, δφψμ�ν ΰιΰόΰ.

8. ΐιΰγ φρςφνδ� ώλμ�κ δθηθ φρς� ρφπφνμ�κδ�ν ιΰυψϋδϋπ.

9. ΐιΰγ δ�ιμ�ι�ν δΰψ ξλμΰη, α�λΰ ύώπμ�ι�ν αΰψ.

10. Νΰωΰγ θψ ΰιΰγ ςσςμΰη.

11. Θκθ ΰιΰγ αθπ αΰψμΰόΰ ιεπλ�ψμ�η.

12. ίλ σηΰδϋλΰν ιεπ� ΰιΰγ σηΰδϋλμΰη.

13. Αθπ ΰιΰόϋ ασπδΰ, αθπ ΰιΰόϋ ύξπδΰ.

14. Ωειβΰν ΰιΰόϋνδΰν, θνρΰν δθλθνδ�ν ΰρϋλΰπ.

15. ΐιϋνϋν αξόΰηϋνΰ ρσ χϋυΰνδΰ,αΰλΰρϋνϋ ΰιΰόϋ ΰλςϋνΰ ΰλΰπ.

16. Θςδ�ν χξυ χΰπϋγ ξόσπλΰιΰν ξλμΰη, ΰμμΰ ΰιΰγλΰπϋ ω�μθψ� ιΰλϋνδϋπ.

17. Θςθν ιΰλϋ ΰπςϋγ δφψ�νδ� ιθι�ρθνθν ΰιΰόϋνϋ ύ�μθπ�π.

18. ήη ΰιΰόϋνδΰ ώηύ�ι� δξν αθχμ�.

Γϋπυΰιΰγ – χξυΰιΰγλϋλΰπ τ�ρθλ�ρθνδ�ν σησνρξβ χξυΰιΰγϊϋγλϋ αθπ ϊφϊφδφπ.

Οπξτ. Μ.ΐδθλξβ «Νθι� αελ� δειθπθκ» κθςΰαϋνδΰ γϋπυΰιΰγ ρώηφνφν ωΰπΰδΰν β� νεϊ� ιΰπΰνδϋόϋνϋ ς�ωλθλ εδ�π�κ γειδ εδθπ κθ, ΰιΰγ ώη ω�γθγθ μ�νΰρϋνδΰ, γϋπυ ρώηφ θρ� ρΰδ�ϊ� χξυλσγ αθλδθπ�ν ρώη κθμθ ύώρς�πθλθα: γϋπυασλΰγ, γϋπυασόσμ, γϋπυ γϋη, γϋπυ λξςσ β� ρ. (4-108).

«ΐιΰγ» ρώηφ μφΰρθπ δθλδ� α�δ�νθν αθπ φηβφνφν ΰδϋνϋ αθλδθπδθιθ ωΰλδΰ, κλΰρρθκ ψΰθπλ�πθμθηθν δθλθνδ� β� «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» δΰρςΰνϋνδΰ «αΰδ�» ΰνλΰμϋνδΰ θψλ�νμθψδθπ. Νφμσν�λ�π� ν�η�π ρΰλΰγ:

«ΐλςσν ΰιΰόϋ �λθνδ�ν ιεπ� χΰλδϋ» («Κ.Δ.Γ» - ΫΫΫ αξι 3).

«Εψγ �λθνδ�ν δξλσ ΰιΰγ θχμ�π�μ»

«Ει ρΰγθ, ύ�ςθπ δώβπ ΰιΰόϋν, δώβπ ελ� ρσν κθμ». (Ν�ρθμθ)

«Μ�ϊλθρ �ωλθ χΰυϋπ θχνδ� δσςσπ �λδ� ΰιΰγ,

Ρΰν�ρ�ν αθπ ψ�μδθπ κθμ, φρςδ� ιΰνϋπ, αθπ χϋπΰγ. (Ψ.Θ.Υ�ςΰθ)

«�ΰ ύθπθα μειυΰν� θχπ� αΰψϋμΰ χ�κδθμ ΰιΰγ»

ΐιΰγ ρώηφνφν ς�κπΰπϋ θλ� δφη�λ�ν «αθπ ΰιΰγ – αθπ ΰιΰγ» μφπ�κκ�α ρώη «ΰδδϋμ-ΰδδϋμ», «ΰόϋπ-ΰόϋπ» ΰνλΰμϋνδΰ δθλθμθηδ� η�πτ κθμθ θψλ�νθπ. Μ�ρ�λ�ν: Σψΰόϋν �λ�θνδ�ν ςσςσα αθπΰιΰγ-αθπ ΰιΰγ ύεδθα χϋυδϋμ κ�νδθν ΰιΰόϋνδΰκϋ γ�αθπρΰνλϋόΰ (Γ.Θλκθν).

Δΰνϋψϋγ δθλθνδ� «δΰπ ΰιΰγδΰ» θρμθ ρώη αθπλ�ψμ�ρθ χ�ςθνλθκδ� μ�νΰρϋνδΰ θψλ�νθπ. Μ�ρ�λ�ν:

Δΰπ ΰιΰγδΰ ξλΰν-ξλμΰηϋμϋ ρΰςϋα σψΰόϋ εβλ�νδθπ�π�μ.

«ΐιΰγ» ρώηφ θρμθν μφυς�λθτ ωΰλλΰπϋνδΰ τελλ�πλ� αθπλ�ψ�π�κ ρΰαθς β� ρ�πα�ρς ρώη αθπλ�ψμ�ρθ ιΰπΰδϋπ.

Οπξτ. Ι.Ρειθδξβ «ΐδ-τελ» ςθολθ τελθ αθπλ�ψμ�λ�πθ αθπθνϊθ ς�π�τθν θτΰδ�ρθν� ύώπ� αεψ νώβ� ΰιϋπϋπ:

1. ΰδλϋγ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π

2. ιώνλφκ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π

3. ς�ρθπλθκ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π

4. ιεπλθκ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π

5. χϋυϋψλϋγ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π. (3-251)

Νφμσν�λ�π� ν�η�π ρΰλΰγ:

Ϋ ς�π�τθ ΰδλϋγ ωΰλδΰ ξλΰν ρΰαθς τελθ αθπλ�ψμ�λ�π.

ΐιΰγ ΰχμΰγ – 1) αθπ ιεπ� ςεη-ςεη ύεδθα-ύ�λμ�κ

2) κώπο� σψΰόϋν ιεπθμ�ρθ μ�νΰρϋνδΰ

ΐιΰγ ΰλμΰγ – ς�λ�ρμ�κ, θςθ ιεπθμ�κ

ΐιΰγ ΰλςϋνΰ ΰλμΰγ – �ημ�κ, μ�όλσα εςμ�κ

ΐιΰγ αΰρμΰγ – αθπ ιεπ� δΰυθλ ξλμΰγ, ύθπμ�κ

ΐιΰγ αΰρμΰμΰγ – �λΰγ�νθ κ�ρμ�κ, αθπ δΰωΰ ύεςμ�μ�κ

ΐιΰγ δώιμ�κ – αθπ ψειθ �λδ� εςμ�κ φχφν χΰλϋψμΰγ, �λλ�ψμ�κ

ΐιΰγ δθπ�μ�κ – θνΰδ, ς�πρλθκ εςμ�κ, δεδθιθνδ�ν δώνμ�μ�κ

ΐιΰγ ρΰυλΰμΰγ – δΰιΰνμΰγ, δσπμΰγ

ΐιΰγ φρς� γΰλμΰγ – ξςσπμΰόΰ ιεπ ςΰομΰμΰγ

ΐιΰγ φρς� δσπΰ αθλμ�μ�κ – 1) ρξυ η�θτ ΰδΰμ β� ιΰ ωειβΰν ωΰγγϋνδΰ; 2) χξυ ρ�πυξψ ΰδΰμ ωΰγγϋνδΰ δειθπλ�π.

Ιώνλφκ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π:

ΐιΰόΰ δσπμΰγ – γΰλυμΰγ

ΐιΰόΰ γΰλυμΰγ – 1) υ�ρς�λθκδ�ν ρΰόΰλμΰγ

2) ω�π�κ�ς� ύ�λμ�κ, φριΰν, γθιΰμ εςμ�κ

ΐιΰόΰ δώψ�νμ�κ – ιΰλβΰπμΰγ

ΐιΰόΰ ρΰλμΰγ – ωώπμ�ςδ�ν, γθιμ�ςδ�ν ρΰλμΰγ

ΐιΰόΰ βεπμ�κ – ΰλχΰλςμΰγ, ς�π�τθνθ βεπμ�κ

ΐιΰόΰ γΰλδϋπμΰγ – 1) α�ρλ�ιθα-αώιφςμ�κ; ς�παθι�λ�νδθπμ�κ

2) υ�ρς�νθ ρΰόΰλςμΰγ

ΐιΰόΰ δξλΰψμΰγ (�λ-ΰιΰόΰ δξλΰψμΰγ) – μΰνε �νύ�λ ξλμΰγ

ΐιΰόϋνΰ δφψμφκ (δώψ�νμ�κ) – αθπθνθν γΰπψϋρϋνδΰ δθη χώκ�π�κ ιΰλβΰπμΰγ

ΐιΰόϋνΰ ύεςμ�κ – υΰωθψ, μθνν�ς εςμ�κ

ΐιΰόϋνΰ ύ�λμ�κ – ς�ρλθμ ξλμΰγ φχφν αθπθνθν ωφησπσνΰ ύεςμ�κ

ΐιΰόϋνΰ χΰόϋπμΰγ – ιΰνϋνΰ ύ�λμ�ρθνθ �μπ εςμ�κ

ΐιΰόϋνΰ χϋυμΰγ (ιΰημΰγ) – φνβΰνϋνΰ ΰθδ εςμ�κ

��ρθπλθκ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π

ΐιΰόϋνϋ χ�κμ�κ – ΰυρΰμΰγ

Θκθ ΰιΰόϋνϋ αθπ αΰψμΰόΰ ρξυμΰγ – ς�ρθπλθκ, θρπΰπ εςμ�κ

ΐιΰόϋνϋ αΰρμΰγ – ςΰοδΰλΰμΰγ

αΰρμΰμΰγ – αθπ δΰωΰ ύεςμ�μ�κ

ΐιΰόϋνϋ κ�ρμ�κ – ύεδθα-ύ�λμ�ι� θϊΰη� βεπμ�μ�κ

ΐιΰγλΰπϋνϋ σηΰςμΰγ – ώλμ�κ

Ιεπλθκ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π

ΐιΰγδΰ ρφπφνμ�κ – ωΰμϋδΰν δΰλΰ γΰλμΰγ

ΐιΰόϋνδΰ γΰλμΰγ – αξπϊσ γΰλμΰγ

ίλ-ΰιΰγδΰ θςθα-αΰςΰν – τ�πρθη ΰδΰμΰ δειθπλ�π

Χϋυϋψλϋγ ωΰλλϋ τελθ αθπλ�ψμ�λ�π

ΐιΰγδΰν ρΰλμΰγ – χξυ ύ�ηδθπθα ιξπμΰγ

ίλδ�ν-ΰιΰγδΰν δφψμφψ – η�θτλ�μθψ, ιεπθι� αθλμ�ι�ν, θψλ�ι� αθλμ�ι�ν ΰδΰμ

ΐιΰγδΰν ξλμΰγ (δφψμ�κ) – ιεπθμ�κδ�ν ιξπσλμΰγ, ςΰγ�ςδ�ν δφψμ�κ

Ψθτΰωθ υΰλγ �δ�αθιιΰςϋνϋν αθπ γξλσ ξλΰν αΰιΰςϋλΰπϋμϋηδΰ δΰ «ΰιΰγ» ρώηφ ΰνΰρ γΰτθι� ιΰπΰδΰπΰγ χξυμ�νΰλϋ ρώη κθμθ θψλ�νθπ.

Νφμσν�λ�π� ν�η�π ρΰλΰγ:

ΐιΰόϋνϋ,			ΐιΰόϋνΰ,
Δξόπσ ΰς ΰιΰόϋνϋ			Σλΰψμΰμ ΰιΰόϋνΰ
Ιξπόΰνϋν σησν ξλρΰ,			Γξπυσπΰμ ιΰψκ�ν ιΰνϋν
Κ�ρ�λλ�π ΰιΰόϋνϋ.			Γσπσνσν ΰιΰόϋνΰ

�ΰομΰϊΰλΰπδΰ θψλ�ν�ν «ΰιΰγ» ρώηφν� ν�η�π ρΰλΰγ:

ίββ�λθ δώπδ ΰιΰγλϋ, ρξνπΰ θκθ ΰιΰγλϋ,

Θλλ�π κεχδθ, ώςφψδφ, δξλΰνδϋ φχ ΰιΰγλϋ. (θνρΰν)

�ΰομΰϊΰ σψΰγλΰπϋ δφψφνμ�ι� βΰδΰπ εδθπ: δώπδ ΰιΰγλϋ αθπ ψει ρξνπΰ νεϊ� θκθ ΰιΰγλϋ ξλΰ αθλ�π? Δεμ�λθ, ασ, θνρΰνδϋπ κθ, ς�η� δξόσλΰνδΰν ρξνπΰ θμ�κλ�ιθπ – ξλσπ δώπδ ΰιΰγλϋ. Γξϊΰλΰνΰ κθμθ θκθ ΰιΰόϋ φρς� ιεπθιθπ, γξϊΰλϋα �λ�δ�ν-ΰιΰγδΰν δφψ�νδ� θρ� �λ ΰόΰϊϋ (�ρΰ) θλ� – φχ ΰιΰγλΰ ιεπθιθπ.

ΐυψΰμΰ γ�δ�π αθπ ΰιΰγ φρς� δσπΰπ,

ΐυψΰμ ξλΰπ, �λθν σηΰδΰπ (Γΰοϋ β� ωΰλγΰρϋ).

Αθηθμ εβδ� υΰλϋ βΰπ, υΰλϋνϋν �ωβΰλϋ βΰπ.

έώιδ� σχΰν αθπ γσψσν, ΰιΰόϋνδΰ νΰλϋ βΰπ. (ΐπϋ)

ίλρθη, ΰιΰγρϋη γΰοϋ ΰχΰπ. (Κφλ�κ, ιελ)

«ΐιΰγ» ρώηφ ΰιπϋλϋγδΰ, ω�μ δ� «�λ» ρώηφ θλ� αθπύ� ΰλγϋψ β� γΰπόϋψλΰπδΰ θψλ�νθπ.

Νφμσν�λ�π� ν�η�π ρΰλΰγ:

ίλθν-ΰιΰόϋν γσπσρσν!

ΐιΰγλΰπϋμ ρϋνΰιδϋ, ρθη� ύ�λδθιθμ ιεπδ�.

ΐιΰόϋνΰ χθαΰν χϋυρϋν.

ίλ-ΰιΰόϋνΰ οΰμαϋγ γξισμ!

έ�λ�ν ΰιΰγλΰπϋνϋη ρΰό ξλρσν!

ΐιΰγλΰπϋμϋη ΰόπϋμΰρϋν!

ίλθνθ – ΰιΰόϋνϋ ώοφμ!

έ�λ�ν ΰιΰγλΰπϋνϋηΰ γσπαΰν ξλσμ!

ΐιΰγλΰπϋνϋν ΰλςϋνδΰ ώλφμ!

έώπφνδφιφ κθμθ, «ΰιΰγ» ρώηφ ω�μ ω�γθγθ μ�νΰρϋνδΰ, ω�μ δ� μ�ϊΰηθ μ�νΰλΰπδΰ μφΰρθπ �δ�αθ δθλθμθηδ�, ω�μ δ� τπΰηεξλξζθ αθπλ�ψμ� ιΰπΰδΰπΰγ ΰςΰλΰπ ρώηφ β� μ�ρ�λλ�πδ�, αΰιΰςϋλΰπϋμϋηδΰ, ςΰομΰϊΰλΰπδΰ β� ΰδθ δΰνϋψϋγ δθλθνδ� μ�θψ�ςθμθηδ� ύενθψ θψλ�νμ� ςεηλθιθν� μΰλθκδθπ.

ίδ�αθιιΰς

1. ΐη�παΰιϊΰν Ρξβες Ενρθκλξοεδθιΰρϋ. Ϋ ϊ., Αΰκϋ, 1979.

2. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν θηΰωλϋ λφό�ςθ. Ϋ ϊ., Αΰκϋ, 1964.

3. Ι.Ρειθδξβ. ΐη�παΰιϊΰν δθλθ. Αΰκϋ, 2005.

4. Μ.ΐδθλξβ. Νθι� αελ� δειθπθκ. Αΰκϋ. 1982.

5. ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ. Αΰκϋ. 1981.

Πεηώμε

Ξ οξλθρεμΰνςθκε ρλξβΰ «ΰιΰγ» (νξγΰ)

Β ρξβπεμεννξμ ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ �ηϋκε μνξγξηνΰχνξρςό ρλξβ ξχενό πΰηβθςΰ. έςξ οξκΰηϋβΰες, χςξ οπξφερρ μνξγξηνΰχνξρςθ ρλξβ ρ δπεβνθυ βπεμεν ΰκρςθβνξ πΰηβθβΰλρ� θ οπξδξλζΰες πΰηβθβΰςόρ� οξ ρεγξδν�ψνθι δενό. Β δΰννξι ρςΰςόε γξβξπθςρ� ξ οξλθρεμΰνςθκε ρλξβΰ «ΰιΰγ» - νξγΰ.

ΐβςξπ οϋςΰεςρ� ΰνΰλθηθπξβΰςό μνξγξηνΰχνξρςό ύςξγξ ρλξβΰ β ρξρςΰβε οξρλξβθφ, οξγξβξπξκ, ΰ ςΰκζε θμεννϋυ θ γλΰγξλόνϋυ τπΰηεξλξγθχερκθυ ρξεδθνενθι.

ΐνΰλθηθπσ� ςεμσ, ΰβςξπ οϋςΰεςρ� ρρϋλΰςόρ� νΰ πΰηλθχνσώ λθνγβθρςθχερκσώ θ υσδξζερςβεννσώ λθςεπΰςσπσ.

Lexeme-specific property of verbs, adjectives, prepositions, or nouns that determines the morphological realization of dependent elements. Government can be subsumed under valence in so far as elements with valence govern the morphological form of their ‘governed’ (dependent) elements. The term ‘government’ is used especially with verbs whose differing valence is the primary criterion for distinguishing between transitive and intransitive verbs. The syntactic functions of the elements accompanying the verb are based on the various governing cases. Case can also be determined by genitive or prepositional attributes, adjectives, and prepositions. The term government is used in some studies to indicate the marking of object functions by means of prepositions rather than case marking: the verb to think governs the preposition of.

In the framework of transformational grammar, the term government has a more precise use: in order for government to be possible, in a local area in a phrase structure diagram there can be no maximal projection, in the sense of X-bar theory, between the governor and the governed, i.e. there can be no phrasal category which does not dominate both the governor as well as the governed. This local area plays a central role both in case theory as well as in various other theoretical areas, such as governing category and empty category principle.

The essential differences of this theory are the modularity of the syntax and constraints on syntactic processes, particularly the binding theory, the theory of government and the empty category principle.

Chomsky in his Standard Theory views the grammar of a natural language as something best described as a set of interacting components: i.e. phonological, syntactic and semantic components. In the recent trend of linguistics called Government–Binding Theory, Chomsky brings about some radical changes to which we will refer below:

2. Deep Structure VS S-structure

The only major difference between Standard Theory and Government–Binding Theory is that the rules of the ‘semantic component’ (in the Standard Theory) now operate exclusively on surface structures or S-structure in the GB framework.

3. Terminological Changes

In the GB theory some new terms have replaced the earlier terms in the Standard Theory: A chart may seem helpful.

A) Standard Theory GB Theory

a. deep structure D-Structure

b. surface structure S-Structure

c. phonological rules Phonetic Form or PF Rules

d. semantic component Logical Form or LF Rules

Thus ‘deep structure’ in Standard Theory

Corresponds to D-structure in GB.

S-structures are the product of the application of transformational rules to D-structures, i.e.:

B) D-structures ← transformations → S-structures

← →

D-structure is related to S-structure by transformations.

Phonetic Form (PF) and Logical Form

(LF) components both interpret S-structure as it is shown in (C) below:

C) D-structure

↑

Transformation

↓

S-structure

PF component LF component

X-bar syntax integrates the lexicon with the syntax. The information given for the logical entries such as the verb ‘put’, for instance, need not be repeated again in the syntax. The lexical entry is said to ‘project’ onto the syntax. The projection principle ‘projects’ the characteristics of lexical entries onto the syntax and links D-structure to surface and LF to lexicon by specifying the possible contexts in which a particular lexical item can occur. It has always been recognized that there are restrictions on what words can occur in what constructions. Some verbs, for instance, are followed by noun phrases:

D) The boy found out the truth.

and some are not:

E) The boy disappeared.

Thus each lexical item in the language has idiosyncratic properties of its own which are recorded in its lexical entry.

The phonetic form component is roughly the old phonological rules in the Standard Theory. This component converts for instance, the form {bag+s} into {bagz}.

Within GB theory the rules of the ‘semantic component’ are now called LF rules (i.e. rules which determine Logical Form).

Summarizing what we have said so far, the grammar of some languages to consist of the following components:

a. Lexicon

b. Categorical components (i.e. phrase–structure rules)

c. Transformational component

d. PF component

e. LF component

The rules of (a) and (b) together form the ‘Base’ and generate D-structures; D-structures then are mapped into S-structure by the rules (c). S-structures are then mapped into PF by the rules of the PF and LF components.

L) Principles VS Rules

In GB theory most of properties of the system and the manner of the interaction of its subcomponents are supposed to follow from general principles rather than the rule system. An example will make this point clear. You recall the phrase-structure rules which specified that a noun phrase contains a head noun, a verb phrase contains a verb head, a prepositional phrase contains a preposition head, etc. Then a principle combined all these specific rules into the principle below:

F) XP → … X …

This principle reads ‘Every X phrase must have an X as its head’.

References:

1. Bennett, W.H. 1960. An Introduction to the Gothic Language: New York.

2. Borsley, R.D. 1991. Syntactic Theory: London.

3. Braune, W. 1981. Gotische Grammatic, 19^th edn. rev, E.A.Ebbinghaus: Tübingen.

4. Chomsky, N. 1981. Lectures on Government and Binding. Dovdrercht: Berlin and New York.

5. Comper, E.A. 1992. A Concise Introduction to Syntactic Theory: The Government-Binding Approach: Chicago, IL.

6. Farrokhpey, M. 2000. Linguistics and Language. Tehran: SAMT Publications.

7. Haegeman, L. 1911. Introduction to Government and Binding Theory: Oxford.

8. Haegeman, L. 1992. Theory and Description in Generative Syntax: Cambridge.

9. Köbler, W. 1989. Gotische Wörterbuch: Leiden.

10. Lehmann, W.P. 1986. A Gothic Etymological Dictionary: Leiden.

11. Mossē, F. and J.W. Marchand. 1950. Bibliographia Gortica. (Medieval Studies 12)

12. Wright, J. 1954. Grammar of the Gothic Language, 2^nd edn. O.L. sayce: Oxford.

XΦLASί

Bu m�qal� dώrd hiss�d�n ibar�tdir: idar�etm� (t�k v� c�m halda fel v� dig�r asϋlϋ sώzl�rl� uyόunlaψma), d�rin struktur v� S-struktur, terminoloji d�yiψiklikl�r v� prinsip v� qaydalar. B�zi dill�rin qrammatikasϋ aψaόϋdakϋ komponentl�rd�n t�ψkil edilir: a. Lφό�t t�rkibi, b. Birm�nalϋ komponentl�r (y�ni, cφml�-struktur qaydalarϋ), c. Transformasiya edil�n komponent, d. PF komponenti v� e. LF komponenti. (a) v� (b) qaydalarϋ birlikd� “Baza” yaradϋr v� D-strukturlarϋnϋ meydana g�tirirl�r; D-strukturlar bu halda (c) qaydalarϋnϋn vasit�si il� S-strukturu φz�rin� keχirilir. Daha sonra S-strukturlarϋ PF v� LF komponentl�rinin qaydalarϋ vasit�si il� PF v� LF φz�rin� keχirilir

Μ�λσμδσπ κθ, δθλδ� τ�πδθλ�ψδθπμ� υφρσρθ ΰδλΰπ βΰρθς�ρθ θλ� μφμκφν ξλσπ. Υφρσρθ ΰδλΰπϋν αώιφκ αθπ γθρμθνθ ΰνςπξοξνθμλ�π ς�ψκθλ εδθπ. Θνρΰν ΰδλΰπϋ κξλλεκςθβθν, ϊ�μθιι�ςθν ς�λ�αθν� ύώπ� ιΰπΰνμϋψδϋπ. Ξνλΰπϋν μειδΰνΰ χϋυμΰρϋ ϊ�μθιι�ςθν φνρθιι�ς β� ΰιπϋ-ΰιπϋ τ�πδλ�πθ τ�πγλ�νδθπμ�κ εωςθιΰϊϋνδΰν δξόμσψδσπ. Θνρΰν ΰδλΰπϋ σησν δώβπλ�πθν μ�ωρσλσδσπ. Ξνλΰπϋ ώιπ�νμ�ιθν χξυ αώιφκ �ω�μθιι�ςθ βΰπ. Αελ� κθ, ΰδλΰπϋ ώιπ�νμ�κ ξνλΰπϋ ιΰπΰςμϋψ υΰλγϋν ςΰπθυθνθ ΰπΰψδϋπμΰνϋν �ρΰρ βΰρθς�λ�πθνδ�ν αθπθδθπ. ΐδλΰπϋν μειδΰνΰ χϋυμΰρϋνϋ θηλ�μ�κ αθπ δΰωΰ υΰλγϋμϋηϋν ςΰπθυθ κεχμθψθν� ν�η�π ρΰλμΰγ δεμ�κδθπ. ΐνςπξοξνθμλ�π αθπ δώβπφν δειθλ, αθπ �ρπθν, αθπ μ�πω�λ�νθν δειθλ, μθνθλλ�πθν μ�ωρσλσ κθμθ ώηφνφ ύώρς�πθπ.

ΐνςπξοξνθμλ�π υΰλγϋν θϊςθμΰθ-ρθιΰρθ β� μ�δ�νθ ω�ιΰςϋ θλ� ρϋυ αΰόλϋδϋπ. Ξνλΰπ ιΰλνϋη δθλθμθηθν δειθλ, αφςφνλφκδ� υΰλγϋμϋηϋν, ελθμθηθν ςΰπθυθνθν ϊΰνλϋ ψΰωθδθδθπ. Ω�π ωΰνρϋ αθπ ΰνςπξοξνθμ ςΰπθυθν αθπ οΰπχΰρϋ ωΰγγϋνδΰ μ�λσμΰς βεπθπ. Υφρσρθλ� υΰλγϋμϋηϋν γ�δθμ β� κεψμ�κεψλθ ςΰπθυθ ώη μώωφπφνφ ΰδ ρθρςεμθν� δ� βσπΰ αθλμθψδθπ.

Ξνξμΰρςθκΰ β� ξνσν ς�πκθα ωθρρ�ρθ ξλΰν ΰνςπξοξνθμθκΰ ιΰλνϋη δθλχθλθκ οπεδμεςθ δειθλ, μθλλθ μ�δ�νθιι�ςθν β� ςΰπθυθ ιΰδδΰψϋν ΰιπϋλμΰη ωθρρ�ρθ κθμθ γθιμ�ςλθδθπ.

Μ�λσμ ξλδσόσ κθμθ, ξνξμΰρςθκ βΰωθδλ�πθν, ξ ϊφμλ�δ�ν ψ�υρ ΰδλΰπϋνϋν ξπτξγπΰτθκ υφρσρθιι�ςλ�πθ, αΰψγΰ δθλλ�πδ� βεπθλμ�ρθ μ�ρ�λ�ρθ ωΰλ-ωΰηϋπδΰ αώιφκ ελμθ-ν�η�πθ β� ς�ϊπφαθ �ω�μθιι�ς δΰψϋιϋπ.

ΐνςπξοξνθμθκ κΰςεγξπθιΰλΰπ ςΰπθυθ, ρξρθξλξζθ β� λθνγβθρςθκ ρ�ϊθιι�ρθν�, ΐνςπξοξνθμθκ ρθρςεμδ� δΰψϋδϋγλΰπϋ τσνκρθιΰιΰ ύώπ� θκθ γπσοΰ ΰιπϋλϋπ:

1. ίρΰρ ΰδ κΰςεγξπθιΰλΰπϋ (ψ�υρ ΰδλΰπ, ΰςΰ ΰδλΰπϋ, τΰμθλθιΰλΰπ- ρξι ΰδλΰπϋ);

2. Κώμ�κχθ ΰδ κΰςεγξπθιΰλΰπϋ (ς�υ�λλφρλ�π, λ�γ�αλ�π, ςθςσλλΰπ).

Μφυς�λθτ υΰλγλΰπδΰ ΰιπϋ-ΰιπϋ ΰδ ρθρςεμλ�πθνδ�ν θρςθτΰδ� εδθλμ�ρθ, ωΰαελ� ςΰπθυθ, εςνξγπΰτθκ ΰμθλλ�πθν ς�ρθπθ θλ� �λΰγ�δΰπ ασ κΰςεγξπθιΰλΰπϋν ιΰ ώηλ�πθ, ιΰ δΰ ΰιπϋ-ΰιπϋ κξμοξνενςλ�πθ χξυ μφπ�κκ�α ςελλ�πλ� αθπ-αθπθν� αΰόλΰνϋπ, αθπθ δθύ�πθν� κεχθπ.

Ξδσπ κθ, θλκ νώβα�δ�, ω�π κΰςεγξπθιΰνϋν ωφδσδσνσ δ�γθγ ψ�κθλδ� μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ, ξνσν ιΰπΰνμΰ β� θνκθψΰτ υφρσρθιι�ςλ�πθνθ ΰψκΰπΰ χϋυΰπμΰγ βΰϊθαδθπ.

Π�ρμθ γειδθιιΰςΰ ΰλϋνΰν ΰδλΰπ �ρΰρ β� ιΰ αΰψλϋϊΰ ρΰιϋλϋπ. Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν ΰδ ρθρςεμθνδ� �ρΰρ ΰδ κΰςεγξπθιΰλΰπϋνΰ �ρλ ΰδλΰπ, ΰςΰ β� ρξι ΰδλΰπϋ δΰυθλδθπ. Ψ�υρθν �ρλ ΰδϋ, ΰςΰρϋνϋν ΰδϋ β� τΰμθλθιΰρϋ Β�ς�νδΰψλϋγ Β�ηθιι�ςθ ΐκςλΰπϋ γειδθιιΰςϋ (ΒΒΐΓ) θδΰπ�ρθνδ� π�ρμθ ψ�κθλδ� γειδ� ΰλϋνϋπ. Ασνΰ ύώπ� δ� ω�μθν ΰνςπξοξνξμθκ κΰςεγξπθιΰλΰπ ϊ�μθιι�ςδ� ψ�υρθν βΰπλϋόϋνϋ αθλδθπμ�κ φχφν αΰψλϋϊΰ πξλΰ μΰλθκδθπ β� �ρΰρ, π�ρμθ ΰδλΰπ ωερΰα εδθλθπ.

Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν ΰνςπξοξνξμθκ μξδελθ αελ�δθπ: ΰδ+ΰςΰ ΰδϋ+ τΰμθλθιΰ. Ψθτΰωθ νθςγδ� ασ μξδελ χξυ ηΰμΰν αφςώβλφκδ� θψλ�νμθπ. Α�η�ν ΰδ ς�κλθκδ�, α�η�ν δ� ρξι ΰδϋ θλ� αθπλθκδ� θψλ�νθπ. ΐςΰ ΰδϋ ψθτΰωθ νθςγδ� χξυ ΰη θρςθτΰδ� ξλσνσπ. ΐνϊΰγ π�ρμθ νθςγδ� ΰνςπξοξνξμθκ μξδελδ� �ρΰρ κξμοξνενςλ�πδ�ν αθπθνθ ς�ψκθλ εδθπ β� ψ�υρθν μ�νρσα ξλδσόσ ΰθλ� αΰψχϋρϋνϋν ΰδϋνϋ αθλδθπθπ. Ω�π αθπ ΰςΰ ΰδϋ ψ�υρ ΰδϋνδΰν �μ�λ� ύ�λθπ, ξνσν ψ�υρ ΰδϋ β� ιΰ ΰςΰ ΰδϋ ξλμΰρϋ ΰνϊΰγ «ξόλσ» β� ιΰ «γϋηϋ» ρώηλ�πθ θλ� μφ�ιι�νλ�ψθπ: Μ�μμ�δξβΰ Υσμΰπ Γφδπ�ς γϋηϋ, ίτ�νδθηΰδ� Ϊ�λΰλ Ω�αθα ξόλσ β� ρ.

ΐςΰ ΰδϋ ΰδ ρθρςεμθνδ� ω�π ηΰμΰν μφωφμ πξλ ξινΰμϋψ β� ασ οπξρερ θνδθ δ� δΰβΰμ εςμ�κδ�δθπ. �φπκ υΰλγλΰπϋνδΰ ξ ϊφμλ�δ�ν ΰη�παΰιϊΰνλϋλΰπδΰ ψ�υρθν κθμθν ξόλσ, ιΰυσδ κθμθν γϋηϋ ξλδσόσνσ ΰςΰ ς�π�τθνδ�ν αθλδθπμ�κ ΰδ�ςθ γ�δθμ δώβπλ�πδ�ν α�πθ μώββϊσδ ξλμσψδσπ. «Κθςΰαθ-Δ�δ� Γξπγσδ» δΰ δΰ ασνΰ πΰρς ύ�λθπθκ: Γθιΰμ Ρ�λϊσγ ξόλσ Δ�λθ Δξνδΰπ, Δσυΰ Γξϊΰ ξόλσ Δ�λθ Δξμπσλ, Δθπρ� υΰν ξόλσ Ασόΰϊ, Γΰπΰύφν� ξόλσ Γΰπΰασδΰγ β� ρ.

Ψ�υρθ ΰςΰ ς�π�τθνδ�ν ςΰνϋςμΰ φρσλσ XIX �ρπδ�ν ρξνπΰ δΰωΰ δΰ θνκθψΰτ εςμθψδθπ. Ασ φρσλ ύενθψ ιΰιϋλΰπΰγ τΰμθλθιΰ ρ�βθιι�ρθν� δ� γΰλυμϋψδϋπ: ίλθξόλσ, Ισρθτγϋηϋ, Αΰλΰψξόλσ β� ρ.

ίρΰρ ΰδ κΰςεγξπθιΰρϋνϋν μφωφμ ωθρρ�ρθνθ ς�ψκθλ εδ�ν β� π�ρμθ υΰπΰκςεπ δΰψϋιΰν ρξι ΰδλΰπϋ ρξν θλλ�π� γ�δ�π «τΰμθλθιΰ» ΰδλΰνμϋψδϋπ. «Τΰμθλθιΰ» λΰςϋν ρώηφδφπ β� δθλθμθηδ� «ΰθλ�» ρώηφν� σιόσν ύ�λθπ. Λΰκθν ασ ςεπμθν γ�δθμ Πξμΰδΰ «τΰμθλσρ» τξπμΰρϋνδΰ «εβ γσλσ» μ�νΰρϋνδΰ θψλ�νμθψδθπ. «Τΰμθλθιΰ» αθπ γσλδΰπϋν θυςθιΰπϋνδΰ ξλΰν γσλλΰπϋν ϊ�μθ δεμ�κδθπ. Ασ ςεπμθν ρξνπΰλΰπ ιενθ «ΰθλ�», «ν�ρθλ» μ�νΰλΰπϋνϋ κ�ρα εςμθψ β� ωΰλ-ωΰηϋπδΰ ελ� ξ μ�νΰδΰ δΰ θψλ�νθπ. «Ρξι ΰδϋ» ςεπμθνθ «τΰμθλθιΰ»νϋν θτΰδ� εςδθιθ μ�νΰδΰν δΰωΰ πεΰλδϋπ. Χφνκθ ξ, ω�μ γ�αθλ�, ςΰιτΰ, ω�μ δ� ν�ρθλ β� ΰθλ� ΰδλΰπϋνϋ ώηφνδ� �κρ εςδθπθπ.

Ρξι ΰδϋ ψ�υρθν μ�νρσα ξλδσόσ κώκ�-ν�ρλ� βεπθλ�ν ΰδδϋπ. Ρξι ΰδλΰπϋ δΰ ΰςΰ ΰδλΰπϋ κθμθ ρεχθλμθπ β� ψ�υρ� ΰςΰ- αΰαΰδΰν κεχθπ. Ασ ΰδλΰπ ϊ�μθιι�ςδ� γΰν γξωσμλσόσ ξλΰν θνρΰν γπσολΰπϋνδΰν τ�πγλ�νδθπμ�ι� υθδμ�ς εδθπ. Ξνσν �ρΰρϋνδΰ αΰαΰ β� ιΰ σλσ αΰαΰνϋν, ελ�ϊ� δ� ςΰιτΰ β� ν�ρλθν ΰδϋ δσπσπ. Ρξι ΰδϋ ν�ρθλδ�ν-ν�ρλ� κεχ�π�κ ιΰψΰιϋπ.

ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� τΰμθλθιΰ-ΰνυθρςξμθμ, �ρΰρ�ν, XIX �ρπδ�ν εςθαΰπ�ν ς�ψ�κκφλ ςΰομϋψδϋπ. Ασ XIX �ρπ� γ�δ�π ΐη�παΰιϊΰνδΰ ΰθλ�, ν�ρθλ ΰδλΰπϋνϋν ξλμΰδϋόϋνϋ ρφασς εςμθπ. ΐ.Γσπαΰνξβσν τθκπθνϊ�, ω�μθν δώβπ� γ�δ�π λ�γ�α, ς�υ�λλφρ, ςθςσλ κθμθ τξπμΰλΰπ μφ�ιι�ν μ�νΰδΰ τΰμθλθιΰνϋ �β�η εςμθψδθπ. ΐ.Οΰψΰ αελ� ωερΰα εδθπ κθ, XIX �ρπ� γ�δ�π ςφπκ υΰλγλΰπϋνδΰ αξι β� ρξι ΰδλΰπϋνδΰν ύενθψ θρςθτΰδ� ξλσνμσψδσπ. XIX �ρπδ� θρ� δθλθμθη� κεχ�ν τΰμθλθιΰλΰπ (ρξι ΰδλΰπϋ) ιξυ, ρΰδ�ϊ� ξλΰπΰγ “τΰμθλθιΰ» ςεπμθνθ β� πσρ δθλθν� μ�υρσρ τξπμΰνςλΰπΰ δφη�λ�ν ρξι ΰδλΰπϋ ξλμσψδσπ (Αΰυ: Γσπαΰνξβ, 1988, 214; Οΰψΰ, 1997, 97).

ΐδλΰπϋ ρξι ΰδλΰπϋνΰ χεβπθλ�ν ψ�υρλ�π ώη τ�πδθ υφρσρθιι�ςλ�πθ θλ� ν�ρλθν δθύ�π νφμΰι�νδ�λ�πθνδ�ν τ�πγλ�νμθπλ�π. Ιΰυψϋ ϊ�ω�ςδ�ν ασ ϊφπ τ�πγλ�νμ� ψ�υρθν ΰδϋνϋν, ςθςσλ β� ιΰ λ�γ�αθνθν ρξι ΰδϋνΰ χεβπθλμ�ρθνδ� μφωφμ πξλ ξινΰιϋπ.

Ρξι ΰδϋ (τΰμθλθιΰ) ΰνλΰιϋψϋ αφςφν δθλλ�π φχφν σνθβεπρΰλ ρ�ϊθιι� δΰψϋρΰ δΰ, ω�π αθπ υΰλγϋν ώη ΰδ�ς �ν�ν�ρθ θλ� �λΰγ�δΰπ ροερθτθκ υφρσρθιι�ςλ�π� μΰλθκδθπ.

ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� τΰμθλθιΰ, �ρΰρ�ν κθψθ ΰδϋ �ρΰρϋνδΰ ιΰπΰνϋπ. Γΰδϋν ΰδϋ �ρΰρϋνδΰ ιΰπΰνΰν τΰμθλθιΰιΰ χξυ νΰδθπ ωΰλλΰπδΰ ς�ρΰδφτ εδθλθπ. Ασ ΐη�παΰιϊΰν ΰνςπξοξνξμθκ ρθρςεμθνδ� γΰνσνΰσιόσνλσγ κθμθ ώηφνφ ύώρς�πθπ.

Ελ� ρξι ΰδλΰπϋ βΰπ κθ, ςεη-ςεη πΰρς ύ�λθνθπ, ύενθψ θψλ�νμ� δΰθπ�ρθν� μΰλθκδθπ. Ασνλΰπ μ�ωρσλδΰπ ρξι ΰδλΰπϋδϋπ. Μ�ρ�λ�ν, Μ�μμ�δξβ, ίλθιεβ, ίωμ�δξβ, Γσλθιεβ, Γσπαΰνξβ, ΐόΰιεβ, Θρμΰιϋλξβ, Ω�ρ�νξβ β� ρ.

Γειπθ-μ�ωρσλδΰπ ρξι ΰδλΰπϋνϋν �ρΰρϋνδΰ θρ� χξυ βΰυς γ�πθα� ΰδλΰπ δσπσπ, θψλ�νμ� δΰθπ�ρθ μ�ωδσδ ξλσπ: Ρξβγΰςξβ, �ΰψϋιεβ, Δθαθιεβΰ, Χΰυμΰηξβΰ β� ρ.

Μφΰρθπ �δ�αθ δθλθμθηδ� ρξι ΰδλΰπϋ ΰψΰόϋδΰκϋ τξπμΰνςλΰπδΰ δφη�λθπ:

1.- λϋ,- λθ,- λσ,- λφ ψ�κθλχθρθ θλ� δφη�λ�νλ�π:

Μ�μμδλθ, Μφπψφδλφ, Ρσλςΰνλϋ, Ϊΰααΰπλϋ, Ω�ρ�νλθ β� ρ. Ρξν θλλ�πδ� ασ ϊφπ ρξι ΰδλΰπϋνΰ μειλ δΰωΰ δΰ ύφϊλ�νμθψδθπ.

2. – ξβ, / - ιεβ, - ξβΰ / - ιεβΰ ψ�κθλχθρθ θλ� δφη�λ�νλ�π:

ίωμ�δξβ, ίλθιεβ, Μσυςΰπξβΰ, Ν�αθιεβΰ β� ρ. Πσρ δθλθν� μ�υρσρ ασ ψ�κθλχθ θλ� δφη�λ�ν ΐη�παΰιϊΰν ρξι ΰδλΰπϋ ΰοΰπϋϊϋ πξλΰ μΰλθκδθπ.

3. – ηΰδ� ψ�κθλχθρθ θλ� δφη�λ�νλ�π: Ρειθδηΰδ�, ίτ�νδθηΰδ�, Π�ρσληΰδ� β� ρ. Ασ ψ�κθλχθ δθλθμθη� τΰπρ δθλθνδ�ν κεχμθψδθπ.

4. – λ, - θ, - σ, -φ, - ιθ, - βθ ψ�κθλχθλ�πθ θλ� δφη�λ�νλ�π: Ξπδσαΰδθ, Ω�ν�τθ, Ψΰωαΰηθ β� ρ. ΐη�παΰιϊΰν ΰνςπξοξνθμθκΰρϋνδΰ ασ ψ�κθλχθλ�πλ� δφη�λ�ν ρξι ΰδλΰπϋ χξυ ΰηδϋπ.

5. – ρκθ / -ρκΰιΰ ψ�κθλχθρθ θλ� δφη�λ�νλ�π: Ωΰϊϋνρκθ, Ψ�κθνρκΰιΰ, Κΰηϋμξβρκθ, Ψΰυςΰυςθνρκΰιΰ β� ρ. Ασ ψ�κθλχθ δ� πσρ δθλθνδ�ν κεχμθψδθπ.

ΐη�παΰιϊΰν ρξι ΰδλΰπϋνϋ ρεμΰνςθκΰρϋνΰ ύώπ� αελ� ς�ρνθτ εςμ�κ ξλΰπ:

1. Ψ�υρ ΰδλΰπϋνδΰν �μ�λ� ύ�λ�ν ρξι ΰδλΰπϋ. Ασνλΰπ δθλθμθηδ� χξυλσγ ς�ψκθλ εδθπ: ίλθ-ίλθιεβ, Μεωδθ-Μεωδθιεβ, Κ�πθμ-Κ�πθμλθ, Ω�ρ�ν-Ω�ρ�νηΰδ�, Ρ�λθμ-Ρ�λθμξβΰ β� ρ.

2. Εςνξνθμλ�π �ρΰρϋνδΰ ιΰπΰνΰν ρξι ΰδλΰπϋ: Κ�νύ�πλθ, �ΰλϋψυΰνξβΰ β� ρ.

3. �ξοξνθμλ�π �ρΰρϋνδΰ ιΰπΰνΰν ρξι ΰδλΰπϋ: Ρΰβΰλΰνξβ, Θπ�βΰνλϋ.

4. Ωειβΰν β� γσψ ΰδλΰπϋ �ρΰρϋνδΰ τξπμΰλΰψΰν ρξι ΰδλΰπϋ: ΐρλΰνηΰδ�, Α�αθπξβ, Ψθπμ�μμ�δξβ.

5. Κξρμξνθμλ�πδ�ν δφη�λ�ν ρξι ΰδλΰπϋ: Γ�μ�πξβ, Υσπψθδξβΰ.

ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� π�ρμθ τΰμθλθιΰδΰν �λΰβ�, ν�ρλθ ΰδλΰνδϋπμΰ τξπμΰρϋ δΰ μώβϊσδδσπ. Ν�ρλθ ΰδλΰνδϋπμΰδΰν τΰμθλθιΰ κθμθ ψ�υρθν ν�ρλ�, ςΰιτΰιΰ μ�νρσα ξλδσόσνσ αθλδθπμ�κ φχφν θρςθτΰδ� εδθλθπ.

Δθλθμθηδ� ν�ρλθ ΰδλΰνδϋπμΰνϋν ασ τξπμΰλΰπϋ μφψΰωθδ� ξλσνσπ:

ΰ) Λεκρθκ ιξλλΰ θτΰδ� ξλσνΰν τξπμΰρϋ. Ασ γΰιδΰ ν�ρλθ ΰδλΰνδϋπμΰ θτΰδ� εδθλ�πκ�ν π�ρμθ ψ�υρ ΰδϋνΰ β� δθύ�π ρώηλ�π� «σψΰόϋ», «εβθ», «ξόλσ» λεκρθκ βΰωθδλ�πθ γξψσλσπ: Κφπδ σψΰόϋ, ίλθ ξόλσ, Ϊ�τ�π εβθ β� ρ.

α) Μξπτξλξζθ ιξλλΰ θτΰδ� ξλσνΰν τξπμΰρϋ. Αελ� ν�ρλ ΰδλΰνδϋπμΰδΰ- λΰπ² τξπμΰνςϋνδΰν θρςθτΰδ� ξλσνσπ: Δ�μθπχθλ�π, Γΰηΰυλΰπ, ίλθγσλσλΰπ.

Ν�ρλ ΰδλΰνδϋπμΰ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� �ν γ�δθμ τξπμΰλΰπδΰνδϋπ.

ΐθλ�-ν�ρθλ ΰδλΰπϋνϋν αθπ τξπμΰρϋ δΰ ρφλΰλ� ΰδλΰπϋδϋπ. Ασνλΰπ δΰ ϊ�μ ψ�κλθνδ� ξλσπ. Ρφλΰλ�π δθύ�π ΰθλ�-ν�ρθλ ΰδλΰπϋνδΰν ΰνϊΰγ ωώκμδΰπλΰπΰ ΰθδ ξλμΰρϋ θλ� τ�πγλ�νθπ. Ρφλΰλ� ΰδλΰπϋ ςΰιτΰ-γ�αθλ� ΰδλΰπϋνδΰν, ΰιπϋ-ΰιπϋ ψ�υρλ�πθν ΰδ, ρξι ΰδλΰπϋ β� λ�γ�αλ�πθνδ�ν δφη�λθπ: ΐααΰρθλ�π, Ρ�λϊσγλΰπ, Ρ�τ�βθλ�π, ΐςΰα�ιλ�π β� ρ.

Ρξι ΰδλΰπϋνϋν μφ�ιι�ν γθρμθ μφυς�λθτ ςξοξνθμλ�πδ�ν δφη�λθπ.

�ξοξνθμλ�πδ�ν ρξι ΰδϋ, ς�υ�λλφρ β� λ�γ�α δφη�λθπ. �φπκ δθλλ�πθνδ� ασνλΰπΰ ς�ρΰδφτ ξλσνσπ, ξδσπ κθ, ασνλΰπϋ τ�πγλ�νδθπμ�κ φχφν, θλκ νώβα�δ�, ςΰπθυθλθιθ, ι�νθ ασ ϊφπ ΰδλΰπδΰν θρςθτΰδ� ηΰμΰνϋ ΐη�παΰιϊΰνδΰ ωΰνρϋ ΰδ ρθρςεμθνδ�ν θρςθτΰδ� ξλσνμΰρϋνϋ ν�η�π� ΰλμΰγ λΰηϋμδϋπ. Ρξνπΰ θρ� ςξοξνθμδ�ν δφη�λ�ν ΰδϋν γ�ασλσνΰ γ�δ�π ψ�υρθν ωΰνρϋ π�ρμθ ΰδλΰ ΰδλΰνμΰρϋνϋ αθλμ�κ βΰϊθαδθπ.

ΐ.Οΰψΰ αελ� ωερΰα εδθπ κθ, XIX �ρπθν ρξνσνΰ γ�δ�π ΰδ ρθρςεμθνδ� θψλ�ν�ν ςξοξνθμθκ ΰδλΰπϋ νθρα�ς�ν, ρξνπΰκϋ δώβπδ� θψλ�ν�νλ�πθ θρ� ρξι ΰδλΰπϋ ΰδλΰνδϋπμΰγ δΰωΰ μ�γρ�δ�σιόσνδσπ (Οΰψΰ, 1997, 110).

XX �ρπθν �ββ�λλ�πθνδ� δώβλ�ς ς�π�τθνδ�ν ωΰμϋιΰ π�ρμθ ψ�κθλδ� ρξι ΰδλΰπϋ βεπθλ�νδ� υΰλγ κφςλ�λ�πθ ΰπΰρϋνδΰ ύενθψ ιΰιϋλμϋψ ΰθλ�-ν�ρθλ ΰδλΰπϋ ν�η�π� ΰλϋνμΰδϋ β� μφΰρθπ ρξι ΰδλΰπϋνϋν �ρΰρϋ φχφν αΰαΰ ΰδλΰπϋνδΰν θρςθτΰδ� ξλσνδσ. Αελ�λθκλ�, αΰαΰ ΰδλΰπϋνΰ μφυς�λθτ τξπμΰνςλΰπ ΰπςϋπϋλΰπΰγ μφΰρθπ ρξι ΰδλΰπϋ ιΰπΰδϋλδϋ: ίωμ�δξβ, Ωφρεινηΰδ�, ίλθηΰδ�, Ρ�μ�δλθ, Πφρς�μλθ β� ρ.

Ασ ΰνςπξοξνθμθκ τΰκςλΰπ ύώρς�πθπ κθ, ΰδλΰπδΰν θρςθτΰδ� ηΰμΰνϋ ςΰπθυθλθκ θλκ νώβα�δ� ν�η�π� ΰλϋνμΰλϋδϋπ.

Αελ�λθκλ� ισυΰπϋδΰ γειδ εςδθκλ�πθμθηδ�ν αελ� ν�ςθϊ�ι� ύ�λμ�κ ξλΰπ κθ, ΰδ ρθρςεμθνδ� ψ�υρ ΰδλΰπϋ, ς�υ�λλφρλ�π, λ�γ�αλ�π κθμθ ρξι ΰδλΰπϋνϋν δΰ ώη ιεπθ, ώη τσνκρθιΰρϋ βΰπδϋπ.

Ρξι ΰδλΰπϋνϋν ςΰπθυθ β� λθνγβθρςθκ ρΰω�δ� ω�πς�π�τλθ ς�δγθγθ ΐη�παΰιϊΰν ΰνςπξοξνθμθκΰρϋνδΰ ώη ω�λλθνθ ύώηλ�ι�ν μφωφμ οπξαλεμλ�πδ�ν αθπθ κθμθ γΰλμΰγδΰδϋπ.

ίδ�αθιιΰς

1. ΐδθλξβ Μ., Οΰψΰιεβ ΐ. ΐη�παΰιϊΰν ξνξμΰρςθκΰρϋ Α., 1987.

2. ίπ�α β� τΰπρ ρώηλ�πθ λφό�ςθ. Α., 1966.

3. Ω�αθαλθ Π. ΐη�παΰιϊΰν ξνξμΰρςθκ λφό�ςλ�πθ. Α., 2000.

4. Οΰψΰ ΐ. ΐη�παΰιϊΰν ψ�υρ ΰδλΰπϋ. Α., 1996.

5. Οΰψΰ ΐ. ΐη�παΰιϊΰν ΰνςπξοξνθμθιΰρϋνϋν λεκρθκ οπξαλεμλ�πθ. Α., 1997.

6. Ρΰδϋγξβ Η. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� ψ�υρ ΰδλΰπϋ (νΰμ.δθρρεπς.) Α., 1975.

7.Βεπδθιεβΰ Η. Κώμ�κχθ ΰδ κΰςεγξπθιΰλΰπϋ. Α., 1990.

Θνύθλθρ δθλθνδ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθν �μ�λ� ύ�λμ�ρθνδ� δ� αΰόλΰιϋϊϋλΰπϋν – ςΰαελθλθκ �λΰγ�ρθ αθλδθπ�ν αΰόλΰιϋϊϋλΰπϋν αώιφκ πξλσ βΰπδϋπ. Ξνλΰπδΰν αθπ νεχ�ρθνθ ν�η�πδ�ν κεχθπ�κ.

While αΰόλΰιϋϊϋρϋ. Θνύθλθρ δθλθνθν γπΰμμΰςθκΰλΰπϋνϋν αώιφκ �κρ�πθιι�ςθνδ� ασ αΰόλΰιϋϊϋ ςΰαελθλθκ �λΰγ�ρθ αθλδθπ�ν αΰόλΰιϋϊϋλΰπΰ ΰθδ εδθλθπ, ξνσν βΰρθς�ρθλ� ιΰπΰδϋλΰν μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�π θρ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ� ωερΰα εδθλθπ. Ω�γθγ�ς�ν δ� αθπ ρϋπΰ ωΰλλΰπδΰ αελ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθν while αΰόλΰιϋϊϋρϋ βΰρθς�ρθλ� δθύ�π ϊφμλ�ι� αΰόλΰνΰν ωθρρ�ρθνθν ςΰαελθ ρ�ϊθιι� δΰψϋδϋόϋ ωεχ αθπ ψφαω� δξόσπμσπ; μ�ρ�λ�ν:

While he was in goal, Dickens, Macreddy and Habbot Browne came across him by chance. Alva, unable to pursure while Lonis threatened his rear bought the surrender of Monks on good times. While these, and many other encomiams, were bring passed on the accomplished Nancy, that young lady made the best of her way to the police-office.

Ασπΰδΰ while αΰόλΰιϋϊϋρϋ θλ� ξ αθπθ ϊφμλ�ι� αΰόλΰνΰν ϊφμλ�λ�πθν αθπ ωθρρ�ρθ α�η�ν εινθ μ�νΰδΰ αΰόλΰιϋϊϋρϋη δΰ θψλ�νθπ, λΰκθν θνδθκθ μ�γΰμδΰ αΰόλΰιϋϊϋ μφψΰιθ�ς εςδθιθ ϊφμλ�νθ αΰψ ϊφμλ�ι� αΰόλΰιϋπ, αελ� κθ, ξνσν αΰόλΰδϋόϋ ϊφμλ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν �ρΰρ ωθρρ�ρθν� (αΰψ ϊφμλ�ι�) υθδμ�ς εδθπ β� ξνδΰ θϊπΰ εδθλ�ν ω�π�κ�ςθ θηΰω εδθπ. �ΰαελθλθκ ξνδΰ ώηφνφ ύώρς�πθπ κθ, while αΰόλΰιϋϊϋρϋ θλ� ξ αθπθ ϊφμλ�ι� αΰόλΰνΰν ϊφμλ� when β� ιΰ during what time ρσΰλλΰπϋνΰ ϊΰβΰα βεπθπ β� ξ αθπθ ϊφμλ�δ�ν �ββ�λ ύ�λ� αθλ�r, ξνσν ΰπΰρϋνΰ δΰυθλ ξλΰ αθλ�r β� ξνδΰν ρξνπΰ θψλ�ν� αθλ�π. Αελ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθ θκθ ωθρρ�ι� – κξμοξνενςλ�πθν� ΰιϋπϋα ξνλΰπϋ μφρς�γθλ ϊφμλ�λ�π κθμθ θψλ�ςμ�κ γειπθ-μφμκφνδφπ.

Αθπ ρϋπΰ ωΰλλΰπδΰ while αΰόλΰιϋϊϋρϋ αθπθ δθύ�πθν� υθδμ�ς εςμ�ι�ν ϊφμλ�λ�πθ δ� αθπλ�ψδθπθπ. Αελ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθν κξμοξνενςλ�πθ αθπ-αθπθν� εινθ δ�π�ϊ�δ� υθδμ�ς εδθπ, αθπ-αθπθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλμσπ. Αελ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθν κξμοξνενςλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ, ΰψκΰπ ψ�κθλδ�, γΰπψϋλΰψδϋπμΰ �λΰγ�ρθ ξλσπ; μ�ρ�λ�ν:

In the North the nobility had dropped into the background, while the burgher class, merging with small landowners ruled unchallenged. Now the child loved kippers with an affection that amounted almost to passion, while she loathed kidneys worse than powder.

Α�ηθ ωΰλλΰπδΰ while αΰόλΰιϋϊϋρϋ μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν κξμοξνενςλ�πθνθ γΰπψϋλΰψδϋπμΰόΰ υθδμ�ς εςμθπ, ξνλΰπϋ, ρΰδ�ϊ� ξλΰπΰγ, αθπλ�ψδθπθπ, μ�ρ�λ�ν:

My general called me in and told them who I was, while I stood at attention and Agathocles coughed. “Now good woman are”, he said, while the tears came into he ayes… it was even thought necessary to introduce the Count Casimir and his more-aristocratic supporters to members of the British royal family, while articles and paid advertisement to popularize his movements appeared in the British Press.

Ασ νφμσν�λ�πδ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθν κξμοξνενςλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ ςΰαελθλθκ �λΰγ�ρθ ιξυδσπ; αθπ ΰη �ββ�λκθ ϊφμλ�λ�πδ� ξλδσόσ κθμθ, ασ ϊφμλ�λ�π δ� αθπ-αθπθν� ςΰαερθηλθκ �λΰγ�ρθ θλ� αΰόλΰνμϋψδϋπ. Δεμ�λθ, ασ μ�γΰμδΰ αθπ while ςΰαελθλθκ αΰόλΰιϋϊϋρϋνδΰν ρώωα�ς ύεδ� αθλμ�η; ιΰ αθπθ ςΰαελθλθκ, δθύ�πθ ςΰαερθηλθκ αθλδθπ�ν θκθ ξμξνθμ while αΰόλΰιϋϊϋρϋνδΰν, ιΰ δΰ Β.Θ.Ζθλβθρθν ιΰηδϋόϋ κθμθ, θκθλθ ρ�ϊθιι�λθ - μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν κξμοξνενςλ�πθνθ ω�μ ςΰαελθλθκ, ω�μ δ� ςΰαερθηλθκ �λΰγ�λ�πθ θλ� αΰόλΰιΰν θκθλθ υΰρθιι�ς δΰψϋιΰν while αΰόλΰιϋϊϋρϋνδΰν δΰνϋψμΰγ ξλΰπ.

While αΰόλΰιϋϊϋρϋ ς�ιθν ασδΰγ ϊφμλ�ρθνθ δ� αΰψ ϊφμλ�ι� αΰόλΰιϋα ςΰαελθ μ�π�κκ�α ϊφμλ� �μ�λ� ύ�ςθπ� αθλ�π; μ�ρ�λ�ν:

These were bare, hard, grinding times for the Netherlands, while apathy changed to anger, and anger to hope.

While αΰόλΰιϋϊϋρϋ μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν κξμοξνενςλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ ύφη�ψς μφνΰρθα�ςθ δ� ιΰπΰδϋπ; μ�ρ�λ�ν:

While these simpler contractions are in general, characteristic of colloquial speech, they are not at confined to it.

Θνύθλθρ δθλθνδ� ελ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�π� δ� πΰρς ύ�λθνθπ κθ, ξνλΰπλΰ κξμοξνενςλ�π ΰπΰρϋνδΰ εινθ ηΰμΰνδΰ ω�μ ςΰαερθηλθκ, ω�μ δ� ςΰαελθλθκ μφνΰρθα�ςλ�πθ ξλσπ. Δθλχθλθκ �δ�αθιιΰςϋνδΰ αελ� ωΰλλΰπϋ κεχθδ μ�πω�λ�ρθ ΰδλΰνδϋπϋπλΰπ β� ασ β�ηθιι�ςδ� ξλΰν ϊφμλ�λ�πθ ν� ςΰαερθηλθκ, ν� δ� ςΰαελθλθκ �λΰγ�ρθ θλ� �μ�λ� ύ�λ�ν μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�π αώλύφρφν� ρΰλμϋπλΰπ. Ξνσ δΰ γειδ εςμ�κ λΰηϋμδϋπ κθ, αελ� ϊφμλ�λ�πδ�, αθπ ς�π�τδ�ν, γΰπψϋλΰψδϋπμΰ, δθύ�π ς�π�τδ�ν, ηΰμΰν μφνΰρθα�ςλ�πθ ξλδσόσ μφψΰωθδ� ξλσνσπ; μ�ρ�λ�ν:

While the King of France unburdened his mind, the Prince of Orange had remained metaphorically speaking - silent. He talked with his squires while his lady took her ease on a cot in corner of the tent. I could work all the morning on the roof with an awning over me to keep off sun, while Ethelberthe trimmed the roses.

ΐψΰόϋδΰκϋ μφπ�κκ�α ϊφμλ�δ� κξμοξνενςλ�π ΰπΰρϋνδΰ εινθ ηΰμΰνδΰ ω�μ ύφη�ψς, ω�μ δ� γΰπψϋλΰψδϋπμΰ μφνΰρθα�ςλ�πθ ώηφνφ ύώρς�πθπ:

While it pleased me it also made me sad. I remembered his name as of an amiable person while my own still eluded me.

Ασ νφμσν�δ� θρ� ηΰμΰν β� ύφη�ψς μφνΰρθα�ςλ�πθνθν εινθ ηΰμΰνδΰ μώβϊσδ ξλδσόσνΰ πΰρς ύ�λθπθκ:

While she twisting and protesting, he carried her down the stairs awing into the living-room, and seated himself in the great armchair still holding her tight in his arms.

Θνύθλθρ δθλθνδ� κξμοξνενςλ�πθ ηΰμΰν β� ρ�α�α �λΰγ�λ�πθ θλ� αθπλ�ψ�ν μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθν θψλ�νμ�ρθν� δ� ς�ρΰδφτ εδθλθπ; μ�ρ�λ�ν:

Summoned to Brussels, William was unwilling to leave Antverpen while its continued order depended on his presence.

When αΰόλΰιϋϊϋρϋ. Θνύθλθρ δθλθνδ� when αΰόλΰιϋϊϋρϋνϋν �ν ύενθψ τσνκρθιΰρϋ μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν �ρΰρ ωθρρ�ρθνδ� (αΰψ ϊφμλ�δ�) θϊπΰ εδθλ�ν θψ β� ω�π�κ�ςθν ηΰμΰνϋνϋ αθλδθπμ�κδθπ; μ�ρ�λ�ν:

Later, when the Carthaginians began to die from an epidemic, the Romans reconquered the rest if Sicily. When I was at St. Ives. Hunfingdowshire, an open country. I sat the farmers and smoked a pipe by way of preparation for evening servise.

Ασ ςθο ϊφμλ�λ�π, ΰδ�ς�ν, ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ� ξλσπ. Λΰκθν θνύθλθρ δθλθνδ� κξμοξνενςλ�πθ when αΰόλΰιϋϊϋ θλ� αΰόλΰνΰν ελ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθν θψλ�νμ�ρθν� δ� πΰρς ύ�λμ�κ ξλσπ κθ, ω�μθν μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πθ ς�ψκθλ εδ�ν ρΰδ� ϊφμλ�λ�π α�rΰα�πωφγσγλσ ξλσπ β� while αΰόλΰιϋϊϋρϋ θλ� ξλδσόσ κθμθ, κξμοξνενςλ�π ΰπΰρϋνδΰ yΰ μφγΰιθρ�, ιΰ δΰ γΰπψϋλΰψδϋπμΰ �λΰγ�ρθ ώηφνφ ύώρς�πθπ; μ�ρ�λ�ν:

Carious that Fleur should have dark eyes, when his own were grays. They do not think so, and their bent is to glean hurriedly and from conclusions as hasty, when their business should be sift at each step, and question.

Νφμσν� ύ�ςθπθλ�ν ϊφμλ�νθ ωeχ ϊφπ ηΰμΰν ασδΰγλϋ ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ� ωερΰα εςμ�κ ξλμΰη. Ασ νφμσν� υΰλθρ ςΰαερθη μφπ�κκ�α ϊφμλ�δθπ.

Θνύθλθρ δθλθνδ� when αΰόλΰιϋϊϋρϋ βΰρθς�ρθλ� ύφη�ψς χΰλΰπλϋ ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�π δ� �μ�λ� ύ�λθπ; μ�ρ�λ�ν:

He send her to the academy over at Birdstail for two years, when it took nearly every pound of wool to pay the expenses. When he admitted them to his presence, he did not suffer them to sit and treated them with the most contemptuous reserve and haughtiness.

Θνύθλθρ δθλθνδ� when αΰόλΰιϋϊϋρϋ θλ� αΰψ ϊφμλ�ι� αΰόλΰνΰν ασδΰγ ϊφμλ�νθν ψ�πς χΰλΰπϋνδΰ θψλ�νδθιθν� δ� ς�ρΰδφτ εδθλθπ; μ�ρ�λ�ν:

Prison is the most regenerating and civilizing force, when it’s handled by a fine gentlemanly man like Dr. Slenk. Sentences are said to be of coordinate or equal rank, when one is not dependent on the other, nor enters in any way into yts construction.

Θνύθλθρ δθλθνδ� when αΰόλΰιϋϊϋρϋ ρ�α�α χΰλΰπλϋ ασδΰγ ϊφμλ�λ�πθ δ� αΰψ ϊφμλ�ι� αΰόλΰιϋπ; μ�ρ�λ�ν:

Can’t you see that I like you, when I tell you so much?

While αΰόλΰιϋϊϋρϋ θλ� ξλδσόσ κθμθ, θνύθλθρ δθλθνδ� αθπ γθρθμ μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πδ� when αΰόλΰιϋϊϋρϋ θκθλθ ρ�ϊθιι� δΰψϋιΰ αθλ�π, μ�ρ�λ�ν ηΰμΰν β� μφγΰιθρ� μ�νΰλΰπϋ θτΰδ� εδ� αθλ�π. ΐψΰόϋδΰκϋ ϊφμλ�λ�π� δθγγ�ς ιεςθπ�κ:

Heaven knowns they’re so improvident buying autos and washing-machines and so on and so forth when they can’t pay the interest. Young Oliver here is pinned down to his breakfast, when he ought to be ranging the meadows after botanical phenomena of all Kinfs.

έώπφνδφιφ κθμθ, when αΰόλΰιϋϊϋρϋ θλ� ιΰπΰνΰν μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�π δ� ς�κϊ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πδ�ν θαΰπ�ς ξλμσπ; ασ αΰόλΰιϋϊϋ θλ� ςΰαερθη μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�π δ� �μ�λ� ύ�λθπ.

So that αΰόλΰιϋϊϋρϋ. Θνύθλθρ δθλθνδ� so… that αΰόλΰιϋϊϋρϋ ω�μθψ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν κξμοξνενςλ�πθνθ αΰόλΰιϋπρΰ, so that αΰόλΰιϋϊϋρϋ ωΰγγϋνδΰ ασνσ δεμ�κ ξλμΰη. So that αΰόλΰιϋϊϋρϋ θνύθλθρ δθλθνδ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πδ� αΰψ ϊφμλ�δ� θϊπΰ ξλσνΰν ω�π�κ�ςθν μ�γρ�δθνθ αθλδθπ�ν ασδΰγ ϊφμλ�νθ αΰψ ϊφμλ�ι� αΰόλΰμΰγ φχφν θψλ�δθλθπ. Ασ ωΰλ υφρσρ�ν θκθνϊθ κξμοξνενςθνδ� μξδΰλ τελλ�π θψλ�ν�ν μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�π φχφν ρ�ϊθιι�βθδθπ; μ�ρ�λ�ν:

I rang up Hewellyn, asked him to see the case with me, so that I could get it into the ward. Meanwhile I felt like a sacrificial victim waiting the priest knife. Had my hosts spared me only so that I might serve as an offering to some pagan Yad?

Θνύθλθρ δθλθνδ� α�η�ν ω�ςςΰ μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν θκθνϊθ κξμοξνενςθνδ� μξδΰλ τελ θψλ�νδθκδ� αελ� ϊφμλ�δ� μ�γρ�δ �λΰγ�ρθ ιξυ, ν�ςθϊ� θτΰδ� ξλσνΰ αθλ�π; μ�ρ�λ�ν:

A pair of knee duck trousers and an old sweater made him a presentable wheel costume, so that he could go with Ruth or afternoon rides. Now, this back-room was immediately behind the bar, so that any person connected with the house … could not only look down upon any guests in the back-room …but could ascertain… the subject of conversation.

Λΰκθν �κρ�π ωΰλλΰπδΰ θνύθλθρ δθλθνδ� μφπ�κκ�α ϊφμλ�νθν θκθνϊθ κξμοξνενςθνδ� μξδΰλ τελ θψςθπΰκ εςμθπ β� χξυ βΰυς ω�μθν ϊφμλ� ν�ςθϊ� ασδΰγ ϊφμλ�ρθ ξλσπ; μ�ρ�λ�ν:

I should tell you, by the way, that the story was translated from some dead Russian writer, so that the author had not taken his type from my friend. Among modern writers, Faulkner, for example, is a master in the creation of atmosphere, so that the atmosphere of terror, madness, or fear, will sometimes completely dominate his books, almost overwhelming the characters.

Β.Θ.Ζθλβθρθν ς�ρνθτθν� ύώπ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ�λ�πδ�κθ ν�ςθϊ� ασδΰγ ϊφμλ�λ�πθνδ� θψλ�ν�ν so that αΰόλΰιϋϊϋρϋνϋ θκθλθ �λΰγ� ωΰλλΰπϋνΰ ΰθδ εςμ�κ λΰηϋμδϋπ. Δεμ�λθ, so that αΰόλΰιϋϊϋρϋ θψλ�ν�ν ϊφμλ�λ�πθ ωεχ δ� ω�μθψ� ςΰαελθ μφπ�κκ�α ϊφμλ� ωερΰα εςμ�κ ξλμΰη.

Θρςθτΰδ� ξλσνμσψ �δ�αθιιΰς:

1. V.S.Piling “The Classification of the Conjunction For American Speech”, 1950.

2. Ξ.Β.Κΰμθνρκΰιΰ «Τσνκφθθ θ ηνΰχενθ� ΰνγλθιρκξγξ ρξώηΰ and».

3. Λ.Ρ.Αΰπυσδΰπξβ, Δ.ΐ.Ψςελθνγ. Γπΰμμΰςθκΰ ΰνγλθιρκξγξ �ηϋκΰ. Μ., 1973.

4. Β.Θ.Ζθλόβθρ. Ρσωερςβσώς λθ β �ηϋκε ρξχθνθςελόνϋε θ οξδχθνθςελόνϋε ρξώηϋ? «Βξοπξρϋ ΰνγλθιρκξι τθλξλξγθθ». Μ., 1962.

5. Α.ΐ. Θλόθψ. Ρςπξι ρξβπεμεννξγξ ΰνγλθιρκξγξ �ηϋκΰ. Μ., 1961.

6. Α.ΐ. Θλόθψ. Ρςπσκςσπΰ ρλξζνξοξδχθνεννξγξ οπεδλξζενθ� β ρξβπεμεννξμ ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε.

7. Κ.Ν.Κΰχΰλξβΰ, Ε.Ε.Θηπΰθλεβθχ. Οπΰκςθχερκΰ� γπΰμμΰςθκΰ ΰνγλθιρκξγξ �ηϋκΰ ρ σοπΰζνενθ�μθ θ κλώχΰμθ. Μ., 1997.

Πεηώμε

Β ρςΰςόε θρρλεδσεςρ� ξαπΰηξβΰνθε ρλξζνϋυ οπεδλξζενθι οπθ οξμξωθ οξδχθνθςελόνϋυ ρξώηξβ β ΰνγλθιρκξμ �ηϋκε. ΐνΰλθηθπσώςρ� ρλξζνϋε οπεδλξζενθ�, κξμοξνενςϋ, κξςξπϋυ οπθρξεδθνενϋ ρξώηΰμθ while, when, though, so that.

Summary

The formation of complex sentences with the help of subordinating conjunctions of English language is investigated in this article. The complex sentences which components are subordinated with the conjunctions while, when, though, so that are analyzed.

Tipξlξgiyΰ fξlκlξrun mφqΰyis�li ώyr�nilm�sinin �sΰs sΰh� yΰnΰψmΰlΰrϋndΰn biridir. Tipξlξji t�dqiqΰtlΰrdΰ fξlκlξr m�tnl�rinin bir χξx t�r�fl�rd�n ώyr�nilm�si vΰcib sΰyϋlϋr. Bεl� t�dqiqΰtlΰrϋn birinci φsulu mφqΰyis�li mεtξddur. Ϋst�r fξlκlξr dΰxili, ist�rs� d� dφnyΰ fξlκlξrunun qΰrψϋlϋqlϋ ώyr�nilm�si �sΰs�n bu mεtξdΰ �sΰslΰnϋr. Fξlκlξr m�tnl�rinin mφqΰyis�li t�dqiqi t�dqiqΰtϋn dΰxili m�zmununu t�ψκil εdir. Bεl� t�hlill�rd� �vv�ld�n ΰxϋrΰd�κ diqq�t n�z�ri prξblεml�r� yώn�ldilir.

Tipξlξgiyΰ t�yin ξlunmuψ qΰnunΰuyόunluq κimi fξlκlξrun bφtφn sΰh�l�rind� vΰrdϋr. Fξlκlξr m�tnl�rinin tipξlξji t�dqiqΰtϋnϋ bir nεχ� istiqΰm�td� ΰpΰrmΰq ξlΰr. Birincisi m�tn tipξlξgiyΰsϋdϋr. Burΰ ξbrΰzϋn tipξlξgiyΰsϋ, mξtivin, sφjεtin, b�dii vΰsit�l�rin tipξlξgiyΰsϋ dΰxildir. Ϋκincisi jΰnr tipξlξgiyΰsϋdϋr. Burΰ jΰnrϋn xφsusiyy�tl�ri, jΰnrdΰxili v� jΰnrxΰrici �lΰm�tl�rin spεsifiκΰsϋ, bΰψqΰ jΰnrlΰrlΰ �lΰq�si, dφnyΰ fξlκlξrundΰκϋ εyni jΰnrΰ m�xsus m�zmun xφsusiyy�tl�rinin qΰnunΰuyόunluqlΰrϋ v� s. dΰxildir. Struκtur tipξlξgiyΰsϋ mφqΰyis� ξlunΰn m�tnl�rin dΰxili quruluψunun, fξrmΰ uyόunluόunun xφsusiyy�tl�rinin v� s. ώyr�nilm�sini n�z�rd� tutur.

Tipξlξgi uyόunluq xΰlqlΰrϋn ψifΰhi xΰlq yΰrΰdϋcϋlϋόϋ sistεml�ri ΰrΰsϋndΰκϋ φmumi struκtur uyόunluqlΰrϋ �sΰsϋndΰ t�zΰhφr εdir. Ψifΰhi xΰlq yΰrΰdϋcϋlϋόϋ m�tnl�rinin φmumi struκtur uyόunluqlΰrϋ ξbrΰzϋn tipξlξgiyΰsϋnϋ, sφjεtin, mξtivin yΰxϋnlϋόϋnϋ v� ξxψΰrlϋόϋnϋ, jΰnrlΰrdΰκϋ qΰnunΰuyόunluqlΰrϋ, fξlκlξr prξsεsl�rinin prinsipl�rinin tipξlξgiyΰsϋnϋ, fξlκlξr sφurunun inκiψΰf istiqΰm�tl�rini, fξlκlξrun tΰrixi inκiψΰfϋnϋn tΰrixi m�rh�l�l�rini �hΰt� εdir. Tipξlξgiyΰnϋn �sΰs prεdmεti uyόunluqdur. Fξlκlξrlΰrΰrΰsϋ �lΰq�d� qϋsΰ v� gεniψ tipξlξgiyΰdΰn dΰnϋψmΰq ξlΰr. Qϋsΰ tipξlξgiyΰdΰ mξtiv, tip, ξbrΰz yΰxϋnlϋόϋndΰn b�hs εdilir. Gεniψ tipξlξgiyΰdΰ jΰnr mφxt�lifliκl�ri v� sφjεt, b�dii t�svir vΰsit�l�ri t�hlil φχφn yΰxψϋ fΰκtlΰrϋ φz� χϋxΰrmΰόΰ κώm�κ εdir.

Tipξlξgiyΰdΰ fξlκlξrun yΰyϋlmΰ cξόrΰfiyΰsϋ xΰlqlΰr ΰrΰsϋndΰκϋ iqtisΰdi, siyΰsi, m�n�vi v� s. birliκl�ri ξnlΰrϋn dφnyΰgώrφψl�rinin fξlκlξr m�tnl�rind� �κsolunmΰ imκΰnlΰrϋnϋ dΰ φz� χϋxΰrϋr. Fξlκlξrΰ tipξlξgi bΰxϋmdΰn yΰnΰψdϋqdΰ ξnun h�qiq�tl� n� d�r�c�d� uzlΰψmΰsϋ, tξplΰnΰn m�tnl�rin tΰrixi n� d�r�c�d� �κs εtdirm�si d� ΰydϋnlΰψϋr. Tipξlξgiyΰ εyni zΰmΰndΰ xΰlqϋn gεnεzisi il� d� bΰόlϋdϋr. Xφsusil� gεnεtiκ bΰxϋmdΰn qξhum ξlΰn xΰlqlΰrϋn fξlκlξr tipξlξgiyΰsϋ φmumi �cdΰd κultu, m�d�ni q�hr�mΰn m�s�l�l�rini d� h�ll εtmiψ ξlur. Xΰlqlΰrϋn tΰrixind� gεnεtiκ birliκ fξlκlξr εlmi prΰκtiκΰsϋndΰ «�lΰq�», «uyόunluq», «φmumiliκ» ψ�rti ΰdlΰrϋ il� �v�z ξlunur. N.Ϋ.Κrΰvtsξv yΰzϋr κi, εlmi prΰκtiκΰdΰ «�lΰq�», «uyόunluq» v� «φmumiliκ» q�ti ψ�κild� bir-birind�n ΰyrϋlmϋr. «Φmumiliκ» εpξsdΰ q�hr�mΰnϋn, sφjεtin, n�όm�nin εyni ξlmΰsϋ il�, «uyόunluq» yΰxϋn sφjεtl�rin, yΰxud struκturlΰrϋn bir-birin� b�nz�m�si il� izΰh ξlunur (8, s.10). Φmumiliκ ΐz�rbΰycΰn v� tφrκ εpξslΰrϋndΰ, «uyόunluq» is� ΐz�rbΰycΰn v� ingilis m�tnl�rind� izΰh ξlunΰ bil�r. Dεm�li, «φmumiliκ» κώκφ, sξyu εyni ξlΰn xΰlqlΰrϋn fξlκlξrunun tipξlξgiyΰsϋnϋn subyεκtidir, «uyόunluq» is� yΰxϋn ξlmΰyΰn xΰlqlΰrϋn fξlκlξrun nφmun�l�rinin tipξlξgiyΰsϋnϋ ώyr�nm�κ φχφn lΰzϋm ξlΰn t�hlil mεtξdudur.

Xΰlqlΰrϋn fξlκlξrunun gεnεtiκ-tipξlξgi mφqΰyis�si is� gεnεtiκ c�h�td�n qξhum ξlΰn, εyni m�nψ�d�n ξlΰn tξplumlΰrϋn ψifΰhi yΰrΰdϋcϋlϋόϋndΰκϋ yΰxϋnlϋόϋ �sΰs gώtφrφr. Bu xΰlqlΰrϋn fξlκlξrunun gεnεtiκ-tipξlξji ώyr�nilm�si zΰmΰnϋ ξxψΰr hΰdis� v� yΰ �hvΰlΰtlΰr mώvzunun prεdmεtidir. Gεnεtiκ-tipξlξji mφqΰyis�d� �vv�lκi mφqΰyis� nώvl�ri iψtirΰκ εtmir, sΰd�c� ξlΰrΰq φmumi ΰrdϋcϋllϋq gώzl�nilm�κl� εyniliκ t�ψκil εd�n prξsεs tutuψdurulur, birind� ξlmΰyΰn, yΰxud yΰddΰn χϋxΰn fiκir tutumu, fΰκtlΰr ξ birisinin vΰsit�sil� φz� χϋxΰrϋlϋr (3, s.76 – 77).

Fξlκlξr m�tnl�rinin εlmi c�h�td�n ΰrΰψdϋrϋlmΰsϋndΰ istifΰd� εdil�n �sΰs tipξlξji φsul mφqΰyis�dir. Mφqΰyis� fξlκlξr m�tnl�rinin ψifΰhi yΰrΰdϋcϋlϋq hΰdis�si ξlΰrΰq yΰrΰdϋcϋlϋq qΰnunΰuyόunluqlΰrϋnϋ t�yin εd�n, ξnlΰrϋn ibtidΰi c�miyy�tin inκiψΰfϋnϋn gώst�ricisi ξlmΰsϋnϋ t�sdiql�y�n mεtξdξlξji φsuldur. Bu bΰxϋmdΰn mφqΰyis� mεtξdu fξlκlξr tΰrixi il� sϋx bΰόlϋdϋr. Mφqΰyis�li mεtξdun gεnεtiκ-tΰrixi, tΰrixi-tipξlξji nώvl�ri bu gφn fξlκlξr t�dqiqΰtlΰrϋndΰ χξx istifΰd� ξlunur. V.M.Jirmunsκi mφqΰyis�li t�hlilin φχ inκiψΰf istiqΰm�tini gώst�rir:

1. Tΰrixi-gεnεtiκ mφqΰyis� h�r hΰnsϋ bir qξhumluq �sΰsϋndΰ ξlΰn t�zΰhφrl�ri ξnlΰr ΰrΰsϋndΰκϋ uyόunluq κimi gώtφrφr;

2. Tΰrixi-tipξlξgi mφqΰyis� ξnlΰr ΰrΰsϋndΰκϋ gεnεtiκ �lΰq�ni ξnlΰrϋn tΰrixi inκiψΰflΰrϋnϋn t�zΰhφr εtdiyi uyόunluq ψ�rti κimi q�bul εtmir;

3. Mφqΰyis� bir-biri il� �lΰq�si ξlmΰyΰn hΰdis�l�r ΰrΰsϋndΰ ξlΰn uyόunluόun ψ�rtini ictimΰi inκiψΰfdΰ t�yin εdir (2, s.186).

Rus t�dqiqΰtχϋlΰrϋ ΰrΰsϋndΰ tipξlξji mφqΰyis�nin hΰnsϋ fξrmΰsϋnΰ – tΰrixi-gεnεtiκ, yξxsΰ tΰrixi-tipξlξji yΰnΰψmΰyΰ φstφnlφκ vεrm�κd� ciddi fiκir ΰyrϋlϋqlΰrϋ vΰrdϋr. M�s�l�n, V.M.Jirmunsκi fξlκlξr m�tnl�rinin qΰrψϋlϋqlϋ ώyr�nilm�sind� tΰrixi-gεnεtiκ yΰnΰψmΰyΰ φstφnlφκ vεrir. Ξ, mφqΰyis�li-gεnεtiκ t�hlil zΰmΰnϋ mφqΰyis�li-tΰrixi qrΰmmΰtiκΰnϋ v� lεκsiκξlξgiyΰnϋ (tΰrixi dilχiliκ) dΰ ώyr�nm�yi z�ruri hεsΰb εdir. Ξnun fiκrin� gώr�, h�r bir fξlκlξr mΰtεriΰlϋ tΰrixi dώvrd� dilχiliκl�, diΰlεκtξlξgiyΰ il� bΰόlϋ ξlmuψdur. Bu dΰ ώz nώvb�sind� mφqΰyis�li �d�biyyΰtψφnΰslϋq, ξ cφml�d�n fξlκlξrψφnΰslϋq m�s�l�l�rinin mφqΰyis�li tΰrixi-tipξlξji mεtξdlΰ ώyr�nilm�sin� ψ�rΰit yΰrΰdϋr (2, s.195). Lΰκin bu mεtξdlΰrϋn hεχ birin� φstφnlφκ vεrm�κ m�qs�d�uyόun dεyil. V.M.Jirmunsκinin qεydl�ri m�nψ�c� qξhum ξlΰn xΰlqlΰrΰ v� dil qrupunΰ ΰiddir. Bundΰn f�rqli ξlΰrΰq, B.N.Putilξv yΰzϋr κi, tΰrixi-tipξlξgi yΰnΰψmΰ ΰliml�r� fξlκlξr jΰnrlΰrϋnϋn b�zi q�dim tΰrixi mξmεntl�rini, εrκ�n ξvχuluq nΰόϋllΰrϋndΰ mΰgiκ φnsφrl�rin, ΰd�tl�rin, l�n�tl�rin ώyr�nilm�sin� imκΰn vεr�r (8, s.51). N.Bΰnΰsεviχ is� tΰrixi-tipξlξji n�z�riyy�nin �lεyhin� χϋxϋr v� qΰrψϋlϋqlϋ t�sirl�rin �n�n�vi prinsipl�rini mφdΰfi� εd�r�κ yΰzϋr κi, bφtφn bunlΰr tipξlξji uyόunluόu r�dd εtmir v� fξlκlξr jΰnrlΰrϋnϋn mφqΰyis�li-�d�bi ώyr�nilm�si bir jΰnrϋn ξ birisin� qΰrψϋ qξyulmΰsϋ dεyildir. Burΰdΰ sεχim t�dqiqΰtϋn mώvzusundΰn ΰsϋlϋdϋr. Ξ, φstφnlφyφ xΰlqlΰrϋn miqrΰsiyΰsϋnΰ vεrir κi, bunu dΰ tipξlξji uyόunluq κimi izΰh εdir (8, s.58).

Bφtφn bu dεyil�nl�r� �sΰslΰnΰrΰq dεm�κ lΰzϋmdϋr κi, fξlκlξr h�miψ� tΰrixi hΰdis�l�rin sώyl�nilm�si, yΰddΰψlΰrΰ ώtφrφlm�si v� b�diil�ψdirilm�si �sΰsϋndΰ φmumxΰlq mΰlϋnΰ χεvrilir. Εyni zΰmΰndΰ fξlκlξr struκtur hΰdis�sidir v� h�r bir fξlκlξr m�tninin ώz quruluψu vΰrdϋr. Fξlκlξr m�tnl�rinin h�m struκturcΰ, h�m d� tΰrixi ΰspεκtd�n ώyr�nilm�si tΰrixi struκtur, mφqΰyis�li tipξlξji struκtur bΰxϋmdΰn mφmκφn ξlur.

B.N.Putilξv tΰrixi-tipξlξji yΰnΰψmΰnϋn prξblεmin ώyr�nilm�sind� 5 �sΰs κώm�yini qεyd εdir:

1. Fξlκlξrun xΰlq m�d�niyy�ti sfεrΰsϋndΰ xφsusi inc�s�n�t nώvφ κimi bΰψΰ dφψφlm�sini ψ�rtl�ndirir;

2. Tΰrixi pξεtiκΰnϋn yεni ΰspεκtl�rini v� yεni v�zif�l�rini φz� χϋxΰrϋr;

3. Tipξlξji vΰrisliyi, tipξlξji �lΰq�l�rin qΰnunΰuyόunluόunu – y�ni tΰrixi pξεtiκΰyΰ tΰrixi tipξlξgiyΰ idεyΰsϋnϋn dΰxil εdilm�sini t�yin εdir;

4. Tΰrixi-tipξlξji idεyΰ pξεtiκ struκturlΰ ψ�rtl�nir v� ξnun �sΰsϋndΰ iψl�n�n vΰhid struκtur-tipξlξji v� tΰrixi-tipξlξji t�hlill�rd�n ΰsϋlϋ ξlur;

5. Fξlκlξr pξεtiκΰsϋ fξrmΰ κimi ώyr�nil� bilm�z, m�zmunun ifΰd� vΰsit�si κimi m�zmundΰn κ�nΰr t�dqiq εdil� bilm�z (9, s.21 – 22).

Tΰrixi-tipξlξji mφqΰyis�d� fξlκlξr jΰnrlΰrϋnϋn t�hlili bir nεχ� qΰrψϋlΰψdϋrmΰnϋ pΰrΰlεl ώyr�nm�yi z�ruri εdir. Jΰnrdΰxili qΰrψϋlΰψdϋrmΰdΰ m�tnin �sΰs xφsusiyy�tl�ri t�hlil� c�lb ξlunur. ΐpΰrdϋόϋmϋz ΰrΰψdϋrmΰlΰr n�tic�sind� bεl� q�rΰrΰ g�lmiψiκ κi, m�tnin �sΰs xφsusiyy�tl�ri ΰsΰόϋdΰκϋlΰrdϋr:

- M�tn sφjεt �sΰsϋndΰ fξrmΰlΰψϋr;

- Sφjεt mξtivl�r �sasϋnda t�ψκil ξlunur;

- M�tn struκturΰ mΰliκ ξlur;

- M�tnd� hΰdis�l�r prξpξrsiξnΰl ΰsϋlϋlϋqdΰ pΰylΰnϋr;

- Hΰdis� m�tnin qurulmΰsϋnΰ, inκiψΰfϋnΰ t�sir εdir;

- Sφjεtin �sΰsϋndΰ hΰdis�l�r durur;

- Ξbrΰz m�tnin struκtur vΰhididir;

- M�tn dφnyΰgώrφψ funκsiyΰsϋnϋ dΰψϋyϋr;

- M�tn d�yiψκ�n xΰrΰκtεr� mΰliκdir;

- Tip m�tnin m�zmun v� fξrmΰcΰ nώvφnφ t�ψκil εdir;

- Vΰriΰnt m�tnin inκiψΰf mεylini v� dinΰmiκΰsϋnϋ gώst�rir;

- M�tnin v� mξtivin vΰriΰtivliyi fξlκlξr yΰrΰdϋcϋlϋόϋ κimi sφjεtin d�yiψκ�nliyin� v� yΰyϋlmΰsϋnΰ s�b�b ξlur.

Sφjεtin m�tn v� mξtiv vΰriΰtivliyi �sΰsϋndΰ yΰyϋlmΰsϋnΰ �sΰs�n h�r hΰnsϋ jΰnr φzr� ξlΰn m�tnin yΰ gεnεtiκ, yΰ dΰ tipξlξji ξlΰrΰq dφnyΰ fξlκlξrundΰ ξxψΰr nφmun�l�ri yΰrΰnϋr.

Sφjεt ξxψΰrlϋόϋnΰ dφnyΰ fξlκlξrundΰ χξx rΰst g�linir. Tipξlξji mφqΰyis�nin κώm�yi il� ξxψΰr mifiκ prξsεsl�rin m�nψ�yini ΰrΰψdϋrmΰq mφmκφndφr. Bu dΰ ώz nώvb�sind� gεnεtiκ bΰόlϋlϋόϋn sφjεtl�rΰrΰsϋ �lΰq�d� rξlunΰ s�b�b ξlur. Bunu n�z�r� ΰlΰn M.V.Xrΰpχεnκξ tipξlξji yΰnΰψmΰnϋn �h�miyy�tini bεl� qiym�tl�ndirir: «Tΰrixi pξεtiκΰdΰ tipξlξji bΰψlΰnόϋc �d�biyyΰt tΰrixind� ξlduόundΰn dΰ bώyφκ �h�miyy�tli yεr tutur» (4, s.11).

Sφjεtin bεyn�lxΰlq xΰrΰκtεr dΰψϋmΰsϋ ξnun tipξlξji s�ciyy�sini gώst�r�n �sΰs �lΰm�tdir. Sφjεtl�rin tipξlξji uyόunluόu xΰlqlΰrϋn v� fξlκlξrun qΰrψϋlϋqlϋ bεyn�lxΰlq t�sirl�ri il� ψ�rtl�nir (3, s.78). ΐ.Ϋ.Κirpiχniκξv bεl� hΰdis�l�rin s�b�bini - «pξεtiκ r�vΰy�tl�rin» yΰrΰnmΰsϋnϋ insΰn t�bi�tinin εyni ξlmΰsϋndΰ, m�n�vi inκiψΰfϋn εyni pill�sind� bφtφn insΰnlΰrϋn dφψφnc�sinin bir ξlmΰsϋndΰ» gώrφr (3, s.85). V.M.Jirmunsκi qεyd εdir κi, tipξlξji mφqΰyis� bεyn�lxΰlq sφjεtd� t�svir ξlunΰn hΰdis�l�rin t�κrΰr ξlunmΰsϋnϋn s�b�bini, εpξsun inκisΰfϋndΰ sξsiΰl-ψ�rti qΰnunΰuyόunluqlΰrϋnϋ ΰχΰ bilmir (3, s.193). Sφjεtin tipξlξji ξxψΰrlϋόϋnϋn s�rh�dsizliyi v� qΰrψϋlϋqlϋ t�siri ξnun tΰrixi xΰrΰκtεr� mΰliκ ξlduόunu gώst�rir.

Qΰrψϋlϋqlϋ tipξlξji t�hlil� c�lb ξlunΰn h�r bir m�tn� mifξlξji sistεm dΰxilind� bΰxϋlmΰlϋdϋr. Y.M.Mεlεtinsκi yΰzϋr κi, qΰrψϋlϋqlϋ t�sir prξblεmi mifξlξji sistεmin t�miz tipξlξji mφqΰyis�si qΰrψϋsϋndΰ ΰrxΰdΰ qΰlϋr (7, s.68 – 69). Burΰdΰ mφqΰyis� mξtivl�rl� m�hdudlΰψdϋrϋlmΰmΰlϋdϋr, ξnlΰrϋn χξxu gεniψ yΰyϋlmϋψdϋr, diqq�t m�rκ�zind� mifξlξji sφjεtl�rin tipl�ri v� mif yΰrΰdϋcϋlϋόϋnϋn spεsifiκ xΰrΰκtεri ξlmΰlϋdϋr. Tipξlξji t�hlil zΰmΰnϋ qΰrψϋlϋqlϋ t�sird� d� mifξlξji sistεm� h�r bir xΰlqϋn ώz mifξlξgiyΰsϋ �sΰsϋndΰ diqq�t yεtirilir, tΰrixi-ictimΰi, m�iψ�t, mifξlξji dφnyΰgώrφψφn κώκl�ri n�z�r� ΰlϋnϋr. P.ΐ.Qrinsεr tipξlξji uyόunluqdΰκϋ sφjεt ξxψΰrlϋόϋnϋ – Hεrΰκllΰ Gilqΰmϋψϋn v� bΰψqΰlΰrϋnϋn q�hr�mΰnlϋq s�hn�l�rini tipξlξji qξhumluq ΰdlΰndϋrϋr (8, s.97).

ΐrxΰiκ jΰnrlΰrϋn v� mφxt�lif xΰlqlΰrdΰ uyόun jΰnrlΰr sistεminin xφsusiyy�tl�rinin mφqΰyis�li ώyr�nilm�si, ξnlΰrϋn tipξlξji φmumiliyi sφjεtl�rin d� dφnyΰ xΰlqlΰrϋndΰ, ξnlΰrϋn fξlκlξrundΰ gεniψ �κs ξlunmΰsϋnΰ s�b�b ξlur.

Fξlκlξrdΰ jΰnrlΰrΰrΰsϋ �lΰq�l�rin (m�s�l�n, r�vΰy�tl� �fsΰn�nin) tipξlξji xφsusiyy�tl�ri h�min jΰnrlΰrϋn pξεtiκΰsϋndΰ dΰ ΰψκΰr ξlunur. Fξlκlξr pξεtiκΰsϋnϋn qiym�tinin vεrilm�sind� ξnun h�r hΰnsϋ jΰnrϋnϋn tipξlξji xφsusiyy�tl�ri ώyr�nilm�lidir. Tutΰq κi, mif tipξlξgiyΰsϋ, �fsΰn� tipξlξgiyΰsϋ, εpξs tipξlξgiyΰsϋ, dΰstΰn tipξlξgiyΰsϋ v� s. ψ�κlind� κξnκrεt jΰnrΰ m�xsus xφsusiyy�tl�r tipξlξji bΰόlϋlϋόΰ �sΰslΰnΰ bilir. M�s�l�n, N.ΐ.Κriniχnΰyΰnϋn r�vΰy�t mξtivl�rinin 21 tipi φzr� ΐz�rbΰycΰn v� ingilis r�vΰy�tl�rini tutuψdurmuψ ξlsΰq, b�zi tipl�rin h�ttΰ uyόun g�ldiyini gώr�riκ (5).

ΐyrϋcΰ gώtφrφlmφψ h�r hΰnsϋ bir tipξlξgiyΰnϋn εlεmεntl�rini t�yin εtm�κ φχφn ξnΰ uyόun ξlΰn, yΰ dΰ ξnun vΰriΰntϋ ξlΰn fξlκlξr m�tnini tipξlξji v� yΰ mφqΰyis�li c�h�td�n qΰrψϋlΰψdϋrϋb χΰtϋψmΰyΰn εlεmεntl�ri yεrin� b�rpΰ εtm�κ mφmκφndφr. Bu prξsεsd� bir nεχ� fξlκlξr jΰnrϋnϋn nφmun�l�rini lΰzϋm ξlΰn �d�bi vΰriΰntlΰ tutuψdurmΰq dΰ εyni n�tic�nin �ld� εdilm�sin� s�b�b ξlΰ bil�r. ίld� ξlΰn t�dqiq ξbyεκtinin tΰrixi-tipξlξji plΰndΰ ώyr�nilm�si gώst�rir κi, bir ΰrdϋcϋllϋq v� qΰnunΰuyόunluqdΰn bΰψqΰψϋnΰ κεχm�κ mφmκφndφr, iκincisi, ξnun dΰxili v�ziyy�tinin t�drici inκiψΰfϋ h�min jΰnrϋn inκiψΰf εd�r�κ dΰhΰ mφr�κk�b fξrmΰyΰ κεχm�sin� ψ�rΰit yΰrΰdϋr. Bu prξsεsi ΰyrϋcΰ mφψΰhid� ξlunΰn mif yΰrΰdϋcϋllϋόϋndΰ dΰ gώrm�κ mφmκφndφr, nΰόϋllΰrϋn dΰ t�rκibind� ξxψΰr mifiκ hΰdis�l�rin izl�rin� rΰst g�linir. H�ttΰ dΰstΰnlΰrϋn mifξlξji κώκl�rind� d� mif yΰrΰdϋdϋlϋόϋndΰn qξpub g�l�n ΰyrϋcΰ mifiκ gώrφψl�r ώz �κsini tΰpϋr. Tΰrixi-tipξlξji mφqΰyis�nin κώm�yi il� dΰhΰ mφκ�mm�l vΰriΰntϋn tipξlξji t�hlilini ΰpΰrmΰq mφmκφn ξlur. Biz bu mφqΰyis�nin n�tic�sind� hώκm�n h�min jΰnrϋn bΰόlϋ ξlduόu �n�n�l�r�, rituΰllΰrΰ, m�rΰsiml�r� gεdib χϋxΰcΰόϋq κi, bu �n�n�vi prξsεsl�ri, rituΰllΰrϋ ώyr�nm�d�n bu jΰnrϋn tipξlξji v� b�dii κεyfiyy�tl�ri (h�m d� xφsusiyy�tl�ri) hΰqdΰ sώz dεm�κ bΰcΰrϋόϋndΰ ξlmΰyΰcΰόϋq. Bu zΰmΰn jΰnrϋn tipξlξgiyΰsϋndΰ φχ �sΰs ψεy� – trΰnsfξrmΰsiyΰ ξlunmΰq, mφxt�lif tipli εyni mifi birl�ψdirib mφqΰyis� εtm�κ v� inκΰr εtm�κ, y�ni ΰrtϋq, qξndΰrmΰ b�dii κεyfiyy�tin dΰhΰ �vv�lκi, �sl b�dii κεyfiyy�tl� mφqΰyis� εdib dφzgφnφnφ q�bul εtm�κ xφsusiyy�tl�rin� diqq�t vεrm�κ lΰzϋmdϋr.

ΐ.N.Vεsεlξvsκi dεyir κi, mξtiv dεy�nd� m�n sΰd� n�ql εdilmis ibtidΰi ΰόϋlϋn v� m�is�tin mφhΰκim�sinin vΰhidini dφsφnφr�m. Ξ, mξtivl� sφjεti ώz mφhΰκim�sind� qΰrsϋ-qΰrsϋyΰ qξyulmus sΰd� hεκΰy�t vΰhidi v� bu vΰhidin �sΰsϋndΰ qurulΰn mφr�κκ�b κξmbinΰsiyΰnϋ dφsφnφr. «Mξtiv dεy�nd� q�dim insΰnlΰrϋn m�is�t mφsΰhid�l�rinin v� ibtidΰi, ilκin sφurlΰrϋnϋn t�l�bin� uyόun ξlΰrΰq yΰrΰnΰn sΰd�, lΰκin tΰm �hvΰlΰt bΰsΰ dφsφlm�lidir» (1, s.300).

H�r bir fξlκlξr m�tninin sφjεti mξtivl�r �sΰsϋndΰ inκisΰf εdir. Mξtiv sφjεtin qϋsΰ m�zmununu t�sκil εd�n fξlκlξr vΰhididir. Dφnyΰ fξlκlξrundΰκϋ ξxψΰr sφjεtl�rin mξtivl�ri d� tipξlξji uyόunluόΰ �sΰs�n bir-biri il� s�sl�sir. Bu, mξtivin bilΰvΰsit� mφxt�lif �lΰq�l�r vΰsit�sil� yΰyϋlmΰsϋnϋn n�tic�sind� bΰs vεrir. Mξtivin vΰriΰtivliyi – sφjεtin κξnκrεt εlεmεntl�rinin xΰlqlΰrϋn yεrd�yism�si zΰmΰnϋ gεtdiκl�ri �rΰzid� yεnid�n fξrmΰlΰsmΰsϋ v� yΰyϋlmΰsϋ n�tic�sind� �m�l� g�lir. Mξtiv – vεril�n m�tnd� rεΰliz� ξlunΰn hΰnsϋsΰ mεtΰsistεml� bΰόlϋ ξlΰn κξnκrεt εlεmεntl�rdir. Fξlκlξr m�tnl�rind� h�r hΰnsϋ bir tipli situΰsiyΰ ξbrΰzlΰrdΰ ώzφnφ bφruz� vεrir. H�min mξtiv – εlεmεntl�r birc� tip� ΰid ξlur v� �lΰq�l�rin φχ nώvφnφ �hΰt� εdir:

1. ίlΰv� bώlgφ il� �lΰq�; ξndΰ vΰriΰntlΰr bir-birind�n ΰsϋlϋ ξlmur.

2. Tipξlξji uyόunluq; ξrΰdΰ tipξlξji ψ�rtiliκd�n dΰnϋψϋlϋr.

3. Gεnεtiκ �lΰq� – bir vΰriΰntϋn �sΰsϋndΰ yεnisinin yΰrΰnmΰsϋnϋ, yεni vΰriΰntϋn h�m d� h�min xΰlqϋn milli �n�n�l�rin� uyόun yΰrΰdϋlmΰsϋnϋ n�z�rd� tutur.

Mφqΰyis� εdil�n qΰrsϋlϋqlϋ m�tnl�rin h�r birind� struκtur εynidir. M�s�l�n, q�hr�mΰnϋn dξόulmΰsϋ, q�hr�mΰnlϋq gώst�rm�si, s�f�rl�ri v� ώlφmφ bu m�tnl�rd� εynil� t�κrΰr ξlunur. Yΰxud hΰdis� bΰs vεrir, sξnrΰ f�ΰliyy�t n�tic�sind� χΰtϋsmΰzlϋq b�rpΰ ξlunur. M�tnin struκturu ξnun ΰrxεtipi il� d� bΰόlϋdϋr. ΐrxεtipd�n – ilκin mifξlξji gώrφsd�n (m�s�l�n, ilΰnlΰ mφbΰriz�) yεni struκturlu, lΰκin ΰrxεtip� �sΰslΰnΰn fξrmΰ (nΰόϋllΰrdΰ q�hr�mΰnϋn qurbΰn vεril�n qϋzϋ xilΰs εtm�κ φχφn �jdΰhΰ il� mφbΰriz�si) �m�l� g�lir. Struκturun yεnil�sm�si dφnyΰ fξlκlξrundΰ rΰst g�lin�n prξsεsdir.

Ξbrΰz tipξlξgiyΰsϋ – dφnyΰ fξlκlξrundΰ m�tnl�rd�κi ξbrΰzlΰrϋn εyni mifξlξji κώκd�n yΰrΰnΰrΰq inκiψΰfϋnϋ s�ciyy�l�ndirir. Bunlΰr dΰhΰ χξx mifξlξji q�hr�mΰnlΰrΰ sΰmil ξlunur. Tΰrixi q�hrmΰnlΰr is� ξbrΰz tipξlξgiyΰsϋnϋn f�rdi xΰss�l�rin� mΰliκ ξlur, h�r bir xΰlqϋn ώz milli-m�n�vi xφsusiyy�tl�rini �κs εtdirir. Bundΰn bΰsqΰ, m�tnl�rd� b�dii ξbrΰzlΰrΰ dΰ rΰst g�linir. Bu dΰ h�min xΰlqϋn fΰntΰziyΰsϋnϋn m�hsulu ξlub ξnun yΰrΰdϋcϋ t�x�yyφlφn� εmξsiξnΰl-εκsprεssiv t�sir εdir. B�dii ξbrΰzϋn struκturunun ΰydϋn ξlmΰsϋ φχφn rεΰllϋόϋn b�dii iniκΰsϋnϋ ξnun εlmi s�κild� �κs ξlunmΰsϋndΰn f�rql�ndirm�κ, b�dii t�f�κκφrl� �qli t�f�κκφrφn f�rqini t�yin εtm�κ lΰzϋmdϋr. B�dii ξbrΰz ώzφnd� rεΰllϋόϋn cizgil�rini sΰxlΰyϋr. ίψyΰ v� hΰdis�l�r hΰqqϋndΰ t�s�vvφrl�r ΰnlΰyϋψΰ ξ vΰxt dΰxil ξlur κi, t�s�vvφrφn �lΰm�tl�rinin χξxξbrΰzlϋlϋόϋnϋn �sΰsϋndΰ rεΰl vΰrlϋqlΰr durur. B�dii ξbrΰz prεdmεti bφtώvlφκd� vΰhidliyi v� κξnκrεtliyi ώzφnd� birl�ψdir�n qΰvrΰyϋψϋn n�tic�si κimi φz� χϋxϋr (9, s.148 – 149). Bu prξsεs fξlκlξr m�tnl�rind�κi ξbrΰzlΰrϋn φmumi s�ciyy�sini gώst�rir v� xΰlqlΰrϋn fξlκlξrundΰ εyni inκiψΰf m�rh�l�l�rini κεχir. Fξlκlξr m�tnl�rinin tΰrixi c�h�td�n ώyr�nilm�si ξnun stilistiκΰsϋnϋ, t�f�κκφr fξrmΰsϋnϋ, hiss-duyόu c�h�td�n xΰrΰκtεrini, φmumi hΰldΰ mώvcud ξlΰn vΰrlϋq (insΰn, �syΰ v� s.) κimi d�rκ ξlunmΰsϋnϋ ώzφnd� yΰsΰdϋr.

Fξlκlξr m�tnl�rind� ξbrΰzϋn tipiκ fξrmΰsϋ q�hr�mΰndϋr. Q�hr�mΰnϋn ΰsΰόϋdΰκϋ tipξlξji gώst�ricil�ri vΰrdϋr:

1. Εpiκ q�hr�mΰn mφ�yy�nl�ψdirilmiψ tip κimi xΰlqϋn t�f�κκφrφnd� yΰψΰyϋr. Bu t�s�vvφr �fsΰn�l�rd�, r�vΰy�tl�rd�, nΰόϋllΰrdΰ, q�hr�mΰnlΰr hΰqqϋndΰ mifl�rd� rεΰl insΰnlΰrϋn xΰrΰκtεr v� όizgil�rin� uyόun ξlΰrΰq yΰsΰdϋlϋr. Bu yΰsΰtmΰ sistεmind� ξbrΰzϋn yΰrΰdϋlmΰsϋnϋn vΰsit�l�ri κimi χϋxϋs εdir. Burΰ εpitεtl�r, t�sbεhl�r, mεtΰfξriκ v� mφqΰyis�εdici fξrmullΰr, tipiκl�ψdirilmiψ yεr (qΰlΰχΰ v� s.), q�hr�mΰnϋn ΰt bεlind� ξturuψunun b�nz�dilm�si, t�κb�t�κ dώyφψd� q�hr�mΰnϋn ώzφnφ ώym�si, q�hr�mΰnϋn yεri, yurdu, m�nψ�yi v� s. dΰxildir. Bunlΰr hΰmϋsϋ ψifΰhi yΰrΰdϋcϋlϋόϋn pξεtiκ fξrmullΰrϋdϋr.

2. Q�hr�mΰn bΰψqΰ pεrsξnΰjlΰrlΰ birg� dώyφψφr, ώzφnφn xΰrΰκtεrini dΰvΰmεdici h�r�κ�tl�rind�, r�ftΰrϋndΰ bφruz� vεrir.

3. Pεrsξnΰjlΰrϋn, ξ cφml�d�n q�hr�mΰnϋn xΰrΰκtεri, dΰxili ΰl�mi, psixξlξji v�ziyytl�ri hΰdis�l�rin sώyl�nilm�sinin v� iψtirΰκ εd�nl�rin h�rt�r�fli qiym�tl�ndirilm�sinin �sΰsϋnϋ t�ψκil εdir. ΐyrϋcΰ ξlΰrΰq q�hr�mΰnlΰrϋn nitqi, h�r�κ�tl�ri sώyl�yici t�r�find�n n�z�r� χΰtdϋrϋlϋr.

4. Q�hr�mΰnϋn �xlΰqϋnϋn (dΰvrΰnϋψ) v� ώzφnφt�sdiqinin εpiκ φslubu mώvcuddur. Bu εpiκ εtiκεt v� ξnΰ riΰy�t εdilm�m�si pεrsξnΰjϋn dΰxili κεyfiyy�tl�ri v� f�ΰliyy�ti il� bΰόlϋdϋr.

5. Εpiκ ξbrΰzϋn yΰrΰdϋlmΰsϋ v� yεtiψm�sind� q�hr�mΰnϋn εpiκ dφnyΰsϋ bώyφκ rξl ξynΰyϋr (6, s.197 – 198).

Bu xΰrΰκtεriκ �lΰm�tl�r ist�r milli, ist�rs� d� xΰrici m�tnl�rin – fξlκlξr m�tnl�rinin bφtφn nώvl�rinin �sΰs q�hr�mΰnlΰrϋnΰ xΰs ξlΰn κεyfiyy�tl�rdir.

Fξlκlξr m�tnl�rind� tip prξblεmi xφsusi ΰκtuΰllϋq κ�sb εdir. M�tnin tipi ξnun m�zmunundΰn ΰsϋlϋdϋr. M�tn tipi fξrmΰcΰ qϋsΰ v� gεnis ξlΰ bilir. Φmumiyy�tl�, tip gεniψ ΰnlΰyϋψdϋr. Ξbrΰzϋn tipi, hΰdis�nin tipi, sφjεtin tipi, mξtivin tipi v� s. tipξlξji t�dqiqΰtdΰ mφhφm t�hlill�r ΰpΰrmΰq φχφn uόurlu n�tic�l�r vεr� bil�r.

Vΰriΰnt tipξlξji t�hlil zΰmΰnϋ istifΰd� ξlunΰn h�r hΰnsϋ m�tnin m�zmuncΰ ξxψΰr tώr�m�sidir. Tipξlξji t�dqiqΰtdΰ dΰ xΰlqlΰrϋn fξlκlξrundΰκϋ εyni m�zmunlu m�tnl�ri vΰriΰnt hεsΰb εtm�κ d�qiq ΰrΰψdϋrmΰ t�l�b εdir.

ίd�biyyΰt

1. Βερελξβρκθι ΐ.Ν. Θρςξπθχερκoe οξύςθκΰ. Μ., 1989.

2. Ζθπμσνρκθ Β.Μ. Ρπΰβνθςελόνξε λθςεπΰςσπξβεδενθε. Βξρςξκ θ Ηΰοΰδ. Λ., Νΰσκΰ, 1979.

3. Ζθπμσνρκθι Β.Μ. Νΰπξδνθι γεπξθχερκθι ύοξρ. Μ.-Λ., Νΰσκΰ, 1962.

4. Κπΰβφξβ Ν.Θ. Θρςξπθχερκoe οξύςθκΰ τξλόκλξπΰ / Τξλόκλξπ οξύςθχερκoe ρθρςεμΰ. Μ., Νΰσκΰ, 1977.

5. Κπθνθχνΰε Ν.ΐ. Σκΰηΰςελό ςθοξβ, μξςθβξβ θ ύλεμενςξβ οπεδΰνθι. Οεςπξηΰβξδρκ, Κΰπελόρκθι νΰσχνθι φενςπ ΐΝ ΡΡΡΠ, 1990.

6. Μελεςθνρκθι Ε.Μ. Μθτ θ θρςξπθχερκΰε οξύςθκΰ τξλόκλξπΰ / Τξλόκλξπ οξεςθχερκΰε ρθρςεμΰ. Μ., Νΰσκΰ, 1977.

7. Μελεςθνρκθι Ε.Μ. Μθτθ δπεβνεγξ μθπΰ β ρπΰβνθςελόνξμ ξρβεωενθθ / �θοξλξγθε θ βηΰθμξρβεηθ λθςεπΰςσπ δπεβνεγξ μθπΰ. Μ., Νΰσκΰ, 1971.

8. Οσςθλξβ Α.Ν. Μεςξδξλξγθε ρπΰβνθςελόνξ-θρςξπθχερκξγξ θησχενθε τξλόκλξπΰ. Λενθνγπΰδ, θηδ. «Νΰσκΰ» Λενθνγπΰδρκξε ξςδελενθε, 1976.

9. Οσςθλξβ Α.Ν. Ρξβπεμεννθε οπξαλεμθ θρςξπθχερκξι ςεξπθθ /Τξλόκλξπ οξύςθχερκΰε ρθρςεμΰ. Μ., Νΰσκΰ, 1977.

Xφlas�

Folklor m�tnl�rinϋn t�dqϋqϋnd� tipoloji araψdϋrmanϋn mφxt�lif yollarϋ haqqinda danϋψϋlϋr.Soyu eyni olan xalqlarϋn folklor nφmun�l�rinin "φmumilik",yaxϋn olmayan xalqlarϋn folklorunun is� ώyr�nilm�sinin "uyόunluq" metodlarϋ il� mφmkφn olmasϋ haqqϋnda fikirl�rd�n statlar g�tirilmiψdir. Tarixi tipoloji metodun kώm�yi il� folklor janrlarϋnϋn bir neχ� nώvφnφn paralel olaraq mφqayis�li ώyr�nm�yin mφmkφn olduόu fikri ir�li sφrφlφr.Aχar sώzl�r:φmumilik, uyόunluq, �laq�, mφqayis�.

Abstract

Ϋt is spoken about the different ways of tipological searching of folklore units.Ϋt is sampled from the various thoughts about the Folklore of the people from the same origin are learned according to the" general" method , but "conformity" method is applied to the folklore of the people from the different origin.Ϋt is stated that with the help of the historical-tipological method some folklore ganres can be learned in paralel comparing .

Key words; community,conformity, connection, comparison..

Ð.À.Áóäàãîâ “Äèë÷èëèéÿ äàèð î÷åðêëÿð” êèòàáûíäà 50-úè èëëÿðäÿ éàçûðäû: “... áÿäèè ÿäÿáèééàòûí äèëèíäÿ äèàëåêòèçìëÿðäÿí öñëóá úÿùÿòäÿí èñòèôàäÿ ùàããûíäàêû ìÿñÿëÿíè êÿíàðà ãîéàã – áó, õöñóñè âÿ àéðûúà ìÿñÿëÿäèð. ßëáÿòòÿ, éàçû÷ûëàð þç ïåðñîíàæëàðûíûí äàíûøûã õàðàêòåðèñòèêàñû ö÷öí äèàëåêòèçìëÿðäÿí òåç-òåç èñòèôàäÿ åäèðëÿð (63à.280,281).

Äèàëåêòèçìëÿðèí áÿäèè ÿäÿáèééàòäà èøëÿíìÿñè ÷îõ àêòóàë îëìàñà äà, áèð ÷îõ æàíðëàðäà, õöñóñèëÿ äÿ íÿñð ÿñÿðëÿðèíäÿ, èðè ùÿúìëè ðîìàíëàðäà áèç äèàëåêòèçìëÿðÿ ðàñò ýÿëèðèê. Áó ëàáöääöð. ×öíêè áÿäèè ÿäÿáèééàò õàëãûí ùÿéàòûíû, äèëèíè, ìÿèøÿòèíè. àäÿò-ÿíÿíÿñèíè âÿ ñ. ÿêñ åòäèðèð. Áóíà ýþðÿ äÿ ÿñÿðäÿ áàø âåðÿí ùàäèñÿëÿð, èøòèðàê åäÿí îáðàçëàð ùàíñû ÿðàçèéÿ, ùàíñû áþëýÿéÿ àèääèðñÿ, ÿñÿðèí äèëèíèí òÿáèè, úàíëû îëìàñû ö÷öí ùÿìèí áþëýÿíèí, ÿðàçèíèí äèàëåêòèçìëÿðèíäÿí ìöòëÿã èñòèôàäÿ îëóíìàëûäûð.

“Éàçû÷û ÿñÿðëÿðèíè íÿ ãÿäÿð þç äþâðöíöí ÿäÿáè äèë íîðìàëàðû ÿñàñûíäà éàçñà äà, éåíÿ äÿ îíóí ÿñÿðëÿðèíäÿ éåðëè äèàëåêòÿ ìåéëåòìÿ, ìÿùÿëëè äèàëåêò õöñóñèééÿòëÿðè þçöíö ýþñòÿðèð” (148.64).

Äèàëåêòèçìëÿðèí áÿäèè ÿñÿðëÿðäÿ öñëóáè úÿùÿòäÿí èñòèôàäÿ íîðìàñûíû ìöÿééÿí åòìÿê ÷ÿòèíäèð. Áóðàäà ÷îõ øåé òÿêúÿ éàçû÷ûíûí òàêò âÿ çþâãöíäÿí äåéèë, ùÿì äÿ îíóí æàíð äèëèíèí çÿíýèíëèéèíäÿí íÿ äÿðÿúÿäÿ èñòèôàäÿ åòìÿñèíäÿí äÿ àñûëûäûð. Áÿäèè ÿñÿðäÿ ìÿñÿëÿ éàëíûç àéðûëûãäà ýþòöðöëìöø áó âÿ éà äèýÿð äèàëåêòèçìèí íÿ äÿðÿúÿäÿ óüóðëó âÿ éà óüóðñóç îëìàñûíà ýÿòèðèá ÷ûõàðûëìûð. Ïðîáëåì, ùÿð øåéäÿí þíúÿ, áó âÿ éà äèýÿð äèàëåêò ñþçëÿðèí ìèëëè äèëèí åùòèéàòëàðû èëÿ íå÷ÿ ãàðøûëûãëû ÿëàãÿäÿ îëìàñûíäàí, áóíëàðûí ñÿíÿòêàðûí öìóìè òÿñèð âàñèòÿëÿðè ñèñòåìèíäÿ ùàíñû âÿçèôÿíè éåðèíÿ éåòèðìÿñèíäÿí èáàðÿòäèð.

Òà ãÿäèìäÿí øèôàùè ÿäÿáèééàò íöìóíÿëÿðèìèçäÿ, õàëã äàñòàíëàðûíäà äèàëåêòèçìëÿðäÿí èñòèôàäÿ îëóíìóøäóð. Â.Õóëóôëó éàçûðäû êè, àøûã Ùöñåéí âÿ àøûã ßñÿä èêèñè äÿ ãàçàõëû îëäóüóíäàí îíëàðûí òÿëÿôôöçöíäÿ áó áþëýÿéÿ õàñ îëàí áèð ÷îõ õöñóñèééÿòëÿð âàðäûð. ßýÿð îíëàðûí òÿëÿôôöçëÿðè îëäóüó êèìè éàçûëñàéäû, áàøãà ãÿçàëàðûí îõóúóëàðû ö÷öí àíëàøûëìàñû ÷ÿòèí îëàðäû” (225.41).

Áó ôèêèðëÿ äÿ òàì ðàçûëàøìàã îëìóð. ×öíêè Àçÿðáàéúàí äèàëåêòëÿðè àðàñûíäà áÿçè ñþçëÿðè ÷ûõìàã øÿðòèëÿ åëÿ áèð úèääè, êÿñêèí ôÿðã éîõäóð êè, èíñàíëàð áèð-áèðèíè áàøà äöøìÿñèíëÿð.

Ìèð Úÿëàëûí áÿäèè ÿñÿðëÿðè ñûðô äèàëåêò ìàòåðèàëëàðû èëÿ éöêëÿíìÿìèø, ëàêèí áó ÿñÿðëÿðäÿ éåðè ýÿëäèêúÿ, ìöõòÿëèô öñëóáè ìÿãàìëàðäà äèàëåêòèçìëÿðÿ ìöðàúèÿò åäèëìèøäèð. Áó úÿùÿò èñÿ ìöÿëëèôèí áÿäèè ÿñÿðëÿðèíèí äèëèíèí úàíëû õàëã äàíûøûã äèëè èëÿ, äèàëåêòëÿðëÿ ñûõ áàüëû îëäóüóíó, òÿáèèëèéèíè ýþñòÿðèð.

Àçÿðáàéúàí äèëèíèí ëöüÿò òÿðêèáèíäÿ åëÿ ñþçëÿð âàð êè, ùÿìèí ñþçëÿðäÿí éàëíûç ìöÿééÿí ìÿùÿëëè øÿðàèòäÿ, úîüðàôè ÿðàçèäÿ éàøàéàí ÿùàëè èñòèôàäÿ åäèð. Áó ñþçëÿðèí ìÿíàñû àíúàã ùÿìèí ÿðàçèäÿ éàøàéàíëàð ö÷öí àíëàøûãëû îëóð. Áåëÿ ñþçëÿð äèàëåêò ñþçëÿð – äèàëåêòèçìëÿð àäëàíûð.

Øèâÿ ñþçëÿðè ëîêàë ÿðàçè ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ èñòèôàäÿ îëóíóð. Áåëÿ ñþçëÿðäÿ éåðëè øèâÿ÷èëèê öñòöí éåð òóòóð.

Áÿäèè ÿäÿáèééàòäà ìöõòÿëèô öñëóáè ìÿãñÿäëÿðëÿ äèàëåêò ñþçëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèëèð êè, îíëàðû ÷îõ âàõò öñëóáè äèàëåêòèçìëÿð àäëàíäûðûðëàð.

Äèàëåêò ñþçëÿðèí ÿäÿáè äèëÿ êå÷ìÿñè ö÷öí èìêàí âÿ øÿðàèò âàðäûð. ×öíêè ÿäÿáè äèëèí òÿðêèá ùèññÿñè îëàí áÿäèè äèëäÿ éåðè ýÿëäèêúÿ éàçû÷ûëàð äèàëåêòèçìëÿðäÿí ìöõòÿëèô öñëóáè ìÿãñÿäëÿðëÿ èñòèôàäÿ åäèð, îíëàðûí âàñèòÿñèëÿ ÿñÿðèí ìèëëè êîëîðèòèíè, òÿáèèëèéèíè àðòûðìàüà íàèë îëóðëàð.

Ù.Ùÿñÿíîâ éàçûð êè, áÿäèè ÿñÿðëÿðèí äèëèíäÿ äèàëåêòèçìëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê îëàð, àììà ÿñÿðè äèàëåêòèçìëÿðëÿ éöêëÿìÿê îëìàç. Äèàëåêòèçìëÿðèí ÿñÿðäÿ ìÿùàðÿòëÿ èñòèôàäÿ îëóíìàñû âÿ ìöòÿíàñèáëèéèí ýþçëÿíèëìÿñè áÿäèè íèòãè úàíëàíäûðà âÿ áÿçÿéÿ áèëÿð (122à.175).

Ìèð Úÿëàë äèàëåêòèçìëÿðè áÿäèè ÿñÿðëÿðäÿ áöòöí òÿëÿáëÿðÿ úàâàá âåðÿí ñÿâèééÿäÿ èøëÿòìèøäèð. Áó òÿëÿáëÿð ìöòÿíàñèáëèê, ìÿòíäÿ éåðèíÿ äöøìÿ âÿ àíëàøûëìà úÿùÿòëÿðè èëÿ áàüëûäûð.

“Áÿäèè ÿñÿðäÿ áó âÿ éà äèýÿð ñóðÿòèí, éàõóä ñóðÿòëÿð êîìïëåêñèíèí ìöÿééÿí éåðëÿ – ìÿùÿëëè øÿðàèòëÿ öçâè áàüëûëûüûíû áèëäèðìÿê âÿ áåëÿ ìÿùÿëëè ÷àëàðëûãëà îíëàðû úàíëàíäûðìàã çÿðóðÿòè îëäóãäà, òèïèê øèâÿ ñþçëÿðèíèí èøëÿäèëìÿñè ìÿãñÿäÿóéüóí ñàéûëûð âÿ öìóìèééÿòëÿ, áÿäèè ÿñÿðèí äèëèíè ìÿçÿëè, äóçëó åäèð. Áó âÿ éà äèýÿð ñóðÿòèí äèëèíäÿ áåëÿ òèïèê ñþçëÿðè åøèäÿí ùÿð êÿñ ùÿìèí ñóðÿòèí ìÿùÿëëè ÷àëàðëûüûíû äà ýþçö þíöíäÿ úàíëàíäûðà áèëÿð” (84.88).

Ïðîâèíñèàëèçì (ìÿùÿëëÿ÷èëèê) áÿäèè ÿñÿðäÿ àíúàã áèð ðàéîíà, áèð øÿùÿðÿ àèä îëàí, áàøãà éåðëÿðäÿ àíëàøûëìàéàí ñþç, òÿðêèá âÿ èôàäÿëÿðèí èøëÿäèëìÿñèíÿ äåéèëèð. Áóíëàðû àíúàã òèïëÿðèí äèëèíäÿ âåðìÿê îëàð (229.462).

Äèàëåêòèçìëÿðäÿ äèàëåêò âÿ øèâÿëÿðèí ìöõòÿëèô õöñóñèééÿòëÿðè, éÿíè ùÿì ñÿñëÿðÿ, ùÿì ñþçëÿðÿ, ùÿì äÿ ãðàììàòèê ãóðóëóøà, ùÿì äÿ åòíîãðàôèê øÿðàèòÿ àèä õöñóñèééÿòëÿð ÿêñ îëóíäóüó ö÷öí áóíëàðûí àøàüûäàêû ãðóïëàðà áþëìÿê îëàð:

1. Ôîíåòèê äèàëåêòèçìëÿð.

2. Ëöüÿâè äèàëåêòèçìëÿð.

3. Ãðàììàòèê äèàëåêòèçìëÿð.

4. Åòíîãðàôèê äèàëåêòèçìëÿð.

Ìèð Úÿëàëûí áÿäèè ÿñÿðëÿðèíäÿêè ëåêñèê ëàéëàðäàí áèðè äÿ äèàëåêòèçìëÿðäèð. Îíëàðûí äà ÿêñÿðèééÿòè Ãÿðá âÿ Øÿðã ãðóïó äèàëåêò âÿ øèâÿëÿðèíÿ àèä îëàí ñþçëÿðäèð êè, éàçû÷ûíûí þçöíöí ìöÿééÿí âàõòëàðäà áó ÿðàçèäÿ (Ýÿíúÿ, Ýÿäÿáÿé, Áàêû) éàøàìàñû, èøëÿìÿñè èëÿ, áÿçÿí äÿ òÿñâèð îëóíàí ùàäèñÿëÿðèí ùÿìèí ÿðàçèëÿðäÿ úÿðÿéàí åòìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàðäûð. Ùàäèñÿëÿð ùàíñû ðåýèîíäà áàø âåðèðñÿ, îáðàçëàðûí äèëèíäÿ òèïèêëÿøäèðìÿ ìÿãñÿäèëÿ ùÿìèí ÿðàçèéÿ ìÿõñóñ äèàëåêò öíñöðëÿðèíèí èøëÿäèëìÿñè òÿáèèäèð.

Áåëÿëèêëÿ, äèàëåêòèçìëÿðèí ìöõòÿëèô íþâëÿðèíäÿí, èíäè ýþðÿúÿéèìèç êèìè, êÿíä ùÿéàòûíûí ýåð÷ÿê ìÿãñÿäèëÿ, îáðàçëàðûí äàíûøûüûíäà øèâÿ åëåìåíòëÿðèíè òÿçàùöð åòäèðìÿê ö÷öí âÿ èôàäÿëè íèòã âàñèòÿñè êèìè èñòèôàäÿ îëóíóð.

Ôîíåòèê äèàëåêòèçìëÿð. Ôîíåòèê äèàëåêòèçì àäû àëòûíäà ìöÿééÿí ÿðàçèéÿ ìÿõñóñ äèàëåêòèí ÿäÿáè äèëäÿí ôÿðãëÿíÿí ôîíåòèê úÿùÿòëÿðè íÿçÿðäÿ òóòóëóð. Ìöÿééÿí úîüðàôè ìÿêàíëà áàüëû ñþçëÿðèí, ñÿñëÿðèí òÿëÿôôöçöíäÿ ôÿðã îëàðñà, ùÿìèí öíñöðëÿð ôîíåòèê äèàëåêòèçìëÿð àäëàíûð.

“Áÿäèè ÿñÿðëÿðèí äèëèíäÿ, ÿñàñÿí, òèïèêëÿøäèðìÿ ìÿãñÿäè èëÿ áó âÿ éà äèýÿð øèâÿéÿ ìÿõñóñ îëàí ôîíåòèê úÿùÿòëÿðäÿí äÿ ôîíåòèê-öñëóáè âàñèòÿ êèìè èñòèôàäÿ åäèëèð êè, áåëÿ âàñèòÿëÿðè ôîíåòèê äèàëåêòèçì àäëàíäûðìàã îëàð. Ôîíåòèê äèàëåêòèçìëÿð øèâÿéÿ ìÿõñóñ ôîíåòèê äÿéèøèêëèéÿ óüðàäûëìûø ñþçëÿðëÿ, øÿêèë÷èëÿðëÿ âÿ áÿçè ñÿñëÿíìÿëÿðëÿ èôàäÿ îëóíóð” (84.58).

Ôîíåòèê äèàëåêòèçìëÿðäÿí Ìèð Úÿëàëûí áÿäèè ÿñÿðëÿðèíäÿ äÿ, ÿñàñÿí, òèïèêëÿøäèðìÿ âÿ ôÿðäèëÿøäèðìÿ ìÿãñÿäèëÿ îáðàçëàðûí äèëèíäÿ èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð. Ìÿñÿëÿí,

...Íåúÿ äåéÿðëÿð: “Ìÿí ýÿëìèøÿì èñòÿêÿíÿ ãÿíä ñàëìàüà, ýÿëìÿìèøÿì öðÿéèìÿ äÿðä ñàëìàüà”. (I.55)

Ãûç áèð àç äàéàíäû, ñîíðà è÷ÿðèéÿ äþíöá ñÿñëÿíäè:

– Ìÿìÿ, àé ìÿìÿ! Ãàïûéà ÷ûõ! (I.329).

Êÿíääÿí ùÿìèøÿëèê ãóðòóëóá äàüëàðà, ìåøÿëÿðÿ äîüðó ãà÷àí úåéðàíûíûí äàëûíúàìû, àíàñûíûí éàíûíàìû ýåòñèí, äàëäåé áèð éåðäÿ îòóðóá äèíúÿëñèí, éîðüóí àéàãëàðûíû îâñóíìó, úöò÷öëÿðÿ éàíàøûá èø èñòÿñèíìè, éîõñà êþ÷ éîëóíó ãàáàüûíà ãàòûá óçàãëàðà, èíñàôëû áèð õîçåéèí àõòàðìàüàìû ýåòñèí... (II.86).

Áèðèíúè íöìóíÿäÿ èøëÿíìèø “èñòÿêÿíÿ” ñþçöíäÿ ãîøà ñàìèòëÿ áàøëàéàí ñþçöí ÿââÿëèíÿ “è” ñàèòèíèí àðòûðûëìàñû, èêèíúè íöìóíÿäÿ øÿðã ãðóï äèàëåêòèíÿ óéüóí îëàí “ìÿìÿ” ñþçöíöí èøëÿíìÿñè, ö÷öíúö íöìóíÿäÿêè “äàëäåé” (äàëäà) ñþçö ôîíåòèê äèàëåêòèçì ùåñàá åäèëÿ áèëÿð.

Áÿäèè ÿäÿáèééàòäà îáðàçëàðûí äèëèíäÿ áÿçè ñþçëÿð, õöñóñèëÿ àëûíìà ñþçëÿð òÿùðèô îëóíìóø øÿêèëäÿ èøëÿäèëèð. ß.Äÿìèð÷èçàäÿ áó úöð òÿùðèôëÿðè ôîíåòèê äèàëåêòèçìëÿð ãðóïóíà äàõèë åòìèøäèð.

Ìèð Úÿëàëûí áÿäèè ÿñÿðëÿðèíäÿ ïåðñîíàæëàðûí äöíéàýþðöøöíö, ìÿäÿíè-èíòåëëåêòóàë ñÿâèééÿñèíè âÿ áàøãà úÿùÿòëÿðè îõóúóéà ÷àòäûðìàã ö÷öí îíëàðûí íèòãèíäÿ ñþçëÿðèí òÿùðèô îëóíìóø âàðèàíòûíäàí äà öñëóáè ìÿãñÿäëÿðëÿ èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð. Áó ÿñÿðëÿðäÿ áèð ÷îõ àëûíìà ñþçëÿðèí òÿùðèô îëóíìóø ôîðìàäà èøëÿíìÿñèíèí ñÿáÿáè èñÿ àëûíìà äèë âàùèäëÿðèíèí ìèëëè äèëèí äèëäàõèëè ãàéäàëàðûíà àäàïòàñèéàñûíûí íÿòèúÿñèäèð. Ìÿñÿëÿí,

Àõóíäóí ýöúö ÷àòûð ýåòñèí øÿùÿðäÿêè ïóíäó ãîéìàñûí (IV.15).

– ...Áàêûäà, Òèôëèñäÿ, Ôèòèëáþðêäÿ îòóðàí áþéöêëÿð íÿ ñèôàðèø âåðèð, î äà éàçûð (IV.15).

Ïàðòèéà ñÿíÿ äåéÿúÿê: ñîéóãäà êþéíÿêúÿê áóðàäàí Øÿìêèðÿúÿí ãà÷! Ýÿðÿê ãà÷àñàí. Ãîé åâ-åøèéèíè, ýåò Ôèòèëáþðêÿ. Î ñààò! Àéðû ñþç éîõäóð. Ýÿðÿê ýåäÿñÿí (I.131).

Ëàï éöçáàøû ýÿëÿ, ãóáóðíàò ýÿëÿ, àüçûíû à÷ìàç! (IV.49).

Áó ñèôÿòäÿ ùå÷ ñÿíè óøãîë óøàãëàðûíûí éàíûíà ãîéìàçëàð! Óøãîëóí ýåéèíèá-êå÷èíìÿéèíè ýþðìöðñÿíìè? (IV.53)

Äåéÿñÿí ìöøòÿðèí âàð! ...Ìèøàèò åëÿéèðÿì! (IV.63).

Ñÿí äåìÿ, ãÿçåò÷èëÿð ìÿíèì åâèìäÿ ãóëóá à÷ûáëàð (IV.95).

Äàùà î çàìàí ýåòäè. Èíäè àçÿðáàéúàíëûëàð, ýþðìöðñÿí, àòëàíûá î éàí-áó éàíà ÷àïàí ÿôñÿðëÿðè? Èíäè èøëÿð äÿéèøèá, õÿéàëûíà àéðû çàä ýÿëìÿñèí, Ãóìðó! (I.12).

Ìÿíèì îëìàüûì èëÿ íÿ èøèí âàð, ùÿð àäàìà áåëÿ äàâåðèò îëìàç àõû. Ìÿí ùå÷, àíúàã áèçÿ ìöñÿëìàí ùþêóìÿòè îëìàã áþéöê èøäè!.. (I.14).

Áàëøàâåò êþïÿê óøàüû. Áóðà äà ñèçÿ ßðÿñåé-çàä äåéèë ùà, îíó áèëèí! (I.87).

Îíâåðñåò ãóðòàðìàñàì äà... åëÿ áèð øåéÿì (I.207).

Éÿùéà Êàìàë îõóéóð, ñàðû ãûç ÷þòêÿíè ñàëûð, Çàùèäîâ áàëàúà, ãàðà äÿôòÿðèíÿ ãåéä åäèðäè (I.223).

Éóõàðûäà ãåéä åòäèéèìèç êèìè, ïåðñîíàæëàðûí äèëèíäÿ ôîíåòèê äÿéèøèêëèêëÿðëÿ èøëÿíìèø ñþçëÿðèí ùàìûñû – ïóíä // áóíò, Ôèòèëáþðê // Ïåòåðáóðã, ãóáóðíàò // ãóáåðíàòîð, óøêîë // øêîëà, ìèøàèò // ìåøàòü, ãóëóá // êëóá, ÿôñÿð // îôèöåð, áàëøàâåò // áîëøåâèê, ßðÿñåé // Ðîññèÿ, îíâåðñåò // óíèâåðñèòåò, ÷þòêÿ // øîòêà âÿ ñ. àëûíìà ñþçëÿðäèð. Áó ñþçëÿðèí ïåðñîíàæëàðûí äèëèíäÿ òÿùðèô îëóíìóø ôîðìàäà èøëÿíìÿñèíèí þçö äÿ ìöÿëëèô òÿðÿôèíäÿí ùÿìèí ñþçëÿðèí àëûíìà îëäóüóíó äèããÿòÿ ÷àòäûðìàã ìÿãñÿäèíÿ õèäìÿò åäèð. Áó ôîðìàëàð, ñþçñöç êè, Àçÿðáàéúàí äèëè òÿëÿôôöçöíÿ óéüóí âåðèëìèøäèð.

Ìèð Úÿëàë áÿçÿí äèëèìèçäÿ îëìàéàí ÿúíÿáè ñþçëÿðäÿí äÿ èñòèôàäÿ åäèð; î ùàëäà èñòèôàäÿ åäèð êè, áó çÿðóðÿòÿ ÷åâðèëèð. Ìÿñÿëÿí, ÿäèá, àäÿòè öçðÿ “ìÿêòÿá” ñþçöíö èøëÿäèð: “Éîëóìóç ùàéàíàäûð” ðîìàíûíûí àòàñûç, êàñûá ñóðÿòè áàëàúà ßíòèãÿ àíàñûíà áèëäèðèð êè, îõóìàã èñòÿéèð. Àíàñû îíóí áàø òóòà áèëìÿéÿúÿê áó àðçóñóíó èñòåùçà èëÿ ãàðøûëàéûð, ýöëöð; “Ñÿí ýþð íÿ áîø õÿéàëàòà äöøöðñÿí. Îõóìàã íÿäè, éåòèì ãûçñàí”. Àíàñû îíà õåéëè “àüûë” âåðäèêäÿí ñîíðà äåéèð: “Áó ñöðÿòäÿ ùå÷ ñÿíè óøãîë óøàãëàðûíûí éàíûíà ãîéìàçëàð! Óøãîëóí ýåéèíèá-êå÷èíäèéèíè ýþðìöðñÿíìè?”

ßäèáèí ñàâàäñûç îáðàçûíûí äèëèíäÿ áó ñþçëÿðèí èøëÿíìÿñè î äþâðäÿ áó ñþçöí äàùà ÷îõ èøëÿíìÿñè èëÿ ÿëàãÿäàð èäè; áó ìÿêòÿáëÿðè ðóñ äþâëÿòè à÷ûðäû âÿ îíëàð éåðëè äèíè ìÿêòÿáëÿðäÿí ôÿðãëÿíèðäè. “Óøãîë” ðóñèçìè ìÿùç áó ìÿêòÿáëÿðÿ àèä èäè âÿ Ìÿñìÿ àðâàäûí äèëèíäÿ òÿáèè ñÿñëÿíèð. Áóðàäà áèð ìàðàãëû ôàêò äà âàð: Ìÿñìÿ àðâàä óøãîëäà îõóéàíà, óøãîë øàýèðäèíÿ äÿ “óøãîë” äåéèπ (229.431).

“Øêîëà” ñþçö XX ÿñðèí ÿââÿëëÿðèíäÿí àðòûã õàëãûí ìÿèøÿòèíÿ äàõèë îëàí, õàëãûí ãÿáóë åòäèéè, þçöíöíêöëÿøäèðäèéè ñþçëÿðäÿí áèðè èäè. Áó ñþç Í.Âÿçèðîâäà “èøêîë”, Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿäÿ “óøêîë” âÿ Ìèð Úÿëàëäà äà åéíè ÿíÿíÿíèí äàâàìû îëàðàã “óøêîë” øÿêëèíäÿ èøëÿíìèøäèð.

ßÄßÁÈÉÉÀÒ

1. Äÿìèð÷èçàäÿ ß. Àçÿðáàéúàí äèëèíèí öñëóáèééàòû. Áàêû, 1962.

2. Õÿëèëîâ Ñ. Í.Âÿçèðîâóí ÿñÿðëÿðèíèí äèëè. Íàì.äèñ. Áàêû, 1954.

3. Ãóðáàíîâ À. Ìöàñèð Àçÿðáàéúàí ÿäÿáè äèëè. Áàêû, 2003.

4. Ñàëàùëû À. Àçÿðáàéúàí äàñòàíëàðûíûí ëåêñèê-ãðàììàòèê õöñóñèééÿòëÿðè. Áàêû, 1995.

5. Ñåéèäîâ É. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. IV úèëä. Áàêû, 2007, 571 ñÿù.

6. Ìèð Úÿëàëûí ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 4 úèëääÿ, Αΰκϋ, 1967/68.

Π Ε Η ή Μ Ε

Β ρςΰςόε γξβξπθςρ� ξ τξνεςθχερκθυ δθΰλεκςθημΰυ κξςξπϋε θροξλόηξβΰλθρό β υσδξζερςβεννϋυ οπξθηβεδενθ�υ Μθπ Δζΰλΰλξμ, ρ φελόώ ξαπΰηξβΰνθθ μερςνξγξ ςεππθςξπθΰλόνξγξ κξλξπθςΰ.

Ρ Σ Μ Μ ΐ ΠΙ

Θν ςωθρ ΰπςθϊλε ςωε ΰθμ θρ ςξ ϊπεΰςε λξϊΰλ ϊξλξσπ θν ςωε λΰνύσΰύε ξτ οεπρξνΰύε θν Μθπ Ζΰλΰλ'ρ ΰπςθρςπθϊ wξπκ. Θς δεελρ wθςω wωθϊω θρ σρεδ τξνεςθϊ δθΰλεϊςθϊθρμ.

Varlıkla yokluk arasında üçüncü bir kategorinin imkânı tartışmaları, Allah’ın sıfatlarının zâtıyla olan ilişkisi hakkında Mutezile’yle Ehl-i Sünnet arasındaki fikrî mücadelelerin sonuncunda hicrî IV. yüzyılda ortaya çıkmış olan bir problemdir. Ehl-i Sünnet alimlerinin Allah’a zâtının ne aynı ne de gayrı olan kadîm sıfatlar atfetmelerine karşın Mutezile bunun kadîm olan zâtın dışında bir çok kadîmin kabul edilmesine (teaddüd-i kudemâ) sebebiyet vereceğini ileri sürerek sıfatların zâtın aynısı olduğunu savunmaktaydı. Mutezilî bilginlerden Ebû Hâşim el-Cübbâî (ö. 321/933 ) , hem bu iki görüşün arasını bulmak, hem de Muammer b. Abbâd es-Sülemî (ö.215/830) tarafından vazedilen “mânâlar” teorisinin açmazlarını çözmek için “ahvâl” diye bilinen teorisini ileri sürdü. Bu teorinin daha sonra Kâdı Abdülcebbâr (ö.415/1025), Bâkillânî (ö. 403/1012) , Cüveynî gibi Mutezilî ve Eş’arî alimlerce de kabul edildiği kaynaklarda nakledilmektedir. Cüveynî’nin önceleri ahvâl teorisini kabul ettiği fakat daha sonra bundan vazgeçtiği nakledilmektedir. Ancak günümüze ulaşan eserlerinden bazı detaylarında Ebû Hâşim’den farklı düşünmekle birlikte onun da ahvâli kabul ettiği anlaşılmaktadır. Özellikle İrşâd’da “Ahvâlin İsbâtı ve Onu İnkâr Edenlerin Reddi” başlığı altında açıkça ahval teorisinden yana tavır alarak onu temellendirmeye ve karşı delilleri çürütmeye çalışmaktadır. Bakıllânî’nin de ahvâl teorisinin kabulünde önce tereddüt ettiği, daha sonra ise onu kabul ettiği belirtilmektedir. et-Temhîd’den onun teoriyi kabul etmediği anlaşılmaktadır. el-İnsâf’da ise sıfatları genel Eş‘arî düşüncesi doğrultusunda izah etmektedir. Bütün bunlar Bâkillânî’nin sadece hayatının ilk dönemlerinde bu teoriyi benimsemediğinin delilidir. Cüveynî’nin belirttiği üzere o daha sonra yazmış olduğu el-Hidâye adlı kitabında ahvâl teorisini savunmuştur.

Ahvâl teorisine göre zât olmadan akledilemeyen sıfatlar varlıkla yokluk arasında üçüncü bir kategoriye aittirler. Bu kategori “hâl” diye isimlendirilmektedir. Hâller ne var ne de yok olup var olanlarla yok olanlar arasında birer vasıtadırlar. Hâller “var olanın (mevcûd), varlık (vücûd) ve yoklukla (adem) nitelenmeyen sıfatlarıdır”. Varlık sıfatı taşıyan her bir zât mevcûd, bu sıfata sahip olmayanlar ise ma’dûmdur. Sıfat ise zât değil onun aracılığıyla bilinen olup bir zâta sâhip değildir. Bundan dolayı da ona ne “vardır” ne de “yoktur” denmez. Çünkü var veya yok olma bir “zât”a sahip olanlar için söz konusudur. Halbuki sıfatın “zât”ı bulunmamaktadır.

Ahvâl teorisini savunanlar hâllerin mevcûd değil, sâbit olduklarını savunmuşlardır. Onlara göre sübût vücûddan, nefy ise ademden daha geniş kavramlardır. Sâbitle menfî arasında bir vasıta olamaz ama vücûdla adem arasında olabilir.

Ahvâl teorisi adlarını andığımız bazı alimlerce kabul görmekle birlikte Cüveynî’nin de belirttiği gibi kelâmcıların çoğunluğunca kabul görülmeyerek anlaşılmaz bulunmuştur.

Tûsî “ahvâl” nazariyesini kabul etmeyerek onu savunanların delillerini çürütmeye çalışmaktadır. Ona göre “sübût”la “vücûd” ve “nefy”le “adem” eşanlamlı olup bunların arasında her hangi bir vasıta bulunmamaktadır. Hillî Tûsî’nin bu görüşünü şerh ederken varlıkla yokluk arasında her hangi bir vasıtanın olmayışı yargısından aklen daha açık bir şeyin olmadığını ileri sürmektedir. Bu görüş, Râzî, Beyzâvî, Cürcânî ve Teftâzânî gibi diğer müteahhirûn mütekellimlerince desteklenmiş, bu hüküm aklın zarurî gereklerinden görülmüştür. Halbuki ahvâl teorisini reddeden mütekaddimûn mütekellimleri böyle bir ifade kullanmamaktadırlar. Bunun sebebi mütekaddimûn döneminin aksine müteahhirûn dönemi kelâmcılarının Aristo mantığını kabul etmeleridir. Bu mantığın üç temelinden biri “üçüncü şıkkın imkânsızlığı” ilkesidir. Bu ilkeye uymayan yargılar mezkûr mantık anlayışına göre aklın gereklerine uygun değildir. Buna karşın Aristo mantığını kabul etmeyen mütekaddimûn dönemi kelâmcıları bu ilkeyi aklî bir zaruret olarak görmüyorlardı. Câbirî ahvâl ve kesb teorileri, ayrıca zât-sıfat ilişkisi problemleriyle ilgili mütekaddimûn dönemi kelâmında ileri sürülen çözümlerin, iki değerli Aristo mantığını dikkate almayan “üç değerli mantık” anlayışından kaynaklandığını belirtmektedir.

Mevcûd ve ma’dûm arasında her hangi bir ara kategorinin aklen imkânsızlığıyla ilgili delilin hâli kabul edenlere karşı ileri sürülmesi Tûsî tarafından kabul görmez. Ona göre akıl, sâbitle menfî arasında üçüncü bir kategorinin olmadığına dair bir yargıda bulunmaktadır ki hâl taraftarları bunu benimser. Onlara göre sâbitle menfî arasında vasıta yoktur, vâsıta sâbitle menfîden daha özel olan mevcûdla ma’dûm arasındadır. Esasında Tûsî, yukarıda da belirtildiği üzere bu kavramlar arasında her hangi bir ayrım yapmaz. İleride ahvâlle ilgili delilleri ele alırken bu ayırımı delilleriyle birlikte reddettiğini de göreceğiz. Tûsî’nin burada esas söylemek istediği, şayet hâl teorisini benimseyenlere karşı böyle bir delil ileri sürülerek onların aklî zarurete muhalefet ettikleri iddia edilirse, o halde onlar da kendi kavramsal çerçeveleri içerisinde bu kavramlara farklı anlamlar yüklediklerini ileri sürerek burada her hangi bir aklî zaruretten bahsedilemeyeceğini ileri süreceklerdir. Dolayısıyla Tûsî’ye göre burada asıl mesele bu dört lafza yüklenen anlamlarda düğümlenmektedir.

Tûsî, yukarıda adları zikredilen mütekellimlerden farklı olarak, kendi görüşlerini Aristo mantığının esaslarıyla uyum içerisinde olmasına dikkat etmekle birlikte, hâli kabul edenlerle olan tartışmaları formel mantık temeline oturtmaya çalışmamaktadır. Zira o, Mutezile’nin düşünce sisteminde bu mantığın yeri olmadığını göz önünde bulundurmakta ve bunu vurgulamaktadır. Bunu onun cins ve tür (nev‘) gibi kavramların gelenekte kullanılma şeklinin izahında açıkça görmekteyiz. O, ahvâl teorisini benimseyenlerce ileri sürülen ve içerisinde cins ve tür terimlerinin geçtiği bir delilin izahında onların terminolojisinin mantıkçıların terminolojisinden farklı olduğunu vurgulayarak bu ıstılah ayırımına dikkat edilmesi gerektiğinin üzerinde durmaktadır.

Bâbertî, vücûdla isbâtın ve ademle nefyin müterâdif olduğuna dair Tûsî’nin yukarıdaki görüşüne itiraz ederek eşanlamlılığın (terâdüf) lafızların durumuyla (وضع الالفاظ) ilgili olduğunu, halbuki hâl tartışmalarının makullerle ilgili bir konu olup mümkin madumların varlık mertebesinden önce her hangi bir mertebeye sahip olup olmadığıyla ilgili olduğunu söylemektedir. İlk bakışta Bâbertî’nin bu itirazı makul gözükmektedir. Zira ahvâl teorisiyle ilgili tartışmalar dille ilgili olmaktan ziyade ontik düzeydeki tartışmalardır. Fakat ileride ahvâl aleyhindeki delillerde göreceğimiz gibi Tûsî bu teoriyle ilgili görüşlerini tamamen dil temeline oturtmamaktadır. Ayrıca Tûsî’nin bu kavramların dil bakımından aynı anlama geldiğini belirtmekle, hâl teorisini savunanların problemle ilgili delillerini serdederken yukarıdaki dört lafza farklı anlamlar yüklemekle aynı zamanda bunların dil bakımından da farklı olduklarını benimsediklerini vurgulamak istemiştir.

“Ahvâl” teorisi savunanlar onu ispat sadedinde çeşitli deliller ileri sürmüşlerdir. Bu delillerden birincisi varlık-mâhiyet ilişkisi üzerine bina edilmiştir. Buna göre mâhiyetten ayrı olan (müğâyir) varlık (vücûd) ya vardır (mevcûd) veya yoktur ya da ne vardır ne de yoktur. Birinci şık imkânsızdır. Çünkü bu, varlığın var olan mâhiyetlerle aynı olmasını ve sonuç itibariyle de “varlığın varlığı”nı gerektirerek teselsüle yol açacaktır. Varlığın yoklukla nitelenmesini gerektireceğinden ikinci şık da imkânsızdır. Böylece ilk iki şık çürütüldüğüne göre üçüncü şıkkın doğruluğu ispat edilmiş olur. Tûsî bu delile karşı varlıkta (vücûd) böyle bir bölünmenin söz konusu olmadığını belirtmektedir. Zira, varlığın var olan ve yok olana bölünmesi demek bir şeyin hem kendisine hem de kendisiyle çelişen başka bir şeye bölünmesi anlamına gelmektedir. Bunun ise imkânsız oluşu apaçıktır. Nasıl ki siyah, ya siyah ya da beyazdır denmezse, aynı şekilde varlık ya vardır ya da yoktur da denmez.

Hâli savunanların ikinci deliline göre siyah, diğer renklerle ortaklaşa paylaştığı renklik (levniyyet) cinsiyle kendisini onlardan ayıran siyahlık faslından oluşmaktadır. Siyahın bu iki cüzünün var olduğu kabul edilemez, çünkü bu arazın arazla kaim olmasını gerektirir. Siyah ve beyazın her birinin yokluğunu gerektireceğinden bunların yok olmaları da kabul edilemez. O halde bunlar ne var ne de yok olup ikisinin arasında bir vasıtadırlar. Tusî bu delilin geçersiz olduğunu düşünmektedir. Ona göre renklik, beyazlık, siyahlık ve diğer küllî kavramlar dış dünyada değil zihinde sâbit olan kavramlardır. Dolayısıyla da yukarıda zikredilen şekilde bir bölünme bunlar için söz konusu değildir. Mümkün olmamakla birlikte böyle bir bölünmenin olabileceği varsayılsa bile bu, mezkûr delilin doğruluğunu göstermez. Çünkü arazın arazla kaim olması mümkündür. Zira hâll (yerleşen) aracı bir mahalle ihtiyaç duyar. Sürat arazının hareket arazına, onun da cisme yerleşmesini buna örnek göstermek mümkündür. Tûsî, arazın arazla kıyâmının imkânsız olması durumunda bile bu delilin geçersiz olduğunu savunmaktadır. Ona göre ortak özellikler (الصفات المشتركة) ya sübûtîdir (varlıksal) veya değildir. Sübûtî özellikler de ya bu özellikleri ortaklaşa paylaşanların mefhumlarına dahildirler veya değildirler. Birinci duruma, siyah ve beyazın ortaklaşa paylaştıkları renk özelliğini örnek göstermek mümkündür. Renk, siyahlık ve beyazlık mevhumlarının bir cüz’üdür, cüz oluşundan dolayı da mürekkeble (bileşik) kâim bir araz olamaz. Böylece iki farklı şeyin onunla nitelenmesi arazın arazla kâim olmasını gerektirmez. İkinci ihtimal yani bu sübûtî özelliklerin, kendilerini müşterek paylaşanların mefhumlarına dahil olmaları ihtimali de geçersizdir. Buna, hem siyah hem de hareketin ortaklaşa paylaştıkları arazı örnek göstermek mümkündür. Bu halde de, araz, siyah ve harekete ârız (ilişmiş) olmuş olup onların mefhumlarına dahil değildir. Bir şeyin başka bir şeye ârız olması ise arazın arazla kâim olması anlamına gelmez. Selbî özelliklere gelince, sâbit olmadıkları için onlarla nitelenme de arazın arazla kıyâmını gerektirmez.

Tûsî ahvâli reddedenler arasında yaygın olan bir kanaati dile getirerek hâl teorisini kabul edenlerin bu teoriyi delillendirmek için ileri sürdükleri delillerin teoriyi ispattan ziyade onu geçersiz kıldığını düşünmektedir. Zira, yukarıda zikredildiği üzere onlara göre var olanların müşterek ve müşterek olmayan yönleri bulunmaktadır. Bunlar ne var ne yok olup hâldirler. Bu delili aynen hâllere de uygulamak mümkündür. Şöyle ki, hâllerin de hepsinin müşterek paylaştıkları ve birbirlerinden ayrıştıkları yönleri vardır denebilir. Onlar hâl olma (الحالية) yönleriyle müşterek olup, bir hâli diğer hallerden ayıran özellikleriyle de birbirlerinden ayrışmaktadırlar. Buna göre aynen ahvâlin ispatında serdedilen yukarıdaki gerekçeden hâlin bu yönlerine ne var ne de yok diyemeyiz. Bu durumda hâlin başka bir hâli olmuş olur ki bu da teselsüle yol açar.Ahvâlî savunanlar delillerinin kendi aleyhlerine çevrileceğini kabul etmezler. Onlara göre birbirine benzeme (تماثل), veya ay

rışma (اختلاف) mevcutların özelliklerinden olup hâller bunlarla vasıflanmaz. Aynı görüşü Râzî de paylaşmaktadır. Ona göre de hâl olma, sübûtî bir özellik olmadığına göre yukarıdaki delil ahvâl teorisinin aleyhine dönüşmez. Fakat Tûsî Tecrîd’de sebebini açıklamadan bu görüşe katılmadığını belirtmektedir. Onun bu yorumunu Tecrîd şârihlerinden öğrenmekteyiz. Onlara göre aklın işaret ettiği iki şeyden birisinden anlaşılan ya diğerinden de anlaşılır veya anlaşılmaz. Birinci söz konusu olursa bunlara benzer (متماثلان), ikincisi olursa farklı (متغايران) denir. Dolayısıyla hâlin de bu özelliklere sahip olması aklî bir zarurettir. Tûsî Tecrid’de böyle söylemesine karşın Telhîs’te, Râzî’nin bu konuda hâl taraftarlarını savunma şekline katılmamakla birlikte bu delilin, hâllerin benzeme ve ayrışmayla nitelenemeyeceğinden dolayı, ahvâli savunanların aleyhine olmadığına dair açıklamalarda bulunmaktadır.

Sonuç olarak Tûsî’nin varlık ve yokluk arasında her hangi bir ara kategoriyi benimsemediği, zaten Aristo mantığını kabul edişi dolayısıyla da böyle bir şeyi savunmasının imkânsız olduğunu söylemek mümkündür. Onun hâl aleyhine ileri sürdüğü deliller de kendisinden önce farklı şekillerde kelâmî ve felsefî gelenekte ileri sürülen delillerdir. Ancak, Tûsî, ahvâl teorisini tenkit eden diğer müteahhirûn mütekellimlerden farklı olarak, ahvâli eleştirirken bu teoriyi ileri sürenlerin Aristo mantığını kabul etmeyişlerini de göz önünde bulundurmaktadır. Aslında Tûsî’nin dikkate aldığı bu nokta olup hâli savunanların neden temellendirilmesi zor olan bir yolu seçtiklerinin cevabını da içinde barındırmaktadır. Zira, mütekaddimûn dönemi kelamında sistematik bir mantık anlayışının bulunmaması dolayısıyla belirgin bir “küllî kavramlar” anlayışı da mevcût değildi. Hâl teorisi bu durumu aşılmasına katkıda bulunduysa da, o da küllî kavramların “yerini” belirlemede sıkıntı çekmiştir. Halbuki Şehristânî’nin de belirttiği gibi küllî kavramlar alanı olarak “zihnî varlık” kategorisini kabul edilseydi, varlıkla yokluk arasında üçüncü bir kategorisin icâdı gibi temellendirilmesi zor bir anlayışın benimsenmesine ihtiyaç duyulmayacaktı.

KAYNAKÇA

1. Âmilî, ‘Alâkatü’t-Tecrîd, thk. Hamid Naci İsfahani, Tahran, 1381 hş., C. 1, s. 308

2. Bâbertî, Şerhu’t-Tecrıd, Nuruosmaniye ktp., No: 2160, vr.9^b

3. Bâkıllânî, el-İnsaf fima yecibu i'tikaduhu ve la yecuzü'l-cehlu bih, thk. İmâdüddin Ahmed Haydar, Beyrut, 1986, s. 58-60

4. Bâkıllânî, Kitâbü temhîdi’l-evâil ve telhîsü’d-delâil, thk. İmadüddin Ahmed Haydar, Beyrut, 1993/1414, s. 230-233

5. Beyzâvî, Tavâliü’l-envâr fî Metâli‘i’l-enzâr, thk. Abbâs Süleymân, Beyrut, 1991, s. 81

6. Câbirî, Felsefî Mirasımız ve Biz, çev. A. Said Aykut, İstanbul, 2003, s. 84-85

7. Cürcânî, Şerhu’l-Mevâkıf, thk. Mahmud Ömer ed-Dimyati, Beyrut, 1998, C. 3

8. Cüveynî, eş-Şâmil, thk. Abdullah Mahmud Muhamemd Ömer, Beyrut, 1999

9. Cüveynî, İrşâd, Kahire, 2002

10. Hillî, Keşfü’l-murâd, Kum, 1425, s. 52

11. Hillî, Menâhicü’l-yakîn fî usûli’d-dîn, nşr. Ya‘kûb el-Ca‘fer, Kum, 1415, s. 54

12. Hillî, Nihâyetü’l-Merâm, thk. Fadıl el-İrfan, Kum, 1419

13. İbn Haldûn, Lübâbü’l-Muhassal, thk. Refîk el-Acem, Beyrut, 1995, s. 50

14. İlyas Çelebi, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdülcebbar, İstanbul, 2002

15. İsfahânî, Şerhu’t-Tecrîd, Sülüymaniye ktp., Fatih bl, No: 3022, vr.7^b

16. Kâdı Abdülcebbâr, el-Muğnî, Kahire, 1963, C. 5

17. Kâdı Abdülcebbâr, Şerhu’l- Usûli’l-hamse, thk. Abdülkerim Osman, Kahire, 1996/1416

18. Kamil Güneş, İslâmî Düşüncenin Şekillenişinde Akıl ve Nass, İstanbul, 2003, s. 212-215

19. Lâhicî, Şevâriku`l-ilham, thk. Ekber Esed Alizade, Kum, 1425, C. 1, s. 258, 259-260

20. Mehmet Dağ, İmam el-Harameyn Cüveynî’nin Alem ve Allah Görüşü (basılmamış doçentlik tezi), Ankara, 1976, s. 149-156

21. Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Muhenna-Ali Hasan Faur, Beyrut, 2001, C. 1

22. Şehristânî, Nihâyetü’l-ikdâm, Londra, 1934, s. 148

23. Şerîf el-Murtaza, el-Mülehhas fî usûli’d-dîn, thk. Muhammed Rıza Ensârî Kummî, Kum, 1381, s. 190

24. Şeyh Müfîd, Evâilü’l-makâlât, thk. Mehdi Muhakkık, Tahran, 1413, s. 80

25. Teftâzânî, Şerhu’l-Mekâsıd, Beyrut, 1989, C. 1

26. Tusi, Tecrîd, Kum, 1986, s. 108, 145,

27. Tusi, Telhîs, Beyrut, 1985, s. 85-86, 89-90

28. Wolfson, “Mu‘ammar’s Theory of Ma‘nâ”, Arabic and Islamic Studies in Honor of Hamilton A.R. Gibb, Leiden, 1965, s. 673-688

29. Wolfson, Kelâm Felsefeleri, çev. Kasım Turhan, İstanbul, 2001

30. Yusuf Şevki Yavuz, “Ahvâl”, DİA, İstanbul, 1989, II, s. 190-192

XΦLASί

ίhval n�z�riyy�si Θslam k�lam dφψφnc�sθnθn ώn�mlθ n�z�rθyy�l�rθnd�n bθrθdθr. Mώt�zθl�nθn qabaqcϋl mφt�f�kkθrl�rθnd�n bθrθ olan ίbu Haψθm �l-Cφbbaθ t�r�fθnd�n θr�lθ sφrφl�n bu n�z�rθyy�y� gώr� varlϋqla yoxluq arasϋnda φχφncφ bθr kateqorθya mώvcuddur. Bu kateqorθya “�hval (hallar)” ψ�klθnd� adlandϋrϋlϋr. N�sθr�ddθn Tusθ bu n�z�rθyy�nθ θnkar edθr. Ona gώr� �hvalϋn q�bul edθlm�sθ aόla zθddθr. Bθz bu m�qal�d� Tusθnθn �hval n�z�rθyy�sθ haqqϋndakϋ fθkθrl�rθnθ t�dqθq ed�c�yθk.

ΠΕΗήΜΕ

ΐυβΰλό ξδνΰ θη ρΰμϋυ ηνΰχθςελόνϋυ ςεξπθι θρλΰμρκξι ςεξλξγθχερκξι μϋρλθ. έςξ ςεξπθ� ρξηδΰννΰ� ξδνθμ θη βελθκθυ μσςεηθλθςρκθυ μϋρλθςελει ΐασ Υΰψθμξμ ΰλό-Δζσααΰθ σςβεπζδΰες χςξ μεζδσ δειρςβθςελόνξρςόώ θ νεαϋςθεμ ρσωερςβσες δπσγΰ� κΰςεγξπθ�. Ηςΰ κΰςεγξπθ� νΰηϋβΰεςρ� ΰυβΰλόεμ. Νΰρθπσδδθν ΰς-�σρθ ξςβεπγΰες ηςσ ςεξπθώ. Ξν, σςβεπζδΰες χςξ οπθν�ςθε ΰυβΰλόΰ νεπΰησμνξ. Β ύςξι ρςΰςόε μϋ ξαρσδθμ ξςνξψενθώ �σρθ κ ςεξπθθ ΰυβΰλό.

Μξδΰλόνϋε γλΰγξλϋ β ΰπΰαρκξμ �ηϋκε νε ξαξηνΰχΰώς ρΰμξρςξ�ςελόνξε δειρςβθε, ΰ λθψό σκΰηϋβΰώς νΰ ξςνξψενθε λθφΰ, νΰηϋβΰεμξγξ μερςξθμενθεμ θλθ ρσωερςβθςελόνϋμ, κ δειρςβθώ θλθ ρξρςξ�νθώ, βϋπΰζεννξμσ οξλνξηνΰχνϋμ γλΰγξλξμ β τξπμε ρξρλΰγΰςελόνξγξ νΰκλξνενθ�, ββξδθμξγξ νΰθαξλεε σοξςπεαθςελόνϋμ ρξώηξμ μξδΰλόνξρςθ – «’ΰν», ξαπΰησ� β ύςξμ ρλσχΰε ρξρςΰβνξε γλΰγξλόνξε ρκΰησεμξε. �ΰκθμ ξαπΰηξμ, μξδΰλόνϋι γλΰγξλ λθψό βνξρθς ξςςενξκ βξημξζνξρςθ, δξοσρςθμξρςθ, βεπξ�ςνξρςθ, ζελΰςελόνξρςθ, νεξαυξδθμξρςθ θλθ ηΰοπεωενθ� δειρςβθ� β ρμϋρλξβξι φενςπ οπεδλξζενθ�, βϋπΰζΰώωθμ οεπεχθρλεννϋε μξδΰλόνϋε ξςςενκθ δειρςβθ�.

Μξπτξλξγθχερκξι ξρξαεννξρςόώ μξδΰλόνϋυ γλΰγξλξβ �βλ�εςρ� ςξ, χςξ ξνθ νε θμεώς νθ πξδΰ, νθ χθρλΰ θ πεΰλόνξ νε βϋπΰζΰώς ξςνερεννξρςό δειρςβθ� κξ βπεμενθ, βϋρςσοΰώς βρεγδΰ β ξδνξι, κΰκ αϋ ηΰρςϋβψει τξπμε 3-γξ λθφΰ εδθνρςβεννξγξ χθρλΰ μσζρκξγξ πξδΰ νΰρςξ�ωεε-ασδσωεγξ βπεμενθ, νΰοπθμεπ: -«ιΰδζθασ λā ’ā’θ-λ-στδθ ‘ΰν ιΰϋλΰ-λ-ιΰμΰ». – «Χλενϋ δελεγΰφθθ δξλζνϋ οπθαϋςό ρεγξδν�».

Β ρςπσκςσπσ οπεδλξζενθ� ρ μξδΰλόνϋμ γλΰγξλξμ β κΰχερςβε ξα�ηΰςελόνϋυ ρξρςΰβλ�ώωθυ β ρλεδσώωει οξρλεδξβΰςελόνξρςθ βυξδ�ς μξδΰλόνϋι γλΰγξλ, οξδλεζΰωεε – ρσαϊεκς μξδΰλόνξρςθ, κξςξπξμσ νΰδλεζθς, νεξαυξδθμξ, νελόη� θ ς.δ. ρξβεπψθςό δειρςβθε θ οξλνξηνΰχνϋι, ξρνξβνϋι γλΰγξλ, νΰοπθμεπ: -«ιΰναΰγλεινΰ ’ΰλλā νΰνρā αΰπΰ-ς-ςāπθυθ» - «Νΰμ νε ρλεδσες ηΰαϋβΰςό οξσχθςελόνϋε σπξκθ θρςξπθθ».

Οεπεδ μξδΰλόνϋμ γλΰγξλξμ μξγσς πΰημεωΰςόρ� ρλξβΰ θλθ γπσοοϋ ρλξβ, ΰ θνξγδΰ θ φελϋε οπεδλξζενθ�, οπεδρςΰβλ�ώωθε ξαρςξ�ςελόρςβΰ πΰηλθχνϋυ ςθοξβ. Ξαρςξ�ςελόρςβΰ ςΰκζε μξγσς πΰροξλΰγΰςόρ� μεζδσ ρσαϊεκςξμ μξδΰλόνξρςθ θ ξρνξβνϋμ γλΰγξλξμ. Νΰοπθμεπ: -«τθ-λ-ΰπαθ-λ-δζθλθ ιΰδζθασ λΰ-λ-ΰηπθ ’ΰν ισψΰκκθλΰ θηāπΰςΰν δζΰδδΰςΰν» - «Β αλθζΰιψεε βπεμ� οπεμόεπ δξλζεν ρτξπμθπξβΰςό νξβϋι κΰαθνες μθνθρςπξβ».

Βμερςξ μξδΰλόνϋυ γλΰγξλξβ μξγσς σοξςπεαλ�ςόρ�, ξαπΰηξβΰννϋε ξς νθυ γλΰγξλόνϋε θμενΰ – μΰρδΰπϋ θ οπθχΰρςθ�, κξςξπϋε ξαπΰησώς οπεδθκΰςθβνϋε μξδΰλόνϋε ξαξπξςϋ ςθοΰ - - «μθνΰ-λ-μσμκθνθ ’ΰν» - «βξημξζνξ, βεπξ�ςνξ χςξ», «μθνΰ-λ-βāδζθαθ ’ΰν» - «νεξαυξδθμξ», «τθ βσρωθ ’ΰν» - «ξν μξζες»,…, «τ’θμκāνθωθ ’ΰν» - «ξν μξζες».

Λθφξ δειρςβθ� – ρσαϊεκς μξδΰλόνξρςθ βϋπΰζΰεςρ� θλθ λθχνξι τξπμξι ξρνξβνξγξ γλΰγξλΰ β ρξρλΰγΰςελόνξμ νΰκλξνενθθ, θλθ οσςεμ οπθρξεδθνενθ� κ μξδΰλόνξμσ γλΰγξλσ λθχνξγξ μερςξθμενθ� β κξρβεννξμ οΰδεζε, νΰοπθμεπ: - «ισμκθνσ ’ςΰλΰ» θλθ ισμκθνσκΰ ’ΰν ςΰλΰ – «ςϋ μξζεψό ρκΰηΰςό».

Ερλθ λθφξ δειρςβθ� ξαξηνΰχενξ θμενεμ, οξρλεδνεε σοξςπεαλ�εςρ� ρ οπεδλξγξμ «λθ», νΰοπθμεπ: - «ισμκθνσ λθ--σλλāαθ ’ΰν ’ιΰρ’ΰλ» - «Ρςσδενςϋ μξγσς ροπξρθςό».

Β πξλθ ρσαϊεκςΰ μξδΰλόνξρςθ μξζες βϋρςσοΰςό θμ� βμερςε ρ ηΰβθρθμϋμθ ρλξβΰμθ.

Β κξνρςπσκφθθ ρ μξδΰλόνϋμ γλΰγξλξμ, ξρνξβνξι γλΰγξλ β τξπμε ρξρλΰγΰςελόνξγξ νΰκλξνενθ� μξζες ηΰμεωΰςόρ� μξδΰλόνϋμ μΰρδΰπξμ β ξοπεδελεννξμ ρξρςξ�νθθ αεη οπεδλξγΰ θλθ ρ οπεδλξγξμ, νΰοπθμεπ: - «λΰ ισμκθνσωσ ’ΰν-ν-νσωσ» - «Ξν νε μξζες βρςΰςό».

�ΰκΰ� κξνρςπσκφθ� οξλσχθλΰ β σχεανθκΰυ νΰηβΰνθε «μξδΰλόνϋι ξαξπξς», νΰοπθμεπ: -ισμκθνσ-λ-ΰλσ» - «Μξζνξ ρκΰηΰςό»; «ιΰδζθασ--ΰννσ» - «Ρλεδσες οξλΰγΰςό» θ ς.δ.

Οπθμεχΰςελόνξ, χςξ οΰδεζ μξδΰλόνξγξ μΰρδΰπΰ ηΰβθρθς ξς σοπΰβλ�ώωεγξ γλΰγξλΰ, οξρλε μξδΰλόνϋυ γλΰγξλξβ «ισμκθνσ» θ «ιΰδζθασ» μΰρδΰπ ρςΰβθςρ� β τξπμε θμενθςελόνξγξ οΰδεζΰ.

Κΰκ σζε ξςμεχΰλξρό, μξδΰλόνϋε γλΰγξλϋ νε ηΰκλώχΰώς β ρεαε ξοπεδελεννξι βπεμεννξι υΰπΰκςεπθρςθκθ, θ β ςξμ ρλσχΰε, ερλθ νεξαυξδθμξ οεπεδΰςό βπεμ� θλθ βπεμεννξι ξςςενξκ νεξαυξδθμξγξ, ηΰοπεωΰεμξγξ, βεπξ�ςνξγξ θ ς.ο. δειρςβθ�, θροξλόησεςρ� βροξμξγΰςελόνϋι γλΰγξλ «κāνΰ», κξςξπϋι οπθ νεξαυξδθμξρςθ β οπξψεδψεμ θλθ νΰρςξ�ωεε-ασδσωεμ βπεμενθ μξζες οξλσχθςό ξςςενξχνσώ χΰρςθφσ «ΰδ», νΰοπθμεπ: - «κāνΰ ιΰδζθασ λειωθ ’ΰν ιΰνςΰϋπΰ» - «Εμσ νεξαυξδθμξ αϋλξ οξδξζδΰςό»; «ΰδ κāνΰ ιΰδζθασ λειωθ ’ΰν ’ιΰϋλΰ» - «Ξν σζε δξλζεν αϋλ οπθευΰςό»; «λā ιΰρσν ’ΰν ’ΰΰμμΰ ΰς ’θλā ’ΰρβāςθ-λ-āυΰπνΰ» - «ί νε μξγσ οπθρξεδθνθςό ρβξι γξλξρ κ γξλξρΰμ δπσγθυ».

Β ΰπΰαρκθυ γΰηεςνϋυ ξαϊ�βλενθ�υ χΰρςξ βρςπεχΰεςρ� σοξςπεαλενθε νΰρςξ�ωεε-ασδσωεγξ βπεμενθ 2-γξ λθφΰ εδθνρςβεννξγξ χθρλΰ β ηνΰχενθθ ασδσωεγξ βπεμενθ ρ ξςςενκξμ ρσαϊεκςθβνξι μξδΰλόνξρςθ «δξλζεν/μξζες», νΰοπθμεπ: -«ΰλσασ κσππΰρΰςΰ-ψ-ψσ-πθ-λ-μμΰςθ ΰ-λ-μσāΰτ āςθ-λ-τΰννθιιΰςΰ μθν θā-λ-μΰκςΰαθ-λ-ωΰνδΰρθιιθ» - «Βϋ μξζεςε ηΰςπεαξβΰςό ασκλες ρ ξαωθμθ σρλξβθ�μθ θ ςευνθχερκξι ροεφθτθκΰφθει β ρεκςξπε ρςπξθςελόνξγξ ξςδελΰ».

Ηνΰχενθε ρσαϊεκςθβνξι μξδΰλόνξρςθ ρΰμξρςξ�ςελόνξ μξζες οεπεδΰβΰςό οπεδλξγ «λθ» β ρξχεςΰνθθ ρ μξδΰλόνϋμ ρξώηξμ «’ΰν», νΰοπθμεπ: - «Λΰωσ ’ΰν ιΰϋλΰ-λ-ωθπΰςΰ αθηθιπΰςθν πΰρμθιιΰςθν» - «Ξν μξζες οπθαϋςό β Κΰθπ ρ ξτθφθΰλόνϋμ βθηθςξμ». Θλθ – «Λειρΰ λΰωσ, ’ΰν ιΰλν τθ-λ-μΰΰπθ – «Ξν νε μξζες βρςπεςθςό νΰρ β ΰύπξοξπςσ».

Β γΰηεςνξμ ρςθλε ηνΰχενθε μξδΰλόνξρςθ οεπεδΰώς λεκρεμϋ «μΰλασν», «μΰδπσν», «ςΰΆσν», νΰοπθμεπ: - «Μΰλασν μθνωσ ’ΰν ιΰσπΰ-λ-ισμΰ» - «Ξν δξλζεν ρεγξδν� οπθιςθ». «Λειρΰ τ μΰδπθ ’ΰ ΰδθν ’ΰν ιΰτωθμΰ-λ-κπθΰςΰ-λ-λΰς ΰδΰΰς τ Νθσ-Ιξπκ ρΰνΰςΰ ’ΰλτεινθ βΰ ’θδ» - «Νθκςξ νε μξζες οξν�ςό ςπΰγεδθώ, κξςξπΰ� οπξθηξψλΰ β Νόώ-Ιξπκε β 2001 γξδσ» . «Τ ςΰθν ’ΰν νσδτθ ν ΰςΰνθν» - «Μϋ ξα�ηΰνϋ ηΰωθωΰςό Πξδθνσ».

Κ μξδΰλόνϋμ γλΰγξλΰμ ξςνξρ�ςρ�:

’ΰμκΰνΰ	–	ισμκθνσ	–	μξχό, αϋςό βξημξζνϋμ
ΰδζΰαΰ	–	ιΰδζθασ	–	αϋςό νεξαυξδθμϋμ, ρλεδξβΰςό, νΰδλεζΰςό
λΰηθμΰ	–	ιΰληΰμσ	–	αϋςό νεξαυξδθμϋμ
δζāηΰ	–	ιΰδζησ	–	πΰηπεψΰςόρ�, νελόη� ρ ξςπθφΰνθεμ
ΰρθ	–	ιΰρΰ	–	αϋςό βξημξζνϋμ
’θρςΰā	–	ιΰρςΰ		μξχό, αϋςό βξημξζνϋμ
–	–	ιΰναΰγ	–	ρλεδξβΰςό, νΰδλεζΰςό

Νΰθαξλεε σοξςπεαθςελόνϋι γλΰγξλ «’ΰμκΰνΰ» - «μξχό, αϋςό βξημξζνϋμ» οεπεδΰες μξδΰλόνϋε ηνΰχενθ� πΰηπεψενθ�, οξηβξλενθ�, ηΰοπεωενθ�, νΰοπθμεπ: - «’ΰ ισμκθνσν’ΰν ’ΰρ’ΰλΰκσμ?» - «Μξζνξ λθ μνε ροπξρθςό βΰρ?».

Γλΰγξλϋ «’ΰμκΰνΰ», «’θρςΰā» - «μξχό, αϋςό βξημξζνϋμ», «ΰρθ» - «αϋςό βξημξζνϋμ» - βϋπΰζΰώς τθηθχερκσώ θλθ σμρςβεννσώ ροξρξανξρςό, σμενθε βϋοξλνθςό δειρςβθε, νΰηϋβΰεμξε ξρνξβνϋμ γλΰγξλξμ, νΰοπθμεπ –«λā ’ΰρςΰ ’ΰν ’ΰςΰΰδδΰρΰ μΰωσ» - «ί νε μξγσ πΰηγξβΰπθβΰςό ρ νθμ».

Γλΰγξλ «δζāηΰ» σοξςπεαλ�εςρ� δλ� βϋπΰζενθ� πΰηπεψενθ�, οπεδοξλξζενθ� ρ ξςςενκξμ ρξμνενθ�. Β ξςπθφΰςελόνξι τξπμε «λā ιΰδζησ» οεπεβξδθςρ� νΰ πσρρκθι �ηϋκ ρλξβξμ «νελόη�», νΰοπθμεπ: - «λā ιΰδζησ-ς-ςΰδυνσ» - «Νελόη� κσπθςό» θλθ «νε πΰηπεψΰεςρ� κσπθςό».

έςξς μξδΰλόνϋι γλΰγξλ ββξδθς λθφξ δειρςβθ�, βϋπΰζεννξε θμενεμ θλθ μερςξθμενθεμ ρ οξμξωόώ οπεδλξγΰ «λθ», νΰοπθμεπ: -« λā ιΰδζησ λθ-ς-ςθλμηθ ’ΰν ’ιΰςΰ’ΰυυΰπΰ νθ-δ-δΰπρθ» - «Σχενθκσ νε πΰηπεψΰεςρ� ξοΰηδϋβΰςό νΰ σπξκ».

Γλΰγξλϋ «ΰδζΰαΰ», «λΰηθμΰ», «ιΰναΰγ» βϋπΰζΰώς μξπΰλόνϋι δξλγ, νεξαυξδθμξρςό ρξβεπψθςό κΰκθε-λθαξ δειρςβθ� θ οεπεβξδ�ςρ� νΰ πσρρκθι �ηϋκ ρλξβΰμθ «δξλζεν», «νσζνξ», «νεξαυξδθμξ», «ρλεδσες», νΰοπθμεπ: «ιΰδζθασ λειιΰ’ΰν ’ΰκςσαΰ-π-πθρāλΰςΰ λθΰγ» - «ί δξλζεν νΰοθρΰςό οθρόμξ δπσγσ».

Γλΰγξλ «ιΰναΰγ» σοξςπεαλ�εςρ� πεζε γλΰγξλξβ «ΰδζΰαΰ» θ «λΰηθμΰ» θ θμεες ςξλόκξ ξδνσ βπεμεννσώ τξπμσ νΰρςξ�ωεγξ βπεμενθ. Σοξςπεαλ��ρό ρ μΰρδΰπξμ οξλνξηνΰχνξγξ γλΰγξλΰ β ξοπεδελεννξμ ρξρςξ�νθθ, δΰννϋι μξδΰλόνϋι γλΰγξλ μξζες νε ρξγλΰρξβϋβΰςόρ� ρ οξρλεδνθμ β πξδε, νΰοπθμεπ: - «ιΰναΰγ-λ-’θψāπΰςσ» - «Ρλεδσες σκΰηΰςό».

Μξδΰλόνϋι γλΰγξλ «ΰδζΰαΰ (ιΰδζθασ λā)» - «νεξαυξδθμξ, δξλζνξ» μξζες βϋρςσοΰςό β ςπευ βΰπθΰνςΰυ, ρξυπΰν�� β νθυ ξδθνΰκξβξε ηνΰχενθε, νΰοπθμεπ: - «ξν δξλζεν ηνΰςό ύςξ».

ΰ. ιΰδζθασ λειωθ ’ΰν ιΰπθτΰ ωΰηΰ

α. ιΰδζθασ ’ΰν ιΰπθτΰ ωΰηΰ

β. λειωθ ’ΰν ιΰπθτΰ ωΰηΰ

Ροπ�ζενθε γλΰγξλΰ «ιΰδζθασ» ρ λθχνϋμ μερςξθμενθεμ β κξρβεννξμ οΰδεζε β κΰχερςβε ρσαϊεκςΰ μξδΰλόνξρςθ: - «�, ςϋ, ξν θ ς.δ. δξλζεν…».

εδθνρςβεννξε χθρλξ:		μνξζερςβεννξε χθρλξ:
1 λ. ιΰδζθασ λειιΰ		ιΰδζθασ λειν
2 λ. ιΰδζθασ λεικΰ		ιΰδζθασ λεικσμ
ζ.π. ιΰδζθασ λεικθ		ιΰδζθασ λεικσννΰ
3 λ. ιΰδζθασ λειωθ		ιΰδζθασ λειωθμ
ζ.π. ιΰδζθασ λειωΰ		ιΰδζθασ λειωθννΰ
	δβξιρςβεννξε χθρλξ:
	2 λ. ιΰδζθασ λεικσμ
	3 λ. ιΰδζθασ λειωθμ

Ροπ�ζενθε γλΰγξλΰ «ισμκθνσ» ρ λθχνϋμ μερςξθμενθε β κξρβεννξμ οΰδεζε β κΰχερςβε ρσαϊεκςΰ μξδΰλόνξρςθ: - «�, ςϋ, ξν, μϋ μξζεμ…»

εδθνρςβεννξε χθρλξ:		μνξζερςβεννξε χθρλξ:
1 λ. ισμκθνσν		ισμκθνσν
2 λ.ισμκθνσκΰ		ισμκθνσκσμ
ζ.π. ισμκθνσκθ		ισμκθνσκσμ
3 λ. ισμκθνσωσ		ισμκθνσωσμ
ζ.π. ισμκθνσωā		ισμκθνσωσννΰ
	δβξιρςβεννξε χθρλξ:
	2 λ. ισμκθνσκσμ
	3 λ. ισμκθνσωσμ

Ρπεδθ γλΰγξλξβ, ββξδ�ωθυ μξδΰλόνϋε κξνρςπσκφθθ, οξμθμξ σοξμ�νσςϋυ βϋψε, νΰθαξλεε σοξςπεαθςελόνϋ:

ΰΰλΰ	’ΰν	ρλσχθλξρό
ΰδΰΰ	’ΰν	ρλσχθλξρό
υΰΰπΰ	’ΰν	οπθψλξ β γξλξβσ
ρΰαΰΰ	’ΰν	αϋλξ οπεζδε
ρσμθ	’ΰν	οξηβξλενξ
ρσδΰ	’ΰν	οπθ�ςνξ
λΰμ ιΰαΰ	’ΰν	νε ξρςΰλξρό
κσλλθτΰ	’ΰν	οξπσχενξ
κσςθαΰ	’ΰν	οπεδοθρΰνξ
ιΰωσμμσ	’ΰν	ςπεβξζθς
ιΰθσ	λ θλθ «λθ»	νΰδλεζθς
ιΰκτ	’ΰν	δξρςΰςξχνξ
ιΰασ λθ	’ΰν	νπΰβθςρ�, οπθ�ςνξ
ιΰρσππσ	’ΰν	πΰδσες
’σςσ	’ΰν	οξηβξλενξ
μσνθ	’ΰν	ηΰοπεωενξ

έςθ γλΰγξλϋ οπθβεδενϋ β τξπμΰυ, β κξςξπϋυ ξνθ ξαϋχνξ σοξςπεαλ�ώςρ�. Γλΰγξλ οξρλε ρξώηΰ «’ΰν» ρςξθς β ρξρλΰγΰςελόνξμ νΰκλξνενθθ, ξδνΰκξ οξρλε γλΰγξλξβ «ΰΰλΰ, ΰδΰΰ, ρσμθ, κσςθαΰ, ρΰαΰΰ, μσνθ, υΰΰπΰ, ρσδΰ, κσλθτΰ» - βξημξζνξ σοξςπεαλενθε θηϊ�βθςελόνξγξ νΰκλξνενθ� οπξψεδψεγξ βπεμενθ.

ΛΘ�ΕΠΐ�ΣΠΐ:

1. Α.Μ.Γπΰνδε. Κσπρ ΰπΰαρκξι γπΰμμΰςθκθ β ρπΰβνθςελόνξ θρςξπθχερκξμ ξρβεωενθθ. Μ., 1998.

2. ΐ.Δζ.Μΰμεδξβ. Σχεανθκ ΰπΰαρκξγξ �ηϋκΰ. Αΰκσ, 1984.

3. Ν.Δ.Τθνκελόαεπγ. Κσπρ ςεξπθθ οεπεβξδΰ. Μ., 2007.

4.Ο.Β.Χεπνξβ. Ροπΰβξχνθκ οξ γπΰμμΰςθκε ΰπΰαρκξγξ �ηϋκΰ. Μ., 1995.

ΥΥ �ρπθν θκθνζθ ιΰπϋρϋνΰ γ�δ�π ς�πζφμ�νθν μΰωθιι�ςθ, ν�η�πθ β� οπΰκςθκ μ�ρ�λ�λ�πθ, οπθνρθολ�πθ, ςΰπθυθ ωΰγγϋνδΰ ιΰηϋλμϋψ �ρ�πλ�πδ� ς�πζφμ�νθν ελμ, ιΰυσδ ασ β� ιΰ δθύ�π ελμθν ς�πκθαθνδ� ΰιπϋζΰ θρςθγΰμ�ς ξλμΰρϋ αΰπ�δ� κξνκπες, αθπμ�νΰλϋ τθκπ�, δεμ�κ ξλΰπ κθ, πΰρς ύ�λμθπθκ.

��πζφμ�νθν �δ�αθιιΰςψφνΰρλϋόΰ, ιΰυσδ δθλχθλθι� ΰθδ εδθλμ�ρθνθν δφηύφνλφιφ ωΰγγϋνδΰ θλκ τθκθπλ�πθν μειδΰνΰ χϋυμΰρϋ ύώρς�πθλ�ν οπξαλεμ� δθγγ�ςθν ΰπςμΰρϋνΰ ρ�α�α ξλμσψδσπ. ΥΥ �ρπθν 30-50-ζθ θλλ�πθνδ� ς�πζφμ�νθν ιΰπΰδϋζϋ τ�ΰλθιι�ς κθμθ γ�ασλ εδθλμ�ρθ θλ� �λΰγ�δΰπ ξνσν δΰωΰ χξυ �δ�αθιιΰςψφνΰρλϋόΰ ιΰυϋνλϋόϋνϋ ύώρς�πμ�κ ξλΰπδϋ. Λΰκθν ασ, ελμθ δειθλ, ρϋπτ μ�νςθγθ ν�ςθζ� ρΰιϋλΰπδϋ. Αελ� αθπ ψ�πΰθςδ� θλκ δ�τ� ξλΰπΰγ ΐ.Τιξδξπξβ 1953-ζφ θλδ� ς�πζφμ�νθ δθλ ρΰω�ρθνδ� ιΰπΰδϋζϋ τ�ΰλθιι�ς κθμθ γθιμ�ςλ�νδθπμ�κλ� α�πΰα�π, αΰψγΰ ελμ ρΰω�λ�πθνθν ασ τ�ΰλθιι�ς δΰθπ�ρθν� ς�ρθπθνθ γειδ εςμθψδθπ. Ξ, ΐ.ΐ.Πετξπμΰςρκθνθν ω�λ� 1952-ζθ θλδ� θπ�λθ ρφπδφιφ «ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ αθπ χξυ ελμλ�πθν υθδμ�ςθνδ�ν θρςθτΰδ� εδ� αθλ�π, ΰνζΰγ ώηφ υφρσρθ ελμ ξλΰ αθλμ�η» τθκπθνθ ς�κηθα εδ�π�κ ς�πζφμ�νθ θκθ δθλθν γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπϋνϋ (δθλλ�πθν φρλσα ρθρςεμλ�πθνδ�κθ μφυς�λθτλθκ δΰυθλ ξλμΰγλΰ) ώιπ�ν�ν «τθλξλξϊθ τ�νν» ΰδλΰνδϋπϋπ. Τιξδξπξβ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ, ω�π ψειδ�ν �ββ�λ, δθλχθλθι� ΰθδ ρΰω� ρΰιϋπ, ασνσνλΰ ιΰνΰψϋ, ξνσν αθπ ρϋπΰ ωΰλλΰπδΰ �δ�αθιιΰς ςΰπθυθ β� �δ�αθιιΰς ν�η�πθιι�ρθν� ιΰυϋνλϋόϋνϋ δΰ θνκΰπ εςμθπ. ��αθθδθπ κθ, �δ�αθιιΰςχϋλΰπϋν αώιφκ �κρ�πθιι�ςθ ισυΰπϋδΰκϋ θδειΰ θλ� πΰηϋλΰψμΰμϋψ β� ξνλΰπ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν �δ�αθιιΰςψφνΰρλϋόΰ μ�νρσαλσόσνσ ζθδδθ ζ�ωδλ� ρφασςΰ ιεςθπμ�ι� χΰλϋψμϋψλΰπ. ��πζφμ�ι� ασ ψ�κθλδ� ιΰνΰψμΰ ξπςΰιΰ χϋυμϋψ οπξαλεμθν ω�λλθνδ� �ρΰρλϋ δώνφψ ιΰπΰςμΰμϋψ, �κρθν�, ς�πζφμ�νθν λθνγβθρςθκ μ�ρ�λ�λ�πθν� «ώύει μφνΰρθα�ς» μειλθ �μ�λ� ύ�ςθπμθψδθπ.

ΐ.Τιξδξπξβ ς�πζφμ�νθν ωΰνρϋ ελμ� ΰθδλθιθ μ�ρ�λ�ρθ θλ� τθκθπ β� μφλΰωθη�λ�πθνδ� μφ�ιι�ν δ�ιθψθκλθκλ�π εςρ� δ�, ρξν ν�ςθζ� εςθαΰπϋ θλ� ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν δθλχθλθι� μ�υρσρλσόσ τθκπθνθν φρςφνδ� σησν μφδδ�ς δσπσπ. ΐλθμ μξνξγπΰτθιΰνϋν ς�κμθλλ�ψδθπθλμθψ β� �λΰβ�λ�π εδθλμθψ δώπδφνζφ ν�ψπθνδ� ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν ώη οπεδμεςθ β� ξαιεκςθ ξλΰν ΰιπϋζΰ τθλξλξϊθ ελμ ξλμΰρϋ γ�νΰ�ςθν� ύ�λμθψδθπ.

Π.Ιΰκξαρξν ς�πζφμ� εςμ�δ�ν θκθ δθλ ΰπΰρϋνδΰ μφγΰιθρ� ΰοΰπμΰόϋν μφμκφν ξλμΰδϋόϋνΰ �ρΰρλΰνΰπΰγ, ς�πζφμ� οπξρερθνδ� λθνγβθρςθκΰνϋν μφρς�ρνΰ �ω�μθιι�ς δΰψϋδϋόϋνϋ υφρσρθ γειδ εδθπ. Ασνΰ αΰυμΰιΰπΰγ ξνσν πσρ δθλθν� ς�πζφμ� εδθλμθψ �ρ�πθνδ� ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν ΰιπϋζΰ ελμ ξλμΰρϋνΰ ΰθδ κξνκπες τθκπ� πΰρς ύ�λμθπθκ. Π.Ιΰκξαρξν ς�πζφμ�νθν ν�η�πθ μ�ρ�λ�λ�πθνθν δθλχθλθκδ� ώιπ�νθλμ�λθ ξλδσόσνσ υφρσρθ βσπόσλΰιϋπ.

Γ.Γΰχεχθλΰδηε θλ� ΐ.Τιξδξπξβσν ς�πζφμ�ι� μφνΰρθα�ςθνδ� οπθνρθοθΰλ τ�πγ α�δθθ ς�πζφμ� οπξρερθνθν ερςεςθκ ς�π�τθνθν ν�η�π� ΰλϋνμΰμΰρϋ θλ� αΰόλϋδϋπ. Γΰχεχθλΰδηε αελ� ωερΰα εδθπ κθ, α�δθθ ς�πζφμ�δ� ξπθϊθνΰλϋν ερςεςθκ δ�ι�πθν� ΰδεκβΰς ερςεςθκ δ�ι�π ΰυςΰπμΰγ λΰηϋμδϋπ. «Αθηθμ τθκπθμθηζ�, �δ�αθιιΰςλΰ δθλθν ρϋυ �λΰγ�λθ ξλμΰρϋνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, α�δθθ ς�πζφμ� ΰιπϋζΰ αθπ τ�νν κθμθ γ�ασλ ξλσνμΰλϋδϋπ. Ασ τ�ννθν �ωΰς� εςδθιθ ρΰω�νθν ρ�πω�δλ�πθ ξπθϊθνΰλλΰ ς�πζφμ� ΰπΰρϋνδΰκϋ δθλ σιόσνλσγλΰπϋνϋν α�δθθ σιόσνλσγλΰπ οπξαλεμθ θλ� φηβθ ψ�κθλδ� αθπλ�ψδθιθ νώγς�δ�ν αΰψλΰμΰλϋδϋπ». έώπφνδφιφ κθμθ, Γΰχεχθλΰδηε ς�πζφμ�νθ ΰιπϋλϋγδΰ ν� δθλχθλθιθν, ν� δ� �δ�αθιιΰςψφνΰρλϋόϋν δΰυθλθ ρΰω�ρθ ρΰιϋπ. Ξ, α�δθθ ς�πζφμ�νθ θκθ ελμθν γξβψΰόϋνδΰ ιφκρ�λ�ν ιενθ αθπ τ�νν, ελμθ θρςθγΰμ�ς κθμθ γ�ασλ εδθπ. Ασνσνλΰ ιΰνΰψϋ, ξνσν τθκθπλ�πθνδ� ς�πζφμ� οπξρερθνδ� α�δθθ σιόσνλσγλΰπϋν δξμθνΰνς μώβγεδ� δσπμΰρϋ ΰχϋγ ύώη� χΰποϋπ. Ασ δξμθνΰνςλϋόϋ δξόσπΰν ρ�α�α θρ� φρλσαθιιΰςλΰ �λΰγ�λ�νδθπθλθπ. «Αθη αελ� ωερΰα εδθπθκ κθ, α�δθθ ς�πζφμ�νθ δθλ ωΰδθρ�ρθ κθμθ ς�πζφμ� ΰνλΰιϋψϋνδΰν ΰιϋπΰν �ρΰρ ρ�πω�δ μ�ωη φρλσαδσπ».

Ο.Κξοΰνεβ α�δθθ ς�πζφμ� ρΰω�ρθνδ�κθ μ�λσμ μΰςεπθΰλλΰπϋ φμσμθλ�ψδθπμ�ι� χΰλϋψϋπ, μφυς�λθτ τθκθπλ�πθ μφγΰιθρ� εδθπ. ��πζφμ� ςΰπθυθνθ δώπδ δώβπ� αώλ�π�κ, ασ εςΰολΰπϋν ω�π αθπθνθν ιενθ αθπ θρςθγΰμ�ςθν – ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν ιΰπΰνμΰρϋνδΰ μφ�ιι�ν μ�πω�λ� ξλδσόσνσ γειδ εδθπ.

ΐμεπθκΰ δθλχθρθ Ι.Νΰιδΰ «��πζφμ� ελμθ» μ�γΰλ�ρθνθν ελ� αθπθνζθ ζφμλ�ρθνδ� ιΰηϋπ: «��πζφμ� ελμθνθ μφηΰκθπ� εδ�πκ�ν αθη ωεχ δ� ς�πζφμ�νθν μφςλ�γ ελμ ξλμΰρϋνϋ ν�η�π� ΰλμϋπϋγ». Ξ, ς�πζφμ�νθ ΰνζΰγ αθπ ς�π�τδ�ν λθνγβθρςθκ ελμ ρΰιϋπ β� ξνσν μφγΰιθρ�λθ δθλχθλθιθν μ�ρ�λ�λ�πθ θλ� χξυλσ φμσμθ ζ�ω�ςλ�πθνθν βΰπλϋόϋνϋ ύώρς�πθπ. Μφυς�λθτ νώβλ�π� ΰθδ ς�πζφμ�λ�πθν αθπ-αθπθνδ�ν τ�πγλ�νδθπθλμ�ρθνθν η�πσπθλθιθνδ�ν α�ωρ εδ�πκ�ν Ι.Νΰιδΰ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ μφΰρθπ δθλχθλθιθν, ΰνςπξοξλξύθιΰνϋν, ορθυξλξύθιΰνϋν μ�λσμΰςλΰπϋ �ρΰρϋνδΰ γσπμΰόϋ μ�γρ�δ�σιόσν ρΰιϋπ.

Α.�ΰωθπα�ιξβ ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ �ςπΰτϋνδΰ ύεδ�ν μφαΰωθρ�λ�π� ΰιδϋνλϋγ ύ�ςθπμ�κ μ�γρ�δθλ� αθπ χξυ ΰλθμλ�πθν τθκθπλ�πθνθ ιϋόζΰμ ψ�κθλδ� ψ�πω εδθπ. Μφ�λλθτ ς�πζφμ� ωΰγγϋνδΰ μφαΰωθρ�λ�πθν θνκθψΰτ εςδθιθ υ�ςςθ ΰπδϋζϋλ θηλ�ι�π�κ αελ� αθπ ν�ςθζ�ι� ύ�λθπ: «��πζφμ� τθλξλξϊθ δειθλ, ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ (οεπεβξδξβεδχερκΰ�) ελμθδθπ. ��πζφμ� τ�ΰλθιι�ςθνθν ώιπ�νθλμ�ρθ τθλξλξύθιΰνϋν ιξυ, ώη ξαιεκςθ, ώη οπεδμεςθ, δ�γθγ μεςξδλΰπϋ ξλΰν ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ (οεπεβξδξλξγθ�) ελμθνθν β�ηθτ�ρθδθπ». ίλα�ςς�, ρξνπΰλΰπ ΐη�παΰιζΰνδΰ θψϋγ φηφ ύώπμφψ ΰηςθπΰϊλϋ κθςΰαδΰ ελμθ ψ�κθλδ� �ρΰρλΰνδϋπϋλμϋψ ασ τθκθπ ύενθψ ΰπεΰλδΰ ιΰιϋλμϋψδϋπ.

ΐπΰψδϋπϋλΰν μ�ρ�λ�ι� Λ.Αΰπυσδΰπξβσν μφνΰρθα�ςθ δ� μΰπΰγλϋδϋπ. ΐλθμ «ς�πζφμ�νθν λθνγβθρςθκ ν�η�πθιι�ρθ» ςεπμθνθνθ θψλ�ςδθιθν� ύώπ�, φχ μ�ρ�λ�νθ ΰιδϋνλΰψδϋπμΰόϋ λΰηϋμ αθλθπ: αθπθνζθρθ, ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ ωΰνρϋ �ρΰρλΰ λθνγβθρςθ-κΰιΰ ΰθδ εδθλθπ; θκθνζθρθ, ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ οπξαλεμθν� λθνγβθρςθκ αΰυϋμδΰν ιΰνΰψμΰγδΰν αΰψγΰ αθπ ιξλ βΰπμϋ; φχφνζφρφ, ς�πζφμ�νθν λθνγβθρςθκ ν�η�πθιι�ρθ δθλχθλθκ ελμθνθν δθύ�π ρΰω�λ�πθ ΰπΰρϋνδΰ ωΰνρϋ ιεπθ ςσςσπ. Μ�ωη ασ ρσΰλλΰπΰ ζΰβΰα βεπδθκδ�ν ρξνπΰ Λ.Αΰπυσδΰπξβ αελ� ν�ςθζ�ι� ύ�λθπ κθ, ς�πζφμ� θνρΰν τ�ΰλθιι�ςθνθν χξυψΰυ�λθ β� χξυζ�ω�ςλθ νώβφ ξλδσόσνδΰν αθπ ελμθν δειθλ, μφυς�λθτ ελμλ�πθν ς�δγθγΰς ξαιεκςθ πξλσνσ ξινΰιΰ αθλ�π. «��πζφμ�νθ μφυς�λθτ νώγςειθ-ν�η�πδ�ν ώιπ�ν�ν αφςφν τ�νλ�π κξμολεκρθνθ ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ ΰδλΰνδϋπμΰγ ξλΰπ. ��πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν �ρΰρ β� μ�πκ�ηθ αώλμ�ρθνθ ς�πζφμ�νθν λθνγβθρςθκ ν�η�πθιι�ρθ ς�ψκθλ εδθπ. ��πζφμ� οπξαλεμθνθν ώιπ�νθλμ�ρθνδ� θρςθτΰδ� ξλσνΰν αφςφν δθύ�π θρςθγΰμ�ςλ�π – ς�πζφμ�νθν �δ�αθιιΰςψφνΰρλϋγ, ορθυξλξύθιΰ, πθιΰηθιιΰς, κθαεπνεςθκΰ β� ρ. ελμλ�πλ� αΰόλϋ ρΰω�λ�πθ ασ μ�πκ�ηθ αώλμ� �ςπΰτϋνδΰ γπσολΰψϋπ».

ίλα�ςς�, ς�πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμλ� αΰόλϋ αθπ-αθπθν� δΰαΰν-δΰαΰνΰ ηθδδ, αθπ-αθπθνθν ξυψΰπϋ, ν�ωΰι�ς, αθπ-αθπθνδ�ν α�ηθ ζ�ω�ςλ�πθν� ύώπ� τ�πγλ�ν�ν μφυς�λθτ τθκθπλ�πθν, νώγςειθ-ν�η�πλ�πθν ρΰιϋνϋ κθτΰι�ς γ�δ�π ΰπςϋπμΰγ μφμκφνδφπ.

Τθκπθμθηζ�, ασ β� ιΰ δθύ�π ρΰω�νθν μφρς�γθλ ελμ ξλσα-ξλμΰμΰρϋνϋ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ φχφν αθπθνζθ νώβα�δ� «ελμ ν�δθπ?», «ελμθ ς�ιθν εδ�ν μειΰπλΰπ ωΰνρϋλΰπδϋπ?» ρσΰλλΰπϋνϋν ζΰβΰαλΰπϋνϋ αθλμ�κ η�πσπθδθπ. ��πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν μφρς�γθλ ελμ, ιΰυσδ ωΰνρϋρΰ ελμθν ς�πκθα ωθρρ�ρθ ξλμΰρϋ θλ� αΰόλϋ μφαΰωθρ�λ�πθν ΰπΰδΰν γΰλδϋπϋλμΰρϋνϋν ιεύΰν� δφηύφν οπθνρθοθ δ� οπξαλεμ� ισυΰπϋδΰ ύώρς�πθλ�ν γΰιδΰδΰ ιΰνΰψμΰγλΰ ς�ιθν εδθλμ�λθ θδθ. Χξυ μφπ�κκ�α ξλΰν ασ οπξαλεμθν ω�λλθ θλκ δ�τ� ΐη�παΰιζΰν ελμθνθν β� ς�πζφμ� μ�κς�αθνθν νφμΰι�νδ�ρθ ς�π�τθνδ�ν ω�ιΰςΰ κεχθπθλμθψδθπ. Α.�ΰωθπα�ιξβσν 1974-ζφ θλδ� Αΰκϋ Δώβλ�ς Σνθβεπρθςεςθνθν ν�ψπθιιΰςϋ ς�π�τθνδ�ν πσρ δθλθνδ� ν�ψπ ξλσνμσψ «��πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμθν τ�λρ�τθ οπξαλεμλ�πθ (γνξρεξλξϊθ ς�ωλθλ)» κθςΰαϋ ασ οΰπΰγπΰτδΰ θψϋγλΰνδϋπδϋόϋμϋη αφςφν μφαΰωθρ�λ�π� ελμθ �ρΰρλΰπλΰ ρξν γξισπ.

Ισυΰπϋδΰ ωΰγγϋνδΰ α�ωρ εςδθιθμθη ελμθ-ς�δγθγΰς θψθνθν ρξν ν�ςθζ�ρθ ασ οΰπΰγπΰτδΰκϋ υφλΰρ�νθν μώβησρσνΰ, ξπΰδΰκϋ ρσΰλλΰπΰ αθπγθιμ�ςλθ ζΰβΰα βεπθπ. Α.�ΰωθπα�ιξβ ς�δγθγΰςϋνΰ ΰψΰόϋδΰκϋ κθμθ ιεκσν βσπσπ: «��πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμ ωΰνρϋρΰ αθπ ρΰω�νθν ς�πκθα ωθρρ�ρθ δειθλ, μφρς�γθλ ελμδθπ. Ξνσν οπξαλεμΰςθκΰρϋνϋν ς�δγθγθ ύώρς�πθπ κθ, ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν ξαιεκςθ μφπ�κκ�αλ�ψμθψ κξμμσνθκΰρθιΰ ΰκςϋ, οπεδμεςθ θρ� θκθ μφυς�λθτ θψΰπ�λ�π ρθρςεμθνθν κώμ�ιθ θλ� θντξπμΰρθιΰνϋν ώςφπφλμ�ρθ ωΰγγϋνδΰ αθλθκλ�πδθπ. ��πζφμ�ψφνΰρλϋγδΰ ασ ελμ� μ�υρσρ ξλΰν δθλ τξπμΰλΰψϋπ, ασ ελμθν ελεμενςΰπ βΰωθδλ�πθνθν μφ�ιι�νλ�ψδθπθλμ�ρθ φχφν ΰυςΰπϋψλΰπ ΰοΰπϋλϋπ… ίύ�π δθλχθλθκ, �δ�αθιιΰςψφνΰρλϋγ, ορθυξλξύθιΰ, ερςεςθκΰ, «μΰψϋν ς�πζφ-μ�ρθ» β� αΰψγΰ ελμλ�π ασ ύφν�δ�κ ς�πζφμ� τ�ΰλθιι�ςθ τΰκςλΰπϋνϋ ώη κΰςεγξπθιΰλΰπϋ δΰυθλθνδ� θηΰω εδθπ β� ώη εωςθιΰζλΰπϋ φχφν θρςθτΰδ� εδθπδθλ�πρ�, ασνδΰν ρξνπΰ ασ κΰςεγξπθιΰ β� εωςθιΰζλΰπΰ ς�πζφμ� ελμθνθν οπθημΰρϋνδΰν αΰυϋλμΰλϋδϋπ».

Αελ�λθκλ�, αθη ς�πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμ αΰπ�δ� μφυς�λθτ τθκθπλ�πλ� ςΰνϋψλϋγδΰν ρξνπΰ, ξνσν μφρς�γθλ ελμ ξλμΰρϋνΰ ΰθδ �ββ�λλ�π ρώιλ�νμθψ β� θλκ δ�τ� Α.�ΰωθπα�ιξβ ς�π�τθνδ�ν ελμθ �ρΰρλΰπλΰ ρφασςΰ ιεςθπθλμθψ τΰκςϋ γ�ασλ εδθπθκ.

Γειδ εςμ�κ λΰηϋμδϋπ κθ, ς�πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμθν ΰδϋνΰ μφνΰρθα�ςδ� δ� τθκθπ ΰιπϋλϋγλΰπϋ μώβζσδδσπ. Αξλγΰπ ΰλθμθ ΐ.Λθλξβΰ «��πζφμ�νθν φμσμθ ν�η�πθιι�ρθν� ύθπθψ» ΰδλϋ μξνξγπΰτθιΰρϋνδΰ «ς�πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμ» (νΰσκΰ ξ οεπεβξδε), «ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ» (οεπεβξδξβεδενθε), «ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ» (ςεξπθ� οεπεβξδΰ) ςεπμθνλ�πθνθ ρθνξνθμ κθμθ θψλ�δθπ.

«��πζφμ�νθ θνρΰν τ�ΰλθιι�ςθνθν υφρσρθ νώβφ κθμθ μφρς�γθλ ελμ ξλΰν ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν (οεπεβξδξβεδενθε) δΰυθλθνδ� ώιπ�νμ�κ λΰηϋμδϋπ». Α.�ΰωθπα�ιξβ ασ ςεπμθνθν δΰωΰ θκθ βΰπθΰνςϋνϋ δΰ θψλ�δθπ: ςπΰνρλ�ρθξλξγθ�, οεπεβξδξλξγθ�. Ασνλΰπδΰν αθπθνζθρθνθ ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� ςπΰνρλιΰρθξλξύθιΰ ψ�κλθνδ� βεπμ�κ ξλσπ. Ελμθ �δ�αθιιΰςλΰπδΰ ςπΰνρλιΰςξλξύθιΰ ςεπμθνθν� δ� πΰρς ύ�λθνθπ. ��πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμθν ΰδϋνδΰκϋ μφυς�λθτλθκ υΰπθζθ δθλλ�πδ� δ� ώηφνφ ύώρς�πθπ: θνύθλθρ δθλθνδ� «ςπΰνρλΰςξλξύι», τπΰνρϋη δθλθνδ� «ςπΰδσζςξλξύθε» β� «ςπΰδσρςθξλξύθε», ΰλμΰν δθλθνδ� «ςπΰνρλΰςθξνρwθρρενρζωΰτς» β� «ςπΰνρλΰςωθξνρςεξπθε». ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� «ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ», «ς�πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμ» β� «ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ» ςεπμθνλ�πθ θψλ�νρ� δ�, ασ ςεπμθνλ�πθν ωΰνρϋ μ�νΰνϋ δΰψϋμΰρϋ ωΰγγϋνδΰ ωεχ αθπ μ�λσμΰςΰ πΰρς ύ�λμθπθκ. «Θηΰωλϋ δθλχθλθκ λφό�ςθ»νδ� ισυΰπϋδΰκϋ ςεπμθνλ�πδ�ν ωεχ αθπθ ωΰγγϋνδΰ μ�λσμΰς ιξυδσπ. Ω�μθν λφό�ςδ�κθ «��πζφμ�» μ�γΰλ�ρθνδ� ιΰηϋλϋπ: «��πζφμ�ψφνΰρλϋγδΰ μ�να� δθλ β� ξαιεκς δθλ ςεπμθνλ�πθνδ�ν θρςθτΰδ� ξλσνσπ». έώπφνφπ, μφ�λλθτλ�π ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋ μφρς�γθλ ελμ κθμθ γ�ασλ εςδθκλ�πθν� ύώπ�, ασ ςεπμθνθ λφό�ς� δΰυθλ εςμ�μθψλ�π. Αθηθμ τθκπθμθηζ�, ς�πζφμ� ωΰγγϋνδΰ ελμθν ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ ΰδλΰνδϋπϋλμΰρϋ δΰωΰ μ�γρ�δ�σιόσνδσπ.

Ω�π αθπ ελμθν αώλμ�λ�πθ, ς�πκθα ωθρρ�λ�πθ ξλδσόσ κθμθ, ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν δΰ αώλμ�λ�πθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ λΰηϋμδϋπ. ��πζφμ� ςΰπθυθν� ΰθδ υφλΰρ�δ�ν αελ� ν�ςθζ�ι� ύ�λμ�κ μφμκφνδφπ κθ, ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν φχ αώλμ�ρθ βΰπδϋπ: ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, ς�πζφμ� ςΰπθυθ β� ς�πζφμ� ς�νγθδθ. Ασνσ ΰψΰόϋδΰκϋ ρςπσκςσπ ρυεμ ψ�κλθνδ� ύώρς�πμ�κ ξλΰπ:

Ρυεμ 1.

��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ

��πζφμ� ςΰπθυθ

��πζφμ� ς�νγθδθ

��πζφμ� ς�νγθδθ ς�πζφμ� ξλσνμσψ μΰςεπθΰλλΰπϋν, α�δθθ �δ�αθιιΰςϋν μφυς�λθτ ζ�ω�ςλ�πδ�ν �ω�μθιι�ςθνθ ώιπ�νθπ, ξνλΰπϋν κειτθιι�ςθνθ γθιμ�ςλ�νδθπθπ, ξπθϊθνΰλϋν δΰψϋδϋόϋ μ�ημσνσν, �ρ�πθν θδειΰρϋνϋν, α�δθθ-ερςεςθκ δ�ι�πθνθν ωΰνρϋ δ�π�ζ�δ� γξπσνμΰρϋνϋ ΰιδϋνλΰψδϋπϋπ.

��πζφμ� ςΰπθυθ ς�πζφμ�νθν �μ�λ� ύ�λμ� ςΰπθυθνθ, θνκθψΰτ δώβπλ�πθνθ, ασ δώβπλ�πδ�κθ ς�κΰμφλφνφ, ς�πζφμ� ρΰω�ρθνδ�κθ ύώπκ�μλθ μφς�υ�ρρθρλ�πθν ω�ιΰς β� ιΰπΰδϋζϋλϋόϋνϋ ώιπ�νθπ.

��πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν θκθ αώλμ�ρθν� βεπδθιθμθη ς�πθτλ�πθν, ξλΰ αθλρθν κθ, μφ�ιι�ν δ�π�ζ�δ� δ�γθγλ�ψδθπθλμ�ρθν� εωςθιΰζ βΰπ. Ασ ς�πθτλ�πθν ελμθ μφαΰωθρ� ξαιεκςθν� χεβπθλ� αθλ�ζ�ιθνθ δ� θρςθρνΰ εςμ�κ ξλμΰη. Λΰκθν «ς�πζφμ� ς�νγθδθ» β� «ς�πζφμ� ςΰπθυθ» ΰνλΰιϋψλΰπϋνϋν δθρρεπςΰρθιΰ θψθνδ� �ςπΰτλϋ μφηΰκθπ� εδθλμ�ρθ �ρΰρ μ�γρ�δθμθηδ�ν κ�νΰπΰ χϋυδϋόϋνΰ ύώπ� ασ μ�ρ�λ� φη�πθνδ� δΰιΰνμΰόϋ βΰζθα ρΰιμϋπϋγ.

Τθκπθμθηζ�, ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν �ρΰρ β� μ�πκ�ηθ αώλμ�ρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθδθπ. ��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθν� ΰθδ μώβζσδ �δ�αθιιΰςλΰπδΰ μφυς�λθτ τθκθπλ�π βΰπδϋπ. Ασ μ�ρ�λ�νθ νθρα�ς�ν �ςπΰτλϋ ψ�πω εςμ�ι� χΰλϋψΰγ.

«��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ»νθν ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγλΰ εινθλ�ψδθπθλμ�ρθ ωΰγγϋνδΰ τθκθπλ�πθν μώβζσδλσόσνσ ισυΰπϋδΰ γειδ εςμθψδθκ. Αελ� εινθλ�ψδθπμ�, θκθ μφυς�λθτ ςεπμθνθ ρθνξνθμ κθμθ θψλ�ςμ�, ω�π ψειδ�ν �ββ�λ, ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν μφρς�γθλ ελμ ρ�βθιι�ρθνδ� γ�ασλ εδθλμ�μ�ρθνδ�ν θπ�λθ ύ�λθπδθ. Ασνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγδΰν ΰιϋπμΰγ ωΰλλΰπϋ ελμθ �δ�αθιιΰςδΰ χξυλσγ ς�ψκθλ εδθπ, ρξν δώβπλ�π� ΰθδ �ρ�πλ�πδ� θρ� ασ νώγςειθ-ν�η�π ΰπςϋγ ρΰαθςλ�ψμθψδθπ. ��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ιΰπΰνμΰρϋνϋν, ξνσν ς�πζφμ� ςΰπθυθνδ�ν β� ς�πζφμ� ς�νγθδθνδ�ν ΰιπϋλμΰρϋνϋν πεΰλ �ρΰρλΰπϋ βΰπδϋπ. ��πζφμ�νθν �μ�λ� ύ�λδθιθ θλκ δώβπλ�πδ� ν�η�πθ τθκθπ β� μφδδ�ΰλΰπϋν ιΰπΰνμΰρϋνΰ ύενθψ θμκΰν ξλμΰμϋψδϋπ. Θλκθν δώβπ φχφν υΰπΰκςεπθκ ζ�ω�ς ς�πζφμ�νθν χ�ςθνλθιθ, ξνσ ωΰνρϋ τξπμΰδΰ ιεπθν� ιεςθπμ�ιθν δφηύφνλφιφ ωΰγγϋνδΰ μφλΰωθη�λ�πθν θπ�λθ ρφπφλμ�ρθ θλ� αΰόλϋδϋπ. ��πζφμ� θψλ�πθνθν ρΰιζΰ ΰπςμΰρϋ, μφυς�λθτ ς�πζφμ�χθλ�πθν αθπ-αθπθνθν θψθν� ς�νγθδθ μφνΰρθα�ςθ ν�η�πθ ζ�ω�ςδ�ν �ω�μθιι�ς κ�ρα εδ�ν τθκθπλ�πθν μειδΰνΰ χϋυμΰρϋνΰ ρ�α�α ξλσπ. Α�ηθ ς�πζφμ�χθλ�π ώη ς�ζπφα�λ�πθνδ�ν δξόΰν τΰκςλΰπϋ φμσμθλ�ψδθπμ�ι�, μφ�ιι�ν γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπϋ ςΰομΰόΰ, ς�πζφμ� οπθνρθπλ�πθνθ θψλ�ιθα ωΰηϋπλΰμΰόΰ χΰλϋψϋπλΰπ. Ασ θρςθγΰμ�ςδ� ΰπΰψδϋπμΰλΰπ ς�δπθζ�ν ΰπςμϋψ, ν�ςθζ�δ� ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ μειδΰνΰ ύ�λμθψδθπ. έώπφνδφιφ κθμθ, ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ιΰπΰνμΰρϋ φχφν αΰψλΰνόϋζ ψ�πς εμοθπθκ �ρΰρϋν μώβζσδλσόσ ξλμσψδσπ. Ασ �ρΰρ η�μθνθνδ� θλκθν μφλΰωθη�λ�π τξπμΰλΰψμϋψδϋπ. Ρξνπΰκϋ μ�πω�λ�δ� ς�πζφμ�νθν θδεΰλθη� ξλσνμσψ ξαιεκςθ – ν�η�πθ μξδελθ γσπσλΰπΰγ, ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ ιΰπΰδϋλμϋψδϋπ.

��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ θνρΰν τ�ΰλθιι�ςθνθν μφπ�κκ�α χξυψΰυ�λθ νώβλ�πθνδ�ν αθπθ ξλΰν ς�πζφμ�νθν μΰωθιι�ςθνθ, �ω�μθιι�ςθνθ, γΰνσνΰσιόσνλΰπϋνϋ, νώβλ�πθνθ, ςθολ�πθνθ, τξπμΰλΰπϋνϋ, ξνλΰπϋν ΰπΰρϋνδΰκϋ γΰπψϋλϋγλϋ �λΰγ�λ�πθ, ς�πζφμ� οπξρερθνθν ς�δγθγθνθν μεςξδ β� φρσλλΰπϋνϋ ώιπ�νθπ. Ν�η�πθιι� ς�πζφμ�νθν γθιμ�ςλ�νδθπθλ-μ�ρθνθν μειΰπλΰπϋνϋ μφ�ιι�νλ�ψδθπθπ, ς�πζφμ�νθν θνκθψΰτ θρςθγΰμ�ςθνθ ΰιδϋνλΰψδϋπϋπ.

��πζφμ�ψφνΰρλϋγ μΰωθιι�ςθν� ύώπ� μφπ�κκ�α ελμδθπ. Ξνσν α�ηθ ζ�ω�ςλ�πθν� ύώπ�, δθλχθλθκ β� �δ�αθιιΰςψφνΰρλϋόΰ θτπΰς δ�π�ζ�δ� ιΰυϋνλΰψμΰρϋ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθν� μφνΰρθα�ςδ� μφυς�λθτ τθκθπλ�πθν μειδΰνΰ χϋυμΰρϋνΰ ρ�α�α ξλμσψδσπ.

ΐ.Οξοξβθχ ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋ φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, ς�πζφμ� ς�ζπφα�ρθ, ς�πζφμ� δθδΰκςθκΰρϋ κθμθ ν�η�πθ ρΰω�λ�π� αώλφπ β� ω�π αθπ ρΰω�νθν δΰυθλθνδ� μφ�ιι�ν αώλμ�λ�πθ αθπλ�ψδθπθπ. Μ�ρ�λ�ν, ξ, ψθτΰωθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, ιΰηϋλϋ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ β� μΰψϋν ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθν� δΰυθλ εδθπ.

ΐ.Οξοξβθχ υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ φχ γξλΰ ΰιϋπϋπ β� ασ γξλλΰπδΰν θκθρθνδ� μφυς�λθτ θρςθγΰμ�ςλ�πθ αθπ-αθπθνδ�ν τ�πγλ�νδθπθπ. Ξνσν τθκπθν� ύώπ�, ελμθ-ςευνθκθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ ελμθ ς�πζφμ� β� ςευνθκθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�λ�πθνδ�ν, �δ�αθ μ�ςνλ�πθν ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ θρ� οξεςθκ ς�πζφμ�, ν�ρπ ς�πζφμ�ρθ β� δπΰμ �ρ�πλ�πθνθν ς�πζφμ� ν�η�πθιι�λ�πθνδ�ν θαΰπ�ςδθπ. Γειδ εςμ�κ λΰηϋμδϋπ κθ, ρλξβΰκ ΰλθμθ οσαλθρθρςθκ μ�ςνλ�πθν ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ δ� ΰιπϋζΰ υφρσρθ ν�η�πθιι� κθμθ ς�γδθμ εδθπ. Ασνσνλΰ ιΰνΰψϋ, Οξοξβθχ μφυς�λθτ δθλ ζφςλ�πθ φχφν (μ�ρ�λ�ν, πσρ-ΰη�παΰιζΰν, θνύθλθρ-ΰη�παΰιζΰν, θνύθλθρ-ΰλμΰν β� ρ.) ς�πζφμ�νθ ώιπ�ν�ν υφρσρθ ν�η�πθιι�λ�πθν μφμκφνλφιφνφ δ� ύώρς�πθπ.

ίλα�ςς�, ασ ς�ρνθτΰςδΰ μφαΰωθρ� δξόσπΰν ζ�ω�ςλ�π χξυδσπ. Ελμθ β� ςευνθκθ μ�ςνλ�πθν αθπ-αθπθνδ�ν ΰιπϋλμΰρϋ β� οσαλθρθρςθκΰ θλ� �δ�αθ μ�ςνλ�πθν τ�πγλ�νδθπθλμ�ρθνθ ς�πζφμ� αΰυϋμϋνδΰν �ρΰρλΰνδϋπμΰγ λΰηϋμδϋπ. ίκρ ς�γδθπδ� μφυς�λθτ τσνκρθξνΰλ φρλσαλΰπ φχφν υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�λ�πθ ιΰπΰςμΰγ η�πσπ�ςθ ξπςΰιΰ χϋυΰ αθλ�π. Τθκπθμθηθ ρφασς εςμ�κ μ�γρ�δθλ� π�ρμθ β� εοθρςξλιΰπ φρλσαλΰπΰ ΰθδ μ�ςνλ�πθν ς�πζφμ�ρθνθν ισυΰπϋδΰκϋ αώλύφδ� �κρθνθ ςΰομΰδϋόϋνϋ ύώρς�π� αθλ�πθκ. Μφυς�λθτ ϊΰνπλΰπΰ β� φρλσαλΰπΰ ΰθδ μΰςεπθΰλλΰπϋν ς�πζφμ�ρθνθ αθπ-αθπθνδ�ν τ�πγλ�νδθπμ�ι� ΰθδ τθκθπλ�π� ΰιπϋ-ΰιπϋ ελμθ �δ�αθιιΰςλΰπδΰ ςεη-ςεη πΰρς ύ�λμ�κ ξλσπ.

Β.Ν.Κξμθρρΰπξβ «Ρλξβξ ξ οεπεβξδε» �ρ�πθνδ� λθνγβθρςθκ ς�πζφμ� ς�δγθγΰςλΰπϋνϋν �ρΰρ θρςθγΰμ�ςθν� σιόσν ξλΰπΰγ «ν�η�πθ ς�πζφμ�ψφνΰρλϋγ»δΰ δώπδ αώλμ�νθ ΰιϋπμΰόϋν μφμκφνλφιφνφ γειδ εδ�π�κ φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, ς�πζφμ� εκβθβΰλενςλθιθ ωΰγγϋνδΰ ς�λθμ, ς�πζφμ� ΰκςϋνϋν ς�δγθγθ β� θκθ δθλ� μ�νρσα βΰωθδλ�π ΰπΰρϋνδΰκϋ σιόσνλσγ ρθρςεμθνθν ώιπ�νθλμ�ρθ κθμθ ν�η�πθ ρΰω�λ�πθ τ�πγλ�νδθπθπ. Ξνσν τθκπθν� ύώπ�, φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ ς�πζφμ� τ�ΰλθιι�ςθ μευΰνθημθνθ φμσμθ ψ�κθλδ� θηΰω εδ� αθλ�ζ�κ ν�η�πθ μξδελλ�πθν (ν�η�πθιι�λ�πθν – Ε.ΐ.) θψλ�νθα ωΰηϋπλΰνμΰρϋ θλ� μ�ψόσλ ξλμΰλϋδϋπ. ��πζφμ� εκβθβΰλενςλθκλ�πθν ςθολ�πθνθ β� μΰωθιι�ςθνθ ΰιδϋνλΰψδϋπμΰλϋδϋπ. Φχφνζφ αώλμ� αθλΰβΰρθς� ς�πζφμ� μ�ςνθνθν ιΰπΰνμΰρϋ οπξρερθνθ, δώπδφνζφ αώλμ� θρ� ς�πζφμ� τ�ΰλθιι�ςθνδ� θκθ δθλ� μ�νρσα βΰωθδλ�π ΰπΰρϋνδΰκϋ σιόσνλσγλΰπϋ ώιπ�νμ�λθδθπ.

Β.Ν.Κξμθρρΰπξβ 1990-ζϋ θλδ�ν χΰοδΰν χϋυμϋψ αΰψγΰ αθπ κθςΰαϋνδΰ («�εξπθ� οεπεβξδΰ») ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ φχ αώλμ�ι� ΰιϋπϋπ: φμσμθ (ξαωθι) ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, υφρσρθ (χΰρςνϋι) ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ β� μ�υρσρθ (ροεφθΰλόνϋι) ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ. Γειδ εδ�κ κθ, θκθνζθ β� φχφνζφ αώλμ�νθν ΰδϋνϋ μφ�λλθτ ζ�μ ψ�κλθνδ� βεπθπ. Ασ ξνσ ύώρς�πθπ κθ, αώλμ� χξυλσ ρΰιδΰ ΰιπϋ-ΰιπϋ ν�η�πθιι�νθ �ωΰς� εδθπ. ίρΰρ μ�ςλ�αδ�ν σηΰγλΰψρΰγ δΰ, �ββ�λζ� ς�πζφμ� οπξρερθνδ� γΰπψϋμϋηΰ χϋυΰν αθπ ΰνλΰψϋλμΰηλϋόϋ, ιΰυσδ ρξνπΰκϋ οπξρερδ� μφ�ιι�ν χ�ςθνλθκλ�π ιΰπΰδΰ αθλ�ζ�κ μ�ρ�λ�νθ ω�λλ εςμ�λθιθκ. Πσρ δθλθνδ� θψλ�δθλ�ν «χΰρςνϋι» β� «ροεφθΰλόνϋι» ρώηλ�πθνθν ω�π θκθρθ δθλθμθη� «υφρσρθ» λεκρθκ βΰωθδ κθμθ ς�πζφμ� ξλσνσπ. ν�ςθζ�δ� αθπ-αθπθνδ�ν τ�πγλ�δθπθλμ�λθ ξλΰν, λΰκθν εινθ ζφπ ΰδλΰνδϋπϋλΰν θκθ «υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ» θλ� φηλ�ψθπθκ. Αθη, «χΰρςνΰ� ςεξπθ�» ςεπμθνθνθ «υφρσρθ ν�η�πθιι�», «ροεφθΰλόνΰ� ςεξπθ�» ςεπμθνθνθ θρ� «μ�υρσρθ ν�η�πθιι�» ψ�κλθνδ� θψλ�δθπθκ.

Β.Κξμθρρΰπξβ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθν� ΰθδ εςδθιθ αώλμ�λ�πθ ΰψΰόϋδΰκϋ κθμθ ς�ιθν εδθπ: «Φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ ς�πζφμ�νθν λθνγβθρςθκ ν�η�πθιι�ρθνθν αώλμ�ρθ ξλσα, ξνσν φμσμθ λθνγβθρςθκ γΰνσνΰσιόσγλσγλΰπϋνϋ ώιπ�νθπ. Ασ γΰνσνΰσιόσγ-λσγλΰπ ς�πζφμ� οπξρερθνδ� θψςθπΰκ εδ�ν δθλλ�πθν υφρσρθιι�ςλ�πθνδ�ν, οπξρερθν αΰψ βεπμ� φρσλσνδΰν β� κξνκπες ς�πζφμ� ΰκςϋνϋν τ�πδθ ζ�ω�ςλ�πθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλμΰιΰπΰγ ς�δγθγ εδθλθπ. Φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν μφδδ�ΰλΰπϋ ς�πζφμ�νθν αφςφν νώβλ�πθνθ, θρς�νθλ�ν ξπθϊθνΰλλΰπϋν, θρς�νθλ�ν μ�να� δθλδ�ν θρς�νθλ�ν ξαιεκς δθλ� ς�πζφμ�νθ �ωΰς� εδθπ.

Υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�λ�πθ μ�να� δθλδ�ν ξαιεκς δθλ� ς�πζφμ�νθν λθνγβθρςθκ ζ�ω�ςλ�πθνθ ώιπ�νθπ.

Μ�υρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�λ�πθ μφυς�λθτ ςθο β� ϊΰνπλΰπΰ ΰθδ μ�ςνλ�πθν ς�πζφμ�ρθ οπξρερθνθν υφρσρθιι�ςλ�πθνθ, ασ οπξρερ� νθςγ τξπμΰλΰπϋνϋν β� ξνλΰπϋν ω�ιΰςΰ κεχθπθλμ� ψ�πςλ�πθνθν ς�ρθπθνθ ΰιδϋνλΰψδϋπϋπ».

��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ θλ� αΰόλϋ ν�η�πδ�ν κεχθπδθιθμθη τθκθπλ�πδ� φμσμθ β� τ�πγλθ ζ�ω�ςλ�π ώηφνφ ύώρς�πθπ. Φμσμθ ζ�ω�ςλ�πδ�ν αΰψλϋζΰρϋ μφ�λλθτλ�πθν ωΰμϋρϋνϋν φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ γειδ εςμ�ρθ θλ� �λΰγ�δΰπδϋπ. Φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ς�ιθνθνδ� τθκθπλ�π γθρμ�ν ωΰχΰλΰνϋπ. Α�ηθ μφ�λλθτλ�π ασπΰδΰ ς�πζφμ�νθν φμσμθ λθνγβθρςθκ γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπϋνϋν ώιπ�νθλμ�ρθνθ αθλδθπθπλ�π (Πεςρκεπ, Τιξδξπξβ, Κξμθρρΰπξβ). ��πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν μφρς�γθλ ελμ ξλδσόσνδΰν χϋυϋψ εςρ�κ, ξνδΰ φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ς�κζ� λθνγβθρςθκΰ θλ� αΰόλΰνμΰρϋνϋ δφηύφν ρΰιμΰμΰλϋιϋγ. ίρλθνδ� Β.Κξμθρρΰπξβσν ς�πθτθνδ� δ� λθνγβθρςθκΰ ρώηφ θηΰτθ ρ�ρλ�νθπ. Χφνκθ ΰλθμ φμσμθ ν�η�πθιι�νθν ς�πζφμ� οπξρερθνδ� θρςθτΰδ� ξλσνΰν δθλλ�πθν υφρσρθιι�ςλ�πθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλμΰιΰπΰγ ιΰπΰδϋλμΰρϋνϋ εςθπΰτ εδθπ. Αελ� ξλΰν ς�γδθπδ� φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθν� ΰψΰόϋδΰκϋ κθμθ ς�πθτ βεπ� αθλ�πθκ: φμσμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ ς�πζφμ�νθν φμσμθ γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπϋνϋ, ς�πζφμ�νθν μΰωθιι�ςθνθ, βΰωθδλ�πθνθ, θνβΰπθΰνς ζ�ω�ςλ�πθνθ, ΰδεκβΰςλϋγ, εκβθβΰλενςλθκ, σιόσν-λσγ β� γθιμ�ςλ�νδθπμ� μειΰπλΰπϋνϋ, αΰψγΰ ελμλ�πλ� �λΰγ�λ�πθνθ, ς�δγθγΰς μεςξδ β� φρσλλΰπϋνϋ ώιπ�νθπ.

��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ δΰωΰ θκθ αώλμ�ι� ΰιϋπμΰγ μφμκφνδφπ:

ΰ) Υφρσρθ ς�πϊφμ� ν�η�πθιι�ρθ μφυς�λθτ ςθο β� ϊΰνπλΰπΰ ΰθδ μΰςεπθΰλλΰπϋν ς�πζφμ�ρθνθν γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπϋνϋ β� υφρσρθιι�ςλ�πθνθ ώιπ�νθπ.

α) Μ�υρσρθ ς�πϊφμ� ν�η�πθιι�ρθ μ�να� δθλδ�ν ξαιεκς δθλ� ς�πζφμ�νθν γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπϋνϋ ώιπ�νθπ.

έώρς�πθλ�ν θκθ αώλμ� ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ αφςφνλφκλ� β� ςΰμ ψ�κθλδ� �ωΰς� εδ� αθλμθπ. ��πζφμ�νθν ω�ιΰςΰ κεχθπθλμ�ρθνθν ψ�πςθ β� φρσλσ θλ� αΰόλϋ ς�δγθγΰςλΰπ φμσμθ κξνςεκρςδ�ν κ�νΰπδΰ γΰλμϋψ ξλσπ β� ν�ςθζ�δ� ιΰηϋλϋ, ψθτΰωθ, ρθνυπξν, θκθς�π�τλθ, ΰβςξμΰςθκ (ιΰυσδ μΰψϋν) ς�πζφμ� μ�ρ�λ�λ�πθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνδ� ώη ιεπθνθ ςσςμσπ. Ασ αξψλσόσ ΰπΰδΰν γΰλδϋπμΰγ φχφν αθη ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν δΰωΰ αθπ αώλμ�ρθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�λθιθκ. Ω�λ�λθκ ασ αώλμ�νθ ψ�πςθ ξλΰπΰγ ς�πζφμ� οπξρερθ ν�η�πθιι�ρθ ΰδλΰνδϋπΰζΰόϋγ. ίλα�ςς�, ρεχθλμθψ ςεπμθνθν σόσπλσ ξλμΰρϋνϋ θδδθΰ εςμθπθκ β� ξνσν δΰωΰ εττεκςλθ, αθπμ�νΰλϋ ςεπμθνλ� �β�η ξλσνΰζΰόϋνΰ �μθνθκ.

Αελ�λθκλ�, αθη ς�πζφμ�ψφνΰρλϋόϋν ς�πκθα ωθρρ�λ�πθνδ�ν αθπθ ξλΰν ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ΰψΰόϋδΰκϋ ρςπσκςσπσνσ θπ�λθ ρφπφπφκ. Ρυεμ 2.

��πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ς�κλθτ εςδθιθμθη ρςπσκςσπσνδΰ θρς�π υφρσρθ, θρς�π μ�υρσρθ, θρς�πρ� δ� ς�πζφμ� οπξρερθ ν�η�πθιι�ρθ ς�κ ωΰλδΰ βεπθλμθψδθπ. Ελμθ �δ�αθιιΰςλΰπδΰ ασ ςεπμθνλ�π ζ�μ ψ�κλθνδ� θψλ�νθπ: υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�λ�πθ. Αελ� ωερΰα εδθπθκ κθ, ασ ν�η�πθιι�λ�πδ�ν ω�π αθπθ βΰωθδ ν�η�πθιι�δθπ. Αΰψγΰ ρώηλ� δερ�κ, αθη αθπ νεχ� β� ιΰ δΰωΰ χξυ (α�ηθ ωΰλλΰπδΰ θτπΰς δ�π�ζ�δ� χξυ) ν�η�πθιι�νθν ξλδσόσνσ γ�ασλ εςμθπθκ. Μ�ρ�λ�ν, μ�να� β� ξαιεκς δθλ� ν�η�π�ν ω�π αθπ μ�υρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθ ΰιπϋζΰ ν�η�πθιι� κθμθ γ�ασλ εςρ�κ, ξνδΰ κφλλθ μθγδΰπδΰ εινθύφζλφ ν�η�πθιι�λ�π χξυλσόσ ΰλΰπϋγ: πσρ δθλθνδ�ν – ΐη�παΰιζΰν δθλθν� ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, θνύθλθρ δθλθνδ�ν ΐη�παΰιζΰν δθλθν� ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, ΰλμΰν-ΐη�παΰιζΰν, θροΰν-ΐη�παΰιζΰν, πσρ-ΰλμΰν, πσρ-θνύθλθρ, θνύθλθρ-πσρ β� ρ. Μ�ρ�λ�ι� ασ ψ�κθλδ� ιΰνΰψμΰγ, ύώπφνδφιφ κθμθ, ώηφνφ δξόπσλςμσπ. Μ�γρ�δ θκθ δθλδ�ν θρςθτΰδ� εδθλ�ν ς�πζφμ�νθν φμσμθ γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπϋνϋ ώιπ�ν�ζ�κ ν�η�πθιι�νθ τξπμΰλΰψδϋπμΰγδϋπ. Ασ ν�η�πθιι�νθν ΰδϋ μ�υρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθδθπ. Κξνκπες θκθ δθλθν μΰςεπθΰλλΰπϋ �ρΰρϋνδΰ ΰοΰπϋλΰν ς�δγθγΰςλΰπ ω�μθν ν�η�πθιι�νθν γσπσλμΰρϋνΰ υθδμ�ς ύώρς�πμ�λθδθπ. Δεμ�λθ, μ�υρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ώηφνφν ψώα�λ�πθ βΰπδϋπ. Υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ β� ς�πζφμ� οπξρερθ ν�η�πθιι�ρθν� μφνΰρθα�ςδ� δ� εινθ μώβγεδ� γΰλϋπϋγ. Α�δθθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ, ελμθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθ β� ρ. υφρσρθ ς�πζφμ� ν�η�πθιι�ρθνθν ψώα�λ�πθδθπ. Μΰψϋν ς�πζφμ�ρθ, ψθτΰωθ ς�πζφμ�, ρθνυπξν ς�πζφμ� ν�η�πθιι�λ�πθ δ� ώη νώβα�ρθνδ� ς�πζφμ� οπξρερθ ν�η�πθιι�ρθνθν ψώα�λ�πθ ρΰιϋλμΰλϋδϋπ.

Θρςθτΰδ� ξλσνμσψ �δ�αθιιΰς

1. ΐδθλξβ Μ.Θ., Βεπδθιεβΰ Η.Ν., ΐόΰιεβΰ Τ.Μ. Θηΰωλϋ δθλχθλθκ ςεπμθνλ�πθ. Αΰκϋ: Μΰΰπθτ, 1989, 364 ρ.

2. Αΰπυσδΰπξβ Λ.Ρ. ίηϋκ θ οεπεβξδ. Μ.: Μεζδσνΰπξδνϋε ξςνξψενθ�, 1975, 38 ρ.

3. Γΰχεχθλΰδηε Γ.Π. Ββεδενθε β ςεξπθώ υσδξζερςβεννξγξ οεπεβξδΰ. �αθλθρθ: Θηδ-βξ �αθλθρρκξγξ Σνθβεπρθςεςΰ, 1970, ρ. 5-6.

4. Κξμθρρΰπξβ Β.Ν. �εξπθ� οεπεβξδΰ. Μ.: Βϋρψΰ� ψκξλΰ, 1990, 253 ρ.

5. Κξοΰνεβ Ο.Θ. Βξοπξρϋ θρςξπθθ θ ςεξπθθ υσδξζερςβεννξγξ οεπεβξδΰ. Μθνρκ: Θηδ-βξ ΑΓΣ, 1972, 108 ρ.

6. Κσνδηθχ ΐ. Οεπεβξδχερκθι αλξκνξς // Μΰρςεπρςβξ οεπεβξδΰ. Μ.: Ρξβ.οθρΰςελό, 1968, ρ. 216-226

7. Λθλξβΰ ΐ.Β. Ββεδενθε β ξαωσώ ςεξπθώ οεπεβξδΰ.Μ.:Βϋρψΰ� ψκξλΰ, 1985,256 ρ.

8. Νΰιδΰ ή.ΐ. Νΰσκΰ οεπεβξδΰ // Βί, 1970, Ή 4, χ. 3, 16 ρ.

9. Νΰιδΰ ή.ΐ. Κ νΰσκε οεπεβξδθςό. Οπθνφθοϋ ρξξςβεςρςβθ� //Β�ΟΗΛ, 1978, ρ. 114-137.

10. Οξοξβθχ ΐ.έ. Οπξαλεμϋ υσδξζερςβεννξγξ οεπεβξδΰ. Μ.: Βϋρψΰ� ψκξλΰ, 1980, 200 ρ.

11. Πετξπμΰςρκθι ΐ.ΐ. Λθνγβθρςθχερκθε βξοπξρϋ οεπεβξδΰ // Θνξρςπΰννϋε �ηϋκθ β ψκξλε, 1952, Ή 6, ρ. 12-21.

12. Ρμθπνξβ ΐ.ΐ. �εξπθ� λθςεπΰςσπνξγξ οεπεβξδΰ // Λθςεπΰςσπνΰ� ύνφθκλξοεδθ�. Μ.: Ρξβ. ένφθκλξοεδθ�, 1934, ς. VIII, 514 c.

13. �ΰθπαεκξβ Α.Γ. Ξ ρξβπεμεννξμ ρξρςξ�νθθ ςεξπθθ οεπεβξδΰ // Λθςεπΰςσπνϋι ΐηεπαΰιδζΰν. Αΰκσ: 1972, Ή 9, ρ. 128-139.

14. �ΰθπαεκξβ Α.Γ. Τθλξρξτρκθε οπξαλεμϋ νΰσκθ ξ οεπεβξδε (Γνξρεξλξγθχερκθι ΰνΰλθη): Σχεανξε οξρξαθε. Αΰκσ: Θηδ-βξ ΐΓΣ, 1974, 182 ρ.

15. ΤΈδξπξβ ΐ.Β. Ββεδενθε β ςεξπθώ οεπεβξδΰ. Μ.: 1953, 24 ρ.

16. ΤΈδξπξβ ΐ.Β. Ββεδενθε β ςεξπθώ οεπεβξδΰ. Μ.: Βϋρψΰ� ψκξλΰ, 1958, 140 ρ.

17. ΤΈδξπξβ ΐ.Β. Ξρνξβϋ ξαωει ςεξπθθ οεπεβξδΰ. Μ.: Βϋρψΰ� ψκξλΰ, 1983, 303 ρ.

18. ίκξαρξν Π.Ξ. Ξ λθνγβθρςθχερκθυ ΰροεκςΰυ οεπεβξδΰ // Β�ΟΗΛ, 1978, ρ. 16-25.

Πεηώμε

Β δΰννξι ρςΰςόε πΰρρμΰςπθβΰώςρ� νΰσκΰ οεπεβξδΰ, οεπεβξδξβεδενθε θ εΈ ρξρςΰβνϋε χΰρςθ. Θρρλεδξβΰνθ� οξκΰηΰλθ, χςξ οεπεβξδξβεδενθε νε �βλ�εςρ� ρξρςΰβνξι χΰρςόώ κΰκξι αϋ ςξ νθ αϋλξ νΰσκθ, ΰ οπεδρςΰβλ�ες ρξαξι ρΰμξρςξ�ςελόνσώ νΰσκσ, θμεώωσώ ρβξι ξαϊεκς θ οπεδμες. Ρξρςΰβνϋμθ χΰρς�μθ οεπεβξδξβεδενθ� �βλ�ώςρ� ςεξπθ� οεπεβξδΰ, θρςξπθ� οεπεβξδΰ θ κπθςθκΰ οεπεβξδΰ.

Summary

In given article the science of translation, translation and its components is considered. Researches have shown, that translation would not be a component what that there was no science, and represents the independent science having the object and a subject.Components of translation are the theory of translation the history of translation and criticism of translation.

1991-ζθ θλθν 18 ξκςιΰαπϋνδΰ ΐη�παΰιζΰν μφρς�γθλλθιθ ελΰν εδθλμθψδθπ. Ξ ηΰμΰνδΰν εςθαΰπ�ν ΐη�παΰιζΰν περοσαλθκΰρϋ αφςφν ηθδδθιι�ςλ�π� β� χ�ςθνλθκλ�π� αΰυμΰιΰπΰγ ώη δώβλ�ς μφρς�γθλλθιθνθ β� ρσβεπενλθιθνθ γξπσισα ρΰυλΰμϋψδϋπ. Ασ ψ�πΰθςδ� ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν δώβλ�ς δθλθ κθμθ τσνκρθξνΰλ ρτεπΰλΰπϋ υειλθ ύενθψλ�νμθψ, περοσαλθκΰδΰ ν�ψπ� β� τ�ΰλθιι�ς� αΰψλΰιΰν χξυρΰιλϋ κφςλ�βθ θντξπμΰρθιΰ βΰρθς�λ�πθνθν η�νύθν μΰςεπθΰλλΰπϋ δθλ ω�ιΰςϋνΰ, δθλ γσπσζσλσόσνΰ δΰυθλ ξλμσψδσπ.

90-ζϋ θλλ�πδ�ν εςθαΰπ�ν μφΰρθπ μθλλθ ςΰπθυθμθηθν θζςθμΰθ-ρθιΰρθ ςσςσμσνΰ ύώπ� αώιφκ ελμθ μΰπΰγ δξόσπΰν, οπΰκςθκ ών�μθ ξλΰν �ρΰρ αθπ μ�πω�λ�ρθ αΰψλΰνϋπ. Ασ θλλ�π υΰλγϋμϋηϋν δώβλ�ς μφρς�γθλλθιθνθν α�ποΰρϋ σόπσνδΰ μφαΰπθη�ρθ, μθλλθ-δεμξκπΰςθκ ω�π�κΰςϋν αΰψλΰνμΰρϋ, ρξβες δώβλ�ςθνθν ρφγσςσ, αειν�λυΰλγ ΰλ�μδ� αΰψ βεπμθψ οξηθςθβ δ�ιθψθκλθκλ�πλ�, ζ�μθιι�ςδ� δεμξκπΰςθιΰιΰ μειθλθν ύφζλ�νμ�ρθ, θνρΰν ΰμθλθ, ξ ζφμλ�δ�ν μφρς�γθλλθκ ψ�πΰςθνδ� ΰιπϋ-ΰιπϋ ελμλ�πθν ιενθ ρΰω�λ�πθνθν ιΰπΰνμΰρϋ, δθλλ�πθν ςθοξλξύθιΰρϋνδΰ ύεδ�ν �ρΰρλϋ οπξρερλ�π�λ� δ� ρ�ζθιι�λ�ν� αθλ�π.

Ιενθ μφρς�γθλ ΐη�παΰιζΰν δώβλ�ςθνθν ιΰπΰνμΰρϋ β� μώωκ�μλ�νμ�ρθ ωσμΰνθςΰπ ελμλ�π� δ� ώη ζθδδθ ς�ρθπθνθ ύώρς�πδθ. Δθλ γσπσζσλσόσ ρΰω�ρθνδ� �ρΰρλϋ θρλΰωΰςλΰπΰ αΰψλΰνϋλδϋ.

ήλκ�μθηδ� μφρς�γθλ δώβλ�ςθν γσπσλμΰρϋ θλ� ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν δ� ιενθ μφωθςθ, ιενθ ω�ιΰςϋ ζΰνλΰνδϋ. Δθλχθλθκ ρθιΰρ�ςθ, δθλχθλθκ ελμθνθν θζςθμΰθ δ�πκθνθν υΰπΰκςεπθ δ�ιθψδθ. Ι�νθ ξλδσγζΰ μφπ�κκ�α μ�ρ�λ�λ�π μειδΰνΰ χϋυδϋ- ρξβες δώβπφνδ� δθλχθλθι� ν�ηΰπ�ς εδ�ν θδεξλξύθιΰνϋν �ρΰρλΰπϋ ρΰπρϋλδϋ, «μ�ωβ ξλδσ». Γΰπψϋδΰ μθλλθ θδπΰκ τΰκςϋ ξλΰν ρϋπτ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν τξπμΰλΰψδϋπϋλμΰρϋ β� θνκθψΰτ ςεμοθ δΰιΰνδϋ.

Ν�ςθζ� εςθαΰπϋ θλ� ς�αθθ κθ, μφρς�γθλ ΐη�παΰιζΰν δώβλ�ςθ, ξνσν αΰνθρθ Ωειδ�π ίλθιεβ ελ� αθπ δθλ ρθιΰρ�ςθ ιφπφςδφ κθ, δθλχθλθκ ελμθνθν δ� μΰδδθ ς�μθνΰςϋ μειδΰνΰ χϋυδϋ. Ασ ύφν ΰπςϋγ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν θνκθψΰτϋ φχφν δώβλ�ς αώιφκ γΰιόϋ ύώρς�πθπ. Μφρς�γθλλθκ θδειΰλΰπϋ δθλχθλθκ μ�ρ�λ�λ�πθν� ς�ςαθγ ξλσπ.

Μφρς�γθλ ΐη�παΰιζΰν δώβλ�ςθνθν μώωκ�μλ�νδθπθλμ�ρθνδ� μφρς�ρνΰ υθδμ�ςθ ξλΰν μθλλθ β� σλσ ώνδ�πθμθη Ωειδ�π ίλθιεβ υΰλγϋμϋηϋν ΥΥ �ρπδ� κεχδθιθ ιξλΰ ν�η�π ρΰλΰπκ�ν δεμθψδθπ: «Υΰλγϋμϋη ασ δώβπδ�-ΥΥ �ρπθν �ββ�λλ�πθνδ�ν θνδθι�δ�κ χξυ ψ�π�τλθ αθπ ιξλ κεχμθψδθπ. Ασ ιξλ ξνδΰν θαΰπ�ςδθπ κθ, υΰλγϋμϋηϋν μ�δ�νθ, ς�ωρθλ ρ�βθιι�ρθ ΰπςμϋψ, μ�δ�νθιι�ςθμθη ιφκρ�λμθψ, ελμθμθη, αώιφκ θγςθρΰδθ οξςενρθΰλϋμϋη ιΰπΰνμϋψδϋπ. Υΰλγϋμϋηϋν ω�ιΰς ς�πηθνδ�, μθλλθ ψφσπσνδΰ, ελμθ δφνιΰύώπφψφνδ� αώιφκ δ�ιθψθκλθκλ�π �μ�λ� ύ�λμθψ, αώισκ αθπ θζςθμΰθ-ρθιΰρθ οπξρερ αΰψλΰμϋψδϋπ. Ασνλΰπ ωΰμϋρϋ κεχδθιθμθη δώβπφν, ξνσν μ�πω�λ�λ�πθνθν α�ωπ�ρθ, ν�ςθζ�ρθδθπ (1, ρ.385-386)

ίλα�ςς�, ισυΰπϋδΰ ύώρς�πδθιθμθη κθμθ, μφρς�γθλλθιθν θλκ θλλ�πθ περοσαλθκΰμϋηδΰ χξυ χ�ςθν ξλμσψ, ασ μφπ�κκ�αλθκ ελμψφνΰρλϋόΰ δΰ ώη ς�ρθπθνθ ύώρς�πμθψδθπ. ΐ.ΐυσνδξβ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν μφρς�γθλλθιθν θλκ δώβπλ�πθνδ�κθ δσπσμσνδΰν ρώωα�ς ΰχΰπκ�ν ασ ελμθ αώωπΰνδΰν υθλΰρ εςμ�κ ιξλλΰπϋνϋ ύώρς�πθπ: «Ασ χ�ςθνλθιθ ΰπΰδΰν γΰλδϋπμΰόϋν αθπζ� ιξλσ βΰπ: δώβλ�ςχθλθιθ μώωκ�μλ�νδθπμ�κ, η�νύθν β� γφδπ�ςλθ δώβλ�ς ιΰπΰςμΰγ (2, ρ. 284).

Τθκπθμθηζ�, ω�π δώβπφν ρ�ζθιι�βθ δθλχθλθιθ ξλμσψ, ω�μθν ςθοθκ υφρσρθιι�ςλ�π ηΰμΰνϋν ςΰπθυθ-θζςθμΰθ οπξρερλ�πθ, ωΰδθρ�λ�πθ θλ� �λΰγ�δ� θνκθψΰτ εςμθψ β� ασ τξνδΰ ψ�πω ξλσνμσψδσπ. Ω�π δώβπφν ώηφνφν μ�ψωσπ δθλχθ ς�μρθλχθλ�πθ ξλμσψ β� ξνλΰπ μ�κς�α ιΰπΰςμϋψλΰπ.

Ρξβες δώβπφ δθλχθλθιθνδ� ξλδσόσ κθμθ, θνδθ δ� ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθ �ν χξυ ς�μρθλ εδ�ν, �ρ�πλ�πθ θλ�, μφρΰωθα�λ�πθ θλ�, ρώωα�ςλ�πθ θλ� ασ ελμθ ώη δ�πθν β� μ�ημσνλσ, ιενθ β� ξαιεκςθβ τθκθπλ�πθ θλ� θψϋγλΰνδϋπΰν ΐΜΕΐ-νϋν Ν�ρθμθ ΰδϋνΰ Δθλχθλθκ Θνρςθςσςσνσν δθπεκςξπσ, ΰκΰδεμθκ ΐ.ΐ.ΐυσνδξβ ξλμσψδσπ. Ασ ύφν ξνσν π�ωα�πλθιθ ΰλςϋνδΰ θνρςθςσςσν �μ�κδΰψλΰπϋ δθλχθλθιθν ιενθ ρΰω�λ�πθνθ φη� χϋυΰπϋπ, ιενθ ς�δγθγΰς θρςθγΰμ�ςλ�πθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπθπλ�π. ΐ.ΐυσνδξβσν μφρς�γθλλθκ θλλ�πθνθν μ�ςασΰςϋνΰ βεπδθιθ μφρΰωθα�λ�πλ� ιΰυϋνδΰν ςΰνϋψλϋγ ύώρς�πθπ κθ, αώιφκ η�κΰ ρΰωθαθ μφρς�γθλλθκ δώβπφνδ� δ� ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθν� δξόμΰ ξλμσψ, ασ ελμθν φμσμθ β�ηθιι�ςθνθ δ�πκ εςμθψ, χ�ςθνλθκλ�π δώβπφνδ� ασ ελμθ αώωπΰνδΰν χϋυΰπμΰγ ιξλλΰπϋνϋ ΰπΰιϋα-ΰυςΰπμϋψδϋπ. ΐλθμθν «Δθλ β� �δ�αθιιΰς» ΰδλϋ 2 ζθλδλθκ κθςΰαϋνϋν ΫΫ ζθλδθνθν αώιφκ αθπ ωθρρ�ρθ «Μφρΰωθα�λ�π» ΰδλΰνϋπ. Ω�μθν μφρΰωθα�λ�π 1990-ζϋ θλδ�ν φηφ α�πθ περοσαλθκΰνϋν «ΐη�παΰιζΰν ύ�νζλ�πθ», «Υΰλγ γ�ηεςθ», «Νξβπση», «Ιενθ �σπΰν», «Μΰΰπθτχθ», «Ιενθ ρ�δΰ», «Αΰκϋ Σνθβεπρθςεςθ», «Περοσαλθκΰ», «Οΰλθςπΰ», «Θκθ ρΰωθλ», «Ελμ», «Τΰκςξπ», «ΐη�παΰιζΰν», «Μ�πκ�η», «Ηΰμΰν», «��ωρθλ» β� ρ. γ�ηεςλ�πδ�, «ΐνΰ ρώηφ» ϊσπνΰλϋνδΰ χΰο εδθλμθψδθπ. Ω�μθν μ�ςασΰς ξπγΰνλΰπϋνδΰ χΰο εδθλμθψ ιΰηϋλΰπδΰ δθλθμθηθν β� δθλχθλθιθμθηθν μφρς�γθλλθκ θλλ�πθνδ� κεχδθιθ θνκθψΰτ ιξλσ, δθλθμθηθν ΰδϋ, ςΰλειθ, ξνσν γΰιόϋλΰπϋ, δθλθν θνκθψΰτϋνϋ ς�νηθμλ�ι�ν ΰμθλλ�π, γΰπψϋδΰ δσπΰν β�ηθτ�λ�π, ιενθ μ�πω�λ�δ� δώβλ�ς δθλθνθν β�ηθιι�ςθ, δθλ ωΰγγϋνδΰ γΰνσν, ιενθ �λθταΰ β� ξπτξγπΰτθιΰ μ�ρ�λ�λ�πθ, γ�ηες δθλθ, ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν θνκθψΰτ οπξγπΰμϋ, ΰνΰ δθλθνθν ρΰτλϋόϋνϋν β� ς�μθηλθιθνθν γξπσνμΰρϋ β� ρ. κθμθ �ν φμδ� μ�ρ�λ�λ�π υΰλγϋμϋηϋν �ν γθιμ�ςλθ μ�ν�βθ ρ�πβ�ςθ κθμθ, μθλλθ βΰπλϋόϋμϋηϋν �ρΰρ ΰςπθασςσ, ΰμθλθ κθμθ ν�η�πδ�ν κεχθπθλμθψ, ιφκρ�κ β� δ�ι�πλθ τθκθπλ�π ρώιλ�νμθψδθπ.

ΐ.ΐυσνδξβλΰ ΰοΰπϋλμϋψ μφρΰωθα�λ�πδ� λΰςϋν γπΰτθκΰλϋ ΐη�παΰιζΰν �λθταΰρϋνΰ κεχθδ οπξαλεμλ�πθ μφηΰκθπ� εδθλμθψδθπ. ΐ.ΐυσνδξβσν τθκπθν� ύώπ�, «ω�π αθπ υΰλγ φχφν �λθταΰ δ�ιθψμ�κδ�ν χ�ςθν, ΰόϋπ ψει ιξυδσπ. Μ�ρ�λ� ασπΰρϋνδΰδϋπ κθ, �λθταΰνϋ δ�ιθψμ�κ, εβ, θψ ιεπθνθ, ιΰψΰιϋψ ιεπθνθ δ�ιθψμ�κ κθμθ ΰρΰν αθπ θψ δειθλ. ίλθταΰ γ�δ�π υΰλγϋν ω�ιΰςϋ, ςΰλειθ θλ� αΰόλϋ θκθνζθ αθπ ψει ς�ρ�ββφπ εςμ�κ χ�ςθνδθπ. ίλθταΰ τ�ΰλθιι�ςθν δ�τ�λ�πλ� ς�κπΰπϋ ρΰι�ρθνδ� ΰβςξμΰςθκ θζπΰ ξλσνΰν σησνμφδδ�ςλθ ορθυξλξϊθ οπξρερλ�-β�πδθψλ� αΰόλϋδϋπ. ίλθταΰ δ�ιθψθμθ β�πδθψθν θςμ�ρθ δεμ�κδθπ. Ξνσ ιενθδ�ν α�ποΰ εςμ�κ φχφν θλλ�π λΰηϋμδϋπ…» ( 2, ρ.244).

ίλα�ςς�, ασ τθκθπλ�π ώη-ώηλφιφνδ� δξόπσδσπ. ΐμμΰ ασ δ�ιθψμ�νθν γΰπψϋρϋνϋ ΰλμΰγ, ςΰπθυ ύώρς�πδθ κθ, μφμκφν ξλμΰδσ. έ�π�κ ασ θδειΰνϋ ξπςΰιΰ ΰςΰνλΰπ τθκθπλ�ψ�ιδθλ�π κθ, ΐη�παΰιζΰν �λθταΰρϋνϋ ν� φχφν, ν� ηΰμΰν, νεζ�, ωΰνρϋ ψ�πΰθςδ� δ�ιθψθπθκ. ίλθταΰνϋ ρθιΰρθ ξισνλΰπΰ γσπαΰν βεπμ�κ θρ�, τθκπθμθηζ�, υΰλγλΰ ωερΰαλΰψμΰμΰγ δεμ�κδθπ.

Μφρς�γθλλθκ θλλ�πθνδ� δθλθμθηθν γΰιόϋλΰπϋ ΐ.ΐυσνδξβσ δφψφνδφπ�ν �ρΰρ μ�ρ�λ�λ�πδ�ν αθπθ ξλσα. «ΐη�παΰιζΰν δθλθ ασ ύφν ώηφνφν ιφκρ�κ θνκθψΰτ μ�πω�λ�ρθν� χΰςμϋψδϋπ. Ξ, υφρσρθ γ�πΰπλΰ ΐη�παΰιζΰνϋν δώβλ�ς δθλθ ελΰν εδθλμθψδθπ. Περοσαλθκΰμϋηϋν ω�π ιεπθνδ� ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν δΰωΰ ύενθψ μθγιΰρδΰ ιΰιϋλμΰρϋ β� θψλ�νμ�ρθ δ� ύφνφν �ν βΰζθα β� ς�υθπ�ρΰλϋνμΰη β�ηθτ�ρθν� χεβπθλμθψδθπ (2, ρ.237).

ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ αθπ μφρς�γθλ ελμ κθμθ ώη ςΰπθυθνθ τξπμΰλΰψδϋπμϋψ, μφ�ιι�ν θνκθψΰτ ιξλσ κεχμθψδθπ. Ασ θνκθψΰτ ιξλσ ιφκρ�λ�ν υ�ςς φηπ� δΰβΰμ εςμ�μθδθπ. Μφπ�κκ�α, ηθδδθιι�ςλθ αθπ ιξλ κεχμθψ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ ρξν δώβπλ�πδ� τσνδΰμενςΰλ ώηφλ φη�πθνδ� ν�η�πθ β� ς�ςαθγθ ρΰω�λ�πθνθ ύενθψ ς�ωλθλ οπεδμεςθν� χεβθπ� αθλμθψδθπ. Ασ ελμ� ς�κζ� μφς�υ�ρρθρλ�πθν δειθλ, ω�μχθνθν δ� ύενθψ κφςλ�νθν μΰπΰόϋ μ�ωη μφρς�γθλλθκ θλλ�πθνδ� δΰωΰ χξυΰλμϋψδϋπ.

ΐ.ΐυσνδξβ μφρΰωθα�λ�πθνθν αθπθνδ� ιΰηϋπ κθ, μφρς�γθλλθκ, ΰηΰδλϋγ, ς�π�γγθ ιξλσνΰ γ�δ�μ γξιμσψ υΰλγϋμϋηϋν δθλθνθν δΰωΰ δΰ θνκθψΰτ εδ�ζ�ιθν�, δΰωΰ δΰ η�νύθνλ�ψ�ζ�ιθν� ψφαω�μ ιξυδσπ. Λΰκθν ασ θνκθψΰτ ωΰνρϋ ιξλλΰπλΰ ύεδ�ζ�κ? Ασ, ψ�κρθη ω�μθν δθλθν υθδμ�ς ύώρς�πδθιθ ζ�μθιι�ςδ�ν, ω�μθν δθλδ�ν θρςθτΰδ� εδ�ν θνρΰνλΰπδΰν ΰρϋλϋδϋπ. Δθλθμθηθν θνκθψΰτ οεπροεκςθβθν� χεψθδλθ μειθλλ�π ξλδσόσ ΰπςϋγ ύώη ώνφνδ�δθπ: �δ�αθ δθλθ ΰπυΰθκ ρώηλ�πλ�, υΰλγ δΰνϋψϋγ ρώηλ�πθ β� θτΰδ� ς�πηθ θλ�, �φπκθι� ςφπκζ�ρθνθν δθλ μΰςεπθΰλλΰπϋ θλ� α�η�μ�κ θρς�ι�νλ�π χξυδσπ. Ασ ιξλλΰπϋν μφρα�ς ς�π�τθ δ� βΰπ, μ�ντθ ς�π�τθ δ�. Υειπθ δ� χξυδσπ, η�π�πθ δ�. Ω�π ωΰλδΰ ασ αΰπ�δ� �ςπΰτλϋ β� κξνκπες δΰνϋψμΰόϋν βΰυς χΰςϋα… Αφςφν ελμ ρΰω�λ�πθνδ� ξλδσόσ κθμθ, δθλχθλθκ ελμθνθν δ� γΰπψϋρϋνδΰ δσπΰν οπξαλεμλ�πθ δ� τσνδΰμενςΰλ β� ς�ςαθγθ ξλμΰγ φηπ� θκθ γπσοΰ ΰιϋπμΰγ ξλΰπ. Τσνδΰμενςΰλ οπξαλεμλ�π γΰπψϋρϋνδΰ δθλθμθηθν γπΰμμΰςθκ γσπσλσψσνσν β� δθλθμθηθν ςΰπθυθνθν ιενθ θρςθγΰμ�ςλ�πδ� ώιπ�νθλμ�ρθ οπξαλεμλ�πθ δΰιΰνϋπ (2, ρ. 258).

Αελ�λθκλ�, ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθκ ελμθνθν νώβα�ςθ μ�πω�λ�ρθ ρξβες δώβλ�ςθνθν δΰόϋλμΰρϋνδΰν ρξνπΰκϋ μ�πω�λ�δθπ. 1991- 2008-ζθ θλλ�πθ �ωΰς� εδ�ν (17 θλ) ασ θλλ�π μφρς�γθλλθκ μ�πω�λ�ρθδθπ. «Ασ μ�πω�λ� θζςθμΰθ-ρθιΰρθ ΰπενΰδΰ αθπ χξυ υφρσρθιι�ςλ�πθ θλ� υΰπΰκςεπθη� ξλσνΰ αθλ�π. �ξςΰλθςΰπ πεϊθμθν δΰόϋλμΰ οπξρερθνθ ρφπ�ςλ�νδθπ�ν θζςθμΰθ-ρθιΰρθ ωΰδθρ�λ�π υΰλγλΰπϋν γΰπψϋρϋνδΰ μφρς�γθλ θνκθψΰτ ιξλσ ΰχδϋόϋ κθμθ, ωσμΰνςθπΰπ ελμλ�π κθμθ, δθλχθλθκ ελμθ δ� ώη τ�ΰλθιι�ς δΰθπ�ρθνθ «Μΰπκρθημ-λενθνθημ ν�η�πθιι� β� ς�ζπφα�ρθ θλ� �λΰγ�λ�νδθπμ�κ» υΰξρσνδΰν χϋυμΰόΰ μ�ζασπ ξλδσ. Ασ ρ�α�αδ�ν δ� γϋρΰ μφδδ�ς ξλμΰρϋνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, 3-4 θλλθκ αθπ δώβπφ μφρς�γθλ-μφΰρθπ δθλχθλθκ ΰδλΰνδϋπμΰγ ω�π ζ�ω�ςδ�ν ώηφνφ δξόπσλδσπ» (3, ρ.234).

ίλα�ςς�, 3-4 θλ αθπ δώβπ ξλΰ αθλμ�ρ� δ�, ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ φηπ� ςΰνϋνμϋψ ς�δγθγΰςχϋ ΐ. Αΰαΰιεβ μφρς�γθλλθκ θλλ�πθνθν θλκθν μ�πω�λ�ρθνθ ν�η�πδ� ςσςμσψδσπ. ΐμμΰ θνδθ ξ ηΰμΰνδΰν 17 θλ κεχθπ. Ω�π ψει ύώη γΰαΰόϋνδΰδϋπ, ρώηφν ω�γθγθ μ�νΰρϋνδΰ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ γΰπψϋρϋνδΰ γξισλμσψ α�ηθ μ�ωδσδθι�ςλ�π ύώςφπφλμφψ, χ�ςθν θλλ�πδ� δθλχθ κΰδπλΰπ ιεςθψδθπθλμθψ, μΰδδθ αΰηΰνϋν η�θτ ξλδσόσ θλκ μ�πω�λ�λ�πδ� χΰο θψθ δ� ώη γΰιδΰρϋνΰ δφψμφψ, ω�μ δώβλ�ς, ω�μ δ� ψ�υρθ ς�ψ�ααφρλ� ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν οπξαλεμλ�πθν� ιΰνΰψμΰ ιενθλ�ψμθψ, ω�π ρΰω�δ� θπ�λθλ�ιθψ ώηφνφ ύώρς�πμθψδθπ. Ω�π ψειδ�ν �ββ�λ, ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ ασ μ�πω�λ�νθν θζςθμΰθ-ρθιΰρθ οπξρερλ�πθνδ�ν κ�νΰπδΰ γΰλμΰμϋψ, δθλχθλ�πθμθη ιΰλνϋη ρϋπτ γπΰμμΰςθκΰ μ�ρ�λ�λ�πθ θλ� μ�ψόσλ ξλμΰμϋψ, ξνλΰπ δΰ δώβπφν ς�λ�α εςδθιθ δθλθν θψλ�νμ� τσνκρθιΰρϋνΰ, �λθταΰ, ξπτξγπΰτθιΰ, νθςγ μ�δ�νθιι�ςθ, λεκρθκξγπΰτθκ θψλ�π� β� ρ. αθύΰν� γΰλμΰμϋψ, δώβλ�ςθν ιφπφςδφιφ ρθιΰρ�ς� δ�ρς�κ βεπμθψλ�π.

Ασ μ�πω�λ�δ� δθλθμθηθν δ� θζςθμΰθ τ�ΰλθιι�ς ρΰω�λ�πθ ύενθψλ�νθπ. Αελ� αθπ ψ�πΰθςδ� δθλχθλθκ ελμθνθν δ� θμκΰνλΰπϋ χξυΰλϋπ. ίββ�λλλ�π μφςλ�γ ω�π ωΰνρϋ αθπ μ�γΰλ�δ�, δ�πρλθκδ�, μξνξγπΰτθκ �ρ�πλ�πδ� μΰπκρθημ-λενθνθημ κλΰρρθκλ�πθνθν τθκθπλ�πθνδ�ν μφνΰρθα ρθςΰςλΰπ βεπθλθπ, δθρρεπςΰρθιΰλΰπϋν μώβησλΰπϋνϋν ΰκςσΰλλϋγ ωθρρ�ρθ ξνλΰπϋν τθκθπλ�πθ θλ� �λΰγ�λ�νδθπθλθπ, ξνλΰπδΰν ρθςΰςλΰπ βεπθλθπ, ϊΰαλξν ςπΰτεπΰς υφρσρθιι�ς αΰψ ΰλϋα ύεδθπ. Θνδθ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ ελμθ ολφπΰλθημ ψ�πΰθςθνδ� θνκθψΰτ εδθπ. Οξοσλθρς, δθλεςΰνς χϋυϋψλΰπΰ γΰπψϋ μφγΰβθμ�ς ύώρς�πθλθπ. ΐηΰδ, μφρς�γθλ, δθλ ωΰδθρ�λ�πθν� ξαιεκςθβ ιΰνΰψμΰ, ω�γθγθ τθκθπ, μώβγε ΰιδϋνλϋόϋ, δφηύφν ελμθ ν�ςθζ� χϋυΰπμΰγ ασ ύφνκφ δθλχθλθκ ς�δγθγΰςλΰπϋνϋν �ρΰρϋνϋ ς�ψκθλ εδθπ. Ασ μφναθς ψ�πΰθς, �λα�ςς�, δθλχθλθιθμθηθν θνκθψΰτϋνϋ ς�μθν εδ� αθλ�ζ�κ �ρΰρ ψ�πςλ�πδ�νδθπ. Ασ ψ�πςλ�π δΰυθλθνδ� ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ μθλλθ η�μθν φη�πθνδ� θνκθψΰτϋνϋ δΰβΰμ εςδθπμ�κδ�δθπ.

Μφρς�γθλλθκ δώβπφνφν ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθ ν�η�πδ�ν κεχθπμ�κλ� τξπμΰλΰψμΰγδΰ ξλΰν δεμξκπΰςθιΰνϋν δθγς� εςδθιθ μΰπκρθημ-λενθνθημ θδεξλξύθιΰρϋνϋν ΰπΰδΰν χϋυδϋόϋνϋν β� ΰηΰδ τθκπθν, μφρς�γθλ μφ�λλθτ μώβγειθνθν, φρςγσπσμ κΰςεγξπθιΰλΰπϋνϋν ιενθλ�ψμ�ρθνθν, μθλλθ η�μθνθν φρςφνλφκ ς�ψκθλ εςδθιθνθν ψΰωθδθ ξλσπσγ.

Μφρς�γθλλθκ δώβπφνφν ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ γΰπψϋρϋνδΰ δΰ μώβησνσν ρ�πα�ρςλθιθν�, τΰκςλΰπϋν η�νύθνλθιθν�, δεμξκπΰςθιΰνϋν ς�ρθπθ θλ� μειδΰνΰ χϋυΰν τ�πδθ δθλχθ φρλσνσνσν ς�ηΰωφπφν� ύενθψ ιΰπΰδϋζϋ θμκΰνλΰπ ΰχϋλδϋ. Δθλχθλθκ ς�δγθγΰςλΰπϋ, υφρσρ�ν δ�, μθλλθ μενςΰλθςες�-δφψφνζ�ι� �ρΰρλΰνδϋ.

Μφρς�γθλλθκ ψ�πΰθςθνδ� ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθκ ελμθνθν υειλθ νΰθλθιι�ςλ�πθ β� σόσπλΰπϋ ξλμσψδσπ. Ω�μθν σόσπλΰπ ύώπφλμφψ β� ύώπφλ�ζ�κ θψλ�πλ� ρ�ζθιι�λ�νθπ. Ω�μχθνθν ασ σόσπλΰπ γΰπψϋδΰ δσπΰν β� ω�λλθνθ ύώηλ�ι�ν μ�ρ�λ�λ�πθν ω�ζμθ θλ� δ� �λΰγ�δΰπδϋπ.

ΐοΰπϋλΰν ρξπόσ β� ς�δγθγΰς θνρςθςσςλΰπϋνδΰ ΰπΰψδϋπμΰ θρςθγΰμ�ςλ�πθ θλ� ςΰνϋψλϋγ ύώρς�πθπ κθ, ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν ωΰνρϋ ρΰω�λ�πθνθν ώιπ�νθλμ�ι� εωςθιΰζϋ βΰπ. Ασ εωςθιΰζ μφρς�γθλλθκ ψ�πΰθςθνδ� αθπ χξυ β�ηθτ�λ�πθ δξόσπσπ. Ασνλΰπϋ ΰψΰόϋδΰκϋ κθμθ ύώρς�πμ�κ ξλΰπ:

Ϋ Δθλθν ρξρθΰλ ΰροεκςλ�πθνθ ώιπ�νμ�κ; δθλδΰυθλθ β� δθλυΰπθζθ οπξαλεμλ�πθν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋνδΰ ΰιδϋν μώβγε νφμΰιθψ εςδθπμ�κ;

ΫΫ Κξμοφςεπ δθλχθλθιθνθ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν ς�πκθα ωθρρ�ρθν� χεβθπμ�κ β� ς�δγθγΰςλΰπΰ ς�ςαθγ εςμ�κ (θνςεπνες ρ�ωθτ�λ�πθνδ�ν θρςθτΰδ�);

ΫΫΫ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν ν�η�πθ οπξαλεμλ�πθν� ιενθδ�ν αΰυμΰγ; γπΰμμΰςθκ γσπσλσψΰ δΰθπ ς�δγθγΰςλΰπδΰ ώηφνφ ύώρς�π�ν ηθδδθιι�ςλθ, μφαΰωθρ�λθ, χξυτθκθπλθ μ�ρ�λ�πθ δ�γθγλ�ψδθπμ�κ; γπΰμμΰςθκΰ δ�πρλθκλ�πθνθ ιενθδ�ν ιΰημΰγ;

ΫΒ ��ςαθγθ δθλχθλθιθν οπξαλεμλ�πθν� ιενθδ�ν ν�η�π ρΰλμΰγ. Θζςθμΰθ-ρθιΰρθ ς�ρθπλ�π �λθταΰνϋν δ�ιθψδθπθλμ�ρθνθ, ιενθ ξπτξγΰτθκ γΰιδΰλΰπϋν μειδΰνΰ ύ�λμ�ρθνθ β� ρ. ρφπ�ςλ�νδθπδθιθ φχφν ασ ψ�πΰθςθ ΰιδϋνλΰψδϋπμΰγ; ι�νθ λΰςϋν γπΰτθκΰλϋ ιενθ ΐη�παΰιζΰν �λθταΰρϋνΰ κεχθδ οπξαλεμλ�πθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ; λεκρθκξγπΰτθκ θψλ�πθν ιενθ θρςθγΰμ�ςλ�πθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ, ιενθ μφυς�λθτδθλλθ λφό�ςλ�π ωΰηϋπλΰμΰγ β� ρ.

Β ΐη�παΰιζΰν δθλθνθν λφό�ς ς�πκθαθνδ�- ςεπμθνξλξύθιΰ β� ςξοξνθμθκΰρϋνδΰ αΰψ βεπ�ν οπξρερλ�πθ ΰιδϋνλΰψδϋπμΰγ;

ΒΫ Δθλυΰπθζθ τΰκςξπλΰπΰ ιενθδ�ν ν�η�π ρΰλμΰγ; ασπΰιΰ δΰυθλδθπ: δώβλ�ς δθλθ οπξαλεμλ�πθ, δθλλ�πΰπΰρϋ �λΰγ� β� μφνΰρθα�ς, μθλλθ δθλλ�πθν τ�ΰλθιι�ς ρτεπΰλΰπϋ β� ρ.

ΒΫΫ ΐηλϋγδΰ ξλΰν υΰλγλΰπϋν δθλθνθ β� θνκθψΰτ ςΰπθυθνθ μφ�ιι�νλ�ψδθπμ�κ;

ΒΫΫΫ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνδ� ΰκςσΰλ φηβλ�νμ�, μ�ςν δθλχθλθιθ, πθιΰηθ β� ύθαεπνεςθκ, θντξπμΰςθκ δθλχθλθκ ρΰω�λ�πθνθ ώιπ�νμ�κ;

ΫΥ Μφγΰιθρ�λθ, ςθοξλξϊθ ς�δγθγΰςλΰπΰ ύενθψ ιεπ ΰιϋπμΰγ, ΐη�παΰιζΰν δθλθνθ μφγΰιθρ� εδθλμ�μθψ, γΰπψϋλΰψδϋπϋλμΰμϋψ αθπ χξυ δθλλ�πλ� �λΰγ�λθ ώιπ�νμ�κ (ασπΰδΰ γξωσμ β� μφυς�λθτ ρθρςεμθ δθλλ�π ν�η�πδ� ςσςσλσπ).

Υ ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνδ� ιενθ ρΰω�λ�πθ ώιπ�νμ�κ. ί.Π�ζ�αλθνθν ύ�λδθιθ γ�νΰ�ς ασδσπ κθ, δθλχθλθκ ελμθνθν θνκθψΰτϋ, δθλδ� ιενθ-ιενθ αΰυϋψλΰπϋν β� ς�δγθγΰς μεςξδλΰπϋνϋν ιΰπΰνμΰρϋνΰ ρ�α�α ξλσπ. Ασ δΰ ώη νώβα�ρθνδ� ιενθ τ�πηθιι� β� ν�η�πθιι�λ�πθν θπ�λθ ρφπφλμ�ρθν� ύ�ςθπθπ. Δθλχθλθκδ� ιενθ ρΰω�λ�π, μ�ρ�λ�ν, μφρς�γθμ ς�πςθαχθλ�π μεςξδθκΰρϋ, ςώπ�δθζθ γπΰμμΰςθκΰ, ςπΰνρτξπμΰρθξν γπΰμμΰςθκΰ, ζφμλ�νθν ΰκςσΰλ φηβλ�νμ�ρθ θδειΰρϋ β� ρ. ς�ηΰω εδθπ. Αφςφν ασνλΰπ φμσμθ δθλχθλθκ ελμθνθν θμκΰν δΰθπ�ρθνθ ύενθψλ�νδθπδθιθ κθμθ, ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθνθν δ� θμκΰνλΰπϋνϋ, ς�δγθγΰς θρςθγΰμ�ςλ�πθνθ, τθκπθμθηζ�, η�νύθνλ�ψδθπ� αθλθπ (4, ρ.9).

ίδ�αθιιΰς

1.ίλθιεβ Ω.ί.Μφρς�γθλλθκ ιξλλΰπϋνδΰ. ΫΫΫ κθςΰα, Αΰκϋ, 1997.

2.ΐυσνδξβ ΐ. Δθλ β� �δ�αθιιΰς (Θκθ ζθλδδ�) ΫΫ ζθλδ, Αΰκϋ, «έ�νζλθκ», 2003.

3.Αΰαΰιεβ ΐ. ΐη�παΰιζΰν δθλχθλθιθ ςΰπθυθ. Αΰκϋ Σνθβεπρθςεςθ Ν�ψπθιιΰςϋ, Αΰκϋ, 1996.

4.Π�ζ�αλθ ί. Ν�η�πθ δθλχθλθκ. Αΰκϋ, «Νσπλΰν», 2003.

Ρσμμΰπι

The article investigates the ways of development of Azerbaijan linguistics in the period of independence, it demonstrates the changes and innovations.

Πεηώμε

Ρςΰςό� οξρβ�ωενΰ θρρλεδξβΰνθώ οσςει πΰηβθςθ� ΐηεπαΰιδζΰνρκθε λθνγβθρςθκθ β οεπθξδ νεηΰβθρθμξρςθ. Ξνΰ οξκΰηϋβΰες θημενενθ� θ νξβψερςβΰ.

Αειν�λυΰλγ μφνΰρθα�ςλ�π ρθρςεμθνδ� ΐη�παΰιζΰνϋν μφρς�γθλ δώβλ�ς κθμθ θψςθπΰκϋ κειτθιι�ςζ� ιενθ αθπ μφρς�βθι� κεχμθψδθπ. Μφΰρθπ δφνιΰδΰ ύεδ�ν γλξαΰλλΰψμΰ β� θνςεγπΰρθιΰ οπξρερλ�πθνδ� δ� ώλκ�μθηθν πξλσ β� θψςθπΰκϋ ύφνα�ύφν ύφζλ�νθπ. Αελ� αθπ ψ�πΰθςδ� ώλκ�δ� θνύθλθρ δθλθνθν ώιπ�νθλμ�ρθν� ς�λ�αΰς ΰπςϋπ. Δθλθν ώιπ�νθλμ�ρθ μφυς�λθτ ρ�βθιι�λ�πδ� ύεδθπ. Ωΰηϋπδΰ ΐη�παΰιζΰν-θνύθλθρ θκθδθλλθιθνθν ιΰιϋλμΰ β� ς�ςαθγ υφρσρθιιι�ςλ�πθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ θνύθλθρ δθλθνθν δΰγνϋψϋγ δθλθ ρ�βθιι�ρθνδ� ώιπ�νθλμ�ρθ δ� αώιφκ �ω�μθιι�ς κ�ρα εδ�ν μ�ρ�λ�λ�πδ�νδθπ. Δθλθν ώιπ�νθλμ�ρθ δΰνϋψϋγ δθλθνθν τξνεςθκ, λεκρθκ-ρεμΰνςθκ β� γπΰμμΰςθκ ρ�βθιι�λ�πδ� υφρσρθιι�ςλ�πθν� �ρΰρλΰνμΰνϋ ς�λ�α εδθπ. ��αθθ κθ, ΐη�παΰιζΰν-θνύθλθρ θκθδθλλθιθ φχφν δ� ω�π θκθ δθλ φηπ� δΰνϋψϋγ δθλθνθν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋ β� �λδ� ξλσνμσψ μΰςεπθΰλλΰπ, τΰκςλΰπ, ν�ςθζ�λ�π φηπ� δθλθν ς�δπθρθνθ ς�ψκθλ εςμ�ιθ, μφβΰτθγ β�ρΰθςλ�πθν, λφό�ςλ�πθν ωΰηϋπλΰνμΰρϋ η�πσπ�ςθνθ ξπςΰιΰ ΰςϋπ.

Δΰνϋψϋγ δθλθ ψθτΰωθ νθςγθν αθπ ρϋπΰ τξπμΰλΰπϋνδΰν μφ�ιι�ν υφρσρθιι�ςλ�πθ θλ� τ�πγλ�νθπ. Κξμμσνθκΰρθιΰ ΰκςϋνϋν γΰαΰγζΰδΰν ωΰηϋπλΰνμΰρϋ, δΰνϋψΰνϋν φνρθιι�ςδ� αθλΰβΰρθς� θψςθπΰκϋ, κξμμσνθκΰρθιΰ ΰκςϋνϋν μ�ζασπθ ρ�ζθιι� δΰψϋμΰμΰρϋ, δΰνϋψϋόϋν κξνρθςσΰρθιΰ θλ� αΰόλϋλϋόϋ αελ� υφρσρθιι�ςλ�πδ�νδθπ.

Δΰνϋψϋγ δθλθν� ΰθδ μ�ςνθν β� ιΰ φνρθιι�ςδ� θψςθπΰκ εδ�νλ�πθν νθςγθνθν μ�ημσνσνσ, κξνκπες τπΰηΰ β� ζφμλ�νθν θτΰδ� εςδθιθ μ�νΰνϋ φχφνζφ ψ�υρθν ςΰμ γΰβπΰμΰρϋ κξνρθςσΰρθιΰνϋν α�ποΰρϋνϋ ς�λ�α εδθπ. Κξνρθςσΰρθιΰ δΰνϋψϋόϋν αΰψ βεπδθιθ ψ�πΰθςθ αφςφνλφκλ� �ωΰς� εδθπ.

Νθςγ ΰκςϋνδΰ θψςθπΰκ εδ�νλ�πθν βθησΰλ-ωθρρθ β�ηθιι�ςθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ κξνρθςσΰρθιΰλΰπϋν αεψ ςθοθ τ�πγλ�νδθπθλθπ: 1) δΰνϋψϋγ οπξρερθνθν βθησΰλ-ωθρρθ ψ�πΰθςλ� μφψΰθι�ς ξλσνμΰρϋ; 2) οπεδμες ψ�πΰθςθ; 3) ωΰδθρ� θλ� αΰόλϋ ψ�πΰθς; 4)ρθγνΰλλΰ αΰόλϋ ψ�πΰθς; 5) ρ�ρ, κφι β� ρ. ωθρρθ γΰβπΰμΰλΰπλΰ αΰόλϋ ψ�πΰθς (1, 212-217). Ασ κξνρθςσΰρθιΰλΰπϋν νθςγ� ς�ρθπθνθ κξνκπες νφμσν�λ�π �ρΰρϋνδΰ ΰιδϋνλΰψδϋπΰγ.

1. Δΰνϋψϋγ οπξρερθνθν βθησΰλ-ωθρρθ ψ�πΰθςλ� μφψΰθι�ς ξλσνμΰρϋ. «Α»-νθν �λθνδ� ύφλ δ�ρς�ρθ βΰπ β� ξ, «ΐ»-ιΰ αΰυϋπ. «ΐ»: -Βΰηΰιΰ γξι. Ασ ωΰλδΰ «ΐ» ύφλφν βΰηΰιΰ γξισλμΰρϋνϋν λΰηϋμ ύ�λδθιθ ωΰγγϋνδΰ θντξπμΰρθιΰνϋ ώςφπφπ. «Α» ρςξλσν φρςφνδ�κθ βΰηΰνϋ ύώπφπ β� ξνσν ν�ιθ ωΰπΰ γξιμΰγ ωΰγγϋνδΰ �λΰβ� θντξπμΰρθιΰ ΰλμΰρϋνΰ εωςθιΰζ γΰλμϋπ. Γειδ ξλσνΰν ψ�πΰθςδ� «Α» ω�μ ρςξλσν, ω�μ δ� οθΰνθνξνσν φρςφνδ� βΰηΰνϋν ξλδσόσνσ ύώπ�πρ�, ξνδΰ ξ, �λΰβ� ρσΰλλΰ θντξπμΰρθιΰνϋ δ�γθγλ�ψδθπ� αθλ�π. Μ�ρ�λ�ν, «Α»: -Ωΰνρϋ βΰηΰιΰ? «ΐ»: -Ρςξλσν φρςφνδ�κθ. ίύ�π «Α» ω�π θκθ βΰηΰνϋ ύώπφπρ� β� ύφλφν ξνλΰπδΰν ω�π ωΰνρϋ αθπθν� γξισλμΰρϋνϋν �ω�μθιι�ς δΰψϋμΰδϋόϋνϋ δφψφνφπρ� ξνδΰ δθΰλξϊθ νθςγδ� δ�γθγλ�ψδθπμ� ΰοΰπϋλμϋπ.

«B»-νθν �λθνδ� ρϋνϋγ νθμχ� βΰπ. ΐ: - �σλλΰ. Bu κξνρθςσΰρθιΰδΰ ΐ ρϋνϋγ νθμχ�νθ ςσλλΰμΰόϋ ν�η�πδ� ςσςσπ.

Βθησΰλ-ωθρρθ θτΰδ�λ�πθν δΰνϋψϋγδΰ θψλ�νμ�ρθ νθςγ ΰκςϋνδΰ θψςθπΰκ εδ�νλ�π φχφν ώςφπφλ�ν β� γ�ασλ εδθλ�ν θντξπμΰρθιΰνϋν γΰβπΰνμΰρϋνδΰ χ�ςθνλθκ ςώπ�ςμθπ. Λΰκθν νθςγ ψ�πΰθςθνδ� θψςθπΰκ εςμ�ι�ν ψ�υρ φχφν ΰνλΰψϋλμΰη γΰλϋπ. Ν�ιθ βΰηΰιΰ γξιμΰγ λΰηϋμδϋπ? Ν�ιθ ςσλλΰμΰγ λΰηϋμδϋπ? Ασ ρσΰλλΰπΰ κξνρθςσΰρθιΰδΰ θψςθπΰκ εςμ�ι�ν ψ�υρ ζ�βΰα ςΰοΰ αθλμθπ.

2. Οπεδμεςλ� αΰόλϋ ψ�πΰθςδ� νθςγ. «Α»-νθν γΰπψϋρϋνδΰ ρςξλσν φρςφνδ�κθ χΰι ρς�κΰνϋνϋ ύώςφπ�ν «ΐ» δειθπ: -Ρξισισα, γξι δ�ιθψθμ. «Α»: -Ρΰό ξλ, θρς�μθπ�μ.

3. Ωΰδθρ� θλ� αΰόλϋ ψ�πΰθς. ΐ κΰρρΰδΰν αθλες ΰλϋα χϋυϋπ.»Α»: -Νεχ�νζθ ρϋπΰδϋπ? «ΐ»: -ΐλςϋνζϋ. Ασπΰδΰ «Α» δθκςξπσ «ΐ»-δΰν νεχ�νζθ ρϋπΰιΰ αθλες ΰλδϋόϋνϋ ρξπσψσπ. «ΐ» ασ ρσΰλΰ ζΰβΰα βεπθπ β� ζΰβΰαδΰ ρϋπΰ ρώηφνφ θψλ�ςμθπ.

4. Ρθγνΰλλΰ αΰόλϋ ψ�πΰθς. ΐ γΰςΰπϋν ρ�ρθνθ εψθδ�π�κ δειθπ: -έ�λθπ. «Α»: - Ωΰνρϋ ιξλΰ? «ΐ» -Αεψθνζθ.

5. Ρ�ρ, θι β� αΰψγΰ ωθρθ γΰβπΰμΰλΰπλΰ αΰόλϋ ψ�πΰθς. ΐ π�τθγ�ρθνδ�ν ύ�λ�ν �ςθπ γξυσρσνσ ν�η�πδ� ςσςσα δειθπ: - ωΰνρϋδϋπ? «Α»: -Αΰζϋμ Οΰπθρδ�ν ύ�ςθπθα

Μφυς�λθτ ψ�πΰθςδ� φνρθιι�ςδ� θψςθπΰκ εδ�ν ψ�υρλ�πθν νθςγθνδ� �λΰγ�νθν ΰχϋλμΰρϋ ω�μθν ψ�πΰθςθν ζΰνλΰνδϋπϋλμΰρϋνϋ ς�λ�α εδθπ. Δΰνϋψϋγ δθλθν� υΰρ ξλΰν ασ υφρσρθιι�ς νθςγδ� θρςθτΰδ� ξλσνΰν κξνρςπσκρθιΰλΰπδΰ δΰ θτΰδ�ρθνθ ςΰοϋπ.

Φμσμθιι�ςλ�, δΰνϋψϋγ δλθνδ� μφυς�λθτ κξμμσνθκΰςθβ-τσνκρθξνΰλ βΰωθδλ�πδ�ν θρςθτΰδ� ξλσνσπ. «Δΰνϋψϋγ νθςγθνθν ρθνςΰκςθκ υφρσρθιι�ςθ αελ�δθπ κθ, ασπΰδΰ ωΰηϋπ τξπμσλλΰπ, ψΰαλξν, ρςΰνδΰπς θτΰδ� ς�πηλ�πθ χξυ ύενθψ β� �ρΰρ ιεπ ςσςσπ. Αελ� ωΰηϋπ ρθνςΰκςθκ βΰωθδλ�πθν χξυλσόσ �ρλθνδ� υφρσρθ ρθρςεμ ς�ψκθλ εδθπ β� ζθδδθ γπΰμμΰςθκ γΰνσνΰσιόσνλσγλΰπΰ ςΰαε ξλσπ» (2, 8-9).

Κξνρθςσΰςθβ θτΰδ�λ�π ρθρςεμθνδ� ζφμλ�νθν χξυ βΰυς αθπ αΰψ φηβ –υ�α�π �ρΰρϋνδΰ τξπμΰλΰψμΰρϋ δΰωΰ χξυ μφψΰωθδ� ξλνσπ. Μ�ρ�λ�ν: ςσλλΰ, ΰς, ύ�ςθπ, δ�ιθψ, ΰλ, ΰοΰπ, ύώπμφψ�μ, ύεςμθψδθμ β� ρ. Δθΰλξϊθ νθςγδ� ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� ψ�υρ ψ�κθλχθρθν� ύώπ� ΰδπερΰνςϋ ς�ιθν εςμ�κ ξλσπ. Θνύθλθρ δθλθνδ� θρ� ασ ω�μθψ� μφμκφν δειθλδθπ.

ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� «ξλμΰγ», «εςμ�κ», «ελ�μ�κ» κθμθ γθρμ�ν μφρς�γθλ, γθρμ�ν δ� κώμ�κχθ τελλ�π θρθμ β� α�η�ν δ� ρθτ�ςλ�πδ�ν ρξνπΰ θψλ�νμ�κλ� μφπ�κκ�α τελ �μ�λ� ύ�ςθπθπ; μ�ρ: ωΰηϋπ ξλμΰγ, δΰυθλ εςμ�κ, υΰπθζ εςμ�κ, γ�ασλ ελ�μ�κ, ς�τςθψ εςμ�κ, ιΰυψϋ ξλμΰγ, οθρ ξλμΰγ, υξψ ξλμΰγ, ψΰδ ξλμΰγ β� ρ.» (3, 161).

Ασ ςθολθ τελλ�π δΰνϋψϋγ δθλθνδ� θψλ�νδθκδ� κξμμσνθκΰρθιΰ ΰκςϋνδΰ ξνλΰπϋν ς�κπΰπ θψλ�νμ�ρθ ηΰμΰνϋ κώμ�κχθ τελδ�ν �ββ�λ ύ�λ�ν ρώηφν ασπΰυϋλμΰρϋ ωΰδθρ�ρθ μφψΰωθδ� ξλσνσπ.

Μ�ρ�λ�ν: «ΐ»: -Ξνσ ύώπδφν ψΰδ ξλδσν?

«B»: -Ξλδσμ.

«ΐ»: -Ρ�ν� δεμθψδθμ ξνΰ κώμ�κ ες.

«B»: - Εςδθμ.

Θνύθλθρ δθλθνδ� ςξ αε τελθ ζφμλ�λ�πδ� μφυς�λθτ μ�νΰλΰπδΰ θψλ�νθπ. Ασ τελθν θψςθπΰκϋ θλ� δΰνϋψϋγ δθλθνδ� «βΰπδϋπ», «ιξυδσπ» κξνρςπσκρθιΰλϋ ζφμλ�λ�π δφη�λθπ. Αελ� ςθολθ ζφμλ�λ�π ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθ φχφν δ� ρ�ζθιι�βθδθπ. Μ�ρ�λ�ν, �here was no one in the sitting-room -Γξνΰγ ξςΰόϋνδΰ ωεχ κθμ ιξυδσπ.

Θνύθλθρ δθλθνδ� ςξ αε τελθνθν θψςθπΰκ εςδθιθ ρσΰλ ζφμλ�λ�πθνδ� κώμ�κχθ «δξ» τελθ θψςθπΰκ εςμθπ. Θρ Μεπι θν ςωε πξξμ? Τΰςωεπ θρν`ς ΰς ωξμε. Ασνσνλΰ αελ�, θμοεπΰςθβδ� (θνκΰπ β� εμτΰςθκ τξπμΰλΰπδΰ) κώμ�κχθ «δξ» θρςθτΰδ� εδθλθπ.

Δξν`ς αε νξθρι. Δξ αε ΰς ωξμε wωεν Ϋ ζξμε.

Wωι δξν`ς ιξσ αε μξπε πεΰρξνΰαλε.

Βεπθλμθψ νφμσν�λ�π ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθνδ� μφυς�λθτ ψ�κθλλ�πδ� ς�πζφμ� ξλσνΰ αθλ�π. Αθπθνζθ ζφμλ� ΰδπερΰνςϋν κθμλθιθ θλ� αΰόλϋλϋόΰ μΰλθκδθπ. ίύ�π θτΰδ� σψΰόΰ ΰθδδθπρ�, ξνσν «νΰδθνζ ξλμΰ», «νΰδθνζλθκ εςμ�». «ψσλσγ ρΰλμΰ», «ρ�ρ-κφι ρΰλμΰ», «ρΰκθς ξςσπ» β� ρ. τξπμΰλΰπδΰ βεπθλμ�ρθ μφμκφνδφπ. Θκθνζθ ζφμλ� φχφν αθπθνζθδ�ν τ�πγλθ ξλΰπΰγ βΰπθΰςθβλθκ ιφκρ�κ δειθλδθπ: Μ�ν ύ�λ�νδ� εβδ� ξλ.

Θνύθλθρ δΰνϋψϋγ δθλθνδ� �ν θψλ�κ τελλ�πδ�ν αθπθ «ςξ δξ» τελθδθπ. Μΰπΰγλϋ ζ�ω�ς ξδσπ κθ, «δξ» τελθ ζφμλ�δ� ω�μ �ρΰρ, ω�μ δ� κώμ�κχθ τελ κθμθ εινθ ηΰμΰνδΰ θψλ�νθπ. Ασ ζφπ θψλ�κλθκ (δξσαλε-δξ) ιΰλνϋη «Ωξw δξ ιξσ δξ?» ρΰλΰμλΰψμΰ ζφμλ�ρθ φχφν ρ�ζθιι�βθ δειθλδθπ. Ρσΰλ β� θνκΰπ ζφμλ�λ�πθνδ� «δξσαλε-δξ» βΰπθΰνςλΰπϋνΰ ςεη-ςεη πΰρς ύ�λθνθπ.

Wωΰς δξερ ωε δξ τξπ ΰ λθβθνύ?

Δξ ΰρ Ϋ ρΰι ΰνδ νξς ΰρ Ϋ δξ.

Θκθνζθ ζφμλ� κξνρςπσκρθιΰρϋ ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθ φχφν δ� τξπμΰρϋνϋ ρΰυλΰιϋπ. Δεδθιθμ κθμθ ες, ελ�δθιθμ κθμθ εςμ�. Γειδ εςμ�κ λΰηϋμδϋπ κθ, ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθνδ� εινθ τελθν ς�κπΰπϋ θλ� δφη�λ�ν νθςγ κξνρςπσκρθιΰλΰπϋ χξυδσπ. Μ�ρ�λ�ν, έεδθπ ύεςρθν, ύεςμθπ ύεςμ�ρθν. έ�λθπ ύ�λρθν, ύ�λμθπ ύ�λμ�ρθν. Ξυσισπ ξυσρσν, ξυσμσπ ξυσμΰρϋν. Ιΰςϋπ ιΰςρϋν, ιΰςμϋπ ιΰςμΰρϋν β� ρ.

«ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθνδ� αθπ ρϋπΰ θρμθ β� τελθ υ�α�πλ�πδ� «κθ» βΰρθς�ρθλ� ς�κπΰπλΰπ μειδΰνΰ ύ�λθπ κθ, ασ ωΰλ αθπ ρςπσκςσπ �λΰμ�ς κθμθ �μπ-νθδΰ ζφμλλ�πθνθ ρ�ζθιι�λ�νδθπθπ:- Βσπ κθ, βσπΰρΰν! Ιΰη κθ ιΰηΰρΰν!» (2, 148-149).

Ασ ςθολθ νθδΰ ζφμλ�λ�πθν� ξυψΰπ βΰπθΰνς θνύθλθρ δΰνϋψϋγ δθλθνδ�κθ «δξσαλε-δξ» τξπμΰρϋνδΰ δΰ γειδ� ΰλϋνϋπ: «Μΰμμι, Ϋ wΰνς ΰνξςωεπ ρwεες!». «Ξω, ιξσ δξ, δξ ιξσ!».

ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθνδ� «λΰηϋμδϋπ» , «ύ�π�κδθπ» ρώηλ�πθ χξυ θψλ�νθπ. Μ�ν� γ�λ�μ λΰηϋμδϋπ. Μ�ν� χώπ�κ ΰλμΰγ λΰηϋμδϋπ. Ασ κθςΰα μ�ν� ύ�π�κδθπ. Ξυψΰπ τθκθπ β� θντξπμΰρθιΰνϋν βεπθλμ�ρθ φχφν θνύθλθρ δθλθνδ� «νεεδ» τελθνδ�ν θρςθτΰδ� εδθλθπ.

Ωε νεεδρ ΰ νεw ωΰς.

�ωε ζΰπ νεεδρ wΰρωθνύ.

«Νεεδ» τελθ θνύθλθρ δθλθνδ� μσρς κώμ�κχθ τελθ τσνκρθιΰρϋνδΰ χϋυϋψ εδθπ β� ιΰ ξνσν ζφμλ�ι� δΰυθλ εςδθιθ ρεμΰνςθκΰιΰ ΰδεκβΰς μ�νΰδΰ θψλ�νθπ.

Νεεδ Ϋ ύξ?- Μ�ν ύεςμ�λθι�μ?

Μσρς Ϋ ύξ?- Μ�ν ύεςμ�λθι�μ?

Ασ ζφπ ρσΰλ ζφμλ�λ�πθν� ζΰβΰαδΰ «μσρς» β� «νεεδ» θρςθτΰδ� εδθλθπ.

Νεεδ Ϋ ύξ?- Ιερ, ιξσ μσρς.

Δξ Ϋ νεεδ ςξ ύξ?- Νξ, ιξσ νεεδνς.

Μσρς Ϋ ύξ?- Ιερ, ιξσ μσρς.

Γϋρΰ ζΰβΰαλΰπδΰ θνδθκθ β� κεχμθψ γειπθ-μφ�ιι�ν ηΰμΰνδΰ ξλΰν υ�α�πδ�κθ τελθ �β�η εςμ�κ φχφν ςξ δξ θρςθτΰδ� ξλσνσπ.

Wωξ ςξξκ ςωε δθζςθξνΰπι?- Ϋ δθδ

Λφό�ςθ κθμ ύώςφπδφ?- Μ�ν ύώςφπδφμ.

Δξ ιξσ λθκε νεw ολΰι?-Ιερ, Ϋ δξ.

Ιενθ οιερ υξψσνσηΰ ύ�λθπ?- Α�λθ ύ�λθπ.

Δξερ ωε ωελο ιξσ?- Ιερ, ωε δξερ.

Ξ, ρθη� κώμ�κ εδθπ?- Α�λθ, εδθπ.

ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθνδ� «Νεεδ Ϋ ύξ?» ζφμλ�ρθ «Μ�νθμ ύεςμ�ιθμ� ύ�π�κ βΰπ?», «Μ�νθμ ύεςμ�ιθμ λΰηϋμδϋπ?», «Μ�ν δ� ύεδθμ?» β� ρ. βΰπθΰνςλΰπδΰ θτΰδ�ρθνθ ςΰοϋπ. Ασ ςθολθ ζφμλ�λ�π κξνρθςσΰρθιΰ θλ� αΰόλϋδϋπ. Ρσΰλ βεπ�ν μφ�ιι�ν ψ�πΰθςδ� ασ β� ιΰ δθύ�π ω�π�κ�ςθ εδθα-εςμ�μ�κδ� ς�π�δδφδ εδθπ. Ξνΰ βεπθλ�ν ζΰβΰα δΰ κξνρθςσΰρθιΰ θλ� αΰόλϋ ξλσπ. Λΰκθν γ�πΰπ γ�ασλ εςμ� ω�π�κ�ςθ ιεπθν� ιεςθπ�ζ�κ ψ�υρ� ΰθδ δειθλδθπ.

Ζ.Ρεπλ βΰρθς�ρθη νθςγ ΰκςλΰπϋνϋ ΰπΰψδϋπΰπκ�ν δθΰλξγδΰ θψςθπΰκ εδ�ν ψ�υρλ�πθν νθςγθνδ�κθ μ�νΰνϋνϋ αθπ-αθπθ θλ� πΰαθς�ρθνθν βΰρθς�λθ ξλμΰρϋνϋ ΰψκΰπΰ χϋυΰπμϋψδϋπ (4, 198).

ΐ: -Λες`ρ ύξ ςξ ςωε μξβθερ ςξνθύως.

Α:- Ϋ ωΰβε ςξ ρςσδι τξπ ΰν ευΰμ.

Δθξλξ]θ νθςγδ� θψςθπΰκ εδ�ν «ΐ» ς�κλθτ θπ�λθ ρφπφπ. Ζφμλ�δ� λες`ρ θτΰδ�ρθνθν θψςθπΰκϋ ς�κλθτθν ζθδδθλθιθνθ ψ�πςλ�νδθπθπ. «ΐ»-νϋν «ΰυψΰμ κθνξιΰ ύεςμ�κ» ς�κλθτθν� «Α» ςΰμΰμθλ� αΰψγΰ ζΰβΰα βεπθπ: «Μ�ν θμςΰωΰνΰ ωΰηϋπλΰψμΰλϋιΰμ». Ζΰβΰα ς�κλθτλ� βΰρθς�λθ πΰαθς�δ�δθπ. ίρλθνδ� κθνξιΰ ύεδθα-ύεςμ�μ�κλ� αΰόλϋ ωεχ αθπ ρώη δεμ�ι�ν «Α» ς�κλθτθ δξλΰιϋ ιξλλΰ π�δδ εδθπ. Ξ, θμςΰωΰνΰ ωΰηϋπλΰψμΰλϋδϋπ. Ασνσν φχφν βΰυς λΰηϋμδϋπ. Δεμ�λθ, ξ κθνξιΰ ύεδ� αθλμ�η β� κθνξιΰ ύεςμ�κ θρς�μθπ.

Γειδ εςμ�κ λΰηϋμδϋπ κθ, θνύθλθρ δΰνϋψϋγ δθλθνδ� εμτΰςθκ «δξ» lets θτΰδ�ρθνδ� �ββ�λ θψλ�ν� αθλθπ.

Δξ λες`ρ ύξ ςξ ςωε ςωεΰςπε

Δξ λες`ρ ρθνύ ρξνύ,

Ξω, δξ λες με πεΰδ ςωεμ, Ζεζθλι

Ασ ωΰλδΰ «δξ» ς�κλθτθ ύφζλ�νδθπθπ. Ι�νθ ξνσ εδ�ν ψ�υρθν ς�κλθτθν �μ�λ ξλσνμΰρϋ θρς�ιθνθν αώιφκ ξλδσόσνσ ν�η�π� χΰςδϋπϋπ.

ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� ασ μ�γΰμδΰ «ύ�λ» ρώηφνδ�ν �ββ�λ θψλ�ν�ν υφρσρθ εμτΰςθκ νθςγ βΰωθδθ ιξυδσπ, ΰδπερΰς ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθνδ� ς�κλθτθ ύφζλ�νδθπμ�κ μ�γρ�δθλ� ρθνςΰκςθκ βΰρθς�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� εδθπ.

«Ρ�ν ΐλλΰω, ύ�λ ςεΰςπΰ ύεδ�κ!»

«Ν� ξλΰπ, ύ�λ ςεΰςπΰ ύεδ�κ!».

Θνύθλθρ δθλθνδ� «ςξ δξ» τελθνθν θψςθπΰκ εςδθιθ ζφμλ�λ�πθν μφυς�λθτ μ�νΰλΰπδΰ αΰψΰ δφψφλμ�ρθ μφμκφνδφπ. Μ�ρ�λ�ν, What can I do for you? Μ�ν ρθηθν φχφν ν� εδ� αθλ�π�μ//Μ�ν ρθη� νεζ� κώμ�κ εδ� αθλ�π�μ//Μ�ν ρθη� ν� θλ� κώμ�κ εδ� αθλ�π�μ. What does he do? Ξ ν� θλ� μ�ψόσλδσπ?// Ξ ωΰνρϋ β�ηθτ�δ� χΰλϋψϋπ? How is he doing now? Ξ θνδθ νεζ� ιΰψΰιϋπ?// Ξνσν θψλ�πθ θνδθ νεζ�δθπ?

Δθΰλξϊθ νθςγ ΰκςλΰπϋνδΰν αθπθ δ� ςελετξν δΰνϋψϋγλΰπϋδϋπ. Ασ ωΰλδΰ θκθ δθκςξπ αθπ-αθπθ θλ� θντξπμΰρθιΰ μφαΰδθλ�ρθ ΰοΰπϋπ. Δθκςξπλΰπ ιΰλνϋη αθπ-αθπθνθν ρ�ρθνθ εψθδθπλ�π. Ν�ςθζ�δ� αελ� δθΰλξγ οπξρερθνδ� �λΰγ�νθν κ�ρθλμ�μ�ρθνθ αθλδθπ�ν β� ιΰ δθκςξπλΰπ ΰκπΰρϋνδΰ �λΰγ� ιΰπΰδΰν βΰρθς�λ�πδ�ν θρςθτΰδ� εδθλθπ. ΐη�παΰιζΰν δθλθνδ� ασ μ�γΰμδΰ «ω�», «α�λθ», «εψθδθπ�μ», «ΰωΰ» κθμθ ρώηλ�πδ�ν θρςθτΰδ� ξλσνσπ. Ασνλΰπδΰν αθπθνζθ θκθρθ ς�ρδθγ �δΰςλΰπϋδϋπ. Λΰκθν ςελετξν δΰνϋψϋόϋ οπξρερθνδ� ω�μ �δΰςλΰπ μφρΰωθαθν τθκπθνθ β� ιΰ ρώηλ�πθνθ ς�ρδθγ εςμ� βΰρθς�ρθ κθμθ δειθλ, �λΰγ� ιΰπΰςμΰ βΰρθς�ρθ πξλσνδΰ χϋυϋψ εδθπ.

«ΐ»: - Δφν�ν ξνσνλΰ ύώπφψδφμ. Ρ�νθ ρξπσψδσ. Δεδθμ κθ, χξυδΰν ύώπμφπ�μ.

«Α»: -Ω�

«ΐ»: -Δειθπ κθ, νθι� ύώπφψμφπρφνφη. Ρ�ν� ν� βΰπ. ήηφν αθπ ΰυςΰπϋπρΰν. Ελ�δθπ, ρ�ν ζΰνϋν?

«Α»: -Ω�. Δφη δειθπρ�ν. Μ�ν δ� ξλρΰιδϋμ ξνΰ ελ� ζΰβΰα βεπ�πδθμ.

«ΐ»: - Α�λθ. «Α»: -έώπ ν� βΰυςδϋπ κθ, αθπ η�νύ δ� εςμθπ. ΐυςΰπμϋπ, ρξπσψμσπ.

«ΐ»: - Α�λθ.

Βεπθλμθψ οΰπχΰδΰ «Α»-νθν θκθνζθ πεολθκΰρϋ ς�ρδθγ μ�γρ�δθ δΰψϋιϋπ. Γΰλΰν ωΰλλΰπδΰ θψλ�νμθψ «ω�» β� «α�λθ» ρώηλ�πθ �λΰγ�ιΰπΰςμΰ βΰρθς�ρθ τσνκρθιΰρϋ δΰψιϋπ. Ι�νθ δΰνϋψ β� μ�ν γσλΰγ ΰρϋπΰμ. Ξυψΰπ ωΰλ θνύθλθρ δθλθνδ� δ� μφψΰωθδ� ξλσνσπ. �ελετξν δΰνϋψϋγλΰπϋ ηΰμΰνϋ δθκςξπλΰπδΰν αθπθ δθύ�πθνθν μξνξλξϊθ νθςγθ ηΰμΰνϋ �λΰγ�ιΰπΰςμΰ βΰρθς�ρθνδ�ν θρςθτΰδ� εςμ�δθκδ� γΰπψϋ ς�π�τ ξνΰ ρσΰλλΰ (μ�ρ�λ�ν, εψθδθπρ�ν?), α�η�ν θρ� «ΰλξ» ρώηφ θλ� μφπΰζθ�ς εδθπ.

Θνύθλθρ β� ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλλ�πθνδ� νθςγ ΰκςλΰπϋνδΰ κξνρθςσΰρθιΰ θλ� αΰόλϋ τελλ�πθν, ελ�ζ� δ� α�ηθ νθςγ κξνρςπσκριΰλΰπϋνϋν θψλ�νμ�ρθνδ� ω�μ ξυψΰπλϋγ, ω�μ δ� τ�πγλθλθκ μφψΰωθδ� εδθλθπ. Κξνρθςσΰρθιΰνϋν νθςγ ΰκςϋνΰ ς�ρθπθνθν εκρςπΰλθνγβθρςθκ ΰμθλλ�πθ ω�π θκθ δθλ φχφν εινθδθπ β� ψ�πΰθςδ�ν ΰρϋλϋδϋπ. Κξνρθςσΰρθιΰ θλ� αΰόλϋ ωΰηϋπ νθςγ κξνρςπσκρθιΰλΰπϋνδΰν, υφρσρ�ν δ� τπΰηεξλξϊθ βΰωθδλ�πδ�ν β� θδθξμλΰπδΰν θρςθτΰδ� τ�πγλθδθπ. Ασ δΰ θκθ δθλθν θδθξμΰςθκ αΰηΰρϋνϋν μφυς�λθτ ψ�κθλδ� τξπμΰλΰψμΰρϋνδΰν θπ�λθ ύ�λθπ.

ίδ�αθιιΰς

1. Ηεμρκΰ� Ε.ΐ., Υθςΰιγξπξδρκΰ� Μ.Β., Ψθπ�εβ Ε.Ν. Πσρρκΰ� πΰηγξβξπνΰ� πεχό. –Μξρκβΰ: Νΰσκΰ, 1981.-276 ρ.

2. ΐόΰιεβΰ Τ.Μ. ΐη�παΰιζΰν δΰνϋψϋγ δθλθ- Αΰκϋ: Μΰΰπθτ, 1985, -192 ρ.

3. Ωφρεινηΰδ� Μ. Μφΰρθπ ΐη�παΰιζΰν δθλθ.-Αΰκϋ: Μΰΰπθτ, 1973, -358 ρ.

4. Ρεπλό Δζ. Π. Κξρβεννϋε πεχεβϋε ΰκςϋ//-Νξβξε β ηΰπσαεζνξι λθνγβθρςθκε-Μξρκβΰ: Οπξγπερρ, 1986.- C.195-223

ΠΕΗήΜΕ

Β ρςΰςόε πΰρμμΰςπθβΰώςρ� πεχεβϋε ΰκςϋ ρβ�ηΰννϋε ρ κξνρθςσφθει. Θρρλεδσεςρ� δθΰλξγθχερκΰ� πεχό, γδε αερεδΰ οπξθρυξδθς οπθ νεοξρπεδρςβεννξμ κξνςΰκςε δθκςξπξβ. Β δΰννξμ ρλσχΰε δθκςξπϋ βθδ�ς θ δπσγ-δπσγΰ θ ξκπσζΰώψθε θυ οπεδμεςϋ. Κξνρθςσΰφθ� ρξηδΰες βξημξζνξρςό θροξλόηξβΰςό ζερςϋ, μθμθκθ, ΰ ςΰκζε γξλξρξβϋε ρθγνΰλϋ σςβεπζδενθ� θλθ ξςπθφΰνθ�, χςξ βξηδειρςβσώς νΰ θροξλόηξβΰνθε γλΰγξλξβ.

Summary

Speech acts related with consituation is studied in the article. In the article is studied dialogue speech where conversation directly takes place between speakers. In this case speakers see each other and things surrounding them. Consituation give opportunity to use jesters, mimics and also voice sounds affirming or negation that influence on use of verbs.

Βξοπξρ ξ οπξθρυξζδενθθ �ηϋκΰ αϋλ οξρςΰβλεν β πΰμκΰυ ξαωθυ τθλξρξτρκθυ δθρκσρρθι ξ ρσωνξρςθ �ηϋκΰ σζε β ΰνςθχνξμ �ηϋκξηνΰνθθ.

Ξδνξ θη νΰοπΰβλενθι γπεχερκξι νΰσκθ ξςρςΰθβΰλξ ςΰκ νΰηϋβΰεμϋι «ερςερςβεννϋι», «οπθπξδνϋι» υΰπΰκςεπ �ηϋκΰ, θ ρλεδξβΰςελόνξ, ηΰκξνξμεπνσώ ξασρλξβλεννξρςό εγξ βξηνθκνξβενθ� θ ρςπσκςσπϋ», ς.ε. ςεξπθώ, οξ κξςξπξι �ηϋκ οξ�βθλρ� β πεησλόςΰςε ςξγξ, χςξ χελξβεκ οξδπΰζΰλ ηβσκΰμ οπθπξδϋ. �εξπθ� ηβσκξοξδπΰζΰνθ� (ξνξμΰςξοξύςθχερκΰ� ςεξπθ�) – ύςξ «ξδνΰ θη ςεξπθι οπξθρυξζδενθ� �ηϋκΰ, ρξγλΰρνξ κξςξπξι βξηνθκ β πεησλόςΰςε ςξγξ, χςξ χελξβεκ οξδπΰζΰλ ηβσκξβϋμ (θ νεηβσκξβϋμ) οπθηνΰκΰμ νΰηϋβΰεμϋυ ξαϊεκςξβ».

Β �οξνρκξμ, κΰκ θ β ηΰοΰδνξμ, �ηϋκξηνΰνθθ ρσωερςβσώς γλΰβνϋε θ βςξπξρςεοενννϋε ςεπμθνϋ. Χΰρςξ δλ� ξαξηνΰχενθ� ξδνξγξ θ ςξγξ ζε �βλενθ� ερςό νερκξλόκξ νΰθμενξβΰνθι. Νΰθαξλεε χΰρς θροξλόησεμϋε θη νθυ: γθξνγξ, γθςΰιγξ, γθρύιγξ.

Γθξνγξ (擬音語- «ρλξβξ, οξδπΰζΰώωεε ηβσκσ») – ΰνΰλξγ ςεπμθνΰ «ηβσκξοξδπΰζΰνθε». Γθξνγξ ξοπεδελ�ώςρ� κΰκ ρλξβΰ, οπθηβΰννϋε ξαξηνΰχΰςό γξλξρΰ θλθ ηβσκθ βξηδειρςβθ� νΰ νεξδσψεβλεννϋε οπεδμεςϋ θ οεπεδΰβΰςό θυ β ηβσκξβξι (νΰ οθρόμε - β ασκβεννξι) τξπμε. Ξαϋχνξ ξνθ ηΰοθρϋβΰώςρ� κΰςΰκΰνξι.

Νΰοπθμεπ:

ピカチュウ　の　チュウ　οθκΰχώ: νξ χώ: (ηβσκθ, θηδΰώωΰ� μϋψόώ), ブーブー ασασ (μΰψθνΰ),　ガタンゴトン γΰςΰνγξςΰν (οξεηδ),　ザーザー δηΰδηΰ (δξζδό), わんわん βΰνβΰν (ρξαΰκΰ)

Γθςΰιγξ – (擬態語 - «ρλξβξ, οξδπΰζΰώωεε οξβεδενθώ, ρξρςξ�νθώ θλθ ρθςσΰφθθ») – ΰνΰλξγ ςεπμθνΰ «ηβσκξρθμβξλθημ». Ρξξςβεςρςβεννξ, γθςΰιγξ ξοπεδελ�ώςρ� κΰκ ρλξβΰ, ξαπΰηνξ θλθ ρθμβξλθχερκθ ξοθρϋβΰώωθε ρξρςξ�νθε, �βλενθ�, οεπεμενϋ θ οπ.

　Νΰοπθμεπ:

サッパリした　ρΰοοΰπθ ρθςΰ (ξοπ�ςνξ θ χθρςξ), バタバタする αΰςΰαΰςΰ ρσπσ (πΰαξςΰςό κΰκ ρσμΰψεδψθι),　ガリガリする γΰπθγΰπθρσπσ (υπσρςεςό)　　　

Γθρύιγξ (擬声語 - «ρλξβξ, οξδπΰζΰώωεε γξλξρσ») – αξλεε σηκθι ςεπμθν, χεμ γθξνγξ, θροξλόησεμϋι, κΰκ οπΰβθλξ, δλ� οεπεδΰχθ γξλξρξβ οςθφ, ζθβξςνϋυ, χελξβεκΰ. Χΰρςξ οεπεβξδθςρ� κΰκ «ηβσκξοξδπΰζΰςελόνξε ρλξβξ».

Οξμθμξ ςπευ βϋψεοεπεχθρλεννϋυ ςεπμθνξβ ρσωερςβσες εωε νερκξλόκξ, θροξλόησώωθυρ� β δΰννξι ξαλΰρςθ. Ξνξμΰςξού – «ξνξνμΰςξοε�», θλθ «ηβσκξοξδπΰζενθε»; ξνγΰ – «θηξαπΰζενθε ηβσκΰ»; ξμμξυξ: - «ρλξβΰ, ξςπΰζΰώωθε κΰπςθνσ μθπΰ»; ξνρύι- νξ ρΈ:ςΈ: - «ρθμβξλϋ ηβσκΰ»; ξνρΈ:ςΈ: - «ηβσκξβξι ρθμβξλθημ»; ρΈ:ςΈ:γξ – «ρλξβξ- ρθμβξλθημ»; θμθ-νξ ρΈ:ςΈ: - «ρθμβξλϋ ρμϋρλΰ»; γθαξ:γξ – «ρλξβΰ, ξοθρϋβΰώωθε βνεψνξρςό θλθ ξαλθκ χελξβεκΰ»; μξΈ:γξ – «ρλξβΰ, ξοθρϋβΰώωθε ρξρςξ�νθε, οξλξζενθε θλθ ρθςσΰφθώ»; ρ�Έ:γξ- «ρλξβΰ, ξοθρϋβΰώωθε βθδ, τξπμσ, ξαπΰη» θ δπ.

Ρπεδθ λθνγβθρςξβ ρσωερςβσες μνενθε, χςξ �οξνρκθι �ηϋκ νΰρϋωεν ηβσκξρθμβξλθχερκθμθ ρλξβΰμθ οξςξμσ, χςξ �οξνφϋ βρεγδΰ οπθδΰβΰλθ αξλόψξε ηνΰχενθε βξηδειρςβθώ ξκπσζΰώωεγξ μθπΰ νΰ χελξβεκΰ θ ςεμ χσβρςβΰμ, κξςξπϋε θροϋςϋβΰώς λώδθ οπθ ρξοπθκξρνξβενθθ ρ νθμ. Οξρςξ�ννξε βνθμΰνθε κ ηβσκΰμ θ �βλενθ�μ οπθπξδϋ, βθδθμξ, θ οξπξδθλξ αξγΰςϋι ολΰρς ξνξμΰςξοξύςθχερκξι λεκρθκθ.

Ηνΰχθςελόνΰ� χΰρςό ηβσκξοξδπΰζΰνθι θ ηβσκξρθμβξλξβ β �οξνρκξμ �ηϋκε ξαπΰηξβΰνΰ οπθ οξμξωθ μεςξδΰ πεδσολθκΰφθθ ξρνξβ. (νΰοπ. αΰςΰαΰςΰ, γξπξγξπξ). έςξ δξρςΰςξχνξ δπεβνθι ροξρξα ρλξβξξαπΰηξξβΰνθ�, κξςξπϋι οπθωελ β �οξνρκθι �ηϋκ θη μΰλΰιρκξ-οξλθνεηθιρκθυ �ηϋκξβ θ σκξπενθλρ� κΰκ ροξρξα δξρςθζενθ� ξοπεδελεννξι βϋπΰηθςελόνξρςθ. Β οξρλεδρςβθθ γθξνγξ θ γθςΰιγξ, ξαπΰηξβΰννϋε β χΰρςνξρςθ μεςξδξμ πεδσολθκΰφθθ, ρςβλξ νεξςϊεμλεμξι χΰρςόώ �οξνρκξγξ �ηϋκΰ.

Γξβξπ� ξ πξλθ ξνξμΰςξοξύςθχερκξι λεκρθκθ β υσδξζερςβεννξι λθςεπΰςσπε, γδε γθξνγξ θ γθςΰιγξ ψθπξκξ θροξλόησώςρ�, μξζνξ βϋδελθςό δβΰ μξμενςΰ. Βξ-οεπβϋυ, ρ οξμξωόώ γθξνγξ θ γθςΰιγξ ξχενό χΰρςξ β ρζΰςξι τξπμε βϋπΰζΰεςρ� δξβξλόνξ πΰηβεπνσςξε β νΰψεμ οπεδρςΰβλενθθ οξν�ςθε. Νΰοπθμεπ, θροξλόησ� ξοπεδελεννϋε ξνξμΰςξοξύςθχερκθε ρλξβΰ, ΰβςξπ κΰκ αϋ ηΰβεδξμξ οπξρχθςϋβΰες πεΰκφθώ χθςΰςελ� θ ΰοελλθπσες κ ξοπεδελεννϋμ ύμξφθξνΰλόνϋμ ρςξπξνΰμ βξροπθ�ςθ�. Βξ-βςξπϋυ, β υσδξζερςβεννξι λθςεπΰςσπε ξχενό βΰζνξ οεπεδΰςό ξςςενξκ ρμϋρλΰ, ΰβςξπ κΰκ αϋ ηΰβεδξμξ οπξρχθςϋβΰες πεΰκφθώ χθςΰςελ� θ ΰοοελθπσες κ ξοπεδελεννϋμ ύμξφθξνΰλόνϋμ ρςξπξνΰμ βξροπθ�ςθ�. Βξ-βςξπϋυ, β υσδξζερςβεννξι λθςεπΰςσπε ξχενό βΰζνξ οεπεδΰςό ξςςενξκ ρμϋρλΰ, σςξχνθςό ξαπΰη ρξβεπψενθ� δειρςβθ�, μΰνεπσ οξβεδενθ�, οπθδΰςό ρλξβΰμ ξοπεδελεννσώ ξκπΰρκσ.

Κλΰρρθκθ �οξνρκξι λθςεπΰςσπϋ, οξύςϋ θ οπξηΰθκθ, ςξζε θροξλόηξβΰλθ γθξνγξ θ γθςΰιγξ β ρβξθυ οπξθηβεδενθ�υ.

Νΰοπθμεπ:

ΐκσςΰγΰβΰ Πώνξρκύ «Ρύννθν» («Ρβ�ςξι») (ξδθν θη κλΰρρθκξβ �οξνρκξι λθςεπΰςσπϋ ΥΥ βεκΰ).

1.番頭はやっといつもの通り、煙草をすぱすぱ吸い始めた。

Αΰνςξ: βΰ �ςςξ θφσμξ νξ ςξ:πθ, ςΰαΰκξ ξ ρσοΰρσοΰ ρσθυΰδηθμεςΰ.

Σοπΰβλ�ώωθι, κΰκ ξαϋχνξ, νΰχΰλ οξοϋυθβΰςό ςπσακξι.

Κΰβΰαΰςΰ ίρσνΰπθ «Θδησ νξ ξδξπθκξ» («�ΰνφξβωθφΰ θη Θδησ») (ξδθν θη κλΰρρθκξβ �οξνρκξι λθςεπΰςσπϋ ΥΥ βεκΰ)

1. 二人は話し出したのを見て、後ろから女性たちがばたばた走り寄ってきた。

Τσςΰπθ βΰ υΰνΰρθδΰρθςΰ νξ ξ μθςύ, σρθπξ κΰπΰ δηΈρύιςΰςθ γΰ αΰςΰαΰςΰ υΰρθπθΈςςε κθςΰ.

Σβθδεβ, χςξ μϋ πΰηγξβξπθλθρό, ζενωθνϋ, ψεδψθε ρηΰδθ, ρςΰλθ δξγξν�ςό νΰρ, ρςσχΰ γύςΰ οξ δξπξγε.

Β ίοξνθθ ξνξμΰςξοξύςθκΰ οξλσχθλΰ αξλόψξε πΰροπξρςπΰνενθε νΰ ρςπΰνθφΰυ γΰηες θ ζσπνΰλξβ, β νΰσχνξ-οσαλθφθρςθχερκθυ ρςΰςό�υ, πεκλΰμε, κξμθκρΰυ. Ρπεδρςβΰ μΰρρξβξι θντξπμΰφθθ �βλ�ώςρ� νεξςϊεμλεμξι χΰρςόώ λώαξγξ ρξβπεμεννξγξ χελξβεκΰ, ΰ οπξθηβξδθςελ�μ οπθυξδθςρ� αξπξςόρ� ηΰ βνθμΰνθε οξςπεαθςελει. Νΰοπθμεπ, βϋνερενθε ξνξμΰςξοξύςθχερκξγξ ρλξβΰ β ηΰγξλξβκθ γΰηες ροξρξαρςβσες οπθβλεχενθώ βνθμΰνθ� νΰ σπξβνε ηπθςελόνξγξ βξροπθ�ςθ�. Ξδνΰκξ β ρξξαωενθ�υ ξτθφθΰλόνξγξ υΰπΰκςεπΰ, ώπθδθχερκθυ δξκσμενςΰυ θ νΰσχνϋυ ςπΰκςΰςΰυ ξνθ βρςπεχΰώςρ� ξχενό πεδκξ.

Β νΰρςξ�ωεε βπεμ� β ίοξνθθ ρλξζθλΰρό ξςνώδό νε οπξρςΰ� ύκξνξμθχερκΰ� ρθςσΰφθ�. Πϋνξκ οεπεοξλνεν ςξβΰπΰμθ, θ οπξθηβξδθςελθ βρεμθ ρθλΰμθ αξπώςρ� ηΰ οξκσοΰςελει. Ξδνθμ γλΰβνϋυ ροξρξαξβ οπθβλεχενθ� κλθενςξβ �βλ�εςρ� πεκλΰμΰ. Χεςκΰ� τξπμσλθπξβκΰ, ΰκφενςθπξβΰνθε βνθμΰνθ� – βξς ηΰδΰχΰ πεκλΰμϋ. Ρβξεξαπΰηνΰ� γπΰτθχερκΰ� τξπμΰ (νΰοθρΰνθε κΰςΰκΰνξι, ξαϋγπϋβΰνθε πεδσολθφθπξβΰννϋυ ξρνξβ νΰ σπξβνε νΰοθρΰνθ�), ύκροπερρθβνξρςό (αλΰγξδΰπ� ύμξφθξνΰλόνξι ξκπΰψεννξρςθ θ αξγΰςξμσ ροεκςπσ ηνΰχενθι) – βρε ύςθ οπεθμσωερςβΰ ξνξμΰςξοξύςθχερκθυ ρλξβ. Ρειχΰρ γθξνγξ θ γθςΰιγξ μξζνξ σβθδεςό β πεκλΰμε οπΰκςθχερκθυ λώαϋυ ςξβΰπξβ θ σρλσγ.

Νΰοπθμεπ:

Οπξδσκςϋ οθςΰνθ� – ホカホカ箸　おまたせ弁当。Υξκΰυξκΰ υΰρθ. Ξμΰςΰρύ αύνςξ. Δξλγξζδΰννξε αύνςξ.　

Σ ρλξβΰ «υξκΰυξκΰ» βϋδελ�εςρ� νερκξλόκξ ηνΰχενθι, ξδνξ θη κξςξπϋυ, β ρξχεςΰνθθ ρ οπθλΰγΰςελόνϋμ «ΰςΰςΰκΰι» («ςεολϋι») – «ρξγπεβΰώωθι, ςεολϋι».

肌になめらかな天然のコトン成分配合。一日中サラサラデオドラント。Υΰδΰ νθ νΰμεπΰκΰνΰ ςύννύν νξ κξςξν ρύιασν υΰιγξ: Θςθνθδηώ: ρΰπΰρΰπΰ Δύξδξπΰνςξ. Μ�γκθι δεηξδξπΰνς ρ ρξδεπζΰνθεμ νΰςσπΰλόνξγξ υλξοκΰ. Ξαεροεχθς ρβεζερςό νΰ φελϋι δενό.

Ξδνξ θη ηνΰχενθι «サラサラする»(ρΰπΰρΰπΰρσπσ) – «ξωσωενθε μ�γκξρςθ θ κξμτξπςΰ».

«…Νΰ ρΰμξμ δελε μϋ, �οξνφϋ, χΰρςξ θροξλόησεμ γθξνγξ θ γθςΰιγξ β οξβρεδνεβνξι ζθηνθ θ ξχενό θυ λώαθμ», - οθψες Υθνΰςΰ Ρύιγξ, ξδθν θη ρξρςΰβθςελει «Γθξνγξ θ γθςΰιγξ νξ ςξκσυξν» βξ βρςσοθςελόνξι ρςΰςόε. Θνξρςπΰνφΰμ, θησχΰώωθμ �οξνρκθι �ηϋκ, θνςεπερνξ νΰαλώδΰςό ηΰ ςεμ, κΰκ θροξλόησεςρ� ξνξμΰςξοξύςθκΰ β ζθβξι πεχθ, κΰκ ξαξηνΰχΰώςρ� ςε θλθ θνϋε ρξρςξ�νθ�, ξρξαεννξρςθ (ολΰχ, ρμευ, οξυξδκΰ), κΰκ θμθςθπσεςρ� ςε θλθ θνϋε ηβσκθ οπθπξδϋ. Νξ γξπΰηδξ αξλόψεε ηνΰχενθε θμεες ςξ, χςξ ξχενό χΰρςξ νεοξν�ςνξ, οξχεμσ ξνθ ξαξηνΰχΰώςρ� θμεννξ ςΰκ, ΰ νε θνΰχε. Σ νξρθςελει δπσγξγξ �ηϋκΰ νε βξηνθκΰες ςευ ΰρρξφθΰςθβνϋυ ρβ�ηει, κξςξπϋε βξηνθκΰώς σ �οξνφεβ. Οξύςξμσ οπξφερρ οξνθμΰνθ� θ σοξςπεαλενθ� ξνξμΰςξοξύςθκθ β πΰηγξβξπνξι πεχθ θνξρςπΰνφΰμθ ρξοπξβξζδΰεςρ� νεμΰλϋμθ ςπσδνξρς�μθ.

Κξγδΰ πεχό ψλΰ ξ οθρόμεννϋυ ςεκρςΰυ, ασδό ςξ κλΰρρθχερκΰ� λθςεπΰςσπΰ θλθ ρξβπεμεννΰ� πεκλΰμΰ, ςξχκξι ξοξπϋ ρλσζθλξ ηπθςελόνξε βξροπθ�ςθε ςξγξ θλθ θνξγξ ςεκρςΰ. Οπθ χςενθθ υσδξζερςβεννϋυ οπξθηβεδενθι ερςό βξημξζνξρςό θροξλόηξβΰνθ� ρλξβΰπει, κξνρσλόςΰφθθ ρ οπεοξδΰβΰςελεμ θ ς.δ. Ερλθ μϋ γξβξπθμ ξα σρςνξμ ΰροεκςε, ςξ βρε οπξφερρϋ ρλσυξβξγξ βξροπθ�ςθ� θ γξβξπενθ�. Ηδερό δξλζνϋ β οξλνξι μεπε ΰκςθβθηθπξβΰςόρ� οΰμ�ςό θ �ηϋκξβξε χσςόΈ.

Λθςεπΰςσπΰ

1. Οξδψθα�κθνΰ ΐ.ΐ.Ξνξμΰςξοξύςθχερκΰ� λεκρθκΰ β �οξνρκξμ �ηϋκε.Μ.,2003 50 ρςπ.

2.山本弘子。擬声語・擬音語（初・中級）音とイメージでたのしく覚える。

専門教育出版、東京、２００５年。１１５ページ

3.増田アヤ子。擬声語・擬態語（上級）ニュアンスがわかる。　専門教育出版、東京、２００５年。１０１ページ　

Xülasə

Məqalədə yapon dilində xüsusi yer tutan onomatopoetik leksika tədqiq edilir. Başqa dillərdən fərqli olaraq yapon dilində onomatopoetik leksika daha geniş və əhatəli olaraq qionqo, qiseiqo, qitaiqoya bölünür. Bu leksika bədii ədəbiyyatda, danışıq dilində, reklamda geniş istifadə olunur.

Resume

In this article onomatopoeia lexicon of Japanese language were researched.

Being different from another languages in Japanese language onomatopoeia lexicon are widely spread and divided to qionqo, qiseiqo and qitaiqo. This words are mostly used in belles-lettres, spoken language and advertisement.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�πθν ςξολΰνμΰρϋ ν� γ�δ�π χ�ςθν β� μ�ρσλθιι�ςλθ ύώπφνρ� δ� ξνλΰπϋν ωΰνρϋ ρθρςεμ �ρΰρϋνδΰ γπσολΰψδϋπϋλμΰρϋ β� ξυσϊσλΰπΰ χΰςδϋπϋλμΰρϋ δΰ ξ γ�δ�π αώιφκ �ω�μθιι�ς κ�ρα εδθπ. ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�π ςξολσρσ δεδθκδ� ξπΰιΰ υΰλθρ θνύθλθρ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� ελ�ϊ� δ� δθύ�π υΰλγλΰπϋν δθλλ�πθνδ�ν κεχ�π�κ θνύθλθρ δθλθνδ� δΰψλΰψμϋψ ΰλϋνμΰ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθνδ�ν α�ωρ εδθλθπ. ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�πθν δφηύφν ρθρςεμθνθ γσπμΰγ ν�η�πθ �ω�μθιι�ς κ�ρα εςμ�κδ�ν δΰωΰ χξυ ρϋπτ λεκρθκξγπΰτθκ μ�γρ�δ δΰψϋιϋπ β� ξ, θνύθλθρ δθλθνθ ώιπ�ν�ν ψΰύθπδ β� ΰλθ μ�κς�α ς�λ�α�λ�πθ, ς�πϊφμ�χθ β� μφρς�γθλ δθλ ώιπ�ν�νλ�π φχφν ν�η�πδ� ςσςσλμσψ �ν γθιμ�ςλθ β�ρΰθς ωερΰα εδθλθπ. Β�ρΰθς δΰωΰ χξυ οπΰκςθκ μ�γρ�δ δΰψϋρΰ δΰ αθη ξνσν φη�πθνδ� θιθπμθ θλδ�ν χξυ θψλ�μ�λθ ξλμσψσγ. Αθπ νεχ� ρώη ω�π αθπ δειθμθν γειδ� ΰλϋνμΰρϋ β� ς�πςθαθ αΰπ�δ�. Αθη ω�π αθπ δειθμθν ώνφνδ� ύ�λ�ν ασ β� ιΰ δθύ�π νθςγ βΰωθδθνθ �ρΰρ ύώςφπφπ β� ξνΰ ύώπ� δ� ξνλΰπϋ γπσολΰψδϋπϋπϋγ. Ι�νθ, ω�π αθπ ω�πτ φηπ� ςξολΰνμϋψ δειθμλ�π ρεχθλθα ρΰτ-χφπφκ εδθλθπ β� αθπ-αθπθνθ ς�κπΰπλΰμΰιΰν ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθνθν �ν ιΰυψϋ βΰπθΰνςλΰπϋ ξυσϊσλΰπΰ χΰςδϋπϋλϋπ. Θνύθλθρ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�πθνθ ΐη�παΰιϊΰν δθλθν� ς�πϊφμ� εδ�πκ�ν ξνλΰπϋν ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� μώβϊφδ ξλΰν δειθμ βΰπθΰνςλΰπϋνΰ δΰ εωςθιΰςλΰ ιΰνΰψΰπΰγ αθη ω�π αθπ δειθμθν �ν �ββ�λ ώη δφηύφν μφγΰαθλθνθ, ρξνπΰρΰ ξνΰ ΰη δΰ ξλρΰ σιόσν ύ�λ�ν τ�πγλθ βΰπθΰνςλΰπϋ ρεχθα μφγΰιθρ� μ�γρ�δθλ� ξπΰιΰ δΰυθλ εςμθψθκ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθνθ ρθρςεμλ�ψδθπ�πκ�ν ω�π αθπ δειθμθν �ββ�λθνδ� ύ�λ�ν ΰπςθκλθν θκθ νώβφ (γειπθ-μφ�ιι�ν a, an β� μφ�ιι�ν the) δειθμθν �ββ�λθνδ� θψλ�νρ� δ� φμσμθ �λθταΰ ΰπδϋϊϋλλϋόϋ αΰυϋμϋνδΰν ξνλΰπϋν ωεχ αθπθ ν�η�π� ΰλϋνμϋπ. Ι�`νθ, δειθμθν �ββ�λθνδ� μφ�ιι�ν, ιΰυσδ δΰ γειπθ-μφ�ιι�ν ΰπςθκλ θψλ�νρ� δ� ρϋπΰλΰνμΰ ηΰμΰνϋ ιΰλνϋη ΰπςθκλδΰν ρξνπΰ ύ�λ�ν ρώη β� ξνσν θλκθν ωεϊΰρϋ ν�η�π� ΰλϋνϋπ. Ασ δΰ ξνδΰν θπ�λθ ύ�λθπ κθ, ασ β� ιΰ δθύ�π δειθμθν ώνφνδ� ύ�λ�ν ΰπςθκλ ω�μθν δειθμθν ς�πκθαθνδ� ωεχ αθπ μ�νΰ ιφκφ δΰψϋιΰν νθςγ βΰψθδθ δειθλδθπ. Δΰωΰ δξόπσρσ, ω�μθν ΰπςθκλ τΰκσλςΰςθβ υΰπΰκςεπλθ ξλδσόσνδΰν ρθρςεμλ�ψδθπμ� ηΰμΰνϋ ξνΰ ωεχ αθπ �ω�μθιι�ς βεπθλμθπ. �ξολσιΰ δΰυθλ εδθλ�ν δειθμλ�πθ ρθρςεμλ�ψδθπ�πκ�ν δθδΰκςθκ νξπμΰλΰπϋν �ρΰρ�ν ω�π αθπ θλκθν νθςγ βΰωθδθνθν �ββ�λϊ� ρΰδ�, ρξνπΰ δφη�λςμ�, δΰωΰ ρξνπΰρΰ μφπ�κκ�α βΰπθΰνςϋ βεπθλθπ β� ρώη�ββ�λθ μώβγεδ�ν τ�πγλθ ξλΰπΰγ δειθμθν ς�πκθαθνδ� θκθνϊθ, φχφνϊφ β� ρξνπΰκϋ μώβγελ�πδ� δΰιΰνΰν ΰπςθκλ, ρώηώνφ β� ιΰ ρσττθκρλ�π ωΰμϋρϋ ν�η�π� ΰλϋνϋπ β� ωεχ ψφαω�ρθη κθ, ξνλΰπ ξυσ ηΰμΰνϋ δΰ ς�λ�ττφη εδθλθπ. Μ�ρ: “Hope is a good breakfast, but a bad supper”- «Φμθδ ιΰυψϋ ρ�ω�π ιεμ�ιθ, λΰκθν οθρ ψΰμ ιεμ�ιθ ωερΰα ξλσνσπ»; “Hope is the last thing that we lose”- «Θνρΰνϋ ρξνσνϊσ ς�πκ εδ�ν ξνσν φμθδθδθπ»; ασπΰδΰ Hope ρώηφνδ�ν ρξνπΰ ύ�λ�ν “Hope is the poor man`s bread”- «Φμθδ – κΰρϋαϋν χώπ�κ ΰόΰϊϋδϋπ», ασ μθρΰλλΰπϋν αθπθνϊθρθνδ� …” hope is…” – δ�ν ρξνπΰ “a” ΰπςθκλθ, θκθνϊθ μθρΰλδΰ…hope ”is breakfast” β� ρ. θψλ�νθπ, φχφνϊφ β� ρξνπΰκϋ μθρΰλδΰρΰ ιεν� δ� hope ρώηφνδ�ν ρξνπΰ “is” τελθ, β� ξνδΰν ρξνπΰ θρ� “the poor …” ύ�λθπ β� ασ δειθμλ�πθν δΰυθλθνδ� θψλ�νμθψ γειπθ-μφ�ιι�ν β� μφ�ιι�ν ΰπςθκλλΰπ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθνθν ρθρςεμλ�ψδθπθλμ�ρθνδ� ωώκμ�ν ν�η�π� ΰλϋνϋπ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�πθν ρθρςεμλ�ψδθπθλμ�ρθ ηΰμΰνϋ ιφκ �ν�ν�βθ ξλΰπΰγ δειθμθν ς�πκθαθνδ�κθ ρώηλ�πδ�ν αθπθνθν φη�πθν� δφψφπ β� ω�μθν ρώη δ� δειθμθν ωΰνρϋ ιεπθνδ� θψλ�μ�ρθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλμΰιΰπΰγ δθύ�π ρώηλ�πδ�ν ρεχθλ�ν κσπρθβλ� βεπθλθπ. ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ ςξολσρσ αθπ γΰιδΰ ξλΰπΰγ μφυς�λθτ ρ�βθιι�λθ ξυσϊσ κφςλ�ρθ β� δθλ μφς�υ�ρρθρλ�πθ φχφν ν�η�πδ� ςσςσλδσόσνδΰν ρθρςεμλ�ψδθπμ� ηΰμΰνϋ ω�π αθπ δειθμθν ς�πκθαθνδ�κθ νθςγ βΰωθδλ�πθνθν μώβϊσδ δσπσμσνσ �ρΰρ ύώςφπφλφπ. Ρθρςεμλ�ψδθπμ� ηΰμΰνϋ αθπ ρϋπΰ ςευνθκθ χ�ςθνλθκλ�π δ� μειδΰνΰ χϋυϋπ, ι�`νθ θνύθλθρ δθλθνδ� μώβϊσδ ξλΰν κώμ�κχθ τελλ�π� (do, does, did, have, has, had), κώμ�κχθ τελλ�πθν θνκΰπ τξπμΰλΰπϋνΰ (cannot, mustnot, isnot, arenot, wasnot, werenot, shalnot β� ρ.) β� ελ�ϊ� δ� ξνλΰπϋν γϋρΰλδϋλμϋψ τξπμΰλΰπϋνΰ (can`t, couldn`t, mustn`t, isn`t, aren`t, wasn`t, weren`t, shan`t, shouldn`t, wouldn`t) ς�ρΰδφτ εδθλθπ. Ασ ωΰλλΰπδΰρΰ αθη ςΰμ τελθ τξπμΰλΰπϋ �ββ�λ, γϋρΰ τξπμΰ β� βΰπθΰνςλΰπϋ θρ� θκθνϊθ ωΰλδΰ βεπθπθκ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�πθν ώνφνδ� ύ�λ�ν ΰπςθκλ (a, an β� the) β� “to” μ�ρδ�π �δΰςϋνδΰν τ�πγλθ ξλΰπΰγ ω�π ωΰνρϋ αθπ δειθμθν ώνφνδ� ιΰυσδ δΰυθλθνδ� ύ�λ�ν ρώη ώνλ�πθ (of, in, by, for, to), κώμ�κχθ τελλ�π (shall – should, will – would; can – could, may – might, must – have/had to), αΰόλΰιϋϊϋ ρώηλ�π (and, or, if), �δΰςλΰπ (whether, to, no, none, neither) β� ρ. ρϋπΰλΰνμΰ ηΰμΰνϋ ν�η�π� ΰλϋνϋπλΰπ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα μ�ρ�λλ�πθν ρθνξνθμ βΰπθΰνςλΰπϋ θκθ οΰπΰλελ υ�ςλ�// αθπ-αθπθνδ�ν ΰιπϋλϋπ. (All is not gold that glitters//All that glisters (glitters) is not gold; Business before pleasure//Business first, pleasure afterwords β� ρ. )

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�πθν λφό�ςδ� ωΰνρϋ ρθρςεμ �ρΰρϋνδΰ βεπθλμ�ρθ ΰδθ, θηΰωλϋ β� ιΰ ςεπμθνΰλξζθ λφό�ςλ�πθν ς�πςθαθ οπθνρθολ�πθνδ�ν ςΰμΰμθλ� τ�πγλθ β� αθπ γ�δ�π δ� μφπ�κκ�α μ�ρ�λ�δθπ. Αελ� κθ, ΰδθ φμσμθψλ�κ ρώηλ�π λφό�ςθ, ςεπμθνΰλξζθ, θηΰωλϋ, θκθς�π�τλθ, φχς�π�τλθ β� ρ. λφό�ςλ�πδ� ω�π αθπ νθςγ βΰωθδθ �ρΰρ�ν ΰιπϋ-ΰιπϋ ρώηλ�πδ�ν β� ιΰυσδ δΰ ρώη αθπλ�ψμ�λ�πθνδ�ν θαΰπ�ς ξλδσόσνδΰν β� ελ�ϊ� δ� ω�μθν ρώη β� ιΰ ρώη-ςεπμθν βΰωθδλ�πθ ω�π ψειδ�ν ώνϊ� ν� ϊφμλ�νθν μ�νΰ γπσοσδσπ, ν� ςΰμ ϊφμλ�δθπ, ν� δ� κθ, ω�π ωΰνρϋ αθπ ϊφμλ� ςθοθδθπ, ι�νθ, ξνλΰπ ρΰδ�ϊ� ξλΰπΰγ αθπ β� ιΰ θκθ ρώηδ�ν θαΰπ�ς ρώη αθπλ�ψμ�λ�πθδθπ κθ, ξνλΰπ λφό�ςθν δΰυθλθνδ� �λθταΰ ρθρςεμθνδ� χξυ ΰρΰνλϋγλΰ γπσολΰψδϋπϋλϋπ β� ασ δΰ λφό�ςδ�ν θρςθτΰδ�νθ υειλθ ΰρΰνλΰψδϋπϋπ. Ξνσ δΰ δει�κ κθ, ασ ϊφπ ρθρςεμλ�ψδθπμ�ι� �νύ�λ ςώπ�δ�αθλ�ν ώηύ� αθπ μΰνε� ιΰπΰνμϋπ. Λΰο ιΰπΰνρΰ δΰ αελ� ξ ηΰμΰν ασ νθςγ βΰωθδλ�πθνθν ρθρςεμλ�ψδθπθλμ�ρθ ηΰμΰνϋ �ββ�λ ω�μθν ΰπδϋϊϋλ ύ�λ�ϊ�κ ρώηλ�πθν θλκθν ωεϊΰλΰπϋ, ρξνπΰρΰ θκθνϊθ β� φχφνϊφ ωεϊΰλΰπϋ ν�η�π� ΰλϋνμΰγλΰ ρθρςεμλ�ψδθπθλθπ. Μ�ρ. dab -ςξυσνμΰγ; dabble –χϋπςλΰςμΰγ (οΰλχϋόϋ, ρσισ β� ρ.), dad, dada, daddy, daffodil, dagger ρώηλ�πθ ΰδθ ξπςΰ ω�ϊμλθ ς�πϊφμ� λφό�ςλ�πθνδ� μ�ωη ασ ΰπδϋϊϋλλϋγλΰ βεπθλθπ, ι�νθ ασ ρώηλ�πδ� θλκθν ωεϊΰλΰπ αελ� ρθρςεμλ�ψλθπθλθπ - dad, dada, daddy, daffodil, dagger β� ρ. έ�λθν ύώπ�κ ασ ΰπδϋϊϋλλϋγδΰν ώηύ� αθπ ρθρςεμ ς�γδθμ εςμ�κ ξλΰπδϋμϋ? Ψφαω�ρθη κθ, ασ γειπθ-μφμκφνδφπ β� ασπΰδΰ αθηθμ νφμσν� ύώρς�πδθιθμθη ρώηλ�πθν ΰπδϋϊϋλλϋγ οπθνρθοθ ιΰλνϋη ασνδΰν �β�λκθ ϊφμλ�λ�πδ�κθ κθμθ γσπσλμΰλϋδϋπ. ΐνϊΰγ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�πθν λφό�ςδ� βεπθλμ� οπθνρθοθ ωεχ δ� ΰδθ λφό�ςλ�πδ� ξλδσόσ κθμθ δειθλδθπ, χφνκθ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�π γσπσλσψϊΰ ν� γ�δ�π ρΰδ� ύώπφνρ�λ�π δ� ξνλΰπϋν ωΰμϋρϋ ιΰ ςΰμ, ιΰ δΰ ιΰπϋμχϋγ ϊφμλ� ςθολ�πθ ξλδσόσνδΰν ξνλΰπϋν ς�πκθαθν� υειλθ μθγδΰπδΰ νθςγ βΰωθδλ�πθ δΰυθλ ξλσπ β� ξνλΰπϋν ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�π λφό�ςθνδ� βεπθλμ�ρθ ω�μ λφό�ςχθλ�πθν, ω�μ δ� λφό�ςθν θρςθτΰδ�χθλ�πθνθν γΰπψϋρϋνδΰ ϊθδδθ οπξαλεμλ�π ιΰπΰδϋπ. Αθηθμ τθκπθμθηϊ� ΰςΰλΰπ ρώηλ�π λφό�ςθ ελ� γσπσλμΰλϋδϋπ κθ, ω�π αθπ θρςθτΰδ�χθ ξνδΰν ΰρΰνλϋγλΰ θρςθτΰδ� εςρθν β� γϋρΰ αθπ ηΰμΰν κ�ρθιθνδ� ΰυςΰπδϋόϋ δειθμθ ςΰοϋα θρςθτΰδ� εδ� αθλρθν.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�π λφό�ςθνδ� ω�π αθπ δειθμθν ωΰπΰδΰ ιεπλ�ψδθπθλμ�ρθ μ�ρ�λ�ρθνδ� μφς�υ�ρρθρ μφνΰρθα�ςθ ςΰμΰμθλ� μφυς�λθτδθπ. Αθπ ρϋπΰ μ�να�λ�πδ� 1 ξνλΰπ ΰιπϋ-ΰιπϋ μώβησ β� ιΰ ρΰω�λ�π φηπ� γπσολΰψδϋπϋλϋπ β� μώβησλΰπρΰ ω�ιΰςϋν μφυς�λθτ ρΰω�λ�πθνθ �ωΰς� εςδθιθνδ�ν ξνλΰπ ιφηλ�πλ�δθπ. Ω�μθν μώβησλΰπ ςεμΰςθκ μώβησλΰπδϋπ β� ξνλΰπ “Absolution”- αΰόϋψλΰμΰ, “Abstinence” – ώηφνφ ιΰυσδ ν�τρθνθ ρΰυλΰμΰ, “Advice” – μ�ρλ�ω�ς, “Ambition” – ψώωπ�ςο�π�ρςλθκ, “Anger” – κθν-κφδφπ�ς, “Arrogance” – ς�κ�ααφπλφλφκ, ς�πκθ-δφνιΰ, “Atheism” – ΰςεθημ, “Beauty” – ύώη�λλθκ, “Boldness” – ϊφπ�ςλθλθκ, “Capacity” – μ�πδλθκ, “Character” αΰϊΰπϋγ, “Children” σψΰγλΰπ, “Christianity” υΰχο�π�ρςλθκ, “Confession” - εςθπΰτ, “Counsel” – μ�ρλ�ω�ς, “Greed” – ΰϊύώηλφκ, “Death” - ώλφμ, “Debt” - αξπϊ, “Deseases” – υ�ρς�λθκλ�π, “Dress” – ύειθμ, “Economy” – θύςθρΰδθιιΰς, “Education” – ς�ωρθλ, “Ethics” – εςθκΰ, “Experience” – ς�ϊπφα�, “Faith” – θνΰμ, “Fame” – ψΰν-ψώωπ�ς, “Fear” – γξπυσ, “Flattery” – ιΰλςΰγλϋγ, “Friendship” – δξρςλσγ, “Gambling” – γσμΰπ ξινΰμΰγ, “Generosity” – �λθΰχϋγλϋγ, “Gossip” – γεια�ς, “Greediness” – ΰϊύώηλφκ, “Guilt” – ύφνΰω, “Home” – εβ, “Health” – ρΰόλΰμλϋγ, “Hope” – φμθδ, “Ignorance” – νΰδΰνλϋγ, “Knowledge” - ρΰβΰδ, “Law” – ωφγσγ, “Love” – ρεβύθ, μ�ω�αα�ς, “Morality” – μ�ν�βθιιΰς, “Need” εωςθιΰϊ, “Promises” – β�δ, “Wisdom” – μφδπθκλθκ, “Woman” – γΰδϋν β� ρ. ξνλΰπλΰ, α�λκ� δ� ιφηλ�πλ� ρΰω�νθ �ωΰς� εδθπλ�π. ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�παθ-μ�ρ�λλ�π λφό�ςθνδ�ν θρςθτΰδ� ηΰμΰνϋ θρςθτΰδ�χθ ξνΰ λΰηϋμ ξλΰν ρΰω�νθ μ�ωη ασ ςεμΰςθκΰ φηπ� ςΰοΰ αθλ�π, λΰκθν ελ� δειθμλ�π δ� βΰπδϋπ κθ, ξνλΰπ ω�π ωΰνρϋ ςεμΰςθκΰιΰ ΰθδ εςμ�κ υειλθ μφπ�κκ�α ύώπφνφπ.

Θνύθλθρ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν λφό�ςδ� βεπθλμ�ρθ οπθνρθοθ �ββ�λκθ ν�ψπλ�πδ�ν τ�πύλθ ξλΰπΰγ ασπΰδΰ ω�π αθπ ω�πτ� ΰθδ ξλΰν δειθμλ�π �λθταΰ-ωεϊΰ β� π�γ�μ ύώρς�πθϊθλ�πθ �ρΰρϋνδΰ ΰοΰπϋλϋπ. Δΰωΰ δξόπσρσ, ξνλΰπ ω�π αθπ ω�πτ� ΰθδ εδθλ�π�κ θλκ ρώηφν θλκ ωεϊΰρϋ ν�η�π� ΰλϋνΰπΰγ γπσολΰψδϋπϋλϋπ. έ�λθν “A” ω�πτθ θλ� αΰψλΰνΰν αθπ νεχ� μθρΰλΰ δθγγ�ς ιεςθπ�κ: “Absence makes the heart grow fonder”- «Θνςθηΰπ μ�ω�αα�ς ΰπςϋπΰπ»; “The absent are always wrong”- «έσνΰω ω�μθψ� ώλ�νδ� ξλΰπ»; ”Abuse doesn`t stick”- «Ρώιφψ ωεχ κθμθν ρθτ�ςθνδ� ιΰοϋψϋα γΰλμΰη»; “Accidents will happen in the best regulated families”- «Α�η�ν �ν ιΰυψϋ ΰθλ�λ�πδ� δ� ρώη-ρώωα�ς ξλσπ»; “Actions speak louder than words”- «Θνρΰνϋν �μ�λθ ξνσν θψθνδ�ν δΰωΰ γθιμ�ςλθ ξλσπ; “Add fuel to the fire”- «Ιΰνΰν ξϊΰόΰ ιΰό ςώκμ�κ» β� ρ. μθρΰλλΰπϋν �ββ�λθνδ� ύ�λ�ν “absence”, “absent”, “abuse”, “accidents”, “actions” β� “add” ρώηλ�πθνθν αθπθνϊθ ωεϊΰλΰπϋ �ρΰρϋνδΰ ρθρςεμλ�ψδθπθλθπ. “B” ω�πτθ θλ� αΰψλΰνΰν δειθμλ�πθ ν�η�πδ�ν κεχθπ�κ: “Bacchus has drowned more men than Neptune”- «Ψ�πΰαδΰν δΰωΰ χξυ ΰδΰμ ώλφπ, ν�θνκθ δ�νθηδ� αξόσλμΰγδΰν»; “Back again, like a bad penny”- «Φηφγΰπΰ γϋη κθμθ ύεπθ γΰιϋςμΰγ»; “Bad news has wings”-«Γΰπΰ υ�α�π γΰνΰδλϋ ξλΰπ»; “Barking dogs seldom bite”- «Ωφπ�ν θς δθψλ�μ�η»; “Be slow to promise and quick to perform”- «Β�`δ βεπ�νδ� λ�νύ ξλ, θϊπΰ εδ�νδ�ρ� ς�λ�ρ». Ασ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθνθν θλκθν ρώηλ�πθνδ�κθ θλκθν ωεϊΰλΰπϋ ν�η�π� ΰλΰπΰγ ασ ΰπδϋϊϋλλϋγλΰ ρθρςεμλ�ψδθπμ�κ μφμκφνδφπ – Bacchus…, Back…, Bad…, Barking…, Be… β� ρ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ρϋπΰλΰνμΰρϋ ηΰμΰνϋ δειθμθν ώνφνδ� ύ�λ�ν “to” μ�ρδ�π �δΰςϋ ν�η�π� ΰλϋνμϋπ, ρϋπΰλΰνμΰ ιΰλνϋη “to” μ�ρδ�π �λΰμ�ςθνδ�ν ρξνπΰ ύ�λ�ν τε`λθν ωερΰαϋνΰ ΰοΰπϋλϋπ. Μ�ρ: “To go for wool and come home shorn”- «έεςμθψδθ γΰν ΰλμΰόΰ, ώη γΰνϋνϋ δΰ ξπΰδΰ γξισα ύ�λδθ»; “To go through fire and water”- «Ιΰόϋψδΰν χϋυϋα, ιΰόμσπΰ δφψμ�κ». Μθρΰλλΰπδΰν ύώπφνδφιφ κθμθ ασ δειθμλ�πδ� αθπθνϊθ ιεπδ� “to go for…; θκθνϊθ ιεπδ�ρ� to go through …” κξνρςπσκρθιΰρϋ θψλ�νμθψδθπ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν αώιφκ αθπ γθρμθ “there is” β� “there are”, “there was” β� “there were” θτΰδ�λ�πθ “do”, “does” β� “did” τελλ�πθ, ξνλΰπϋν “do not”, “does not” β� ιΰυσδ “did not” θνκΰπ τελλ�πθ, “first” ρϋπΰ ρΰιϋ, ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ (I, he, she, it, we, you, they), “too”η�πτλθιθ, “once” η�πτθ, “who”, “what”, “which”, “when”, “whom” ρσΰλ ρώηλ�πθ θλ�, αώιφκ αθπ γθρμθρ� “it is” κξνρςπσκρθιΰρϋνϋν κώμ�ιθλ� δφη�λθπ β� ξνλΰπϋν ΰπδϋϊϋλλϋόϋ δΰ ωεχ ψφαω�ρθη κθ, ισυΰπϋδΰ γειδ ξλσνΰν φμσμθ γΰιδΰλΰπΰ ςΰαε ξλσπ. Αφςφν ασ δειθλ�νλ�π ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν λφό�ςδ� νεϊ� ιεπλ�ψδθπθλμ�ρθ μ�ρ�λ�ρθνδ�ν α�ωρ εδθπ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πϊφμ�ρθ μ�ρ�λ�ρθν� ύ�λθνϊ� θρ� δεμ�κ ξλΰπ κθ, ώνϊ� ω�π αθπ δειθμθν ΰη�παΰιϊΰνϊΰ δφηύφν ΰνΰλξγσ βεπθλθπ, ΰνΰλξγσ ιξυδσπρΰ ξνσν ω�πτθ ς�πϊφμ�ρθ βεπθλθπ. ίύ�π ω�π ωΰνρϋ αθπ δειθμθν ς�πϊφμ�ρθνδ� σιόσνλσγ ΰηδϋπρΰ ξνδΰ ξνσ μφγ. ες. ψ�κλθνδ� βεπθα, ξνσ ξυσϊσνσν μσωΰκθμ�ρθν� ασπΰυϋπϋγ. Αθπ χξυ ωΰλλΰπδΰ θρ� δειθμθν αθπ νεχ� βΰπθΰνςδΰ ς�πϊφμ�ρθ βεπθλθπ. Ασ δΰ ξνδΰν θπ�λθ ύ�λθπ κθ, ω�π αθπ ΰςΰλΰπ ρώηφ μ�νρσα ξλδσόσ υΰλγϋν δθλθνδ� θψλ�ν�π�κ , θνκθψΰτ εδθα δ�ιθψθπ β� ϊθλΰλΰνϋα ς�κμθλλ�ψθπ β� ξνλΰπϋν ιενθ-ιενθ βΰπθΰνςλΰπϋ μειδΰνΰ ύ�λθπ.

ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πςθαθ β� δεκρθκξγπΰτθκ μ�να�λ�πδ� βεπθλμ�ρθ αΰπ�δ� δθλχθλθκ �ρ�πλ�πθνδ� αθπ-αθπθνδ�ν τ�πγλθ ιΰνΰψμΰλΰπ βΰπδϋ. Δΰωΰ δξόπσρσ, ω�π αθπ δειθμθν λεκρθκξγπΰτθκ μ�να�δ� ςσςΰϊΰόϋ ιεπ ω�μθν δειθμθν ς�πκθαθνδ� ξλΰν �ρΰρ μ�νΰ ιφκφ δΰψϋιΰν ρώηλ�πδ�ν δΰωΰ χξυ ΰρϋλϋδϋπ. Αελ� κθ, αφςφν ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πκθαθνδ�κθ �ρΰρ μ�νΰ ιφκφ δΰψϋιΰν ρώη β� ιΰ ρώηλ�π ασ δειθμλ�πθν �ββ�λθνδ�, δΰυθλθνδ� β� α�η�ν δ� ξνλΰπϋν ρξνσνδΰ δσπΰ αθλθπ. Δεμ�λθ, ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πκθαθνδ� δΰιΰνΰν �ρΰρ μ�νΰ ιφκφ δΰψϋιΰν ρώηλ�πθν ρΰαθς ιεπθ ιξυδσπ. Ασπΰ �λΰβ� εςρ�κ κθ, ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πκθα ωθρρ�ρθ ξλΰν �ρΰρ μ�νΰ ιφκφ δΰψϋιΰν ρώηλ�π αθπ γΰιδΰ ξλΰπΰγ λεκρθκ β� ιΰ γπΰμμΰςθκ �λΰγ�λ�πθν ς�λ�αθ αΰυϋμϋνδΰν μφ�ιι�ν β� ιΰ γειπθ-μφ�ιι�ν ΰπςθκλλΰπΰ, “to” μ�ρδ�π �δΰςϋ β� ιΰ αθπ ρϋπΰ ρώη ώνλ�πθ, “no” β� ιΰ “not” θνκΰπ �δΰςλΰπϋνδΰν αθπθνθν μφψΰιθ�ςθ θλ� θψλ�ν� αθλθπ, ασ ωΰλδΰ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν λεκρθκξγπΰτθκ ςξολσλΰπδΰ βεπθλμ�ρθ μ�ρ�λ�ρθ δΰωΰ δΰ μφπ�κκ�αλ�ψθπ. Ασ δειθλ�νλ�π� αθπ γ�δ�π δ� δθγγ�ςλ� ιΰνΰψρΰγ μ�λσμ ξλσπ κθ, ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πκθαθνδ�κθ θρθμ θψλ�νμθψ κξνκπες α�η�ν μφ�ιι�ν ΰπςθκλλΰ, α�η�ν, γειπθ-μφ�ιι�ν ΰπςθκλλΰ, α�η�ν δ� ΰπςθκλρϋη θψλ�νδθκλ�πθνθν ψΰωθδθ ξλμΰγ μφμκφνδφπ. ΐςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ώνφνδ� ύ�λ�ν τελλ�π α�η�ν “to” μ�ρδ�π �δΰςϋνϋν θψςθπΰκϋ θλ�, α�η�ν δ� ξνσν θψςθπΰκϋ ξλμΰδΰν θψλ�ν� αθλθπλ�π. Δειθλ�νλ�πλ� ιΰνΰψϋ ιεν� δ� ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πκθαθνδ� θψλ�ν�ν αθπ ρϋπΰ ρώη ώνλ�πθ (to, for, out β� ρ.), ιΰυσδ δΰ τελλ�πθν θνκΰπ τξπμΰρϋνϋ θτΰδ� εδ�ν “no” β� ιΰ “not” �δΰςλΰπϋνϋν θψλ�νμ�ρθ α�η�ν μ�ϊασπθ, α�η�ν δ� τΰκσλςΰςθβ υΰπΰκςεπ δΰψϋιϋπλΰπ. Ασ νθςγ ελεμενςλ�πθνθν ασ β� ιΰ δθύ�π μ�γΰμδΰ θψλ�νμ�ρθ β� ιΰυσδ δΰ θψλ�νμ�μ�ρθ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� η�πα-μ�ρ�λλ�πθν ς�πςθαθ οπθνρθολ�πθν� υ�λ�λ ύ�ςθπμθπμθ?! ίύ�π ύ�ςθπθπλ�πρ� ξνδΰ ξνλΰπϋ ιΰ λ�όβ εςμ�κ, ιΰυσδ δΰ ξνλΰπϋν θρςθτΰδ�ρθνθ ρΰαθςλ�ψδθπμ�κ ξλμΰηδϋμϋ?! Ασπΰδΰ ϊΰβΰα ψφαω�ρθη κθ, θνκΰπδΰ ξλΰϊΰγδϋ, ξνΰ ύώπ� κθ, ασ δειθμλ�πθ μφυς�λθτ μφ�λλθτλ�π ς�πςθα εςδθιθνδ�ν ξνλΰπΰ ιΰνΰψμΰ δΰ μφυς�λθτδθπ δθύ�π ς�π�τδ�νρ� ξνλΰπϋν ω�π αθπθ μφρς�γθλ νθςγ βΰωθδθδθπ β� ξνλΰπϋ δΰ ασ δειθμλ�πθν ς�πκθαθνδ�ν χϋυΰπμΰγ κθμθνρ� θπΰδ�ρθ θλ� δειθλ, �κρθν� νθςγθν φμσμθ ς�λ�αλ�πθ αΰυϋμϋνδΰν θπ�λθ ύ�λ� αθλθπ. Ασπΰδΰ δειθλ�νλ�π β� δειθλμ�ι�ν τθκθπλ�π ξνσ ρσασς εδθπ κθ, θνύθλθρ β� ελ�ϊ� δ� δθύ�π υΰλγλΰπϋν αξλ-αξλ θψλ�ςδθκλ�πθ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθνθν λφό�ςλ�πδ� βεπθλμ�ρθ αΰπ�δ� μφς�υ�ρρθρλ�πθν βΰωθδ τθκπθ ιξυδσπ β� ξνλΰπϋν ελμθ θηΰωϋ ω�λ� δ� ώη δφηύφν ω�λλθνθ ύώηλ�ιθπ.

ίδ�αθιιΰς:

1. ΐ.Β.Κσνθν «Τπΰηεξλξγθ� ρξβπεμεννξγξ ΐνγλθιρκξγξ �ηϋκΰ». Μξρκβΰ-1972.

2. Λξγΰν Ο.Ρμθς, Τπΰηεξλξγθ� ΰνγλθιρκξγξ �ηϋκΰ, Μ., Σχοεδγθη, 1959.

3. ΐ.Β.Κσνθν, ΐνγλξ-πσρρκθι τπΰηεξλξγθχερκθι ρλξβΰπϊ, Μ., θηδ-βξ «Ρξβεςρκΰ� ένφθκλξοεδθ�». 1967.

4. Ν.Ν.ΐμξρξβΰ, Ξρνξβϋ ΰνγλθιρκξι τπΰηεξλξγθθ, Λ., θηδ-βξ Λενθνγ-πΰδρκξγξ σνθβεπρθςεςΰ, 1963.

5. Θ.Ρ.Γβΰπδζΰλΰδηε, �.Γ.Κξχθνΰψβθλθ, ΐ.Λ.Γθλαεπςρξν «500 ΰνγλθιρκθυ οξρλξβθφ θ οξγξβξπξκ». Μξρκβΰ-1959.

6. �.ΐαΰργσλθιεβ «Θνύθλθρ ΰςΰλΰπ ρώηλ�πθ β� ξνλΰπϋν ΰη�παΰιϊΰνϊΰ, πσρϊΰ γΰπψϋ-λϋγλΰπϋ». Αΰκϋ-1981.

7. ΐνγλθιρκθι �ηϋκ β οξρλξβθφΰυ θ οξγξβξπκΰυ Γ.ΐ. Ρςετΰνξβθχ, Λ.Θ.Ψβϋδκΰ�, Λ.Θ.Μσρςΰεβΰ, Ξ.Ε.�επεψενκξ, Μ., 1980.

ΠΕΗήΜΕ

Β δΰννξι ρςΰςόε πΰρρμΰςπθβΰώςρ� ξρνξβνϋε οπθνφθοϋ ρξρςΰβλενθ� ΰνγλθιρκθυ οξρλξβθφ θ οξγξβξπξκ θ οξδΰχΰ θυ β λεκρθκξγπΰτθχερκθυ θρςξχνθκΰυ, ΰ ςΰκζε οξδχεπκθβΰώςρ� ρΰμϋε οπξγπερρθβνϋε μεςξδϋ οξ οξβξδσ δΰννξγξ βξοπξρΰ.

SUMMARY

This article is dealing with the English proverbs and sayings and their usage in proverbial dictionaries, and being touched the traditional approaches met in a vast amount of lexicographic literature.

Mφxt�lθf dθl tθpθn� m�nsub olmalarϋna baxmayaraq, Az�rbaycan v� talϋψ dθll�rθnθn dθl materθallarϋnϋn araψdϋrϋlmasϋ bu dθll�rd�kθ fell�rθn bθr χox c�h�td�n yaxϋnlϋόϋnϋ gώst�rθr.T�bθθ kθ, θltθsaqθlθk v� flektθvθk bu dθll�rd�kθ fell�rθn f�rqθnθ d� θnkar etmθr.Bθldθyθmθz kθmθ, t�sθrlθlθk v� t�sθrsθzlθk leksθk-qrammatθk kateqorθyadϋr. Bu kateqorθya fell�rd� subyektθn gώrdφyφ θψ, h�r�k�t bθlavasθt� obyekt φz�rθnd� θcra edθlθr, obyekt φz�rθn� keχθr Bunun �ksθn� olaraq, t�sθrsθz fell�rd� subyektθn gώrdφyφ θψ, h�r�k�t bθlavasθt� obyekt φz�rθn� keχmθr.Az�rbaycan dθlθnd� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�rθn f�rql�ndθrθlm�sθ �n χox onlarϋn ώzφnd�n �vv�l g�l�n sώzφn θsmθn t�sθrlθk halϋnda olmasϋnϋ t�l�b edθb-etm�m�sθ θl� baόlϋdϋr. Eynθ zamanda felθn t�sθrlθ v� t�sθrsθz olmasϋ onun semantθkasϋndan da asϋlϋdϋr. Az�rbaycan dθlθnd� t�sθrlθ fell�r kθmθ?, n�yθ? n�? suallarϋna, t�sθrsθz fell�r θs� θsmθn qalan hallarϋnϋn suallarϋna cavab olur. Bu ώzφnφ talϋψ dθlθnd� d� gώst�rθr.Bel� kθ, talϋψ dθlθnd� t�sθrlθ fell�r t�sθr� m�ruz qalan �ψyanϋn m�hz χθχ? (χθχθ? kθ?) –(n�? n�yθ? kθmθ?) suallarϋna cavab verm�sθnθ, t�sθrsθz fell�r θs� dθg�r hallarϋn sullarϋna cavab verm�sθnθ t�l�b edθr. M�s�l�n, nϋvϋψte(χθχ?) (yazmaq), mande (konχo?) (qalmaq) v�.s.

Bθldθyθmθz kθmθ, t�sθr kateqorθyasϋ leksθk –qrammatθk v� eynθ zamanda tarθxθ kateqorθyadϋr.ί.R�c�blθ tφrk q�bθl�l�rθnθn dθlθnd� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�rθn h�l� Orxon-Yenθsey dώvrφnd� olduόunu qeyd etmθψdθr. 5.s. 259. T�sθrlθ v� t�sθrsθzlθk felθn semantθkasϋ θl� baόlϋ m�s�l�dθr. Baψqa sώzl�, fel ώz-ώzlφyφnd� mφtl�q m�nada t�sθrlθ olduόuna gώr� o, t�sθrlθ fel, bel� deyθls�, t�sθrsθz fel adlanϋr.H.Mθrz�yev yazϋr:Felθn t�sθrlθ olub olmamasϋnda onun leksθk –semantθk m�nasϋ v� bunun θnkθψafϋ, etθmolojθ c�h�td�n d�yθψθklθy� uόrayϋb –uόramamasϋ,omonθm v� coxm�nalϋ olub- olmamasϋ, frazeolojθ bθrl�ψm�d� hansϋ m�nanϋ k�sb etm�sθ, hansϋ sθntaktθk quruluψda, hansϋ φslubθ m�qamda θψl�nm�sθ, m�ntθqθ v� qrammatθk subyektθn aktθv v� passθvlθyθ v� saθr bu kθmθ m�s�l�l�r rol oynayϋr. 2.s.167.

Az�rbaycan dθlθnd� olduόu kθmθ, talϋψ dθlθnd� d� fell�r θkθ qθsm� ayrϋlϋr:t�sθrlθ fell�r, t�sθrsθz fell�r. H�r θkθ dθld� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�r quruluψuna gώr� φχ yer� ayrϋlϋr: 1.sad� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�r, 2.dφz�ltm� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�r 3. mφr�kk�b t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�r.

Sad� t�sθrlθ fell�r semantθkasϋnda mφtl�q t�sθrlθlθk olan fell�rdθr.Sad� t�sθrsθz fell�r d� semantθk c�h�td�n t�sθrsθz olan fell�rdθr. M�s�l�n, sad� t�sθrlθ fell�r: gώrm�k, sevm�k, yazmaq, sad� t�sθrsθz fell�r: baxmaq, qaχmaq v� s .Bu qayda ώzφnφ eynθl� talθψ dθlθnd� d� gώst�rθr. Bel� kθ, talϋψ dθlθnd�kθ fel �saslarϋ da t�sθrlθ v� t�sθrsθz olaraq θkθ yer� ayrϋlϋr: t�sθrlθ fel �saslarϋ –vθnde (gώrm�k), nϋvϋψde (yazmaq), se (almaq), t�sθrsθz fel �saslarϋ: nϋψte (oturmaq), n�ve (g�zm�k) v� s.

T�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�rθn quruluψca θkθncθ nώvφ dφz�ltm� fell�rdθr. Bu da fel kώkφ v� ya �saslarϋna mφxt�lθf ψ�kθlcθl�rθn artϋrϋlmasϋ θl� �m�l� g�lθr.H�r θkθ dθld� dφz�ltm� yolla yaranan t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�r h�m fell�rd�n, h�m d� adlardan dφz�lθr. Az�rbaycan dθlθnd� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�rθn dφz�ltm� yolla yaranmasϋ coxlu ψ�kθlcθl�rθ �hat� edθr. Bu da θltθsaqθlθkd�n θr�lθ g�lθr. Az�rbaycan dθlθnd� adlardan v� fell�rd�n, habel�, t�qlθdθ sώzl�rd�n –la,-lan,-al, -l, -ϋψ,-ϋn, -ϋlda v� s. ψ�kθlcθl�r vasθt�sθl� t�sθrsθz fell�r yaranϋr. M�s�l�n, arϋqlamaq, aόϋllanmaq, qaralmaq, gώrφψm�k, deyθnm�k v�.s Dθg�r bθr qrup ψ�kθlcθ vasθt�sθl� θs� dφz�ltm� yolla adlardan v� fell�rd�n t�sθrlθ fell�r yaranϋr. Bel� ψ�kθlcθl�r� mθsal olaraq –dϋr,-t, -ar,-lat,-ala.-�cl�.-xala v� s. ψ�kθlcθl�rθ gώst�rm�k olar. M�s�l�n, qoparmaq, damcϋlatmaq, ovxalamaq, dώy�cl�m�k v� s.Talϋψ dθlθnd� θs� quruluψuna gώr� dφz�ltm� t�sθrlθ fel hesab olunan fell�r �sas�n θkθ φsulla yaranθr : 1.ψ�kθlcθl�r vasθt�sθl�, 2.suppletθv kώkl�r vasθt�sθl�.

Talϋψ dθlθnd� t�sθrlθ fel dφz�ld�n ψ�kθlcθl�r bunlardϋr: 1.-ovn ψ�kθlχθsθ. Bu ψ�kθlcθ sad� fel �saslarϋna �lav� olunur.Bu zaman fel �sasϋ θl� m�sd�r ψ�kθlcθsθ olan –e –nθn arasϋna – ovn artϋrϋlϋr v� -e m�sd�r ψ�kθlcθsθ –θe θl� �v�z olunur. M�s�l�n, tarse-tarsovnθe, hande –handovnθe v� s. Bu ψ�kθlcθ t�sθrlθ sad� fel �saslarϋna artϋrϋldϋόϋ kθmθ,t�sθrsθz fel �saslarϋna da artϋrϋlϋr.Bθrθncθ halda t�sθrlθ feld�n yenθd�n t�sθrlθ fel alϋnϋrsa,θkθncθ halda t�sθrsθz fel t�sθrlθ fel� cevrθlθr. M�s�l�n, �ψte -�ψtovnθe.

2.-n ψ�kθlχθsθ. Bu ψ�kθlcθ fel �saslarϋna artϋrϋldϋόϋ zaman feld�kθ saθtl�rθn d�yθψm�sθn� s�b�b olur. Bel� kθ,fel kώkφnd�kθ saθt bφtφn hallarda –o saθtθn� χevrθlθr. Bu ψ�kθlcθ t�sθrsθz fell�r� artϋrϋlϋr,m�s�l�n, r�xe –roxne,p�re –porne v� s .B�zθ fel �saslarϋnda θs� saθtl�r d�yθψmθr,olduόu kθmθ qalϋr,m�s�l�n,dϋrθe –dϋrnθe, d�qθjθe- d�qθjnθe,ψϋkϋrθe- ψϋkϋrnθe v� s.

3.-on ψ�kθlχθsθ. Bu ψ�kθlχθ fel �sasϋna artϋrϋldϋόϋ zaman fel �sasϋndakϋ saθt s�sθn d�yθψm�sθn� s�b�b olur. Quruluψ bel� olur:�vv�l fel �sasϋ, sonra –on ψ�kθlχθsθ, daha sonra m�sd�r ψ�kθlχθsθ. M�s�l�n.qϋle –qolvonθe. qarde –qordonθe. Onu da dey�k kθ, dθg�r θkθ ψ�kθlχθy� nθsb�t�n bu ψ�kθlχθ qeyrθ- m�hsuldardϋr.Bu ψ�kθlχθ d� t�sθrsθz fell�rd�n t�sθrlθ fel yaradϋr.

4.-t ψ�kθlχθsθ. Bu ψ�kθlχθ t�sθrsθz fel �saslarϋna artϋrϋlaraq t�sθrlθ fel yaradϋr.M�s�l�n,okφψθe –okφψte,arψθe- arϋψte, pepθψθe –pepϋψte v� s.

Θst�r Az�rbaycan, θst�rs� d� talϋψ dθlθnd� -t morfemθ dφz�ltm� t�sθrlθ fel yaratmaqda f�al θψtθrak edθr. Qeyd etm�k lazmdϋr kθ, bu ψ�kθlχθ Az�rbaycan dθlθnd� θkθ qrammatθk kateqorθyanϋn formalaψmasϋna xθdm�t edθr.Bunlar t�sθr v� nώv kateqorθyasϋdϋr. ίg�r –t morfemθ sonu saθtl� bθt�n t�sθrlθ fell�rl� θψl�nθrs�,θcbar nώv, sonu saθtl� bθt�n t�sθrsθz fell�r� artϋrϋlϋrsa, t�sθrlθ fel yaradϋr.Baψqa sώzl�,�g�r θψθn θcrasϋ φcφn t�sθrlθ fel t�l�b olunursa,bu zaman t�sθrsθz feld�n t�sθrlθ fel dφz�ld�ndθr, m�s;χφrφ-χφrφt. ίg�r –t morfemθ θψθn θcrasϋ φcφn baψqa bθr θψ gώr�n t�l�b edθrs�, bu zaman θcbar nώv olur,m�s,yandϋr-yandϋrt v� s.

Talϋψ dθlθnd� dφz�ltm� t�sθrlθ fell�r� θkθncθ bθr ψ�kθlχθ artϋrmaqla yenθd�n t�sθrlθ fel yaratmaq mφmkφn deyθl. Az�rbaycan dθlθnd� θs� bθldθyθmθz kθmθ,bθr t�sθrlθ fel kώkφ θkθ- φc t�sθrlθ fel yaradan ψ�kθlχθ q�bul ed� bθl�r. M�s�l�n, yazmaq-yazdϋrmaq-yazdϋrtmaq v� s

Az�rbaycan dθlθnd� dφz�ltm� t�sθrsθz fell�r fel v� ya adlara mφvafθq ψ�kθlχθl�rθn artϋrϋlmasϋ θl� dφz�lθrs�,talϋψ dθlθnd� konkret olaraq t�sθrsθz fel dφz�ld�n ψ�kθlχθ yoxdur.Talϋψ dθlθnd� Az�rbaycan dθlθnd�n f�rqlθ olaraq,adlardan dφz�l�n fell�r cox azdϋr. Bu fell�r d� �sas�n t�sθrsθz olur. M�s�l�n, p�r –p�re (qanad-qanadlanmaq), tϋl�-tϋle (damcϋ-damcϋlamaq),tϋrψ-tϋrψθe(turψ- turψumaq),lox –l�xe (lax –laxlamaq).

Az�rbaycan v� talϋψ dθlθ fell�rθnd� t�sθr kateqorθyasϋnϋn mφqayθs�lθ araψdϋrmasϋ o faktϋ da ortaya qoydu kθ, Az�rbaycan dθlθnd� t�sθrlθ feld�n t�sθrsθz ,t�sθrsθz feld�n θs� t�sθrlθ fel dφz�l� bθldθyθ halda, talϋψ dθlθnd� yalnϋz t�sθrsθz fell�rd�n t�sθrlθ fel yaranϋr. T�sθrlθ feld�n θs� t�sθrsθz fel dφz�l� bθlmθr.

2.Talϋψ dθlθnd� t�sθrlθ fell�rθn θkθncθ qrupu suppletθv kώkl�r vasθt�sθl� dφz�lθr. M�s�l�n, d�nϋψde-daψande, beψe-bekarde, evoe-evarde v� s.Gώrφndφyφ kθmθ, bu tθp fell�rd� fel kώkφ daxθld�n d�yθψm�y� m�ruz qalϋr.Bu da flektθvlθkl� θzah olunur. Az�rbaycan dθlθnd�n f�rqlθ olaraq,talϋψ dθlθnd� bθr neχ� θstθsnalar vardϋr. Bel� kθ,eynθ leksθk m�nalϋ felθn t�sθrlθ v� t�sθrsθz formalarϋ eynθ feld�n ψ�kθlχθ vasθt�sθl� deyθl, ayrϋ-ayrϋ fell�rl� θfad� olunur. M�s�l�n, marde (ώlm�k)-kϋψte (ώldφrm�k). Dθg�r bθr θstθsna –sute- felθ θl� baόlϋdϋr.Bel� kθ,bu fel bu fonetθk t�rkθbd� kontekstd�n asϋlϋ olaraq h�m yanmaq, h�m d� yandϋrmaq m�nalarϋnϋ θfad� edθr. M�s�l�n,Ezϋm sute -Odun yandϋ. Ezϋmonoψon sute –Odunlarϋ yandϋrdϋlar.

Talϋψ dθlθnd� az da olsa, el� fell�r var kθ, onlar sad� fel �saslarϋ θl� θfad� olunsa da, Az�rbaycan dθlθn� t�rcφm�d� dφz�ltm� t�sθrsθz fel kθmθ semantθk yφk� malθkdθr. M�s�l�n, sθe-qϋrϋlmaq, χθe-gώrφnm�k.Bu fell�r sad� t�sθrlθ fel kθmθ baψqa fonetθk t�rkθbl� θfad� olunur. M�s�l�n, sϋndϋnθe-qϋrmaq, vθnde-gώrm�k v� s.

Bφtφn bu deyθl�nl�rd�n bel� n�tθc�y� g�lm�k olur kθ,talϋψ dθlθnd� t�sθrlθlθk leksθk-morfolojθ yolla yaranϋrsa,t�sθrsθzlθk �sas�n leksθk yolla θfad� olunur.

Talϋψ dθlθnd� dφz�ltm� t�sθrlθ fell�rθn bθr qθsmθnθ prefθksl�rl� yaranan fell�r t�ψkθl edθr. Prefθksl�rl� dφz�l�n t�sθrsθz fell�r� d� -ovn,-on, -n,-t artϋrϋlan zaman h�mθn fell�r sad� fell�rd�kθ kθmθ t�sθrlθ fell�r� χevrθlθr.M�s�l�n,en�me-enomnθe, olϋve- olϋvnθe, d�xϋsθe-d�xϋsnθe, okϋrθe-okϋrnθe. Onu da qeyd ed�k kθ,-ovn,-on, -n v� -t ψ�kθlχθl�rθnθn hamϋsϋ eynθ m�nanϋ –Az�rbaycan dθlθnd� -dϋr v� -t ψ�kθlχθsθnθn bθldθrdθyθ qrammatθk m�nanϋ bθldθrθr.Bu zaman h�mθn ψ�kθlχθl�rθ q�bul etmθψ fel ώzφnd�n �vv�l mφst�qθm obyekt t�l�b edθr.

T�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�rθn quruluψca φχφncφ nώvφ mφrϋkk�b t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�rdθr. ίvv�lc� onu qeyd ed�k kθ, Az�rbaycan dθlcθlθyθnd� mφr�kk�b fel m�s�l�sθ mφbahθs�lθ olduόundan dθlχθl�r bu m�s�l�y� -mφr�kk�b fel anlayϋψϋna, onun quruluψ v� nώvl�rθn� mφxt�lθf c�h�td�n yanaψdϋqlarϋ φχφn bu bar�d� fθkθrl�rθ d� mφxt�lθfdθr. T�sθr kateqorθyasϋndan b�hs ed�rk�n bu m�s�l� θl� m�ψόul olan alθml�r mφr�kk�b fell�rd� t�sθr kateqorθyasϋndan b�hs etm�mθψ, yalnϋz sad� v� dφz�ltm� fell�rd� t�sθrlθk v� t�sθrsθzlθkd�n danϋψmϋψlar.Yalnϋz H�s�n Mθrz�yev ,,Az�rbaycan dθlθnd� fel ,,v� Buludxan X�lθlov ,,Mφasθr Az�rbaycan dθlθnθn morfologθyasϋ ,, kθtablarϋnda mφr�kk�b fell�rd� t�sθr kateqorθyasϋndan b�hs etmθψl�r. Az�rbaycan dθlθnd� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�rθ t�dqθq ed�n H.Mθrz�yev mφr�kk�b fell�rd� t�sθr kateqorθyasϋnϋ araψdϋraraq bel� q�na�t� g�lθr kθ, Az�rbaycan dθlθnd� aψaόϋdakϋ yollarla dφz�l�n mφr�kk�b fell�r vardϋr v� onlarda bu qaydada t�sθr kateqorθyasϋ ώzφnφ gώst�rθr:

1)Olmaq v� etm�k kώm�kχθ fell�rθnθn adlara qoψulmasϋ θl�.Bu yolla dφz�l�n mφr�kk�b fell�rd� -olmaq kώm�kχθ felθnθn adlara qoψulmasϋ θl� bφtφn hallarda mφr�kk�b t�sθrsθz fell�r yaranϋr.-El�m�k kώm�kχθ felθnθn adlara qoψulmasϋ θl� θs� �sas�n t�sθrlθ,b�z�n d� t�sθrsθz mφr�kk�b fell�r yaranϋr. M�s�l�n, qonaq olmaq, ψad olmaq, d�rd etm�k, rφsvay etm�k,alt-φst el�m�k.

2)Bθrθncθ t�r�fθ felθ baόlama,θkθncθ t�r�fθ t�srθfl�n�n fel olan quruluψ. Bu quruluψ da ώzlφyφnd� daψϋdϋόϋ semantθkasϋna gώr� θkθ yer� -t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�r� ayrϋlϋr. M�s�l�n, yandϋrϋb –yaxmaq(n�yθ?), axtarϋb –tapmaq (kθmθ?), g�lθb-getm�k (hara?), baxϋb –durmaq (n�y�?) v� s.

3)felθ frazeolojθ bθrl�ψm�l�r.Bu bθrl�ψm�l�r d� mφst�qθm obyekt t�l�b edθb- etm�m�sθn� gώr� t�sθrlθ v� t�sθrsθz fell�r� ayrϋlϋr. Bu da h�mθn quruluψun daψϋdϋόϋ semantθka θl� mφ�yy�nl�ψθr. M�s�l�n, yola g�tθrm�k (kθmθ?), baψa vurmaq (n�yθ?), can atmaq (n�y�?), �lθnθ φzm�k (n�d�n?) v� s.

Talϋψ dθlθnd� mφr�kk�b v� ya t�rkθbθ fell�rθn m�nz�r�sθn� n�z�r yetθr�nd� aydϋn olur kθ,burada da m�s�l� t�qrθb�n Az�rbaycan dθlθnd� olduόu kθmθdθr.

1.T�rkθbθ fell�rθn bώyφk �ks�rθyy�tθnθn be (olmaq) v� karde (el�m�k,etm�k) kώm�kχθ fell�rθnθn kώm�yθ θl� dφz�ldθyθ talϋψ dθlθnd� -karde (etm�k,el�m�k) h�m t�sθrlθ,h�m d� t�sθrsθz fel dφz�ltm�y�, -be (olmaq) kώm�kχθ felθ θs� yalnϋz t�sθrsθz fel dφz�ltm�y� xθdm�t edθr. M�s�l�n, t�mθz karde (t�mθzl�m�k),tamψo karde (tamaψa etm�k),dφχar be (dφχar olmaq), tat be (qθzmaq) v� s.Talθψ dθlθnθn qrammatθkasϋnϋ araψdϋran B.Mθller yazϋr: ,,Νΰ οεπβξμ μερςε ρςξθς γλΰγξλ ,,karde,, (δελΰςό) δλ� oαπΰηξβΰνθ� γλΰγξλξβ οεπευξδνϋυ,νa βςξπξμ μερςε γλΰγξλ ,,be,.(αϋςό) δλ� οεπεδΰχθ γλΰγξλξβ οεπευξδνϋυ. 1.s.137.Talϋψ dθlθnd� ,,karde,, kώm�kχθ felθ sθf�tl�r� v� saylara artϋrϋlanda Az�rbaycan dθlθnd� -la kθmθ t�rcφm� olunur. Bu, Az�rbaycan dθlθnd� d� bel�dθr .H.Mθrz�yev yazϋr: Dφz�ltm� sθf�tl�rθn bθr qθsmθnd� olduόu kθmθ, say bθldθr�n sώzl�rd�n fel dφz�ld�n –la ψ�kθlχθsθ d� cox gφman kθ, t�sθrlθ ,,el�m�k,, felθnd�n tώr�mθψdθr. 2.s.92.

2.Felθ frazeolojθ bθrl�ψm�l�rl� θfad� olunan mφr�kk�b fell�r. Bunlar da talϋψ dθlθnd� kθfay�t q�d�r θψl�klθy� malθkdθr v� bunlarϋn hamϋsϋ t�sθrsθz olur. M�s�l�n, vϋr� q�te (yer tutmaq), b� con ome (cana g�lm�k), dϋl ψe (φr�yθ getm�k) v� s.

3.Bθrθncθ t�r�fθ felθ baόlama,θkθncθ t�r�fθ t�srθfl�n�n fell� θfad� olunan mφr�kk�b fell�r.Az�rbaycan dθlθnd� olduόu kθmθ,talϋψ dθlθnd� d� bu yolla yaranan mφr�kk�b fell�rθn az bθr qθsmθ t�sθrlθ ,χox qθsmθ t�sθrsθz olur.M�s�l�n,ψe-ome(gedθb-g�lm�k), sφte-ev�ψe (yanϋb –tώkφlm�k),vθte-ψe(qaχϋb-getm�k).

4.Talϋψ dθlθnd� t�rkθbθ fell�rθn dώrdφncφ qrupunu t�ψkθl ed�n quruluψ bθlavasθt� Az�rbaycan dθlθnθn t�sθrθl� yaranmϋψ quruluψdur kθ,bunlarϋn da bθrθncθ t�r�fθ –mϋψ ψ�kθlχθlθ felθ sθf�t, θkθncθ t�r�fθ θs� be(olmaq), karde(etm�k) kώm�kχθ fell�rθnθn bθrl�ψm�sθ θl� dφz�lθr. Bunlarϋn da bθr qθsmθ t�sθrlθ, bθr qθsmθ θs� t�sθrsθz olur. M�s�l�n, θncθmθψ be (θncθm�k), ald�tmθψ karde (aldatmaq), allanmθψ be(aldanmaq), baψt�mθψ karde (baψlamaq) v� s.

Az�rbaycan v� talϋψ dθll�rθnθn materθallarϋ �sasϋnda t�sθr kateqorθyasϋnϋn araψdϋrϋlmasϋ bθr faktϋ da aψkara χϋxardϋ kθ,Az�rbaycan dθlθnd�n f�rqlθ olaraq, talϋψ dθlθnd� t�sθr kateqorθyasϋ zaman v� ψ�kθll�rθn formalaψmasϋnda ώzφn�m�xsus rol oynayϋr. Az�rbaycan dθlθnd� θs� t�sθr kateqorθyasϋnϋn fel ψ�kθl v� zamanlarϋnϋn formalaψmasϋna q�tθyy�n t�sθrθ yoxdur.

ίDίBΘYYAT

1.Μθλλεπ Α.�ΰλϋψρκθι �ηϋκ.Moρκβΰ,1953.

2.Mθrz�yev H.Az�rbaycan dθlθnd� fel.Bakϋ,1986.

3.Mφasθr Az�rbaycan dθlθ.EA-nϋn n�ψrθ,Bakϋ,1980.

4.Hφseynzad� M. Mφasθr Az�rbaycan dθlθ .Bakϋ,1983.

5.ί.R�c�blθ.Gώytφrk dθlθnθn morfologθyasϋ,Bakϋ,2004.

6.ί.R�c�blθ. Talϋψ dθlθ. Bakϋ,1994.

7.Sadϋqov ί.Talϋψ dθlθnθn qrammatθkasϋ,Bakϋ, 2002.

Πεηώμε

Β ρςΰςόε πΰρρμξςπθβΰώςρ� κΰςεγξπθ� οεπευξδνξρςθ β ΰηεπαΰιδζΰνρκξμ θ ςΰλϋψρκξμ �ηϋκΰυ, εγξ οπξ�βλενθε β οπξρςϋυ, ρξρςΰβνϋυ θ ρλξζνϋυ γλΰγξλΰυ. �ΰκζε, βϋ�βλενϋ ξαωθε θ ξςλθχθςελόνϋε ξρξαεννξρςθ κΰςεγξπθθ οεπευξδνξρςθ β ξαξθυ �ηϋκΰυ νΰ ξρνξβε κξνκπεςνϋυ �ηϋκξβϋυ τΰκςξβ.

Summary

The artθcle presents the categorθes of transθtθvθty θn Azerbaθjan and Talθsh languages as well as θts dθsplay θn compound and complex verbs.Besθdes,θt reveals general and dθstθnctθve features of transθtθvθty categorθes θn both languages on the basθs of concrete language facts έφλνΰπ� Γσπαΰνξβΰ

ΞάΣΗ ΓΠΣΟΣ �ΦΠΚ ΔΘΛΛίΠΘΝΔί ΨίΥΡ ίΒίΗΛΘΚΛίΠİ

Εινθ δθλ γσπσλσψσνΰ μΰλθκ ξλΰν ΐη�παΰιϊΰν, ςφπκ, ςφπκμ�ν β� γΰγΰση δθλλ�πθ αθπ δθλ ΰθλ�ρθν� μ�νρσα ξλμΰλΰπϋνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, μφυς�λθτ θνκθψΰτ ιξλλΰπϋ κεχμθψδθπ.

Ασ δθλλ�πθν μφυς�λθτ μ�κΰν β� μφυς�λθτ θνκθψΰτ ρ�βθιι�ρθνδ� μώβϊσδλσόσ, ελ�ϊ� δ� ΐη�παΰιϊΰν, ςφπκμ�ν β� γΰγΰση δθλλ�πθνθν πσρλΰψδϋπμΰιΰ μ�πση γΰλμΰλΰπϋ α�ηθ ΰπΰψδϋπμΰλΰπΰ η�πσπθ εωςθιΰϊ ξλδσόσνσ ύώρς�πθπ. Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθν� δΰυθλ ξλΰν β� ΐη�παΰιϊΰν δθλθ θλ� εινθ δθλ γπσοσνδΰ ξλΰν ςφπκ, ςφπκμ�ν β� γΰγΰση δθλλ�πθνθν μφγΰιθρ�ρθ δθλθμθηθν ςΰπθυθ ΰροεκςδ� ς�δγθγθνδ� �ω�μθιι�ςλθδθπ. Ασ υφρσρδΰ �β�ηλθκλ�πθν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋ μΰπΰγλϋ τΰκςλΰπ φη� χϋυΰπϋπ. Μ�γΰλ�δ� ΐη�παΰιϊΰν, ςφπκ, ςφπκμ�ν β� γΰγΰση δθλλ�πθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνθν ΰπΰψδϋπϋλμΰρϋνΰ ω�ρπ ξλσνσπ.

Γ�δθμ δθλχθλθκ μ�κς�αθ ρΰιϋλΰν ΐνςθκ δθλχθλθκ μ�κς�αθνθν θκθνϊθ γξλσ ξλΰν Θρύ�νδ�πθιι� μ�κς�αθνθν νφμΰι�νδ�λ�πθ 8 νθςγ ωθρρ�ρθνθν (ΰδλΰπ, τελ, τελθ ρθτ�ς, ΰπςθκλ, �β�ηλθκ, ώνλφκ, η�πτ, αΰόλΰιϋϊϋ) ξλδσόσνσ ύώρς�πθπδθλ�π (1, ρ.12).

«Νθςγ ωθρρ�λ�πθ θχ�πθρθνδ� �β�ηλθκλ�πθν υφρσρθ αθπ ιεπ ςσςμΰρϋ, φμσμθλθκ θτΰδ� εςμ�ρθ, κξνκπεςλθκ αθλδθπμ�μ�ρθ θλ� θηΰω ξλσνσπ. ίβ�ηλθι� δΰυθλ ξλΰν ρώηλ�π βΰρθς�ρθλ� δΰνϋψΰν ιΰ ψ�υρθ, �ψιΰνϋ, �λΰμ�ςθ, κ�μθιι�ςθ φμσμθ ωΰλδΰ ύώρς�πθπ, ιΰ ψ�υρ �ψιΰ, �λΰμ�ς, κ�μθιι�ς ωΰγγϋνδΰ δΰνϋψΰνΰ (δθνλ�ι�ν�) φμσμθ ωΰλδΰ ρσΰλ βεπθπ, ιΰ δΰ ψ�υρθν, �ψιΰνϋν �λΰμ�ς β� κ�μθιι�ςθν ΰδϋνϋ χ�κμ�δ�ν ξνλΰπϋ φμσμθλ�ψδθπθπ» (2, ρ.145).

Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνδ� �β�ηλθκ ΰψΰόϋδΰκϋ μ�νΰ νώβλ�πθν� αώλφνφπ:

Ξόση γπσοσ	ίβ�ηλθιθν μ�νΰ νώβλ�πθ
ΐη�παΰιϊΰν δθλθ	Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ	Θψΰπ� �β�ηλθκλ�πθ	Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ	Γειπθ-μφ�ιι�ν �β�ηλθκλ�π	��ιθνθ �β�ηλθκλ�π	Θνκΰπ �β�ηλθκλ�rθ	Νθραθ �β�ηλθκλ�π
�φπκ δθλθ	Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ	Θψΰπ� �β�ηλθκλ�πθ	Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ	Γειπθ-μφ�ιι�ν �β�ηλθκλ�π	��ιθνθ �β�ηλθκλ�π	Θνκΰπ �β�ηλθκλ�πθ	Ιθι�λθκ �β�ηλθκλ�πθ
�φπκμ�ν δθλθ	Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ	Θψΰπ� �β�ηλθκλ�πθ	Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ	Γειπθ-μφ�ιι�ν və γειπθ-μφ�ιι�ν φμσμθλ�ψδθπθϊθ �β�ηλθκλ�π	��ιθνθ αώλφψδφπφϊφ �β�ηλθκλ�π	Θνκΰπ �β�ηλθκλ�πθ	Γΰιϋδϋψ �β�ηλθκλ�πθ
Γΰγΰση δθλθ	Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ	Θψΰπ� �β�ηλθκλ�πθ	Ρσΰλ �β�ηλθκλ�πθ	Γειπθ-μφ�ιι�ν β� γειπθ-μφ�ιι�ν θνκΰπ �β�ηλθκλ�πθ	��ιθνθ �β�ηλθκλ�π	___	Νθραθ �β�ηλθκλ�π

έώπφνδφιφ κθμθ ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνδ�, �β�ηλθιθν μ�νΰ νώβλ�πθ δ� δεμ�κ ξλΰπ κθ εινθδθπ. ίβ�ηλθιθν γσπλσψσ ωΰγγϋνδΰ δΰνϋψΰπκ�ν Μ.Ωφρεινηΰδ� ΐη�παΰιϊΰν δθλθθνδ� �β�ηλθκλ�πθ θκθ ιεπ� αώλφνδφιφνφ αθη�, ρ�ν, ώηφν, ω�μθν, ασ, κθμθ αφςφν �β�ηλθκλ�πθν ρΰδ�, ν� φχφν, ω�π κ�ρ, ωεχ ν� �β�ηλθκλ�πθνθν μφπ�κκ�α ξλδσόσνσ ύώρς�πθπ. (3, ρ.110) Λ.ΐ.Οξκπξβρκΰιΰ γΰγΰση δθλθνδ�κθ �β�ηλθκλ�πθν γσπσλσψσνΰ ύώπ� ρΰδ�, δφη�λςμ� β� μφπ�κκ�α ξλδσόσνσ αθλδθπθπ. (4, ρ.126) �φπκμ�ν δθλθνδ� θψλ�ν�ν �β�ηλθκλ�πδ�ν α�ωρ ξλσνΰπκ�ν ΰγγλφςθνΰςθβ δθλλ�π� υΰρ υφρσρθιι�ςλ�πθ γειδ ξλσνΰπΰγ ύώρς�πθλθπ κθ, γσπσλσψσνΰ ύώπ� �β�ηλθκλ�πθν μφυς�λτλθιθ ξνλΰπϋν κεχδθιθ ςΰπθυθ θνκθψΰτ ιξλσ θλ� θηΰω ξλσνσπ. Μφΰρθπ δθλδ� θψλ�ν�ν (μφΰρθπ ςφπκμ�ν δθλθνδ�- έ.Γ.) �β�ηλθκλ�π �ρΰρ�ν μφπ�κκ�α γσπσλσψΰ μΰλθκδθπλ�π. (5, ρ.177). �φπκ δθλθνδ� θρ� �β�ηλθκλ�π γσπλσψσνΰ ύώπ� ρΰδ� (ξ, ασ, κθμ, νε β� ρ.) β� μφπ�κκ�α (ωεχ κερ, αθπςΰκϋμ, ωθχαθπ β� ρ.) ξλμΰγλΰ θκθ ιεπ� αώλφνφπ. (6, ρ.66)

Μφΰρθπ δώβπδ� Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνδ� θψλ�ν�ν ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ασνλΰπδϋπ:

	ΐη�παΰιϊΰν	�φπκ	�φπκμ�ν	Γΰγΰση
��κλθκ θτΰδ� εδ�ν	μ�ν, ρ�ν, ξ	αεν, ρεν, ξ (κενδθρθ),	μεν, ρεν,ξλ	α�ν/αεν, ρεν,ξ
Ϊ�μλθκ θτΰδ� εδ�ν	αθη, ρθη, ξνλΰπ	αθη, ρθη, ξνλΰπ	αθη, ρθη, ξλΰπ	αθη, ρθη, ξνλΰπ

ΐιπϋ-ΰιπϋ μφ�λλθτλ�π ς�π�τθνδ�ν ΰοΰπϋλΰν ΰπΰψδϋπμΰλΰπδΰ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ �β�ηλθιθν μ�νΰ νώβλ�πθ ΰπΰρϋνδΰ θλκ ιεπδ� ξλμσψδσπ. Ασ αώλύφλ�πθν ω�π αθπθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνθν ώηφν�μ�υρσρ υφρσρθιι�ςλ�πθ θηΰω εδθλμθψδθπ. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ω�μ ςΰπθυ�ν, ω�μ δ� μφΰρθπ δθλδ� κθτΰι�ς γ�δ�π ύενθψ θψλ�νμ� δΰθπ�ρθν� μ�υρσρδσπ. Μ.Ωφρεινηΰδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνθ αελ� θηΰω εδθπ: «Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ δθλδ� ψ�υρ μ�τωσμλΰπϋνϋ ωεχ αθπ κξνκπεςλθκ αθλδθπμ�δ�ν, ωεχ αθπ ψ�υρθν κξνκπες ΰδϋ χ�κθλμ�δ�ν φμσμθ ψ�κθλδ� θτΰδ� εςμ�κ φχφν θψλ�δθλ�ν �β�ηλθκλ�πδθπ» (3, ρ.110).

ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� �β�ηλθκλ�π ω�π φχ ψ�υρθν (δΰνϋψΰν, δθνλ�ι�ν, ωΰγγϋνδΰ δΰνϋψϋλΰν) ς�κ β� ϊ�μθνθ αθλδθπθπ. Ασ �β�ηλθκλ�π ωΰλλΰνϋπ, γΰιϋδϋψ β� ιθι�λθκ μ�ημσνσ θτΰδ� εδθπ. Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνθν ασ υφρσρθιι�ςλ�πθν� ύώπ� ξνλΰπϋ φχ ιεπ� ΰιϋπϋπλΰπ: μφ�ιι�ν, ιθι�λθκ, γΰιϋδϋψ �β�ηλθκλ�πθ. (3, ρ.110-111).

Ϋ β� ΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ϊφμλ�νθν ς�ιθνεδθϊθ φηβφ ξλΰ αθλμθπ, ελ� ς�ιθν ξλσνΰν φηβ κθμθ δ� θψλ�ν� αθλμθπ. Ϊφμλ� δΰυθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ μφας�δΰ, υ�α�π, ιΰ δΰ ςΰμΰμλϋγ ξλσπ:

Ϋ β� ΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ιΰλνϋη θνρΰνΰ ΰθδ ξλσπ β� κθμ ρσΰλϋνΰ ϊΰβΰα βεπθπ. ΫΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ θρ� ασ αΰυϋμδΰν τ�πγλθδθπ. Θλςθρΰγθ δθλλ�πδ� ΫΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ω�μ θνρΰνλΰπΰ, ω�μ δ� ωειβΰνλΰπΰ ΰθδ ξλΰ αθλθπ. Ασ αΰυϋμδΰν ξ ψ�υρ �β�ηλθιθ ξ θψΰπ� �β�ηλθιθ θλ� ξμξνθμλθκ ς�ψκθλ εδθπ. Ασ αΰπ�δ� θρ� Θψΰπ� �β�ηλθιθ αώλμ�ρθνδ� ύενθψ α�ωρ ξλσνΰϊΰγ. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� ΫΫΫ ψ�υρ αθλδθπ�ν �β�ηλθκλ�π θνρΰνΰ ΰθδ ξλΰπκ�ν κθμ? ρσΰλϋνΰ, ϊΰνρϋηλΰπΰ, αΰψγΰ ϊΰνλϋλΰπΰ, μφϊ�ππ�δ �ψιΰλΰπΰ ΰθδ ξλΰνδΰ θρ� ν�? ρσΰλϋνΰ ϊΰβΰα βεπθπ. Μ�ρ�λ�ν:

1. Θς �ββ�λϊ� ΰςϋλϋα δφψ�π�κ ωφπδφ. Ρξνπΰ ξ, ασϊΰόΰ γϋρϋλϋα δσπδσ.

2. Ρσ ψ�ττΰτ ϊθρμδθπ. Ξ, μΰιε β� α�πκ ωΰλδΰ ξλσπ.

Azərbaycan dilinin geniş üslubi imkanları əvəzliklərlə bağlı məqamları daha ətraflı şərh etməyə imkan verir. Azərbaycan dilində şəxs əvəzlikləri və onların söz yaradıcılığında iştirakı nəzərə çarpacaq dərəcədə bədii ədəbiyyatda öz əksini tapıb. İstər klassik ədəbiyyatda, istərsə də XX yüzilliyin ədəbi nümunələrdə işlənən əvəzliklər məna dairəsinə görə də genişlənə biliblər. Çağdaş dövrdə söz yaradıcılığında da danışıq dilində tez-tez rast gəlinən söz və ifadələrin böyük bir qismi məhz əvəzliklərin payına düşür. Bu baxımdan XX əsr ədəbiyyatı M.Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə, Ə.Nəzmi, Ə.Qəmküsar, C.Cabbarlı, Ə.Haqverdiyev, N.Nərimanov, Ə.Cavad, H.Cavid kimi görkəmli sənətkarların yaradıcılığında söz və ifadələrin orijinal tərzdə işlədilməsi ilə maraq doğurur. Əvəzliklərin həm morfoloji, həm sintaktik, həm də semantik yolla söz yaradıcılığında iştirakını ayrı-ayrı nümunələrdə nəzərdən keçirilməsi diqqətçəkəndir: 1. Bizcə xətadır uymaq böylə məzağa, millət!

İndi bir az da dincəl, baş qoy yatağa, millət! (Sabir, s.209)

2. Bunca ki, gedib məktəbə, bildikləri bəsdir. (Sabir, s.38) 3. Munca kim, etdim tamaşa, sözlərə asdım qulaq,

Gizbu böhtandan savayı bir hekayət görmədim. (M.P.V. s. 102) 4. Söyləyir bunlar ki, şah Qacar ikən naib ona,

Bizcən həmnəsli olan Qacar olur, əlbəttə ki! (Sabir, s.246)

�φπκ δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ (ψΰωϋη ΰδϋλλΰπϋ) θψλ�νμ� δΰθπ�ρθν� ύώπ� �β�ηλθιθν δθύ�π μ�νΰ, ΰνλΰμ νώβλ�πθνδ�ν τ�πγλ�νθπ. Μφΰρθπ ςφπκ δθλθνδ� θψλ�ν�ν ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ασνλΰπδϋπ:

Αεν/μεν, ρεν, ξ, αθη, ρθη, ξνλΰπ, κενδθ.

�φπκ δθλχθλθιθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθν� αελ� ς�πθτ βεπθλθπ:

«�φπκ δθλθνδ� ωεχ αθπ κξνκπεςλθκ αθλδθπμ�δ�ν θρμθν ιεπθνδ� θψλ�ν�ν �β�ηλθκλ�π� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ δειθλθπ. Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ψ�υρ� ύώπ� αώλφνφπ, ς�κ β� ϊ�μδ� ξλσπλΰπ» (6, ρ.67).

�φπκ δθλθνδ� θρθμ ιεπθνδ� θψλ�ν�ν ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνθν ωΰλλΰνμΰρϋ ΰψΰόϋδΰκϋ κθμθδθπ:

Θρμθν ωΰλλΰπϋ	ί β � η λ θ κ λ � π
	�εκθλ			Χξόσλ
	Ϋ ψ�υρ	ΫΫ ψ�υρ	ΫΫΫ ψ�υρ	Ϋ ψ�υρ	ΫΫ ψ�υρ	ΫΫΫ ψ�υρ
Ιΰλϋν ωΰλ	αεν/μεν	ρεν	ξ	αθη	ρθη	ξνλΰπ	κενδθ
Θλθψθκ ωΰλ	αενθμ μενθμ	ρενθν	ξνσν αθηθμ	αθηθμ	ρθηθν	ξνλΰπϋν	κενδθμθν
Βΰπϋμλϋ ωΰλ	αΰνΰ μΰνΰ	ρΰνΰ	ξνΰ	αθηε	ρθηε	ξνλΰπΰ	κενδθνε
Αελλθ θψλ�νμθψ ωΰλ	αενθ μενθ	ρενθ	ξνσ	αθηθ	ρθηθ	ξνλΰπϋ	κενδθνθ
Δσπσμλσ ωΰλ	αενδϋ μενδϋ	ρενδε	ξνδΰ	αθηδε	ρθηδε	ξνλΰπδΰ	κενδθνδε
Χϋυϋψλϋγ ωΰλ	αενδεν μενδεν	ρενδεν	ξνδΰν	αθηδεν	ρθηδεν	ξνλΰπδΰν	κενδθνδεν

έώπφνδφιφ κθμθ, ςφπκ δθλθνδ� ιώνλφκ ωΰλδΰ -� �β�ηθν� –ΰ ψ�κθλχθρθνθ γ�ασλ εδ�ν Ϋ (αεν/μεν), ΫΫ (ρεν), ΫΫΫ (ξ) ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ, ιώνλφκ ωΰλδΰ αΰνΰ μΰνΰ, ρΰνΰ κθμθ θψλ�νθπ. Ιθι�λθκ ωΰλδΰ Ϋ ψ�υρ -θμ ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εδθπ: αενθμ/μενθμ, αθηθμ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� ξλδσόσ κθμθ, �φπκ δθλθνδ� δ� ΫΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ξμξνθμλ�ψ�π�κ θψΰπ� �β�ηλθιθ ιεπθν� θψλ�ν�πκ�ν ιΰλνϋη θνρΰν ΰδλΰπϋ δειθλ, ω�μ δ� ωειβΰν β� ϊΰνρϋηλΰπΰ δΰ ΰθδ ξλΰ αθλθπ:

1. Sokağın başında bir ses duyduldu: - Haaayt... Var mı ulan bana yan bakan? Kahvedeki bütün kulaklar dikildi. Bu ne iş be? (11, s.79)

2. Ben en hakir bir insanı kardeş duyan bir ruhum,

Bende esir yaratmayan bir Tanrı ' ya inam var;

Paçavralar altındaki yoksul beni yaralar.

Mazlumların intikamı almak için doğmuşam.

Volkan söner, likin benim alevlerim eksilmez;

Bora geçer, likin benim köpüklerim keçilmez. (11, s.109)

3. – Biz kendi aramızda konuşuyoruz, biz bize...

- Olsun. Yerin kulağı vardır (11, s.90).

Γΰγΰση δθλθνδ� �β�ηλθιθν ς�δγθγθ θλ� αΰόλϋ ΰπΰψδϋπμΰλΰπ ΰοΰπΰν Λ.ΐ.Οξκπξβρκΰιΰ ύώρς�πθπ κθ, �β�ηλθκ νθςγ ωθρρ�λ�πθνδ�ν αθπθ ξλΰπΰγ μφϊ�ππ�δ μ�νΰλϋ, αθλΰβΰρθς� �ψιΰνϋ, �λΰμ�ςθ, κειτθιι�ςθ, μθγδΰπϋ �β�η εςμ�κλ� θρμθ, ρθτ�ςθ, �β�ηλθιθ αθπ νώβ �β�η εδ�ν αθπ γπσο υφρσρθ ρώηλ�πδ�ν θαΰπ�ςδθπ. (4, ρ.126).

Μφΰρθπ γΰγΰση δθλθνδ� θψλ�ν�ν ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ασνλΰπδϋπ:

α�ν/αεν, ρ�ν/ρεν, ξ(ν) /ξν, αθη, ρθη, ξνλΰπ.

1. - Kimdan işittiniz sizin bu istoriyanızı.

- Ben işittim dedumdan, ama o işitmiş kendi dedusundan da xer ole qeldi istoriyamız adım-adım yayan taa banadan. Ama ben onu aldım da yardım büyla o artıq atlı qidejek unukalara – Dmitriy Fedoroviç gösterdi kırmızı jep tefterjiyni (12, s.45).

2. – Sizin tarafı ürenemedim, - juvap etti jurnalist Türtübek. Ben bizim unrumuzu taa çok aaraştırdım (12, s.46).

3. Bunnar bizim evdeki kaxırlarımızdı. Onnarı susmaklan xem saklamaklan enserdik, ama bizdə işte başladıydı yeni kaxırlar...(12, s.53)

Γΰγΰση δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ωΰλλΰνΰπκ�ν ώηφν�μ�υρσρ υφρσρθιι�ςλ�πθ θλ� τ�πγλ�νθπ:

Θρμθν ωΰλλΰπϋ	ί β � η λ θ κ λ � π
	��κ			Ϊ�μ
	Ϋ ψ�υρ	ΫΫ ψ�υρ	ΫΫΫ ψ�υρ	Ϋ ψ�υρ	ΫΫ ψ�υρ	ΫΫΫ ψ�υρ
ΐδλϋγ ωΰλ	α�ν αεν	ρ�ν ρεν	ξ (ν)	αθη	ρθη	ξννΰπ
Ιθι�λθκ ωΰλ	αενθμ	ρενθν	ξν-ΰ	αθη-�	ρθη-�	ξν-νΰπ-ΰ
Ιώνλφκ ωΰλ	αΰν-ΰ	ρΰν-ΰ	ξν-ΰ	αθη-�	ρθη-�	ξν-νΰπ-ΰ
��ρθπλθκ ωΰλ	αεν-θ	ρεν-θ	ξν-σ	αθη-θ	ρθη-θ	ξν-νΰπ-ϋ
Ιεπλθκ ωΰλ	αεν-δ�	ρεν-δ�	ξνδΰ	αθη-δ�	ρθη-δ�	ξν-νΰπ-δΰ
Χϋυϋψλϋγ ωΰλ	αεν-δ�ν	ρεν-δ�ν	ξνδΰν	αθη-δ�ν	ρθη-δ�ν	ξν-νΰπ-δΰν

Γΰγΰση δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ωώπμ�ς β� εωςθπΰμ αθλδθπ�πκ�ν α�ηθ υφρσρθιι�ςθ θλ� ρεχθλθπ. ΫΫ β� ΫΫΫ ψ�υρθν ς�κ β� ϊ�μθνδ� γΰγΰσπη δθλθνδ� αώιφκλ�π� β� ωώπμ�ςλθ ψ�υρλ�π� μφπΰϊθ�ς μ�νΰρϋνδΰ Ζΰνΰα (Ϊ�νΰα) ρώηφ θψλ�δθλθπ β� θψλ�νμ� ιεπθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλμΰιΰπΰγ αώιφκ ω�πτλ� ιΰηϋλϋπ.

�φπκμ�ν δθλθνδ� �β�ηλθκλ�πδ�ν δΰνϋψΰπκ�ν ύώρς�πθλθπ κθ, μφ�ιι�ν νθςγ ωθρρ�λ�πθνθ �β�η εδ�π�κ ψ�υρθν, �ψιΰνϋν δθύ�π βΰπλϋγλΰπΰ β� �ψιΰλΰπΰ μφνΰρθα�ςθνθ θτΰδ� εδ�ν νθςγ ωθρρ�ρθν� �β�ηλθκ δειθλθπ (5, ρ.177).

ίβ�ηλθκ μφρς�γθλ γπΰμμΰςθκ κΰςεγξπθιΰ κθμθ �ρΰρ ρώηλ�πδ�ν ωερΰα εδθλθπ. Λΰκθν �ρΰρ ρώηλ�πδ�ν τ�πγλθ ξλΰπΰγ �β�ηλθκ κξνκπες ψ�υρθ �ψιΰνϋ, �λΰμ�ςθ β� μθγδΰπϋ αθλδθπμθπ. ίβ�ηλθκ ιΰλνϋη �β�η εδθπ, θψΰπ� εδθπ. Ασνσνλΰ δΰ �β�ηλθκ ώη-ώηλφιφνδ� γειπθ-μφ�ιι�ν, μφϊ�ππ�δ μ�νΰ κ�ρα εδθπ. Ιΰλνϋη δθύ�π νθςγ ωθρρ�λ�πθ θλ� μξπτξλξζθ-ρθνςΰκςθκ �λΰγ�δ� �β�ηλθιθν ωΰνρϋ �ρΰρ νθςγ ωθρρ�ρθνθ �β�η εςδθιθνθ ύώπ� αθλ�πθκ.

Δθύ�π νθςγ ωθρρ�λ�πθ κθμθ �β�ηλθκ ώηφν�μ�υρσρ λεκρθκ, μξπτξλξζθ β� ρθνςΰκςθκ υφρσρθιι�ςλ�πθ θλ� υΰπΰκςεπθη� ξλσνσπ. ίρΰρ ρεμΰνςθκ – τσνκρθξνΰλ υφρσρθιι�ςθ θρ� ξνλΰπϋν δθύ�π νθςγ ωθρρ�λ�πθνθ �β�η εςμ�ρθ θλ� αΰόλϋδϋπ. Α�ηθ �β�ηλθκλ�πθ χϋυμΰγ ψ�πςθ θλ� �κρ�π �β�ηλθκλ�π λεκρθκ-γπΰμμΰςθκ ϊ�ω�ςδ�ν ρώη ιΰπΰδϋϊϋλϋόϋνδΰ β� τσνκρθξνΰλ-γπΰμμΰςθκ τξπμΰ ιΰπΰδϋϊϋλϋόϋνδΰ βΰωθδ ρθρςεμ� μΰλθκ δειθλλ�π.

�φπκμ�ν δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ς�κ β� ϊ�μδ� ξλμΰγλΰ ΰψΰόϋδΰκϋλΰπδϋπ:

μεν, ρεν, ξλ, αθη, ρθη, ξλΰπ.

Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ β� ξνλΰπϋν ιΰπΰνμΰρϋ θλ� αΰόλϋ ςφπκξλξύθιΰδΰ μφυς�λθτ τθκθπλ�π μώβϊσδδσπ. Ασπΰδΰ μεν β� ρεν �β�ηλθκλ�πθνθν με +ν β� ρε +ν κθμθ κώκ β� ψ�κθλχθι� ΰιϋπΰν ςφπκξλξγλΰπ ώη τθκθπλ�πθνθ μφ�ιι�ν δ�π�ϊ�δ� �ρΰρλΰνδϋπμΰόΰ χΰλϋψΰπΰγ θλκ βΰπθΰνςλΰπϋν με(ν)// αε(ν), ρε(ν)//ρθ(η) ψ�κλθνδ� ξλδσόσνσ ύώρς�πθπλ�π. Δεμ�κ ξλΰπ κθ, �κρ�π ςφπκ δθλλ�πθνδ� ΫΫΫ ψ�υρθ θτΰδ� εδ�ν «ξ» ξλ//ΰλ//σλ/σ/ξ ψ�κλθνδ� θψλ�νθπ. (5, ρ.179) Ωΰλλΰνΰπκ�ν θρ� «ν» φνρφπφνφν ρΰόσπ νσν κθμθ ρ�ρλ�νμ�ρθ δ� ςφπκμ�ν δθλθνδ� ν�η�π� χΰποΰν υφρσρθι�ςλ�πδ�νδθπ. Ασνδΰν αΰψγΰ, ωΰλλΰνΰπκ�ν ιώνλφκ ωΰλδΰ μΰνΰ (μΰν + γΰ) β� ρΰνΰ (ρΰν + γΰ) τξπμΰρϋνδΰ, α�ηθ δθΰλεκςλ�πδ� θρ� μΰνΰ //μενε, ρΰνΰ//ρενε, ξνΰ τξπμΰρϋνδΰ ξλμΰρϋ ΐη�παΰιϊΰν β� ςφπκ δθλλ�πθνδ� ξλδσόσ κθμθδθπ.

�φπκμ�ν δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνθν ωΰλλΰνμΰ οΰπΰδθγμΰρϋ ΰψΰόϋδΰκϋ κθμθδθπ:

Θρμθν ωΰλλΰπϋ	ί β � η λ θ κ λ � π
	��κ			Ϊ�μ
	Ϋ ψ�υρ	ΫΫ ψ�υρ	ΫΫΫ ψ�υρ	Ϋ ψ�υρ	ΫΫ ψ�υρ	ΫΫΫ ψ�υρ
ΐδλϋγ ωΰλ	Μεν	Ρεν	Ξλ	Αθη	Ρθη	Ξλΰπ
Ιθι�λθκ ωΰλ	μενθν	ρενθν	ξνσν	αθηθν	ρθηθν	ξλΰπϋν
Ιώνλφκ ωΰλ	μΰνΰ	ρΰνΰ	ξνΰ	αθηε	ρθηε	ξλΰπΰ
��ρθπλθκ ωΰλ	μενθ	ρενθ	ξνϋ	αθηθ	ρθηθ	ξλΰπϋ
Ιεπλθκ ωΰλ	μενδε	ρενδε	ξνδΰ	αθηδε	ρθηδε	ξλΰπδΰ
Χϋυϋψλϋγ ωΰλ	μενδεν	ρενδεν	ξνδΰν	αθηδεν	ρθηδεν	ξλΰπδΰν

Türkmən dilində şəxs əvəzliklərini nümunələrdə nəzərdən keçirək:

1. – Pökqen aqa, menin yalı bir bilimli adamının ömri hayp qeçyər? – diydi

- Ol nəme üçin ömrün xayp geçyər:? (13, s.27)

2.- Onun velini bolarmı, işe başlamak qerek

- Onun velini yok, yöne men bir asıllı yerin maşqalasını qözleyən, olam bar... – diyen yerinde, işiqe yakınlan ayak sesi onun qürrünini kesdi... (13, s.27).

3. – Men onı nəbileyin, ınxa yöne, bu iki arada tayak mana deqdi. (13, s.31)

Çağdaş ςφπκμ�ν δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ω�π�κ�ς β� ωΰδθρ�ι� τ�ΰλ β� γειπθ-τ�ΰλ μφνΰρθα�ςθνδ�ν ΰρϋλϋ ξλΰπΰγ θκθ ιεπ� αώλφνφπ:

ΰ) Ϋ β� ΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ς�κ β� ϊ�μ ψ�κλθνδ� τ�ΰλ μώβγεδ�δθπλ�π β� κθμ? ρσΰλϋνΰ ϊΰβΰα βεπθπ.

α) ΫΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ξλ β� ξλΰπ ω�μ ψ�υρ, ω�μ δ� �ψιΰ θλ� αΰόλϋ ξλΰπΰγ νθςγ οπξρερθνδ� οΰρρθβ β� ιΰ νειςπΰλ μώβγεδ� ξλσπ.

Ασ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ κθμ? ρσΰλϋνΰ ϊΰβΰα βεπδθιθ κθμθ, ω�μ δ� ν�με? ρσΰλϋνΰ ϊΰβΰα βεπθπ:

1. Anka-tanka bolup duran Xoşqeldi:

- O bivazın kim, berlen sapak nəme, ol qaçıp qelyən kim. Ol xakda menin xiç bir bilyən zadım yok. Küle batır, ilki mana bir düşündir – diydi (13,s .333).

2. – Ay, nəmedir öydyən, Küle qirriqin xemişeki qıkılıqıdır – da – diyip, Pökqen joqap berdi (13, s.337).

3. İşe uqramakçı bolup, yanı geyimlerini qeynen Orsgeldi aqa – da:

- Nəme bolupdır? – diyip ılqap qeldi.

- Munı bir qörsene, Xoşqeldinin bir eden işine seretsene, mellek yerimize arpa, buqday, jöven yalı əkin əkmən, xemme eken zadı kilen meydanın xar-xaşal otları. Bolmasa yeralma ek, pomidor ek axırın – diyip, Nəzik eje qaxarlandı (13, s.234).

Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνδ� τ�πγλθ χ�ω�ςλ�πδ�ν αθπθ δ� ξδσπ κθ, ςφπκμ�ν δθλθνδ� ΫΫΫ ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ω�μ δ� νθπε? (ωΰπΰ?) ρσΰλϋνΰ δΰ ϊΰβΰα βεπθπ:

1. – Baxar, bu vaqt böyle qıstanmac yörəp nirə baryarsın? – diyip Nartəc soradı (13, s.313).

ΐη�παΰιϊΰν β� ςφπκ δθλλ�πθνδ� μφψΰωθδ� εςδθιθμθη κθμθ, ΫΫΫ ψ�υρθν ϊ�μθ ςφπκμ�ν δθλθνδ� δ� ωΰγγϋνδΰ δΰνϋψϋλΰν ψ�υρθ αθλδθπθπ: ξλΰπ (ξ + λΰπ). Məsələn:

1. – Nəme üçin Pökqen aqa qarşı bolar, Pökqen xem, Qurbamlı xem bu işe qarşı bolmazlar, qayta ki yetimin öyli – işikli bolanına olar beqenerler (13, s.380).

�φπκμ�ν δθλθνδ� ς�κ β� ϊ�μλθκ θτΰδ� εδ�ν ΫΫΫ ψ�υρ �β�ηλθιθ ξλ –ξλΰπ δΰνϋψϋγ ηΰμΰνϋ ρξν ρΰμθςθ (λ β� π) δφψφπ. Ασ ρ�α�αδ�νδθπ κθ, ιθι�λθκ ωΰλδΰ ξν (ξνσν) β� ξλΰν (ξλΰπϋν) τξπμΰρϋνδΰ ξλσπ.

�φπκμ�ν δθλθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ωεμ (ω�μ) ρώηφ θλ� θψλ�ν�πκ�ν ρώηφν θλκ ρΰμθςθ δφψφπ. Ασ ηΰμΰν ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνθν πξλσ δΰωΰ δΰ γφββ�ςλ�νθπ β� ΰψΰόϋδΰκϋ ξπτξγπΰτθκ γΰιδΰδΰ �κρ ξλσνσπ: μενεμ (μεν ωεμ), αθηεμ (αθη ωεμ), ρθηεμ (ρθη ωεμ).

Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνδ� ΰοΰπϋλΰν ασ μφψΰωθδ�λ�π αθπ δΰωΰ ς�ρδθγ εδθπ κθ, θρθμ μώβγειθνδ� θψλ�ν�ν ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ξνσν υφρσρθμιι�ςλ�πθνθ δΰψϋρΰ δΰ, μ�νρσαθιι�ς ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εςμθπ. Ασ ρ�α�αδ�νδθπ κθ, ςφπκ δθλλ�πθνθν ωεχ αθπθνδ� ρώη αθπλ�ψμ�ρθνθν �ρΰρ ς�π�τθ (ΫΫ ς�π�τ) κθμθ χϋυϋψ εδ� αθλμθπ. Δΰωΰ αθπ μΰπΰγλϋ μ�γΰμ θρ� ϊ�μλθκ αθλδθπ�ν αθη β� ρθη (Ϋ β� ΫΫ ψ�υρθν ϊ�μθ) �β�ηλθκλ�πθ φρλσαθ μ�γΰμλΰπδΰ ϊ�μλθκ ψ�κθλχθρθ –λΰπ² γ�ασλ εςμ�ρθδθπ.

�φπκμ�ν β� γΰγΰση δθλλ�πθνδ� ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ΐη�παΰιϊΰν β� ςφπκ δθλλ�πθνδ� ξλδσόσ κθμθ, θρμθν αφςφν ωΰλλΰπϋνδΰ δ�ιθψ�π�κ ωΰλλΰνϋπ. Ασπΰδΰ δΰ ιΰλνϋη τξνεςθκ τ�πγλ�πθν φη� χϋυδϋόϋνϋ ύώπ� αθλ�πθκ.

Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνδ� τ�πγλθ υφρσρθιι�ςλ�π χξυ ϊφηθ, α�ηθ ωΰλλΰπδΰ θρ� ιΰλνϋη γπΰτθκ β� τξνεςθκ ψ�κθλδ�δθπ. Ασνΰ αΰυμΰιΰπΰγ, ασ �β�ηλθκλ�π ΰπΰρϋνδΰκϋ τ�πγλθ υφρσρθιι�ςλ�π ΐη�παΰιϊΰν δθλθν� μ�υρσρ δθΰλεκςλ�πδ� ασ ύφν δ� θψλ�νμ�κδ�δθπ. Ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ρώη ιΰπΰδϋϊϋλϋόϋ οπξρερθνδ� δ� θψςθπΰκ εδθπλ�π. Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθνδ� θψλ�ν�ν μ�ν (Ϋ ψ�υρθν ς�κθ) ψ�υρ �β�ηλθιθ ςφπκ δθλθνδ� αεν// μεν, ςφπκμ�ν δθλθνδ� μεν, γΰγΰση δθλθνδ� α�ν//αεν κθμθ θψλ�νμ�ρθ μφ�ιι�ν δ�π�ϊ�δ� δθΰλεκςλ�πδ� α�ηθ ςΰπθυθ κώκλ�πθνθ ρΰυλΰιΰ αθλθα. Ασ αΰυϋμδΰν Ϋ ψ�υρ �β�ηλθιθνθν ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν δθΰλεκςλ�πθνδ� ν�η�πδ�ν κεχθπθλμ�ρθ μΰπΰγλϋ ξλΰπδϋ:

Ηΰγΰςΰλΰ δΰό ψθβ�ρθνδ� αθπθνϊθ ψ�υρ ς�κ β� ϊ�μ, θκθνϊθ ψ�υρθν ς�κθνδ�, ιθι�λθκ ωΰλδΰ, �δ�αθ δθλ β� αΰψγΰ δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πδ�ν τ�πγλθ ξλΰπΰγ μ ρ�ρθ �β�ηθν� ιΰ ν ρ�ρθ θψλ�νθπ, ιΰ δΰ αθπθνϊθ ψ�υρ �λΰμ�ςθ ξλμσπ. Μ�ρ�λ�ν:

Μενθν// μ�νθμ, μενθ//μ�νθ, αθηθν, αθηθ, ρενθ.

Γσαΰ δθΰλεκςλ�πθνδ� ασ υφρσρθιι�ς ΰνϊΰγ αθπθνϊθ ψ�υρθν ϊ�μθνδ� ώηφνφ ύώρς�πθπ. Μ�ρ�λ�ν: αθηθν, αθηθ. Ασ υφρσρθιι�ς� ςφπκ δθλλ�πθνδ� πΰρς ύ�λθπθκ.

�φπκμ�ν δθλθνδ�: μενθν, αθηθν (7, ρ.185.)

Γ�πα γπσοσ δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθνδ� – μΰνΰ, ρΰνΰ, ξλΰπ (ξνλΰπ – έ.Γ) �φπκμ�ν δθλθνδ�: μΰνΰ, ρΰνΰ, ξλΰπ (8, ρ.93)

Γ�πα γπσοσ δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθνδ� δΰωΰ μΰπΰγλϋ υφρσρρθιι�ς ιώνλφκ ωΰλδΰ μφψΰωθδ� εδθλθπ. ΐδλϋγ ωΰλδΰ μ�ν β� ρ�ν ψ�κλθνδ� θπψλ�ν�ν ω�π θκθ �β�ηλθκ ΰω�νύ� ύώπ� – � ψ�κθλχθρθ δειθλ, -ΰ ψ�κθλχθρθ γ�ασλ εδθπ. ίβ�ηλθκδ�κθ � ρ�ρλθρθ ΰ ρ�ρθ θλ�, ΰδθ ν θρ� ρΰόσπ νσνλΰ (ν) �β�ηλ�νθπ (8, ρ.93). Ασπΰδΰ ρΰδ�ϊ� �-ΰ �β�ηλ�νμ�ρθ δειθλ, ω�μ δ� ςΰπθυθλθκ ώηφνφ ύώρς�πθπ. Γ�πα γπσοσ δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθνδ� ω�λ� γ�δθμ δώβπλ�πδ�ν α�πθ μ�ν β� ρ�ν ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθ ιώνλφκ ωΰλδΰ μΰνΰ, ρΰνΰ ψ�κλθνδ� θψλ�νθα (ν-«ψΰύσπ νσν» κθμθ ξυσνσπ. έ.Γ.) Γειδ εςδθιθμθη ασ ξυψΰπλϋγ χΰόδΰψ ςφπκμ�ν δθλθνδ� μφψΰωθδ� ξλσνσπ. Ν�ςθϊ� εςθαΰπθλ� γειδ ξλσνμΰδϋπ κθ, τξνεςθκ β� γπΰτθκ ϊ�ω�ςδ�ν ϊφηθ δ� ξλρΰ τ�πγλθ υφρσρθιι�ςλ�π� αΰυμΰιΰπΰγ, ψ�υρ �β�ηλθκλ�πθνδ� Ξόση γπσοσ ςφπκ δθλλ�πθνθν εινθλθιθ ΰψκΰπ ύώπφνφπ.

Τ�πγλθ υφρσρθιι�ςλ�π θρ� χξυ ϊφηθ, α�ηθ ωΰλλΰπδΰ θρ� ιΰλνϋη γπΰτθκ β� τξνεςθκ ψ�κθλδ�δθπ. Ασ δΰ αθπ δΰωΰ ξόση γπσοσνσν δθλ δΰψϋιϋϊϋλΰπϋνϋν σησν ρφπ�ν ςΰπθυ αξισ ωεϊ αθπ δθλ σιόσνλΰψμΰρϋνΰ εωςθιΰϊ δσισλμΰδΰν φνρθιι�ς ρΰυλΰμΰρϋνΰ zəmin yaradır.

İstifadə olunmuş ədəbiyyat Elmi ədəbiyyat

1. ΐυσνδξβ ΐ. Φμσμθ δθλχθλθκ Αΰκϋ ,1979.

2. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν γπΰμμΰςθκΰρϋ, (Morfalogiya) Αΰκϋ, 1961.

3. Ωφρεινηΰδ� M. Μφΰρθπ ΐη�παΰιϊΰν δθλθ Αΰκϋ, 1983.

4. Οξκπξβρκΰ� Λ. Γπΰμμΰςθκΰ γΰγΰσηρκξ �ηϋκΰ. Μξρκβΰ, 1964.

5. Γπΰμμΰςθκΰ ςσπκμενρκξγξ �ηϋκΰ. ΐψγΰαΰς, 1970.

6. Rüstəmov R. Türk dilinin morfologiyası. Bakı, 2007

7. Ψθπ�λθιεβ M. ΐη�παΰιϊΰν δθΰλεκςξλξύθιΰρϋνϋν �ρΰρλΰπϋ. Αΰκϋ, 1968

8. ΐη�παΰιϊΰν δθλθνθν γ�πα γπσοσ δθΰλεκς β� ψθβ�λ�πθ. Αΰκϋ 1967.

Bədii ədəbiyyat

9. Sabir. Hophopnamə. Bakı, 1980.

10.Vaqif. Qurban olduğum. Bakı, 1994

11.Rüstəmov R., Məmmədova C. Türkçə oku metinleri. Bakı, 2008

12.Babaoqlu N. Leqendanın izi. Kişinev, 1974.

13.Qovşudov A. Əserler. Aşqabat, 1956.

Xülasə

Gülnarə Qurbanovanın "Oğuz qrupu türk dillərində şəxs əvəzliklərinin tədqiqi" adlı məqaləsində Azərbaycan, türk, türkmən və qaqauz dillərində şəxs əvəzlikləri araşdırılır. Bu əvəzliklərin fərqli xüsusiyyətləri, xüsusilə qrafik və fonetik dəyişiklikləri göstərilir. Fərqli xüsusiyyətlərə baxmayaraq, dialektlərdə əks olunan tarixilik bu dillərin eyni kökə malik olmasını bir daha əyani şəkildə sübuta yetirir.

ΠΕΗήΜΕ

Β ρςΰςόε Γ.Κσπαΰνξβξι «Θρρλεδξβΰνθε λθχνϋε μερςξθμενθι β ξγσηρκξι γπσοοε ςώπκρκθυ �ηϋκξβ» θησχΰώςρ� λθχνϋε μερςξθμενθ� β ΰηεπαΰιδζΰρκξμ, ςσπεφκξμ, ςσπκμενρκξμ θ γΰγΰσηρκξμ �ηϋκΰυ. Ηδερό πΰρρμΰςπθβΰώςρ� πΰηλθχθ� β ύςθυ μερςξθμενθ�υ, ξρξαεννξ γπΰτθχερκθε θ τξνεςθχερκθε. Νερμξςπ� νΰ πΰηλθχνϋε χεπςϋ, ξςπΰζεννΰ� β ύςθυ δθΰλεκςΰυ θρςξπθ�, εωε πΰη οξδβεπζδΰες νΰλθχθε σ δΰννϋυ �ηϋκξβ ξδνθυ θρςξπθχερκθυ κξπνει.

SUMMARY

In the G.Kurbanova’s article “The investigation of personal pronouns in the Oguz group of turk languages” has been investigated personal pronouns in Azeri, Turkish, Turkmen and Gagauz languages. Hereby the differences between these pronounes, especially, grammatic and phonetic, are pointed out. Despite all defferences, reflected in these dialects history, onece again aknowledges that these languages have the same historical roots.

Müəyyən bir xalqın milli dilinin formalaşmasını izlədikdə həmin dilin genetik kökü, başqa xalqlarla iqtisadi-ictimai siyasi əlaqələri müəyyənləşir. Bu baxımdan araşdırdığımız dillərin (əgər belə demək mümkünsə-L.K.) tarixinə baş vuraq. İlk öncə onu müəyyənləşdirək ki, minilliklər boyu türk dili kimi tanınan bir dil nədən bu gün “türk”və “Azərbaycan ”dilləri altında mövcuddur.Bu barədə F.Zeynalov, R.R.Arat, F.K.Timurtaş, T.Hacıyev , Ə.Dəmirçizadə , N.Cəfərov və başqaları maraqlı fikirlər söyləmişlər . Dilçi - alimlərin yazdıqlarına əsasən deyə bilərik ki, böyük bir ərazidə işlənən türk dili X – XI əsrədək ümumtürk dili sayılmışdır.Daha sonra ərəb dili İslam dini vasitəsilə yayılaraq türk dili ilə yanaşı mövqe tutmuşdur.K.Timurtaş qeyd edir ki, ərəb dilinin və islam mədəniyyətinin hakim olduğu bir dövrdə M.Qaşqarlı ərəblərə türk dilini öyrətmək məqsədilə “Divani-lüğəti-it –türk”adlı ərəbcə bir əsər yazaraq dilimizin qüdrətini ortaya qoymuşdur. M.Qaşqarlı bu əsərdə türk ləhcə və xüsusiyyətlərini də təsbit etmişdir.Məhəmməd peyğəmbərin “Türk dilini öyrənin , çünki onların uzun sürəcək səltənəti vardır” hədisini zikr edən M.Qaşqarlı “Türk dili ilə ərəb dili atbaşı yürüyür” fikrini irəli sürmüşdür (10.249). Lakin buna baxmayaraq M.Cəfərovun qeyd etdiyi kimi II minilliyin əvvəllərindən qədim ümumtürk dilinin artıq biri digərindən həm fonetik, həm leksik, həm də müəyyən dərəcədə qrammatik baxımdan fərqlənən dialektlərə - dillərə bölünməsi davam edir (4.112). Bu proses orta əsr Azərbaycan və Anadolu türkcələrini də əhatə edir (6.57-130). Oğuz qrupunun müəyyən qanadlarını təşkil edən Azərbaycan və Osmanlı türkcələri müəyyən siyasi, iqtisadi zəmində, müxtəlif coğrafi məkanlarda az-çox qarşılıqlı dil əlaqələri ilə XIX əsrədək davam edir.XIX əsrin əvvəllərindən Azərbaycanın ikiyə bölünməsi (parçalanması) , iki ayrı dövlətin tabeçiliyində (əsrliyində) fərqli siyasi mühitdə yaşamağa məcbur olması dilimizə də öz təsirini göstərdi (10.142-154). XX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq keçmiş ittifaq məkanında yaşayan türk xalqlarının leksikasında köklü dəyişikliklər edilir (6.3-22; 1.3-105). Ümumiyyətlə götürsək, türk dilləri içərisində ən məşəqqətli dövr keçirən Azərbaycan dili olmuşdur.Bir əsrdə 3-4 dəfə əlifbası və dilinin adı dəyişən ikinci bir xalq rast gəlmək olmur. Bunlardan əlavə dil və əlifba haqqında “özbaşınalıqlarımıza”görə kəskin tənqid olunan da bizim xalq - Azərbaycan xalqı olmuşdur.1959-cu ildə rus imperiyası ”Azərbaycanda millətçilik haqqında ” çox kəskin bəyanatla respublika rəhbərliyini və xalqını damğalayır (5.56). Yalnız , müstəqillik qazandıqdan sonra keçmiş latın qrafikalı əlifbamız bərpa olunur, dilimiz öz təbii inkişaf yoluna qədəm qoyur. 1923-cü ilədək Osmanlı türkləri kim tanınmış Türkiyə türkləri isə həmin ildən “türk”etnik adına və “türk dili” məfhumuna həmişəlik sahib çıxırlar.Şübhəsiz, bir-birindən təcrid olunmuş türk dillərinin adlarından asılı olmayaraq dillərində müəyyən fərqliliklər yaranmışdır ki, bu da son dövrlərdə, xüsusilə müstəqillik illərindən sonra , tədricən aradan qaldırılır.Bu prosesi düzgün və hərtərəfli izləmək üçün frazeologizmlər bizə zəngin material verir.Doğrudur, frazeologizmlər barədə dünya alimləri , o cümlədən türkoloqlar hələ də yekdil fikrə gələ bilməmişlər , (2,3,7,8 və s.) bununla belə oğuz dillərində frazeologizmləri izləmək bizə maraqlı faktlar verir.

Beləliklə , “Kitabi-Dədə Qorqud”dastanından tutmuş çağdaş dövrümüzədək ədəbiyyatımızdakı frazeologizmlərə nəzər salaq.

Səndən can istəyirəm ana , canını mənə verərsənmi ,

Yoxsa “Oğul , Domrul !”- deyə ağlarsan ?

** **

Senden can dilerim ana , canını bana verir misin ?

Yoksa (oğul) oğul , Domrül diye ağlar mısın ?

(“ Kitabi – Dədə Qorqud”dan )

Mələr gələr Meler gelir

Quzular mələr gələr Kuzular meler gelir

Igid eşqə düşəcək Yigit aşka düşecek

Başına nələr gələr Başına neler gelir

Yarı əllərdə gələr Yarı ellerde gelir

Ağlıma nələr gələr Aklıma neler gelir

Hicran olur sevdiyim Nicran olur sevdiygim

Sinəmi dələr gələr Sinemi deler gelir.

(Ortaq xalq ədəbiyyatından)

Nə yaman ərköyün böyümüş oğlun ,

Özbaşına gəzir muğayat olun

Dalınca “divanə” söyləyir hər kəs,

Bizə divanələr tay ola bilməz ...

Gözdən kirpik çəkir bizim ərəblər,

Gülərlər üstümə, dil versəm əgər.

Bir də bu məhəbbətdən gəl danışma heç,

Söhbəti qutaraq bu işdən vaz keç.

* *

Evet var ne gözel ne yaman oğlun

Tek başına gezer, göz – kulak olun !

Divane diyorlar onun ardından ,

Bizə divaneler yakışmaz bir an!

Gözden kirpik çeker bizim Araplar,

Peki desem gülüc nazar atarlar.

Haydı gel, söyleme dileyini sen,

Söhbeti bitirip vaz keç bu işten.

(Nizami Gəncəvi)

Əvvəl qapı şəriət Evvel kapı şeriat

Əmr və yasaq bildirir. Emr- ü nehyi bildürür

Yuyar günahlarını Yuyar günahlarını

Hər bir Quran hecası. Her bir Kuran hecesi.

* * * *

İkincisi təriqət İkincisi tarikat

Qulluğa bel bağlaya Kulluğa bil bağlaya

Yolu doğru varanı Yolu toğru varanı

Bağışlaya xocası. Yarlığaya hocası.

(Yunus Emrə)

Heç kimsə Nəsimi sözünü kəşf edə bilməz,

Bu quş dilidir , buni Süleyman bilür ancaq

* *

Heç kimse Nesimi sözünü keşf ede bilmez,

Bu kuş dilidir , bunu Süleyman bilir ancaq

* *

Seşənbə günü səyyad olub seyrana çıxdım,

Mən seyd oluban qurban olum püstə dəhanə.

Seşənbə günü seyyad olub seyrana çıktım ,

Mən seyd oluben kurban olum püste dehana.

(İmadəddin Nəsimi).

Çün Xətaiyəm şahin vəsfingi daim söylərəm,

Eşqinə bel bağlaram , dəftərlə divan məndədir.

* *

Çün Hatai - yem şahin vesfini dayim söylerem,

Aşkile bel bağlaram , defterle divan mendedir.

* *

Yaralı bağrım qan tökdü gözümdən dəmbədəm

Gör nələr qaldı mənə o nərgisi xunxarələr.

* *

Yaralı bağrım kanın döktü gözümden dəmbedem,

Gör neler kıldı mənə şöl nergis – i hunhareler.

(Ş.İ.Xətai )

Aşiqə şövqünlə can vermək ikən müşgül degil,

Çün Məsihi – vəqtsən, can vermək asandır sana.

* *

Aşıka şevkunla can vermek inen müşkil degül,

Çün Mesih -i vaktsın can vermek asandur sana.

* *

Uymuş cünunə könlüm, əbrunə der məhi-növ,

Nə etibar ona kim, seçməz qaradan ağı.

* *

Uymuş cünuna gönlüm, ebruna dir meh-i nev,

Nə etibar ana kim, seçmez karadan ağı.

(Məhəmməd Füzuli)

Kiminə saz vermiş, çalar əylənər

Kimi zövq içində gülər, əylənər

Veysəl göz yaşını silər əylənər

Yetər daha yumma gözün kor kimi

* *

Kimine saz vermiş, çalar eğlenir,

Kimi zevk içində güler, eğlenir,

Veysel gözyaşların siler eğlenir,

Yeter qayrı yumma gözün kör gibi.

(Aşıq Veysəl)

Koroğlu mayıldı sizə Koroğlu mayıldı size

Qulaq verin saza, sözə Kulak verin saza , söze

Siyah sürmə ala gözə Siyah sürme ela göze

Çəkibsən, qara deyilmi ? Çekibsen kara degil mi ?

(“Koroğlu” dastanı )

Ağa Kərəm, paşa Kərəm , xan Kərəm

Həsrət Kərəm , yetim Kərəm , qul Kərəm

Əsli sənə qurban olsun can Kərəm

Aman Kərəm , məni rüsvay eyləmə

* *

Ağa Kerem, paşa Kerem , han Kerem

Hasret Kerem , öksüz Kerem , kul Kerem,

Asli sana kurban olsun can Kerem,

Aman Kerem , beni rüsvay eyleme

(“Əsli və Kərəm” dastanı )

Nə qarı var, nə qoca - Nə karı var , ne koca

Nə ertə var , nə gecə - Ne irte var , ne gice

Bu sözü anlayanın - Bu sözü anlayanın

Qurbanıyam qurbanı - Kurbanıyam kurbanı

(Qayğısız Abdal)

Şiəmiz sünniyə edər töhmət , Şiemiz sünniye eder töhmet ,

Sünnimiz şiədən edər qeybət , Sünnimiz şieden eder qeybet,

Bizi puç etdi şiə, sünni sözü , Bizi puç etdi Şie , Sünni sözü ,

Əhli islamın oldu kor gözü. Ehl-i İslamın oldu kor gözü.

Bir rus görəndə oluruq xar yanında

Quzu keçiyik biz.

Keçməz sözümüz bir pula sərdar yanında

Çünki nəçiyik biz ?

Tanrı buna şahid

Quzu keçiyik biz ?

* *

Bir rus görende oluruq har yanında

Quzu , keçiyik biz

Keçmez sözümüz bir pula serdar yanında

Çünki neçiyik biz ?

Tanrı buna şahid

Quzu , keçiyik biz ?

(M.Ə.Sabir )

Millətimizin dadlı qanına milyonlarca mikrob daraşmış , qanını içib durur . - Milletimizin tatlı qanına milyonlarca mikrop üşüşmüş , kanını içip duruyor. (C.Məmmədquluzadə)

Fürsət tapan kimi bu ağaca dırmaşdığımı və təhdidlərə qulaq asmadan tənəffüsün sonuna qədər budaqdan - budağa atıldığımı görən müəllimə bir gün bağırdı: “Bu uşaq insan deyil, çalıquşudur!” – fırsat buldukca oraya tırmandığımı ve tehdidlere kulak asmadan , tenefüs sonuna kadar daldan dala atıldığımı gören muallim , birgün “ Bu çocuq insan degil . çalıkuşu” diye bağırmıştı (R.N.Güntəkin).

Heydərbaba , sənin üzün ağ olsun ,

Dört bir yanın bulağ olsun , bağ olsun .

* *

Heyder Baba , senin yüzün ağ olsun

Dört bir yanın bulağ olsun , bağ olsun.

(M.H.Şəhriyar)

Xırmanların yanması onun belini bükmüşdü. Nə edəcəyini bilmirdi . – Harmanların yanması , onun belini bükmüşdü. Ne yanacağını bilemiyordu (Y.Kemal) və s.

Nümunələrin sayını istənilən qədər artırmaq olar. Lakin buna lüzum görmədik. Göründüyü kimi ədəbi nümunələrdə işlənən can vermək , eşqə düşmək , gözdən kirpik çəkmək , dil vermək , günah yumaq , bel bağlamaq , quş dili , qurban olmaq , qan tökmək , ağı qaradan seçmək , göz yummaq , qulaq vermək , sözü keçməz , qanını ijmək , üzü ağ olmaq və s. ifadələr bu gün də , eyni anlamda və hər iki dildə işlənməkdədir. Bu kimi dildə “daşlaşmış” ifadələr işləndiyi mətnlərə üslubi çalar gətirir, bədii nümunənin emosional gücünü, rəngarəngliyini artırır. Azərbaycan dilində verilmiş mətnlərin türk dilinə uyğunlaşdırılması, tərcümə deyil , məhz uyğunlaşdırılması bu dillərin bir dil olduğunu bir daha sübuta yetirir.Müəyyən leksik, fonetik fərqliliklər isə son əsrdə yaranmış ictimai-siyasi hadisələrə bağlıdır. Digər tərəfdən , Azərbaycan dilinin ədəbi dil normaları çərçivəsindəki inkişafı da dil fərqliliklərinə yardım göstəricilərdən sayılmalıdır. Frazeologizmlərin hər iki dildə eyniliyi fərqli frazeologizmlərin olduğunu inkar etmir, belə ki, hər iki dildə müəyyən qədər də müxtəlif zaman və məkan daxilində yaranan frazeoloji vahidlərə rast gəlmək olur. Bu kimi frazeoloji vahidlərə Ə.Orucov , H.Adıgözəl, M.Göyçəkoğlu, M.Yüzbaşı, M.Aksakal, N.Yüzbaşıoğlu, O.A.Aksoy və s.əsərlərində təsadüf olunur. Fikrimizi bir-iki örnəklə yekunlaşdırırıq:

Gəncədəngəl,Gəncədən Burası Muşdur ,

Atın yesin yoncadan Yolu yokuşdur ,

Sevib ala bilməsən Geden gelmiyor

Belin sınsın incədən. Eceb ne işdir?

QAYNAQLAR:

1.Azərbaycan ədəbi dili tarixi.Bakı,1982.

2.Azərbaycan frazeologiyasının aktual problemləri.Bakı,1990.

3.H.Adıgüzel.Deyim hazinemiz.İstanbul, 1990.

4.Nizami Cəfərov. Azərbaycanşünaslığa giriş.Bakı,2002.

5.Filoloji araşdırmalar.Bakı, 2000(I buraxılış).

6.T.Hacıyev. Azərbaycan ədəbi dili tarixi. Bakı,1987.

7.Halk edebiyyatına giriş. Ankara, 1981.

8.Məhəbbət Mirzəliyeva. Türk dilləri frazeologiyasının nəzəri əsasları.Bakı, 1995.

9.Türk dünyası el kitabı. Edebiyat. III cild, Ankara, 1992.

10. Türk dünyası el kitabı. Dil-kültür-sanat.II cild, Ankara, 1992.

BƏDİİ ƏDƏBİYYAT:

Muharrem Ergin. Dede Korkud Kitabı.Kitab I, II.Ankara, 1953, 1963.

Genceli Nizami. Leyla ile Mecnun. İstanbul,1966.

Yunus Emre Divani. Ankara,1990.

Nesimi divanından seçmeler.Ankara, 1985.

Alevilerin Büyük Hükümdarı Şah İsmail Hatai. İstanbul,1991.

Fuzuli ve divanından seçmeler. Ankara, 1992.

Koroğlu. Trabzon,1997.

Mirze Elekber Sabir. Hophopname. Ankara, 1975.

M.Cafer. Celil Mehmetkuluzade. Bakü,1966.

Haydar Babaya selam. Ankara,1991.

R.N.Güntekin. Çalıkuşu. Ankara,1957.

Halk Edebiyyatına giriş. Prof.Dr.Şükrü Elçin. Ankara,1981 və s.

ΠΕΗήΜΕ:

Β δΰννξι ρςΰςόε πΰρρμξςπενϋ βξοπξρϋ, ρβ�ηΰννϋε ρ τπΰηεξλξγθχερκθμθ εδθνθφΰμθ ξγσηρκξι γπσοοϋ ςώπκρκθυ �ηϋκξβ. Ρπΰβνθβΰ� τπΰηεξλξγθχερκθε εδθνθφϋ ΰηεπαΰιδζΰνρκξγξ θ ςσπεφκξγξ �ηϋκξβ, ΰβςξπ οπθυξδθς κ βϋβξδσ, χςξ πΰηγξβξπ μξζες θδςθ ςξλόκξ ξ ρξξςβεςρςβθθ βϋψενΰηβΰννϋυ �ηϋκξβ.

SUMMARY

Some questions dealing with phraseological units of oguz groups of turkish languages are analyzed in this article. Comparing the phrasiological units of azerbaijani and turkish languages, the author comes to the conclusion that we can speak only about the adequacy of the aforenamed languages.

1 Treasery of proverbs and epigrams. New York, USA. pp.05-07

Ρΰθδ� Ψθπηΰδ γϋηϋ Μσρςΰτΰιεβΰ

Summary

Μΰμεδξβΰ Ρεβδΰ

ΥΦΛΐΡί

SUMMARY

Features both in Russian and Azerbaijan languages. Morphological categories of substantive adjectives are also given in the article.

Κΰλΰνδΰπξβΰ Ρΰμΰ� Μΰυμσδ γϋηϋ

Reviewed clause is devoted to the description formation and distribution of occasional words and different types of abbreviations in different spheres of language dialogue modern Russian.

Summary

ΐβΑ

ΠΕΗήΜΕ

Πεηώμε

Summary

Λθςεπΰςσπΰ

SUMMARY

This article is devoted to active, passive valent – for miry formants, verbs in connection with the very word for miry formants and semantic peculiarities of connected verbs. Every formal type on the basis of these verbs final its semantic uncanny.

Αΰιπΰμξβΰ ΐιςεν

ΗΐΠΞΖΔΕΝΘΕ ΜΕΡΞΟΞ�ΐΜΡΚΞΙ ΟΘΡάΜΕΝΝΞΡ�Θ Θ ΟΕΠΒΫΕ ΕΕ ΨΐΓΘ

ΐΝ�ΠΞΟΞΝΘΜΘΚΐΔΐ ΡΞΙ ΐΔΫ Κΐ�ΕΓΞΠΘΙΐΡΫ

ίδ�αθιιΰς

Hüseynova Π�na

Abstract

Ρβεςλΰνΰ Κσλθεβΰ

Ρσμμΰπι

Πεηώμε

	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
0	0	0	0,2	0,4	0,8	1	0,8	0,4	0,2	0	0
1	0	0	0,2	0,4	1	0,2	1	0,4	0,2	0	0
2	0	0	0,2	0,4	0,4	0,4	0,4	0,4	0,2	0	0
3	0	0	0,2	1	0,6	0,6	0,6	1	0,2	0	0
4	0	0	1	0,8	0,8	0,8	0,8	0,8	1	0	0
5	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
7	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
8	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
9	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
10	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1

	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
0	0	0	0,2	0,4	0,8	1	0,8	0,4	0,2	0	0
1	0	0	0,2	0,4	1	0,2	1	0,4	0,2	0	0
2	0	0	0,2	0,4	0,4	0,4	0,4	0,4	0,2	0	0
3	0	0	0,2	1	0,6	0,6	0,6	1	0,2	0	0
4	0	0	1	0,8	0,8	0,8	0,8	0,8	1	0	0
5	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
7	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
8	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
9	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
10	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1

	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
0	0	0	0,2	0,4	0,8	1	0,8	0,4	0,2	0	0
1	0	0	0,2	0,4	1	0,2	1	0,4	0,2	0	0
2	0	0	0,2	0,4	0,4	0,4	0,4	0,4	0,2	0	0
3	0	0	0,2	1	0,6	0,6	0,6	1	0,2	0	0
4	0	0	1	0,8	0,8	0,8	0,8	0,8	1	0	0
5	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
7	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
8	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
9	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
10	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1